장음표시 사용
381쪽
seruat. Hie uidisserentisinus practicus est, ad quem ingenium nationi Francogallicae proprium omnium maxime pronum serri videtur, unde ad cauillationsinsciuolam di stantia unius gradus esticitur, et qui rea Pse, si pretium internum spectetur, a renuntiatione tota parum dissert. 31 Quodsi adspectu leui alias mundi partes perlustremus, Arabem videmus hominem generosissimum Oi ientis, sed sensu tamen praeditum, facile in portentosa degenerante. Hospitalis est, magnanimus et verax; Verum narratio eius atque historia omninoque
sensus semper est cum mirabili perplexa. Phantasia aestuans res illi imaginibus exhibet monstrosis atque distortis, ipsaque propagatio religionis eius in magnis suit portentis. Si Arabes quas Hispani sint orientis, Persae sunt Asiae Francogalli. Sunt boni poetae, Urbani, gustuque satis subtili. Parum strenue obtemperant Isiamo ingenioque animi suo ad hilaritatem propenso interpretationem Corani satis leuem concedunt. Inponenses possent quasi Angli istius mundi partis spectari: seὸ vix in alia proprietate, quam Constan tia, quae usque in extremam pertinaciam degenerat, quippe sortitudine mortisque despicientia. Caeterum paucas notas sensus subtilioris produnt. In Indissensus obtinet ineptiarum eius generis, quod attingit portentosum. Religio eorum consistit in ineptiis. Si mulacra idolorum ingenti figura, dens imae potentis Hanumanni eximius, expiationes monstrosae Fa-quirum monachorum mendicantium paganorum) et id genus alia sunt gustiam sequuntur. UOluntaria VX rum deuotio in eodem rogo, quo cadauer mariti absumitur, portentum est horribile. Ecquaenam pueri Ies ineptiae verbis ossiciosis Simbium longis atque excogitatis continentur 3 ipsae illorum pie urae ineptaosunt, et figuras miras ac portentosas referunt, quales' uspiam in Orbe terrarum reperiuntur. Sunt quaedam etiam ineptiae illorum venerabiles, idcirco quia
382쪽
aris OBSERVATIONES DE SENSU PULCR
indo ab antiquissimis temporibus in usu sunt, ' nullaque ratio earum plures habet, quam isti. Aethiopum in Africa nullus sensus est superans
puerile. Humius, qui quemque prouocat, Vt exemplo Vno doceat, Acthiopem quemdam dotes ingenii prodidisse, contendit: in centenis millibus nigrorum, qui ex prouinciis illorum aliorsum deducantur, quamvis portam permulti manu mittantur, tamen ne Unum
quidem linquam iuuciatum essae, qui vel in arte, vel sciolatia, vel ulla alia laude quadam magni quid praestiterint, quamquam in Albis sempor quidam ex infima plebe emergunt insignibusque muneribus famam sibi inter homines auctoritatemque pariunt. Adeo verum horum duorum generum humanorum discrimen est, tantumque illud respectu sacultatum animi, quam coloris, esse videtur. Religio inter eos longe lateque propagata Felissorum fortasse quoddam genus est idololatrino, quod tantopere vergit ad puerile, quantum scri at, humana natura posse videatur. Penna auiculae, cornu bubulum, Concha, vel quaevis alia res triuialis, simulatque verbis quibusdam conse cratae sunt, ros est mutui obnoxia inuocationique in
iuribus iurandis. Nigri admodum vani sunt, sed pro ratione Nigrorum, et adeo loquaces, ut sultibus sint dispellendi. Nulla omnium ferorum natio est, quae charac e- rem animi dideo sublimem p foderet, quam Americae stranti iοuntis. Sensu pollent graui honoris, quem
Consequuntur, dum portenta sera centum milliarior rin conquirunt, imaximo diligentor deminutioni illorum caliciat, cum hostis aeque durus comprehensos cruciatibus immanibus cogit, ut gemitus ignavos emit-Peccinἱ etiamnum caerimonia Druatur, ut, sole vel luna deficiente. magno strepitu draco pellatur, qui illa corpora caelustia vult deuorars , seruaturque consuetudo misera ex antiquissimis temporibus, quamquam nunc melius edocti sunta Diuiti Coo
383쪽
tant. Ferus Canadianus caeteroquin verax est et pro bus. Amicitia, quam init, pariter portentosa est ac sanatica, atque ea, quae umquam ex antiquistini istem
poribus et sabulosis relata sunt. Egregie superbus est, uniuersumque libertatis pretium intelligit, nec vel in educatione tractationem 'sustinet, ex qua sensa submissionis humilis moueretur. Probabile est eurgum ipsis eiusmodi seris hominibus leges tulisse; et si legislator in sex illis nationibus exsisteret, rompubli.
