장음표시 사용
341쪽
mini ad obligationem grauiorem istisascinationi caecae
deuouendam. Contra beneuolentiam erga genus humanum uniuersdem principio vobis erit, cui semperactiones vestras subiiciatis, tam amor erga egentes etiamnunc relinquitur; verum is nunc ex altiori graviorique statione translatus est in relationem verum. ad cuncta ossicia vestra. Beneuolentia uniuersalis incautia est, cur in communionem veniatis malorum illius, sed simul etiam iustitiam colatis, cuius ex pra Cepto nunc vobis ea aebo omittenda est. Hic ergo sensus simulatque ad iustam uniuersalitate in accreue.
xit, sublimis est, sed quoque frigidior. Fieri enim
non potest, ut pectus nostrum cuiuis homini amoro tenero intumescat, et in quaque calamitate aliena
opprimatur moestitia, alioquin studiosus virtutis inlacrimis commiserantibus, instar Heracliti, liquescens, in uniuersa ligc benignitate animi nihil nisi homo ex
mollitie deses atque iners evaderet j.
Alterum deinde sensus benevoli genus, pulcrum quidem atque amabile, sed nondum fundamentum virtutis verae, cernitur in liberalitate ac faeilitatra, quae est inclinativ, sese aliis comitate consensuque eum eorum desidui iis atque similitusne morum gratos reddendi. Atque ea quidem bellae facilitati estissa est pulcra, et stexibilitas animi eiusmodi bona. Verum tantum abest ut ea in virtutibus sit, ut potius, nisi grauioribus principiis ei carceres constituuntursaque infirmetur, omnia inde possint vitia exsistere.
Ro ad'uratius perpensa . inuenies, in commiserationa. etiamsi maxime smabilis sit, tamen dignitatem excellentia misque virtutis h iud inesse. Paruuliis dolens. femina infortunita et venulta. animum hoc dolore implebit, cum eodem tempore nuntium de ingenti praelio lento animo audimus. quo . Deile intelligi potest permagnae parti generis humani erudelissimis malis immerito succumbendum esse. Fuero principes, qui . prae dolore adspectum ab uno homine inis felice remouentes, nihilominus per caullam saepenumero vanam eodem tempore bellum imperarent. In quo quidem eum nulla effecti proportio sit. quomodo tandem dici.
. potest, humanitatem uniuerialem in caussa esset ἰ
342쪽
sa 6 OBSERVATIONES DE SENSU PULCR.
Etenim, ut praeteream, istarri facilitatem erga eo quorum consuetudine utimur, saepenumero iniustiotiam esse in alios, qui non pertinent ad hunc circ. Ium exiguum, eiusmodi homo, hac sola incitations sumta, fouere omnia vitia polrrit; non per inclinationem proximam, sed quoniam aliis libenter gratificatur. Per sacilitatem benignam et mendax, et iners, et potator, et similia euadet, neque enim ex regulis agit, quae bonos mores generatim spectant, verum
ex inclinatione, per se pulcra quidem, sed quae iocirco, quia firmitate caret et principiis, puerilis
ψ Quamobrem virtus veru non potest nisi prine, piis inseri, quibus, quo magis V niuersalia sunt, redditur ea sublimior ac generosior Haec principia non versantur in regulis contemplativis, verum in conseientia cuiusdam sensus, in cuiusque pectore hominis vivi, multoque longius ad cauisas commiserationis peculiares facilitatisque pertinentis. Memet, opinor , cuncta complecti, si dicam eam sensu contineripustrittidi iis et praestantiae naitirae Bumanae. Sensus pulcritudinis ratio est beniuolentiae uniuersalis, sed sensus praestanime naturae humanae in caussa est ob seruantiae uniuersalis, et si hic sensus persectione maxima in ullo quodam humano animo gauderet: hic homo se ipsum quidem quoque amaret et coleret, sed non nisi quatenus est unus ex uniuersis, ad quos sen- .sus dilatatus eius et generosus sese posset extendere.
