Danielis Berckringeri Institutionum et exercitationum Ethicarum AcademicoPeripateticoStoicoScolasticarum liber primus secundus

271쪽

necesse sit ipsum operari necessitate causae.& non potius necessitate contradictionis ac consequentiae , quae nihil contingentiae derogat. Taceo, quod licet nihil agat homo , habeat tamen potentiam libere agendi . si minus propinquam aut proXimam semper, minimum remotam. Sanae Philosophiae: uia eadem amIce conspirat cum

Logica inclusve. Cum Metaphsita faniorrconspirat hactenus: Quia, ut prima causa

operetur cum quadam naturae necessitate intrinsece, ideoque & pendentia eκ primo principio necessario connecessario, tamen eXtrinsece non item , nisi ex suppositione Deus, qui, quia ab aeterno libere sic vel se praedefinivir, neque mutatur, ideo sic ope. ratur , & non aliter , cum reduplicatione homo, siquidem necessarium,quod agitur, adaequale actionis vel acti fuerit causa. Dico adaequale & coadaequate. Ut enim neces.sarium sit necessarium, tamen id, quod eri necessario pendet , ut eX Causa communi, potest in materia ac subjecto inconstanti vario modo recipi ob impotentiam ejus, Contrarietatemque prOXimorum movent, iam,quomodo quoque etiam contingentia ratione communis generis necessitatem includunt, licet indefinita incerta varia & variabilia sint ratione singulorum, in quibus

272쪽

pro κime vertitur & versatur operatio, tum quia necesse est contingentia esse in universo ad ejus perfectionem , quoniam alias perderet nomen universi, si omnia forent necessaria, tum quia , sicut omne , quod est, quando est, necesse est esse, ita & omne variabile variari, cum variatur. Cum PQ si- casaniori conspirat hactenus: Qui a, quamvis motores secundi non moveant sine primo , ideoque egeant alio praemovente a praedeterminante, tamen haec determinatio motoris primi & ipsa nullam affert necessitatem, nisi consequentiae,quae non tollit contingentiam, nedum libertatem, cum non mutet in naturis contingentibus , vo luntarieve agentibus, modum agendi, quo niam Deus, qui est natura naturans, & Cau se prima, ita utitur ministerio naturae nais

turatae,&causarum secundarum. Ut eas mi- ,

ni me destruat . sed cuique suam conditi- .

Onem, proprietates, vires,ac motus,ut Plurimum relinquat, per necessarias causas agens necessario, per Contingentes contingenter, Per naturales naturaliter, per voluntarias voluntarie.quomodo frugeS U. g. crescere vult Deus, & horsum eκ montibus decidere pluviam, pluviam irrigare terram, solem iterum e terra haurire pluviam, hau

stam κυκλογενιο ει redire in nubes, verum

sine ulla vi per naturam , homines item idem vult deliberare atque eligere, verum

illud

273쪽

illud sine necessitate, hoc sine coactione.

Contra veteres Physicos,& Stoicos,quorum illi libertatem hominis catena ferrea atque insolubili fati, connenioneque causarum, devinxerunt, hi conneNionem , atque, ut ita dicam, concatenationem necessariam causae primae cum secundis , &ipsarum secundarum inter se, introduXerunt, ita ut nec prima causa aliter ciere posset, quam ut secundae causae seruntur, nec voluntas hominis aliter agere, quam ut impellitur a praecedentibus causis. Utrique non tantum αφυσικως , sed etiam ἀθεολογως. Aφωσικως Physici casci. Cum enim operum naturae quaedam semper , alia frequenter. nonnulla nec semper, nec frequenter, fiant, non omnino omnia fieri necessatio supponendum est . sed quaedam contingenter,issique vel ob materiam , quae contingentiae, vel ob voluntatem, quae libertatis Causa, quae libertas haud servatur, ubi intercedit necessitas, sique , quemadmodum causae

secundae, pure naturaliter agentes, ad certos

ac definitos effectus producendos ordinantur, similiter cauis secundae voluntarie a. gentes ad eosdem,non ad diversos,& varios.

atque etiam oppositos, contrariosque. Scilicet naturaliter agentia agunt vi naturae. absque deliberatione, agunt eodem modo semper , nec possunt sulpendere actionem admota materia, enimvero agentia volun tarie

