Danielis Berckringeri Institutionum et exercitationum Ethicarum AcademicoPeripateticoStoicoScolasticarum liber primus secundus

251쪽

Ethicam. Lib. L Cap. XXXIV. 1 3 7

Fationes pro Appetitu contra Intesiectum sunt. I. Quia, ut quis sit praeditus facultate

cognoscente utrumque oppositum coactusque interim sit velle definire unum eorum, statim perit eopse universa libertatis forma , facultate appetente contrahente talem hominem indifferentem ad unam defini, tam partem. Quod si nonnunquam argu

mentemur, interveniente facultate cognoscente, jam pro una parte, mOX pro altera,& hoc pendet a facultate appetente, quae facultati cognoscenti praecipit, ut pro hac vel pro illa parte ratiocinetur, naufragium patiente libertate in hoc freto. II. Quia facultatis cognoscentis Judicium non est positum in ipsius potestate , ut quae non possit bonum v. g. judicare malum. R COntra . sed cogatur tale judicare objectum . quale se offert: Quare judicium ejus non

est liberum, hoc magis , quia facultas Cognoscitiva eri natura rei sumit definita principia , atque eX his condefinitam &condeterminatam colligit conclusionem,

idque tam in speculativis feci speculabili- has, quam acti vis seu agibilibus. III. Quia

facultas appetens imperat facultari cognoscenti , & est causa , ut libere cognoscat &judicet : Ergo liberior in comparatione. I V. Quia libertas arbitrii o. M vene & notile . aPpetere & non appetere , est posita et Quare in facultate appetente, non cogno'

252쪽

scente. V. Quia in eo posita libertas, eκ quo pendet ratio probitatis & improbitatis, virtus , inquam , & vitium actionis , unde. que digni praemio vel poena , laude vel vituperio reddimur : At hoc pendet non a facultate cognoscente, sed appetente: Qua. re in hac, non illa , posita est libertas. VI. Denique , quia posita facultate appetente ponitur libertas, &demta demitur: Jam vero in eo censeri debet sita libertas,in quo caeteris circumscriptis servatur . eoque solo demto , remanentibus caeteris , fer varinequit: At demtis caeteris, hoc solo serva. to , quod actio fiat cum appetitu, serva, tur libertas, eoque dempto, superstitibus caeteris, perit & Perimitur libertas : Quare

in facultate appetente ea. non Cognoscente, nedum vegetante,loco Ve motiΓa. Quamvis

enim haec rationi obediat, libereque ut sic

agere videatur, libere v. g.ambulare, taCere.

loqui, tamen haec libere feri dicuntur ran. tum , ut actuS imperati, non ut eliciti, hoc est, libertas illa proprie est in facultate quae amam imperat, non quae elicit. Se tabcet in utroque in utroque datur Libertas Arbr. trii , sive Liberum Arbitrium , S in Intellem, Sin Appetitu, cum distinctionis vit-gula tamen , in illo, ut in dirigente, in hoc. ut in eXequente, in illo potentialiter, in hocivirtualiter sive essicientur atque opera ive, in illo primo secundum naturam, in hoc primo

253쪽

Ethjear: Lib. I Cap. XXXIV. a 3 9

primo nobis , quorum appetitus est pro. ximius agendi principium, in illo,quatenus per naturam non est ita definitus ad unum,iquod ei offertur , quin possit de oppositis ratiocinari, seque primum constituere principium agendi aliquid , vel non agendi, in hoc:. quatenus in eo puncto servatur liber. ias . in illo sicut causa , cum eX hoc appetitris possit ad diversa ferri, quia intellectus potest diversas habere conceptiones boni, in

hoc ut in subre eto . denique in illo radicaliter & praesuppositive, in hoc formaliter &formulariter. Etsi enim in intellectu sit ra-.dix libertatis, tanquam origine & fundamento , ipsum tamen intelligere , neque quoad actus eNercitium, neque quo ad ebus specificationem , formaliterisque in se liberum est. Quamvis namque nulla possit, esse libera appetitio . ubi non est rerum appetendarum cognitio . & comparatio inter se, quarum neutra sine intellectu institui potest, ipsa tamen libertas in intellectione rei praecise non est posita , sive libertatem comsideres , ut possit agere & non agere , quaelibertas contradictionis , sita in eXercitio ipsius actus. si ve ut possit agere hoc,& agere illud, quae libertas Contrarietatis, dans spe..ciem vel specificationem actus. Nullo ho tum modorum iotellectus liber in se & lat. maliter. Non quoad actus eXercitium. Ut enim potentia se determinet ad agendum,

ne in

254쪽

necesse est id fieri, vel impetu naturae, vel libera appetitione actus: Atqui potentia libera. qua talis,non agit eX impetu naturae: Ergo eκ libera inclinatione si ve appetitione. Appetitivum autem duobus modis quid dicitur, vel ut elicitum, vel ut imperatum. Priori modo actus intellectus non sint appetitivi, eo quod intellectus non sit facultas appetitiva, ita ut eκ se eliciat ullum appetere: Posteriori modo appetitivi quidem sent . at id, non libertatem ipsius intellectus , verum alius potentiae, a qua ad

agendum movetur atque eNcitatur, arguit.

