Danielis Berckringeri Institutionum et exercitationum Ethicarum AcademicoPeripateticoStoicoScolasticarum liber primus secundus

241쪽

tatis, secundum quod proprie nominat actum ejus, non quemvis , sed volitionem . quae finis . in quem ut siC fertur voluntaS. απρο cavMAως quidem, hoc est, sine praevia deliberatione, quae mediorum, sed non ακωΤωs, hoc est , sine praevio sudicio mentis, quod voluntas supponit, quia nihil ap petitur, nisi praecognitum,cum nulla ignoti sit, ut scientia, ita cupido. Nimirtim voluntas quandoque dicitur ipsa potentia quai Olumus, quandoque actus Uus. Quod si loquamur cie.voluntate, secundum quod nominat potentiam , sic se eκtendit, & ad finem. & ad media: Ad ea enim 1e extendit unaquaeque potentia, in quibus inveni- .ri potest quocunq; modo ratio ipsius objecti, sicut visus se extendit ad Omnia, qua

cunque participant quocunque modo colorem, ratio autem boni, quod est obse. ctum potentiae voluntatis, invenitur non

solum in fine, v. g. sanitate , sed etiam in his, quae sunt ad finem , v. g. iis, quae sunt propter sanitatem: Sin loquamur de voluntate, secundum quod proprie signat actum, ut sic est finis tantum , quoniam omnis a ctus denominatus a potentia,nominat sim .plicem actum illius potentiae, το intelligere v. g. actum intellectus, simpleX autem a- eius potentiae est in id, quod est secundum se obsectum illius potentiae, quod est in no .stro argumento finis,lanquam bonum pro

242쪽

pter se volitum, non medium , quod bo num volitum propter illum. Neqm ossicit luminibus voluntatis, negative se habentis ad malum , positive vero ad bonum, vel illud Philosophi quod voluntas sit finis. Mo-

ο ρε s vero eorum, quae adfinem, vel istud, quod ad ea, quae di versa sunt genere,diverti potentiae animae ordinentur, conque venienter etiam ad finem,& ad media,quae

in diverso genere boni, cum bonum honesum & delectabile, quod habet rationem finis, sit in genere qualitatis, vel actionis , vel p assionis, bonum autem utile,quod habet rationem medii, in eo, quod est ad albquid, vel hoc, quod habitus proportionentur potentiis,cum sinr earum persectiones, in habitibus vero, praesertim operativis, ad aliud pertineat finis , ad aliud, quod est ad finem , v. g. navis usus , qui finis ejus, ad nauticam, ejusdem constructio, quae pro pter finem, ad navifactivam: Non illud , quia voluntatis vocabulum heic actus, sive volitionis , non potentiae, sive voluntatis γνησιως sic dictae: Non istud , quia id verum de diversis genere, ex aequo se habemtibus,quo modo ad sonum & colorem .cum sint diversa genera sensibilium, ordinari videas diversas potentias, auditum videlicet & visum , Jam vero honestum & utile non eκ aequo se habent, sed sicut quod est secundum se & secundum alterum, cujus

243쪽

Ethicar: lib. L. Cap. XXXIV. 129

generis quae sunt, semper referuntur ad eandem potentiam , sicut v. g. color & luκ: Non hoe , quia non quicquid diversificat habitum, diversificat potentiam, eo quod habitus sint quaedam determinationes pO'tentiarum ad aliquos speciales actus , quae res non impedit,quo minus habitus opera tivus consideret & finem, & id, quod ad finem , & contra, v. g. nautica , & finem, ut

quem operatur, & id, quod ad finem , ut quod imperat, navisactiva , & id, quod ad finem, ut quod operatur, & id, quod est sinis, ut ad quod ordinat id , quod operatur. Movetur ergo voluntas diversis re pectibus, S in finem, in media, sive ea, quae a di nem, S pros ne ειν πλάτει: Se an eodem v

di in Io ρ De hoc lemmate ita Scholae. Voluntas ferri dicitur in finem dupliciter,

uno modo absolute secundum se, quomodo sertur in finem, in quantum hu)usmodi, sine hoc, ut feratui in ea , quae sunt ad finem , alio modo , sicut in ratione volendi ea, quae sunt ad finem, quomodo sertur in ea, quae sunt ad finem, tanquam volita pro- ' Pter illum, motibus , ut distini his , ita distinguendis, ut cum quis, non Qque adeo belle valens, de sanitate recuperanda cogi tas , neque statim ramen , verum per intemvalla , de Medico & medicamentis an qui rit, quo in cala actus, quo is vult sanitatem,

244쪽

nae distinctus tempore ab eo, quo vult me- dia sanitatis. Ulut vero actus volendi finem , ut sic, saepe sit distinctus ab actu volendi media , quando scilicet in finem ab

solute atque in se fertur voluntas tamen uno eodemoue actu serri potestrin utrumque. si non sormaliter & eκplicite . saltem virtualiter & implicite , puta, cum finem appetit voluntas eatenus, quatenus ille rationem includit, propter quam appetuntur etiam , ea, quae ad finem illum conducunt. Sicut ergo in intellectu, cum prius cognoscuntur principia, & deinde en iis conclusiones eruuntur, actus , quo cognoscitur principio, non est formaliter idem cum eo, quo conci usio es principio illo deducitur, cum se peetiam tempore sejungatur, & tamen vidit ualiter cognitio 'onclusionis includit co.