Cam Spartanam videremus in nouo mundo oriri;
quemaὸ modum expeditio Argonautarum ab expeditionibus illorum Indorum parum distat, nec Iason nullare Attacaculiatuliae praestat, nisi honore Graeci nominis. His feris omnibus parum sensus inest pulcri lignificatione morali, et magnauimo ostensionis condo natio, generosa eadem et pulcra, ut virtus in seris prorsus ignoratur, sed instar ignauiae misere despicitur. Fortitudo maxima laus lari est, vitioque dulci Lsma voluptas, Caeteri huiuscis mundi partos indigenae pauca produnt vestigia charalleris animi, ad sensutiones subtiliores idonei et torpore miro nota es citur liuiusce generis hominum.
Quod si rationem sexus in istis mundi partibus
contemplemur, videmus, Europaeum solum arcanum aperuitie inuitamenta sensitiva inclinationis magnae tot floribus cxornandi totque rebus moralibus pertexendi, ut iucunditates eius non solum praeter modum auxerit, verum etiam admodum decentes effecerit. Habitatori orientis ea in re gustus egregie salsus inest. Quoniam nullam cogitationem habet de pulcro mor
ii, quod cum hoc adpetitu possit coniungi: pretium adeo perdit voluptatis sensuum, et gynecauum ei sons est perpetuus perturbationis. Ad varias incidit in .eptias amatorias, in quibus ornamentum putati uinvntim ex praecipuis est, quo in prunis studet potiri, cuiusque uniuersum pretium in eo consistit, quod confringitur, ct de quo omnino in nostra mundi partu multa dubitantur maligne, ad cuiusque conseruatio-
384쪽
ars OBSERVATIONES DE SENSU PULCR.
nem instrumentis utitur iniquissimis saepiusque studiosis. Idcirco femina ibi semper degit in carcere, sue virgo sit, sue viro nupta barbaro et impotenti semperquo suspicioso. In terris Nigrorum ecquid melius exspectari potest . quam quod ubi quo illic inuenitur, scilicet sexus semininus in maxima seruitute 3 Homo timidus semper dominus est seuerus tenuibus, uti quoquo apud nos ille vir semper tyrannum in culina agit, qui extra domum suam vix audet cuiusdam in conspectum venire. Labatus narrat quidem, sa-brum lignarium Aethiopem, quem de ratione superba erga Uxores obiurgassct, respondisse: Vos albi sultiesis egr*ie, siquidem primo uxoribus nimium conceditis, et posea querimini, s vobis exercent. Uidetur etiam in eo quidpiam osso, quod fortasse dignum sit. vi sub deliberationem vocetur; sed, ne multa, iste homo a capite ad ealcem totus niger fuit; quod argumento est perspicuo, id, quod dixerat, absurdum fuisse. In omnibus seris Canades soli sunt, penes quos sexus famininus maiori veriorique auctoritate pollet. Fortasse ea in re nostruin mundi partem moratam vincunt. Non quasi seminae ibi modeste salutarentur. haec enim duntaxat verba sunt. Sed reuera imperant. Congregatas de grauissimis nationis institutis. de bollo ac pace deliberant. Tum legatos mittunt ad senatum virilem, et plerumque earum suffragiis causisa decernitur. Verum hoc ius satis care emunt. