장음표시 사용
181쪽
totius vel ex parte togiendae, ideoque eam voluptatem dico negatiuam. Desectus et voluptatis et taedii, quatenus ex inopia rationum derivandus est, indifer η-tia vocatur. Desectus voluptatis perinde ac taedii, quatenus ex oppositione parium rationum consequitur, dicitur aequilibrium: uterque est Zero, prior vero negatio, posterior priuatio. Status animi in quo, voluptate taedioque oppositis inaequalibus utrius earum sensationum quidpiam relinquitur, est suprapondium voluptatis vel taedii. Ex eiusmodi conceptibus celeberrimus Maupertulfus in tentamine philosophiae moralis summam felicitatis humanae voluit aestimare, eaque non aliter aestimari potest, sed ea quaestio ho- miuibus inouodabilis est, squidem non nisi sensatio. num similium fieri summa potest, sensus autem in statu vitae admodum intricato pro permotionum v rietate valde varius videtur. Calculo subducto vir doctus summam inuenit negatiuam, in quo quidem nihilominus illi neutiquam adsulitior. Ob has causias abominatio expiditas potest neecIL , Odium amoa negativus, tumitudo pulcritudo n*atiua , vituperium gloria negatiua et sic porro adpellari In quo quidem fortatis possis cogitarc haec omnia
non nisi in nundinatione verborum versari. Vcrum solum ii se iudicabunt, qui nesciunt, quantum Commodum pariatur, cum verbis simul relationes ad conceptus iam notos indicantur, qua de re ex minima
matheseos peritia quisque potest facile edoceri. Vitium, in quod Ob hunc neglectum multi philosophi
inciderunt, in aprico est. Videmus eos maximam partem mala tractare ut solas negationes, quamquam
ex iis, quae disputauimus, planum est, mala defectus et mala priuationis esse. . Illa posita in negationibus sunt, quorum positionis oppostae nulla ratio est, posterioribus rationes positiuae supponuntur, illius b, ni tollendi, cuius reuera alia ratio est, caute in bonis sunt negativis. Hoc posterius longe maius maIum est
priori. Non dare respectu eius, qui indiget, malum
182쪽
, 6 DE CONCEPTU QUANTIT. NEGAT.
est, sed tollere, exigere, furari respectu illius multo maius et , et tollere est negativum dare. Simile posset
in relationibus logicis ostendi. Errores sunt ueritates negativae ne hoc confundas cum veritate enuntiatio. 'una negatiuarum , confutatis est argumentum negatiuuin; sed vereor ne ea in re longus sim. Mihi tantummodo propositum est efficere, ut isti conceptus frequententur, utilitas ex Vsu emerget, de eaque s ctione tertia nonnulla aperiam.
Conceptus oppositionis realis quoque utiliter popsunt in philosophia practica adhiberi. Demeritum non
solum negatio est; sed meritum negativum. Etenim demeritum tantummodo locum habere potest, quatenus ut in natura lex interna est aut solum religio, aut etiam conscientia legis positiuae , contra quam agitur. Haec lex interna ratio est actionis bonae, et consequens solum idcirco esse etero potest, quoniam Oa, quae ex conscientia legis tantummodo manaret, tollitur. Hic igitur priuatio est, oppositio realis, nec solum desectus. Noli putare, id tantummodo demer in commisssionis, non vero simul demsrita omissιonis spectare. Bruti nullum meritum est. Nec vero ea omissio demeritum est. Neque enim ulli legi internae aduersatum est. Non sensu morali interno illud ad actionem bonam impulsum est, eoque quod illi τε eaerit aut opa resistentiae Zero sue omissio ut consequens haud determinatum est. Hic simpliciter negatio est, per desectum rationis positivae, et nulla privatio. Fac e contrario, hominem illi, cuius solicit dinem nouit, cuique facile succurrere possit, haud opem ferre. Hic, ut in corde cuiusque hominis, lex est positiva humanitatis. Haec pondere vincenda est. Quo quidem vera pertinet actio interna ex causssis moventibus, ut fieri nequeat intermissio. Hoc etero consequens est oppositionis realis. Ac prosecto quidem initio quibusdam hominibus aliquis labor creatur ici Mao quodam omittendo, ad quod impulsiones positi-
183쪽
uas in se persentiscunt; consuetudine omnia leuantur, eaque actio tandem parum adhuc percipitur. Igitur peccata commissionis a peccatis omissionis moraliter non genere diiserunt, sed duntaxat magniIudine. Ut yice, quippe quoad consequentia externa, ea quO-que genere sunt diuersa. Ιs, qui nihil accipit, malum perpetitur desectus, isque, cui demitur, malum prΠvationis. At, quod statum attinet moralem illius cui competit peccatum omissionis, ad peccatum comminsonis opus est gradu actionis maiori. Quemadmodum in recto pondus contrarium vim veram exserit, ad onus tantummodo in quiete seruandum, et non nisi quadam accessione opus habet, ut illud ad partem
alteram moueatur: ita is, qui, quae debet, haud solvit, certis temporibus, ut lucretur, defraudabit, et
qui non, si potest, opem fert, is, simul tque caussis
mouentes crescunt, alterum perdet. Amare et non
amaro sunt sibi inuicem contraria contradictoria. Non amare vera negatio est, sed respectu eius, ad quod amandum tibi conscius es. te esse obligatum, haec negatio fieri non potest nisi per oppositionem realem, ideoque duntaxat ut priuatio. Atque in tali caussa non amare et odisse tantummodo magnitudine differunt quasique gradu. Contra omissiones omnes, quae quidem defectus sunt maioris perfectionis moralis, non vero peltata omissionis, non nisi simpliciter negati nes sunt cuiusdam meriti, neque priuationes seu demerita. Cuiusmodi sunt desectus sanctorum vitiaque mentium generosarum. Deest certa quaedam ratio maior perfectionis, defectus sese exserit non propter reactionem.
Vsus horum conceptuum ad res philosophiae practicae subiectas admodum posset amplificari. D-terdicia sunt praecepta negativa, poenae sunt praemia flatiua, et similia. Uerum consilium in praesens adsecutus sum, si modo usus huiusce cogitationis omnino fuerit intellectus. Ac sentio equidem. lectoribus clarioris perspicientiae hanc illustratiotiem visum
184쪽
iri longiorem, quam necesie sit. Uerum memet exincusabunt, simulatque cogitauerint, alioquin esse genus quoddam indocile diiudicantium, qui, vitam solum in uno libro propagnntes, nihil intelligunt, nisi quod illo continetur, quorumque respectu summa longitudo haud superuacanea est.
Atque aliud exemplum ex physica proserem .
In rerum natura multae sunt priuationes ex conflictu duarum caussarum essicientium, quarum una consequens tollit alterius per oppositionem realem. Sed saepenumero incertum est, utrum sortasse solum stnegatio defectus, quoniam caussa deficit positiva, an consequens sit oppositionis virium verarum, veluti quies vel caussae mouenti deficienti tribuenda est, vel pugnae duarum virium motricium se inuicem retardantium. Sic, ut hoc utar, nobilis quaestio est. virum frigus caussam postiuam postulet, an, ut simpliciter desectus, absentiae caullae caloris. Pro ratione consilii aliquantum ea in re liceat immorari. Sine dubio frigus ipsum non nisi negotio caloris est, sa-eileque intelligitur, illud per se ipsum quoque esse posse sine ratione positiva. Sed itidem facile intelligitur, istud etiam a caussa quadam positiva posse
proficisci, et reapse nonnumquam inde exsistere, qualemcumque de caloris origine sententiam sequam. Nullum in rerum natura frigus absolutum nouimus, et eum de illo loquimur, tantummodo comparativo. istud intelligimus. Iam experientia argumentaquBER-- tionis in eo conspirant, ut sententia celeberrimi Muschenbrochii confirmetur: calefactionem non in concussione interna, verum in vero transitu ignis elementaris ex una materia in alteram consistere, quamquam iste transituS, Opinor, comitem habeat concussionem internam, itemque hac concussione excitata egressus ignis esementaris ex corporibus iuuetur Hoc modo, cum elementum ignis in corporibus .incerto spatio quodam versatur tu aequilibrio, corpora.