Ut enim quis intelligat, vel non,id appetitus est. Quaecunque ergo hac in re libertaS, ea tota appetitus, non intellectus est, qui posito objucto, & necessariis requisitis. non magis potest rem non Cognoscere. quam oculus apertus in media luce obje cium suum non videre. Sed nec quoad specificationem actus. Vel enim res est eru i cua & evidens, & tum necessario assentitue

intellectus. siquidem vera est, dissentit, siquidem salsa , vel penitus est obscura, &tunc neutrum actum elicit, eo quod objectum non repra sentetur . plane sicut nori videmus . cum lumen deest, vel denique res in utramque partem probabilis est , es tunc iterum nec dissentit, nec assentitur, nisi forte appetitus ad alterum moveat, icl-que ideo, non quod in potestate ejus sit

255쪽

Ethicar: lib. I. Cap. XXXIV. a Ineutrum facere, sed quia objectum sumet

enter non proponitur, aut potius , quia utramque partem movet, quod ubi fit, una motio impedit alteram. Quoties itaque intellectus rei, aut assentitur, aut ab ea dissentit, nae naturaliter id facit, non libere, quoniam evidentia veritatis cogit assentiri, sal.

statis vero dissentire , quae cum deest, nihil agit intellectus , nisi appetitus ad id impeia lat. Ut breve faciam, indisserentia intellectus ea est, quod ostendat rem indisserentem esse , Conque venienter tam hoc quam

illud indifferenter eligi posse, id quod causa

liberae electionis esse potest , electio ipsa non item,eo quod libera electio sit a potentia , quae indifferenter agit, ipsaque est indisserens , cuyusmodi quid intellectui non

competit, cum cognoscat tantum & proponat indifferentia : Enimvero appetitus non tam appetit indifferentia, quam appetit indisserenter,quidquid appetit. Ut ita sola sola appetitus indisserentia constituat liberta. tem , indisserentia autem intellectus non

tam sit in disterentia actuum ipsius , quam objecti, quod cognoscit, & appetitui proponit, quo fit, ut appetitus indifferenter res appetat & aversetur, quoniam intellectus ostendit & proponit tales , quae indisse. renter appeti quεant, inappetique, libero tamen. Materia Liberi Arbstrii , circa quom versatur, sunt res Humana Inne-

256쪽

cessaria ,sive necessitate carentes. Quam quam enim appetitus , stante & durante intentione enicaci, per eam aliquo modo determinetur ad persecutionem finis , atque electionem mediorum , aliquando quoad speciem , sive specificationem tantum , si tantum sit unum medium , quo in Casu ne cessatio illud eligit, aliquando quoad eκer. citium tantum , si in intentione praescribatur certum tempub, quo quis finem velit consequi, sint autem plura media, aliquando quoad utrumque , quando utrumque illorum concurrit, aliquando quoad neutrum , njsi in Confuso , quando plura quidem sunt media, neque appetitus tamen sibi in intentione praescribit Certum tem Pus . quanquam , inquam , omnis intentio aliquo modo determinet ad electionem , licet non determinet ad aliquod medium in particulari , determinatumve tempus semper, verum ad alicuyus medii utilis ad finem in confuso electionem , indeterminato tempore faciundam, tamen non ne

cessitatur hic aut nunc eligere appetitus, siquidem unum tantum sit medium, aut hoc

prae illo eligere , squidem sint plura , cum electio omnis in se simpliciter sit libera, quoniam procedit ab appetitu cum domi. nio aestus, sive illa sit bona , sive mala , sive

meritoria, sive demeritoria. Neque enim necessitas & determinatio , orta eX suppo

257쪽

Ethicar: Lib. I. Cap. XXXI . aq 3

stione libera concomitant consequente, tollit libertatem , verum quae eri antece' dente quomodo concoctio v. g. cibi necessaria est, licet comestio praevia suerit libera, homicidiumque, per ebrietatem commissum, non est liberum in se , licet ebrietas fuerit libera. Quare dicendum , tunc demum, quod oritur eN suppositione antecedente libera, esse liberum , quando remanet in potestate appetitus , suppositionem illam tollere, illique adimere essicaciam, id , quod fit in proposito, quia posita intenti one finis, ante instans electionis, executi. onisve, semper manet in potestate appetitus . tollere illam intentionem , illamque reddere inessicacem. Quo fit, ut determinatio , quae est in electione ab intentione praevia, non sit determinatio simpliciter. qualis est , cum appetitus determinatur antecedenter ab eXtrinseco , quam de te minationem tollere nullo in illius potestate est modo , vertim secundum quid tantum, atque in sensu composito , posito scilicer, quod perseveret appetitus in sua interitione, id quod totum in appetitus potestate.

in cujus manu manet, ut non amplius in- .

tendere , ita nec eligere. Neque operatur in contrarium , vel quod , sicut ex principiis ex necessitate deducuntur conclusiones , sic eκ fine de necessitate quis moveatur ad eligendum, vel quod, sicut ratio eN

258쪽

necessitate jugicat de aliquibus propter necessitatem praemissarum , sic electio eκnecessitate sequatur judicium rationis de a

gendis , vel quod , si qua duo sint penitus

aequalia , non magis moveatur homo ad unum, quam ad alterum, multoque minus

ad illud, quod accipitur ut minus, quam quod accipitur ut aequale: Non illud, quia sicut non semper eκ principiis eX necessitate procedit Conclusio,verum tunc solum, quando principia non possunt esse vera , si Conclusio non sit vera , sic non semper eX sine homini inest necessitas ad eligendum ea, quae ad finem , quia non Omne , quod ad finem, Ocyus tale, ut sine eo finis haberi nequeat , aut si tale , non semper sub eo

conceptu consideratur: Non istud, quia Judicium rationis de rebus agendis Occu Paetur circa contingentia, in quibus Conclusi ones non eX necessitate sequuntur eX principiis necessariis absoluta necessitate , sed eX principiis necessariis solummodo ex conditione, quale , si currit, movetur: Non

hoc , quia nihil prohibet , si aliqua duo

aequalia proponantur secundum unam Considerationem , v. g. aequalem appetibilitatem in famelico, quin circa alterum considerari queat aliqua conditio, v. g. inaequa

lis distantia a famelico, per quam magis flectatur appetitus in illud , quam in istud, hominia esurientis. Forma Liberi Arbitrii vel

259쪽

τ Sub antialis es, vel Accidentalis. Forma L heri Arbitrii Sub ant alis est virtus appetitus interna , bonum sine coactione motu proprio eligendi, & malum repu. - diandi, utrumque necessario, magis tamen in universali, quam particulari, quoniam illud ratio non potest apprehendere sub ratione mall, v. g. beatitudinem,quae bonum universale perfectum , bonive, v. g. miseriam , quae malum universale perfectum. hoc potest. Quamvis enim sanitatem, quae bonum particulare, nemo ita appetat, ut

possit eam etiam non appetere , Contrari

amque invaletudinem nemo ita fugiat, ut possit eam etiam non fugere, si utramque in se spectes, tamen potest illam non appe tere propter malum aliquod conjunctum, si ve Gesectum boni, habentis rationem mali , hanc non sugere, propter bonum aliquod conjunctum, sive defectum mali, habentis rationem boni. Vocatur substantialis, quia est intrinseca appetitui, ideoque ab eo non magis separari potest , ac calidum a Cain Iore. Formalis absoluta aliter. Forma Liberi ArbitriI Accidentiati est, rectitudo appetitus , qua objectum recte cognitum, recte. si bonum, apprehendit, si malum , aversatur, ita ut eligere interim possit bonum prae bono , & ratione objecti, & ratione modi ac gradus , malum item prae malo, loquendo de malo poenae, eo usque Prome

260쪽

1 6 Insitur: cs Exercit: ritae, id quod eligere potest , & de jure . &de facto, non autem culpae & poenae non promeritae , id quod de facto quidem , at non dejure,eligere potest,e Nemplo Principis Condari, inestgendum in se. Formalis relativa aliter. Sed an eodem Insant puncto temporis, quo quid appetit appetitus , tanquam bonum, ita met postit non appetere , tanquam malum ρ quaestionis est non trivialis. Non videtur hoc Nominalibus, signanter Gabrieli & Occamo, quibus Voluntas eo tempore, quo quid vult, non videtur posse id nolle , & , quo non vult. velle , eo quod sic simul videretur velle &non velle eodem instanti, quo unum horum facit, quae συνάδυνα ιι, incompossibilia. Sed videtur scilicet, fide rationum in Contrarium. I. Quia,si voluntas eo instanti,quo elicit actum, non est indifferens ad elicie n. dum. & non eliciendum , tunc nunquam

erit indifferens, quia respectu ejus instantis proprie dicitur libera. II. Quia, si eo

instanti , quo actum elicit, illum necessario elicit, jam pari ratione antea semper necessario eo caruit, in futurumque carebit, atque ita nulla penitus ejus erit libertas: Atqui , sicut Deus libere ab aeterno decrevisse mundum condere in tempore ideo dicitur, quia tunc, quando decrevit, potuit non decernere , similiter homo ideo libere decernere, quia tunc, quando decernit,potest