gnitionem principii, ita quoque appetitus finis, licet non sit formaliter vel explicites mul appetitus mediora. est tamen implicite & virtualiter, quin immo interdum &Jam uno actu formaliter atque eκplicito, ut si quis cogitet de sanitate per. medicinam recuperanda. Obstare videtur dictus obstan,

ter. 1. Quod , ubi unum propter alterum, medium I. g. propter finem , ibi unum v

num tantum , quare uno eodemque acta

movebitur voluntas, & in finem , & in medidia. Sed hactenus scilicet, quatenus volun'tas fertur in finem, ut est ratio volendi ea,

quae

245쪽

Ethicam: Lib. I. Cap. XXXIV. 23 Iquae sunt ad finem. x x. Quod . sicut lumen

est ratio visionis colorum , eodemque acta videtur , quo color, sic & finis eodem actu intenditur , quo media. Sed non contra scilicet. Ut enim , quandocunque videtur color, eodem actu videatur lumen , similiterque, quando quis vult ea, quae sunt ad finem, is velit eodem actu finem, tamen lumen videri potest sine hoc , ut videatur color,item finis expeti sine hoc,ut coeXperan . tur media. Sicut enim intellectus aliquando intelligit medium, neque tamen eri eo procedit ad conclusionem, pariter voluntas aliquando vult finem, neque tamen procedit ad volendum id, quod est ad finem, licet

sicut intellectus devenit in conclusionem per principia, sic voluntas per finem ad volendum ea, quae sunt ad finem. Agendi

Facultas , quae circa malum & bonum. media & finem, aut bonum & malum v eo rius , finem & media . libertatem servat Contrarietatis, qua homo potest agere tam bonum, quam malum, atque e duobus objectis contrariis eligere unum prae alio Nirtutem prae vitio, libertatem contradictionis, qua media potest eligere , vel non eligere. finem velle , vel non velle, libertatem a CO- actione, qua,quod agit,agit sponte,nemineeκtus Urgente, libertatem a necessitate,qua

positis quantumvis omnibus tequisitis ad

agendum, iisque nihil mutatis , potest age-

246쪽

re, & non agere, elicere atque suspendere a. ctum , ad utrumque Oppositorum , sive utramque partem contradictionis, indisseis renter se habens,atque seque ad utrumque, ita ut positis requisitis 'necessariis adhuc posset velle & nolle , adeoque eodem in tanti, quo quid vult, nolle, quo non vult. velle, haec agendi, inquam,facultas Graece Philosophantibus Miεὶουσἰ- , κοτερουλωνες, λυπιξευσιον, Latine Philosophantibus, mo-

. do Libertas Arbitrii substanti ve, modo Liberum Arbitrium adjective vocitatur. Quid enim aliud α-ξ- ιον sive liberum esse,quam dominum suarum actionum, amgereque, di non agere, quidquid quando &quantum libet . idque praeeunte consilio L hertas haec Arbitrii, sive Liberum Ambitrium , est iacustas hominis, ut totius agentis, intellictus vero S appetitus, ut sta tialium agentium, qua homo per intelis umiuiscernit bonum S malum , per appetitum verosponte elgit isiud, negligit hoe , sne omni coactione, necessitatevo, motu proprio,

cum aptitudine a alterutrum, eι munere naturin naturantis S naturatae oro fui te fectione, tr buta. Juvat iterum ἀναλ-κδε /ἀναλυειο , hoc est, resolvendo resolvere, at que, ut ita dicam,eκenterare atque edorsu

are Philosophice. Venus tiberi Arbitrii est

Facultas. Cum enim libertas sit aliquid. necessario vel erit Iubstantia, vel accidens: Non substantia, quia non materia, non lar-

247쪽

Ethicam Db: I. Cap. XXXIV. 233

ma, non compositum eX materia & forma, quare aliquid, per quod forma vel compositum denominatur, hujusmodi autem de- bet esse accidens, cumque accidens sit, vel debebit esse accidens per accidens, vel per se, non illud , quia id non sequitur formam speciei, quam sequitur libertas, ergo hoc, conque venienter vel actus, vel habitus,vel facultas naturalis, non actus , quia princi Pium ejus, idque permanens, quod adest nobis . etiam cum nihil agimus, nec habitus , cum natura insit & insideat, quare facultas, & ea quidem activa. Disterentia ne- .cisfica Liberi Arbitriisumitur a Causis V, Dente, Materia, Forma, S Fine. Causa Viciens Liberi Arbitrii essetat osve abjunctio

facultatis is materia corporea. EN eo enim,

quod forma, primumque agendi principi-Qam, a corpore ac materia non pendet, libera ac sui domina esse dicit ur , neque manceps corporis, hoc li5erior, quo magis a m teria soluta. mineis libera , quo magis mersa in materia. Quo fit,ut libertas primo sit in Deo , cum omni eκ parte sit a materia sejunctus, ideoque non solum ma . . Nime liber, sed ipsemet libertas, λωάρως vero & proxime in separatis mentibus,tanquam immaterialibus, inde in homine, qui

solus animalium rationis particeps eX e Odemque libertatis confundamento. Da Orum quippe alterutrum Oportuit, aut ra