185쪽
erga se iiivicem spectata nec frigida erunt nec calida. Quo vero aequilibrio sublato, ea materia, inquam transit ignis elementaris, respectri eius, quod ea hoc modo priuatur, frigida est, contra hoc, quatenus in illis hanc caloris materiam cedit, eius respectu, ealidum vocatur. Status in hac mutatione in illo cales ctio dicitur, in hoc adpellatur refrigeratio, donec rurissus in aequilibrio sit. Iam nihil cogitari naturae conuenientius potest, quam viribus materiae attrafliuis fluidum subtile istud
atque elasticum moueri maiiamque corporis eo repleri, usque dum ubique in aequilibrio versetur, si seil Lcet soatia pro rutione attractionum ibi agentium eo repletum videatnr. Atque hoc loco incurrit in ocu .los, una materia alteram in contrectatione refrigerari, vi vera sattractionis) ignem elementarem eripere, quo
massa alterius erat repleta, illiusque corporis frigustatorem posse negatiuum adpellari quia negatio, qui ineorpore calidiori inde sequitur, in priuatione vertatur. Uerum hic usurpatio istius nominis inutilis so-ret atque instar lusus verborum. Consilium memnia
eo non n: si ea spectat, quae mox sequentur. Ex longo tempore notum est, eorporum magneticoruin duo esse extrema sbi inuicem opposta, quae poli vocantur, quorumque unum punctum eiusdem nominis in altero repellit alterumque attrahit. Uerum celeberrimus Aeginus in disputatione de similitudines virtutis ele fricae et magneticae ostendit, corpora electri sata certo modo quodam tractata itidem duo polos habere, quorum unum p inflivum, alterum pos tiuum polum adpellat, quorumque unuS ea attrahit,qciae ab altero repelluntur. Quod phaenomenon maximo distincte percipitur, cum corpori electrico tutius satis prope admouetur, ita tamen , ut nullam ex
sciritillam eliciat. Iam aio, in calefactionibus aut refrigerationibus, hoc est, in omni caloris vel frigoris viritatione, in primis celere, quae in spatio quo-
186쪽
dam cohaerente intermedio fit, vel in corporibus ad longitudinem expansis, semper duo quasi pilos caloris inueniri, quorum unus positivus sit, id est, ultra gradum illius corporis, alter negativus, quippe in se
hunc gradum calescat, hoc est, frigescat. Varias terrae scimus Cauernas intus eo maius frigus ostendere, quo magis extrinsecus aer et terra sole in calescunt, et Matthius Aesius, is qui montes describit Carpatios, addit, morem esse rusticorum in Transsylvania, ut potulenta refrigerent, si terra ea obruant celeremque ignem supra accendant. Videtur terrae lamina eo
tempore in superiori superficie haud pota positive incalescere, nisi in profunditate aliquantum maiori eius negativa sit. Boerhauius alioquin monet, ex igne fo- eorum fabrilium in certa quadam distantia frigus exstitisse. In aere libero supra terrae superficiem itidem videtur haec oppositio, praesertim in mutationibus repentinis obtinere. Doctissimus Iaeolari alicubi in armamentario Hamburgensi docet: in summu frigore, quo saepius terrae longius protractae infestantur, tamen plerumque in longo tractu magna loca interiecta esse, in quibus caelum temperatum sit ac lene. Pariter celeberrimus Aepinus in tubo, quem supra dixi, poli positivi extremi usque ad negativum alterius certis distantiis mutuo variari adfirmat. Ita ulla quapiam aeris regione
calefactio haud videtur posio incipere, nisi in quadani alia quasi effectum poli negativi, hoc est, frigus eodem ipso excitetur, et hoc modo vice versa frigus in uno loco celeriter crescens faciat ad calorem in alia regione augendum, Velut, cum baculus aereus Vno extremo candefactus repente aqua refrigeratur, CalOTextremi alterius augescit. Quocirca discrimen pO-
Experimenta. ut certiores nosmet de polis caloris Oppositis reddamus , facile. opinor, erunt instituenda. In tubo horizontali lamineo pedom Ion Eo, utroque extremo aliquantum ad perpendiculum sursum flexo, si spiritu vini repIetus ex una parta incenderetur, dum in altero extremo poneretur thermonastrum, quantum equidem suspicor, hamne Tatiua oppositio breui conspicietur, ves quoque, Ut per retrigerationem partis unius estomun in altera parte Perci Disili do by Cooste
187쪽
lorum caloris statim cessat . cum communicatio vel priuatio ut per totam materiam uniformiter se extenderet, sat lcmporis fuit, quemadmodum tubus ampli Dsimi Aepi ii unius modi tantum electricitatem monis strat, sinulatque scintillam elexerit. Fortasse quoquo magnum frigus superioris aeris regionis non solum defectui instrumentorum calefaciendi, verum causiae cuidam positiuae tribuendum ost, scilicet ut respectu caloris pro eo negativum fit, atque aer inferior et territorium positivi sunt. Omnino vis magnetica, electricitas et calor fieri per eamdem materiona intermediam. Omnes cuncti post uni hi cando excitari, et suspicor diuersitatem polorum atque oppositionem es sellionis positiuae et nogatiuae tractatio no scita ac solerte perinde in phaenomenis caloris posse obseruari.
. peretur. aqua uti posses salinari. in quam ex una pute glacies posset diminuta conii ei. Hae occasione data mouebo. ab hac obseruatione, quam cuperem institui. veri videri simillimum, enodationi frigoris et caloris artificiosi in certis quibusdam soluendis materiis mixtis, multum lucis adlatum iri. Mihin et quippe persuadeo , discrimen horum phaen O-m Priorum maxime in eo positum iri, num liquores mixtii post plenam coalitionem maius minusite volumen capiant, quam spatium ante mixtionem totum effecit. Si prius is ret, ea fieri calorem aio. si posterius. frigus in the ometro ostensura fore. Nam cum iis . in superiori casu, post commistion om medium eramus efficiatur, non solum pliis materiae attractivae, quae OIementum absorbet ignis viciniquam antea in spatio aequali, verum etiam suspicari potest,
tacultatem attractivam fieri maiorem, quam pro ratione dentitatis augescentis, interim dum fortasse vis pxpansilua aeris conden isti duntaxat uti in aere pro ratione densitatis crescit, quoninm ex Newtoni sententia attractionum in magna propinquitate multo maior proportio est. quam conuertarum distantium. Hoc modo mixtio, si eius densitas maior sit, quam ambarum rerum iniscibilium densita a ante mixtionem coniunctarum, respectu corporum vieinorum supra-pondium monstrabit attractionis erga ignem elementarem, dumque thermo metrum eo priuat. taxus oste udet. Omnia autem euenient conuersa, si mixtione medium tenuius efficia. tur. Iaum enim vim ignis elementariis mittit, materiae vicinae attrahunt, ostenduntque phaenomenon caloris. Eueritus experimentorum haud semper conuenit cum exspeMIione. Quodsi autem experimenta non mera res casus foris
tuiti esse debeant, suspieione iis, necesse est, occasio praebeatur.
188쪽
sit, tubus mercuri illis Torri celli, anilia pneumatica Ottonis Gueriecti clauem nobis magnorum mVsteriorum naturae suppeditarunt. Et scientia materiariam pisitiua et negativa, praesertim in electricitate, ubdentur adhuc graues cognitiones occultari posteritasque felicior, cuius pulcros dies nosmet prospectamus, earum rerum, spero, leges uniuersales cognoscet, quae nunc nobis viduntur in Coinuenientia ambigua.
NONNULLAS MEDITATIONES CONTINENS, QUAE AD CONCEPTUM HUNC AD USUM TRANSFERENDUM IN REBUS PHILOSOPHIAE PROΡOSITIS POSSUNT PRAEPARARE.
Quae hactenus disputaui, primi tantum oculi sunt, quos in rem grauissimam, sed itidem dissicili mam
eonieci. Quodsi ab exemplis adlatis, quae satis coin- Preheusu sacilia sunt, ad enuntiationes adscendanus Vniuersales, iure maxime timendum est, ne in via haud trita hallucinationes fieri queant, quae sortasse non nisi in progressu innotescant. Quamobrem ea, quae hac de re adhuc dicenda sunt, solum tentaminis loco, valde impersecti habenda esse volo, quamquam attentionis, quam in iis collocaturus sis, variam utilitatem redundaturam spero. Probe scio, eiusmodi consessionem admodum prauam commendationem esse ad adsensum iis, qui orationem postulant audacem dogmaticam , ut in quamcumque duci directionem queant. Uerum sine ullo doloris de iactura adsensus sensu, in tam lubrica cognitione, qualis metaphysicasst, multo conuenientius elle duco, ut cogitata antea axamini publico in sorma incertorum tentaminum proponam, quam ea statim cum omni ornatu solidita. tis arrogatae firmitatisque plenae atque ab lutae annuntiare, quoniam tum plerumque Omnis emendatio
189쪽
amandatur, malumque quodvis, quod in eo deprehenditur, insanabile redditur.
Quisque sacile intelligit, cur aliquid non sit, quatenus nimirum ratio positiva eius desit, sed quomodo, quod adest, id esse desinat, haud ita facile intelligetur. Veluti exstat in praesens, ut hoc utar, in anima mea repraesentatio solis per vim phantasiae. Momento sequenti desino eam rem cogitare. Haec rein praesentatio, quae fuit, desinit in me esse, statusquaproximus est Aero status prioris. Quod si causiam eius rei vellem adferre, cogitationem propterea cessasse, quod momento sequenti omisissem eam essicere, tum responsio a quaestione foret nullo modo diuersa; nam de eo ipso sermo est, qui fiat, ut, quae reuera fit,
actio queat omitti, id est, esse posse desinere. Quapropter adfirmo: quisue interitus est acturnegativus, id est, ad tollendum quidpiain, quod adest,
positiuum pariter opus vera ratione reali, quam ad idem, cum non est, producendum. Caussa superi
ribus continetur. Ponamus a, tum modo a-amo,
id est, non nisi quatenus par ratio realis sed opposita eum ratione του a coniuncta sit, a potest tolli. N tura corporea ubicumque gentium eius rei nobis exempla proponit. Motus numquam totus vel ex parte cellat, nisi vis motrix par illi, quae motum perditum potuisset producere. in oppositione coniungatur. Uerum etiam experientia interna de tollendis, peractionem animae essessis repraesentationibus et cupiditati. bus cum his optime conuenit. In nobis ipsis valde distin te persentiscimus, ad tollendam fugandamque cogitationem aegritudinis Plenam, plerumque magna actione opus esse. Vera opus contentione est ad cogitationem risum elicientem delendam, si animum velis ad grauitatem componere. Quaeque abstractio nihil aliud est, quam sublatio certarum quarumdam re- Praesentationum clararum, quae plerumque ideirca
190쪽
instituitur, ut id, quod reliquum est, eo clarius re praesentetur. Quisque aurona nouit, quantum actio nis ad ea in requiratur, atque ita abstructio dici potest animi ne titia attentio, id est, vera actio illi actioni,
qua repraesentatio clara redditur, opposita per Comi unctionemque cum ea Lero, seu repraesentationum
clararum desectus ollicitur. Alioquin enim, si ea in negatione defectuque simplici conii steret, ad eum aeaque minus contentione virium opus foret, quain a1 id, ut aliquid nesciain, cuius rei numquam ratio ad
Eadem necessitas rationis positiuae. ad tollendum accidens internum animae exserit sese in vincendis cupiditatibus, quam ad rem uti exemplis poteris supra adlatis. Omnino vero, etiam praζter eas Caussas, cum huiusce actionis oppositae nobismet adeo conscii sumus, quasque enumerauimus, nulla ratio idonea est, eius negandae, si eam haud clare in nobis animadueristimus. Velut, ut hoc utar, in praesens tigrum cogito. Haec cogitatio abit, contraque mihi in mentem venit iaccatis. Sane quidem in successione repraesentationum nulla singularis animae contentio potest in nobis percipi, quae vim suam exserat, ad unam ex repraesentationibus istis tollendam. Uerum quae mirabilis actuositas in profundis spiritua nostri latet abdita, quam in media actione haud animaduertimus , propterea quod actionum permultae si int, quaeque oro singularis duntaxat obscure repraesentatur. Α gumenta eius rei cuique nota sunt, siue in his solum actiones contempleris, quac sensim in nobis fiunt, cum legimur, necesse est, obstupeseas. In aliis logica Rclinari ea de re consuli potest, quae hanc in rem Commentatur. Atque ita iudicandum est, lusu repraesentationum omninoque actionum omnium animae nostrae, quatenus earum Consequentia, posteaquam exstitere, rursum cessant, actiones oppositas