274쪽

tatiὰ cum deliberatione, dissimiliter, atque cum suspensione action is, quomodo ignem

admoto ferro videas non non urere naturaliter , fabrum imponere ferrum igni voluntarie, ignem eoaem modo furcam face- 3're. fabrum dissimiliter, ignem usque urere, neque suspendere posse actionem . quam potest faber qui vel jam iacit, vel alio tempore AEque ἀφυσικως Stoici, veterum Physicorum germani fratreS . quia non, ut maxime causae secundae , quae sustentantur a prima, necessario agerent omnes, ocJus &prima sustentans, quoniam necessitas illa non est absoluta, sed Physica, ideoque Deo subjecta, & hactenus conditionalis, nec

concludentior in voluntarie agentibus, quam si dixis, ignis admotus materiae combustibili necessatio urit, quare a fabro necessario admovetur. Neque vero ἀφυσικῶς stantum physicantur utrique , sed & ἀρεολόγως, quia juxta doctrinam Ecclesiae causa prima, hoc est,Deus, non pendet eX secundarum causarum natura,sed cauta secundaeo prima , quae sicut respectu inferiorum causarum sunt moventes, ita respectu sci periorum motae, libere haud raro utrinque. quomodo doctorem videmus docere discipulum, discipulum discere a doctore , u trumque libere, & illum & istum , & istum& illum. C&m asstronomia Astrolog faniori conspirat hactenus: Quia, ut astra

275쪽

Ethicam. Lib. L Cap. XXXV. 26t necessitate quadam, sibi a primo creatore indita, agant in sublunaria omnia . quoad

motus eorum naturales & necessarios, conque venienter etiam in hominem , quoad actus hominis , ipsi cum bestiis communes, quales, accretio , concoctio, nutritio, sensio, appetitio, tamen non item in actus

humanos, qui in solidum pendent a libero hominis arbitrio, ideoque cogi ,& fato a strologico impelli nequeunt, vel ideo quod omnis actio a sortiori . spiritus autem noster immortalis fortior corpore astrico. Quod si vaticinio astrologico interdum re spondent actionum eventus, praedicti cum formidine oppositi , per accidens id fit. Quemadmodum enim , qui assidue jacit aleam , vel talos figit, is aliquando seniones. aliquando Venerem bacit, sic cum millies mentiatur astrologus, quid mirum,si semel verum dicat. Neque vel hilum pilumve valet in oppositum , quod primo non movente , hoc est, coelo , quod primum minVenS corporeum , caetera non videantur posse movere, perque consequens nec VO-luntast Sicut enim , qui cJlindrum v. g. protrudit, dat quidem principium motus, ipsam interim volubilitatem non dat : Sic nec coelum volibilitatem , nedum volitionem , quae a causis propriis & proximis, non a coeli influentia. Cum Potitica faniori coriirat hactenus. Quia, utur Per te ges

276쪽

ges civiles homo civis perdat quadamtenus libertatem facti, quoad actus impera tos, propter impedimentum , quod inter 'facultatem, & actum eXternum facultatis, interjicitur, quod essicit . quo minus tan- tum possit facultas, quantum cupir. retinet tamen in illa ipsa impedientia libertatem facultatis, quae semper, quoad actus elicitos, in suo sinu libera manet, suaeque spontis , ex se determinata intrinsece , ut incoacta ita incogibilis ut sic in eligendo altero

oppositorum. Contra maleferiatos atq; On-

Ciliatos Epicureos, qui sic cavillabantur: . Libertas arbitrii vel est bona, vel mala: Si mala, tunc malus foret Deus, qui est ipsa libertas, damnandusque , quod nos fecit liberos : Sin bona , Cur ergo principes nos variis legibus ligant, neque Permittunt nos vivere ad libitum Vel enim Deus, vel

ipsi, errant: Non Deus: Quare ipsi. Quali

vero ideo leges civiles latae sint, ne utamur libertate , ct non potiuS, ne abutamur. Neque enim eX quocunque operationis sive motus impedimento libertas nostia arm- mari debet, cum omnes cogamur subsecti esse majestati& legibus , verum ex Certo, eoque derogatorio libertatis, quale impedimentum , quod vocant, eXternum absolutum, non arbitrarium , quale leges, quae non absolute impediunt morum , verum mediante interque veniente elhctione v nostra,

277쪽

Ethicar: Lib. I. Cap. XXXIV. 263 nostra , quomodo qui prohibetur poenis

propositis, ne Omnia, quae vult, faciat, non opprimitur 1ervitute , verum regitur ac sci.