Adpetitus nostri beniuoli non possunt, nisi inclinationi adeo dilatatae suae singulari subordinati, apte
adhiberi, decentiamque generosam essicere, pulcitudinem virtutis. Respectu imbecillitatis humanae naturae potestatisque exiguae, quam sensus moralis uniuersalis inplerisque animis exercitaturus foret, prouidentia eiusmodi adpetitus subleuantes tamquam virtutis suppi
manta in nobis indidit, quae, dum quosdam etiam
343쪽
snε principiis ad actiones pulcras commouent, simul
aliis, qui principiis reguntur, maiorem impulsum vehementioremque concitationem possunt ad eas impertire. Coin miseratio et liberalitas in causs sunt actio. num pulcrarum, quae sortasse maiori pondere commodi proprii cunctae exstinguerentur, non Vero prOximae caustae virtutis, uti vidimus, etsi, Cum per Cognationem cum ea nobilitentur, nomen quoque illius adipiscuntur. Qua de caussa eas possum virtutes adulatas adpellata, eam vero, quae principiis nititur: virtutem genuinam. Illae sunt pulcrae et gratia plenae, haec sola sublimis est et venerabilis. Antismus, in quo sensationes superioris generis imperium
tenent, animus bonus dicitur et homo eiusmodi b
niguus I contra ei, qui virleti studet ex principiis
animus generoser tribuitur, is ipse vero probus vocatur. Harum virtutum adoptatarum nihilominus cum
genuinis virtutibus permagna similitudo est, propter, ea quod sensum continent voluptatis proximae exactionibus benignis ac beniuolis capiendae. Benignus nullius rei alius ratione habita per liberalitatem pro.
ximam concorditer vobis comiterque utetur, sincerumque dolorem ex calamitate aliorum percipiet. Verum, eum nihilominus haec naturae contagio nondum idonea sit, ad tardam hominum naturam ad aesiones publicis rationibus utiles impellendum: prouidentia nobis praeterea certum quemdam sensum indidit, qui subtilis est, nosque commouere potest, vel etiam manifestiori commodo proprio voluptatique vulgari aequum se praebere. Atque is est sensus famae, eiusque consequens sudor. Quae aliorum sortudo dignitate nostra sententia sit, de nostrisque acti nibus iudicium, noua mouendi caussa est magni momeno, multas ex nobis eliciens deuotiones; et quao permagna pars hominum, neque ex motu quodam ii hctralitas proxime oriente, neque ex principiis factura foret, ea fiunt saepenumero non nisi propter speciem externam, ex opinione quadam, admodum utili, quam
344쪽
aa 8 OBSERVATIONES DL SENSU PULCR.
pro se ipsa vehementer tenui ac ieiuna: quasi aliorum
iudicio pretium nostrum actionumque nostrarum definiret. Quod hoc ex impulsu peragitur, ne minime quidem probum est virtutique consentaneum, quapropter etiam quisque, qui talis vult haberi, momentum ambitionis consulto occultat. Nec vero haec in. clinatio ne adeo quidem, quam liberalitas, genuinae virtuti finitima est, quia haud proxime per pulcritu. dinem actionum, verum per decentium illius alienis oculis eonspicuum potest numeri. Igitur, cum nihilo.
minus sensus famae subtilis fit, virtutis similia, et quae iis esticiuntur, fulgorem virtutis dicere possum.
Quodsi ingenia animorum humanorum, qua mnus unum ex tribus hisce sensus generibus in iis o tinet characteremque moralem determinat, inter se szomparemus; inveniemus, unum quodque illorum Cum quodam temperamentorum, uti solent describi arctiori cognatione teneri, ita tamen, ut praeterea
maior sensus moralis desectus homini phlegmatico obveniret. Non quasi nota praecipua variorum istorum animi ingeniorum ex illis lineamentis penderet; sensus enim manifestior, velut commodi proprii, voluptatis vulgaris, et id genus aliorum hac in trahiatione nullo modo consideramus, talesque inclinationes in descriptione consueta nihilominus inprimis spectatur; sed quoniam doctae illae sensationes morales subtiliores
facilius possunt cum vno alterove istorum tempera mentorum conciliari, et reapse plerumque sunt coniunctae.