248쪽

tionis hominem expertem esse, aut si ratione sit praeditus liberum habere arbitrium.' Qui enim ratione praeditus est, non solum contemplatur ea , quae sunt, sed etiam deliberat de iis , quae neri debent, ut, quod in consilio praelatum est caeteris, eligat, agatque , quod elegit. Materia Liber; Arhiarii

plex est, una, cui tanquam assectro convenit, altera, circa quam versatur. Materia Liberi Arbitrar, cui tamquam aufemo convenit , duplex es. Rel enim est Subjectum ut uod, vel ut Vuo. Subjectum Liberi Arbi. μιru us Uuod es Homo, qui integrum ageri.

di principium , cujus ut totius agentis dicuntur esse actiones, ita ut libere possit velle & nolle , idque agere, quod vult, & inagere, quod non vult, ut qui libere decedinat . quod judicat sibi eNpedire , ideoque non possit non velle, & nolle, agere atque in agere , adeoque hoc potius velle & age re , quam illud , convenienter oudicio suo,

eo quod , quidquid intellectus potest apprehendere , ut bonum , in id appetitus possit tendere , atqui intellectus potest ap- Prehendere , ut bonum. non solum hoc, quod est velle , agereve, sed etiam , quod 'est nolle, inagereve, ergo. Non Bestia. Etsi enim & ipse agere aliquid & non agere certo modo possit,idque praevia cognitione aliqua. non ramen libertas haec arbitrii est ,

eo quod objecto praesente, seque praesen

tari.

249쪽

tante, cum requisitis omnibus , quae ad actionem aliquam agentis requiruntur, ita in rem feratur, ut suspendere actionem ne queat. Dico objecto praesente, seque prae sentante cum omnibus requisitis ad agendum. Si enim vel objectum ipsum non adsit, vel illud non sit ita dispositum , ut movere appetitum bestiae possit, vel, si moveat, sit tamen aliud , quod impediat, quo minus illa genio suo obsequi valeat, nihil mirum

. est, actionem non sequi, quomodo canem , quando a fame urgetur, cibusque praesens est, ita ut videre & odorari eum possit,fusque compos fieri, nihilque sit, quod illum impediat, puta plagae. aut metus ea um, .rnas serri in cibum necesserio, sive ita,ut temperare sibi nequeat , neque facere aliter . facere ve potesse, quam diu requisi. ta illa aderunt, licet interim id, quod facit, faciat incoacto , hoc est, motu sponta neci , Cum Praevio judiciolo aliquo , quanis tum id esse in cognitione sensus potest. Atque hinc patet discrimen , quod est inter hominem & bestiam hac parte , quod homo sit agens liberum , non a coactione solum , uti bestiae,verum etiam a necessitate, quoniam non ut Omnes grues vigilias agunt, omnes lupi insequuntur agnos, naturali quapiam lpeciei suae necessitate, ita omnes homines perinde furantur , perindolatrocinantur aut latrunculantur, id quod fieri

250쪽

, 36 Inclitis: S Excercit:

fieri tamen necesse foret, si a coactione Q. ιlum esset solutus, non etiam a necessitate. Subjectum. Liberi Arbitrat ut otio es G. sedeatis Anetitias, arbitrium ratione. intellectus, qui arbitratur & judicat, liberum ratione appetitus, qui eligit unum , ita tamen ut eligere quoque etiam possit alterum ; Rationes pro Intesiectu contra Appetitu unt. I. Quod facultas appetens non cognoscit, cum distinguatur a cognoscente : Atqui facultas libera debet cognoscere, ut quae ideo dicatur posse opposita, quia utrumque Cognoscit & noscitat. II. Quia ea iacultas, quae libera est, debet esse movens , non mota, agen S, non patiens, cuin

id , quod moretur & patitur, dirigatui.

Contrahatur , determinetur . ideoque ser viat moventibus & agentibus : Atqui talis DC altas appetens, hoc est, mota & patiens:

Ergo. III. Quia libertas facultati nobili. ori competere debet, cum importet persectionem : Quare facultati cognoscenti, cu)us officium imperare , non Appetenti. cujus ossicium eXequi, atque implere imperata. I U. 'Quia libertas maxime fulget in ordinatis ad finem : Quare facultatis co gnoscentis Potius, quam appetenti S. quae tinis. V. Denique,quia quod est causa, cur facultas appetens quid appetat, vel in appetat, id fundamentum libertatis: Ar huyus, modi causa est facultas cognoscens; Ergo l