stentatur. Cum Logic. ι iuemque samori conspirat hactenus: Quia enim homo non tam ideo dicitur liber,quod sit indifferens ad ea omnia , quae per Intellectum Practicum

proponuntur voluntati . cum summum bonum huic oblatum non possit ab ea respui, quam quod ratione praeditus valeat judicare finem, atque indagare media . deque his ratiocinari, unumque eX iis prae altero eligere. Contra Logicastros, bis male Logicantes in contrarii evictionem. I. Quod si, inquiunt, id est in nobis, cu)us oppositum est in nobis , & id, cujus oppositum non est in nobis, non erit in nobis: verum oppositum ejus, quod est esse in nobis , est non esse in nobis, & hoc non est in nobis: Quare nec id, quod ponitur esse in nobis, erit in nobis i Quasi vero , σο esse in nobis, semper accipiatur οσαυτως, & non alias pro libertate arbitrii, alias pro eo , quod nobis Competere natum est, atque in nobis reperiri, iterum, cum accipitur pro libertate arbitrii , pro facultate, cui libertas Competit, Capiatur semper, & non etiam pro objecto libertatis, circa quod versatur, quae hic se phistice confunduntur, voce aut phrasi eadem sumta , modo in uno, modo in alte 'ro sensu, per pluri terminium, contra cano'

ne S

278쪽

164 Insilui: S Exercit: nes syllogisticos. II. Quod si, inquiunt,

voluntas libere agit, vel id ei competit, dum est determinata, vel dum est in determinata : Non hoc, quia tunc non agit: Non illud, quia dum est determinata pro . una parte, non amplius est libera ad utrumque oppositum, nec motor movens, sed mo, tus , visque patiens, non agens, ut quae ab aliquo agente contrahatur ac determinetur: mare non agit liberet Quasi vero vo-Juntati non competat libertas,&antequam

praeeligit , & dum praeeligit: Antequam praeeligit , quo in articulo quamvis non agat, valet tamen agere , libereque, quam velit, partem praeeligere: Dum praeeligit, quo in punctistitio libere facit, quod facit.

nihil in contrarium Operante determia natione , ut quae necessitate Careat, ortum ducens a varia hominis Constiturione.

qui, si probus, determinatur ad agendum a recta ratione, si improbus, a depravata ratione, si semi probus semi-improbusve. non a ratione , Verum ab appetitu sensus. quae constitutio in hominis utique facultate, minimum ratione principit,quorum aα- tem prinoipia sunt in nostra potestate, ea ipsa in nostra potestate sunt, saltem virtualiter, atq; evenienter. Vs rem mIstam in compendium verborum tractat de Libertate is

279쪽

Ethicam: Lib. I Cap. XXXVI 16sTheologus non tam disputat, quid sit libertas illa, quam quae sit ejus conditio in spiritualibus: Physicus ostendit, quod sit, &quid sit: Metaphysicus de eadem agit, quando rerum contingentiam eXplicat . cujus fons & radix causarum rationaliu libertas, absque qua foret, nulla proprie esset contingentia: Enimvero Ethicus non solum considerat quod sit aliqua ejusmodi libertas in nobis. quid illa sit verum etiam,quarum illa sit rerum.& an in intellectu , an vero in vo luntate , & si qua sunt generis congeneris.

CAPuT XXXVI. De tertio Fonte Morati Actionum Elieltarum . persisade Phantasti a. quam Cogitativam cte Ηιmativam Me Ex stimativam nuneupant Aυerroista,

prium munus , non tantum res eXternas,

sensibus perceptas, etiam absentes, cognO.scere, ealque componere & dividere, licet non eodem, quo objecta fuerant in sensibus EN terniS, modo, cum alias , quae percepta fuerant seorsigi, conjungat, quae Conjun ctim,dividat, verum etiam de rebus, EX-M ternis

280쪽

ternis sensibus perceptis, formare notiones boni ac mali, eademque judicare , Conveni 'entiane sint objecta , an inconvenientia.

medianteque hoc judicio movere affectus objecti boni vel mali, quasi per intellectum respective passivum. Dico quasi per inteli lectum respective passivum , quia enim phalasia in homine similis intellectui hoc est,

aestimativae & Logitati vae potentiae quS , vel quia immediate inservit intellectui suis ope. rationibus per ratione castratis . vel quia ita eminet inter omnes vires sensitivas internas& eκ ternas, itaque alios omnes sensus e Xce dit, ut respectu illorum videatur esse intellectus quidam: Sed similis scilicet, non eadem, tum quia aestimatio proprie dicta est animae rationalis, & quasi quoddam commune genus ad intelligentiam . scientiam, sapientiam , prudentiam, artem, & Opinionem, eliciens species, cognitionemque specierum non sensatarum, eX speciebus ac cognitione formatum sensataru , v. g ami Citia. inimicitia,quae dicuntur species no sensatae, quia formae earum non sunt sensibiles senis sibus externis, ut sunt formae v. g. colorum. Um quia per Cogitativam in nobis percipienter percipimus individua omnium prae- . dicamentorum distincte , ut hanc substantiam. hanc vel illam quantitatem . non si Cper phantasiam. Contra Auctro em , & Ω-quaces , qui post sensus e liternos duas ponunt