Ardens quidam pulcritudinis dignitatisque ac
praestantiae naturae humanae sensus, et status roburque animi eo, ut ad principium quoddam uniuersale, cunctas actiones reserendi, serius est, societatemque aegre contrahit cum leuitate laetitiae, neque cum inconstantia hominis vani. Accedit adeo prope ad tristitiam, sensationem lenem ac generosam illam, quatenus ea horrore nititur, quo anima terminis
345쪽
descripta, frigeratur, eum, magni cuiusdam eonsili plena, pericula videt sibi superanda, diiseilemque sed
magnam victoriam in se ips a vincenda ob oculos con stituit. Ergo virtus vera et genuina ex principiis, quiddam in se habet, quod maxime cum ingenio animi melancholico, sensu meliori, conspirare videtur. Liberalitas, pulcritu: do illa atque irritabilitas animi subtilis, quae pro occasione, quam reperit. in causiis singulis com nai ratione ac beniuolentia Commouetur, vicissitudini temporum admodum obnoxia est; et qui motus animae haud principio quodam uniuersali nit, tur: facile sormas mutatas reeipit, pro eo atque res 'unam partem alteramue praebent. Quae inclinatio, cum pulcritudinem spectet, cum eo animi ingenio, quod languineum dicitur, quod leue est et oblectationi bus deditum, videtur conuenientissime conciliari. Atque in hoc temperamento proprietates amabiles, quas virtutes diximus adoptatas, quaerendae nobis vide
Sensus famae iam alias sol 'us est pro nota aeeipi
complexionis tholeritne eoque possumus Occasionem arripere, consequentias morales huiusce sensus subtilioris, quae maximam partem spectant fulgorem, ad depingendum eiusmodi characterem conquirendi.
Numquam homo sine ullis vestigiis exstat sensationis elegantioris; sed maior dosectus illius, qui comparate stupor adpellatur, characterem ingreditur phlegmatici, quem alias adeo elateribus crassioribus, vel ut cupiditate pecuniae, id genus aliis, priuant,
quem nos vero una cum aliis inclinationibus vinetilo
sororio iunctis, illi, si usus erit, permittere possumus, siquidem iis in hac delineatione nullus locus est. Nunc, age, sensationes subtilitatis et puleritudinis, praesertim quatenus morales sunt, sub descriptione temperamentorum recepta adcuratius contemplemur.
346쪽
a o OBSERUATIONES DE SENSU PULCR.
Is, cuius sensias ad temperamentum melanthositum
pertinet, haud idcirco sic vocatur, quia, iucunditati. hus vitae destitutus, tristi aegritudine adfligime . sed quoniam sensationes illius, si supra certum gradum
quemdam augerentur, vel ex caussis quibusdam seeus dirigerentur, in alium statum erupturae forent. I Dbet inprimis sensum jublimitatis. Ipsa pulcritudo, cinius sensu pariter inouetur, non solum eum delectet, oportebit, verum etiam, dum illi simul admirationem instillat, adficiat. Fructio voluptatum in eo seuerior est; sed idcirco haud minor. Omnes permotiones ex sublimibus animos sortius defigunt, quam praestigiosae venustates pulcri. Incolumitas eius potius aequibias animi erit, quam laetitia. Est constans. Idcirco sensationes suas subiicit principiis. Illae eo minus inconstantiae mutationique obnoxiae sunt, quo latius
istud principium patet, cui subiiciuntur, et quo pro inde amplior est sensus superior ille, qui cohibet in se
inferiores. omnes singulares inclinationes multis e eeptionibus mutationibusque obnoxiae sunt, nis ex eiusmodi ratione sup ori derivatae sint. Vegetus laetusque Alcestis, amo, inquit, uxorem et magni sa-cio, siquidem venusta et blandaque et prudens. Quid si autem per morbum deformata, ex senectute mor sa, et, postquam prima fascinatio evanuerit, vobis haud prudentior, quavis alia, videretur 3 Si ratio non amplius aderit, quid ex inclinatione fiet 3 Contra ubdeatis Adrastum beniuolunt et grauem, qui secum emgitat : hanc feminam benigne excipiam et cum ven ratione, siquidem uxor est. Hic animus senerosus est
et excelsus. Nunc venustates sortuitae mutentur, in men etiamnunc uxor est. Ratio generosa stat, neque tantopere inconstantiae rerum externarum obnoxia est. Haec natura principiorum cum'motibus collat
rum, qui solum in singularibus occasionibus ebulibunt, atque is vir est principilorum tenax cum eo Comparatus, quem casu motus incessit liberalis atque b nignus. Quid ergo, si adeo oratio animi eius arcanahaee laret: hominem illum adiuvem, oportebit, ae
347쪽
sublevem, quoniam dolet; non sere idcirco, quia amicus est vel sodalis, aut quod eum posse putem olim beneficium grato animo referro. Iam non tempus est argutandi et quaerendo tempus perdendi. Homo est, et quod hominibus accidit, id etiam memet attingit. Tum ratio eius nititur principio summo beniuolentiae in natura humana, maximeque sublimis est, cum quoad immutabilitatem eius tum propter usus uniuersalitatem.
Notare pergo. Homo complexionis melancho- Iicae parum curat, quid alii sentiant, quid bonum ve-xumue ducant, ea in re confidit duntaxat peritiae suae. Quoniam rationes in naturam induunt principiorum; fit, ut aegre queat mens eius mutari; constantia illius nonnumquam degenerat in pertinaciam. Vicissitudinem consuetudinum aequo fert animo, nec de splendore illarum laborat. Amicitia est sublimis ideoque ad sensum eius apta. Potest fortasse amicum mutabilem amittere; ted hic illum haud amittit tam cito.
Ipsa amicitiai exstinctae memoria ei etiamnum venerabilis est. Adiabilitas est pulcra, sed taciturnitas
meditabunda sublimis. Inest in eo sensus excelsus dignitatis humanae naturae. Sese colit ipsum, hominemque ducit rem creatam, quae digna sit. obseruantia. Nullam perseri seruitutem abiectam, libertatem. quo spirat in pectore generoso. talenus omnes, indoab auratis, quae in aulis gestantur, Vsque ad ferrum ponderosum ad remum dati, auersatur. Iudex seuerus est et sui ipsius et aliorum, nec raro cum sui tum hominum pertaesus. In degeneratione huius characteris seueritas vergit ad tristitiam, deuotio ad errorem fanaticum, studium libertatis ad enthusia sinum. Ossensio atque iniustitia incendunt in eo cupidinem vindictae. Tum vehementer metuendus est. Obsistit periculo mortemque contemnit. In peruersitate sensus defectuque rationis ilIustratae labitur in portentosum, in inspirati
348쪽
a a OBSERVATIONES DE SENSU PULCR.
nes, adparitiones, in vexationes. Mente imbecilliori incidit in ineptias: in somnia portendentia, praesensiones rerum futurarum et prodigia. Parum abest, quin delirus fiat vel ineptuI.
In eo, qui animi ingenio sanguineo est, senybs pubcri obtinet. Idcirco gaudia eius rident ac vivunt. Cum non est hilaris, tristis est, parumque nouit tranquillitatem aequam. Varietas pulcra est, et varietutem amat. Gaudium et in se quaerit, et circum se. aliosque oblectat, et dulcis sodalis est. Multa in eo inest moralis συμ παθεια. Aliorum ex laetitia voluptatem percipit ac dolore mollitur, Sensus moralis illius pulcer est, sed absque principiis, semper
que proximo pendet ex impressione praesenti rerum obiectarum. Omnium hominum amicus est, sue. quod idem est, reapse numquam amicus, quamquam benignus est et beniuolus. Haud simulat. Hodie comitate sua vos belloque more occupabit; cras, si in morbo eritis vel calamitat*, dolorem verum sentiet ac sincerum, sensim se subducet, donee tempora fuerint mutata. Numquam munere iudicis fungatur. Leges illi plerumque nimium videntur severae, et sacile lacrimis se patitur corrumpi. Sanctus est malus, numquam prorsus bonus et numquam prorsus matus. Saepius evagatur, et turpis est, magis propter ossicium, quam per inclinationem. Munificus est et benignua,
sed malum nomen, siquidem multum quidem sensum habet benignitatis, sed parum iustiφiae. Nemo de animo suo tam egregie sentit, quam ille. Etsi eum haud
fere magni feceritis, tamen vobis an qndus erit. MDiori characteris lapsu incidit in puerilia, nugatur atque ineptit. Nisi senectute forte vivacitas minuatur, aut maiorem prudentiam adserat; parum abest quin senex
In eo, qui complexionis cholericae est, sensus obtinet sublimitatis illius, quae potest mngnissa vocari. Ea reapse non nisi sulgor est eminentiae ac subib
349쪽
enitatis et color valde distinctus, quo pretium rei vel personae internum, quo fortasse modo vile est ac vulgare Occultatur, et quod specie sallit et commouet. Velut aedificium per te iuram, quae lapides incisos refert, impressionem facit aeque genero sarri, atque revera iis consisteret, loricisque illitis ac parastatis species efficitur firmitatis. quamquam parum iis firmitatis inest, nihilque suffulcitur; sic quoque virtutes Domba-cianae nitent, speciesque sapientiae ac laudes do-
Cholericus pretium suum rerumque suarum et actionum ex decentia considerat vel specie, qua in oculos incurrit. Respectu qualitatis internae rationum. que, quae re obieeta ipsa continentur, friget, nequo per veram beniuolentiam tepefactus, neque per Obseruantiam commotus. Mores eius artiῖciosi sunt Variae illi stationes capiendae sunt, ut decentia suam ex vario spellatorum posita diiudicet; nequctenim parum curat, quid sit, sed solum, quid videatur. Idcirco vim in gus u uniuersali variasque impressiones probe nouerit, necesse est, morum suorum extra se . Cum ad hanc curam callidam utique illi opus sit sanguine frigido et lento, neque pati debeat amore, com miseratione animoque suo in communionem veniente sese inaniter moueri: multis quoque ineptiis atqus incommodis euadet, in quas sanguineus incidit, proxima sensatione sua captus. Idcirco plerumque vide tur Prudentior, quam reuera est. Beneuolentia eius est urbanitas, obseruantia eius est caerimonia, amorque illius adulatio excogitata. Semper plenus sui ipsius est, si partes suscipit amantis vel amici, et nunx
quam vere nec amans est neo amicus. Sequitur splendorem ex gratia consuetudinum: verum, cum Omnia
in eo artificiosa sint et arcessita, rigidus in iis est nec versatus. Agit multo magis ex principiis, quam sanguineus. qui non nisi impressionibus casu oblatis adficitur: sed hae non sunt principia virtutis, verum sa-mae, neque sensu gaudet pulcritudinis pretiiue acti
350쪽
s44 OBSERVATIONES DE SENSU PULCR.
num, sed iudicii hominum, quod sorte fuerint laturi.
Quoniam caeteroquin ratio eius, quatenus haud fons spectatur, Vnde oritur, propemodum rationibus publicis pariter utilis est ac virtus ipsa i fit, ut apud hombnes vulgares eamdem obseruantiam sibi comparet, quam probus virtutisque studiosus; sed acutioribus diligenter sese occultat, probo gnarus, cognitione et terum ambitionis secretorum, sese auctoritatem amissurum esse. Igitur si inulationi valde deditus in religionafalsus est, in usu hominum adsentator, in partibus p liticis versipellis et mobilis pro re nata. Lubenter seruus est principum, quo tyrannus euadat inserio. rum. Natiua ratio, generosa illa vel pulcra simplieiatas, quae sigillum ostendit naturae, non vero artis, ibli prorsus aliena est. Inde, si gustus eius degenerat, splendor illius clamosus fit, id est, ingrate gloriosus. Tum et dicendi genere, et ornatu, incidit in nugas obscuras cita res modum excedentes , quod genus est ineptiarum . quod respectu magnificentiae idem est, ac portentosum vel ineptum ratione sublimitatis se. riae. In offensionibus tum ad certamina delabitur vellites Arunses, atque in ratione ciuili ad maiores locumque priorem et titulos. Donec duntaxat vanus
erit, hoc est, honorem quaeret, studebitque, ut aliorum in se oculos conuertat: serri sane potest; sed si, veris laudibus dotibusque ingenii deficiontibus, intumescantum is erit, quem minime omnium haberi se volue
Cum in temperamento phlegmatico nullae soleant species inueniri sublimitatis et pulcritudinis gradu haud ita insigni; hoc animi ingenium non ad contet tum pertinet nostrarum contemplationum. Cuiuscumque generis istae sensationes subtilio res fuerint, do quibus hactenus disputauimus, tamen sors eorum communis est, ut in iudicio illius, cui sensus deest ad eas temperatus et constitutus, semper per versae videantur atque absurdae. Homo sedulitatis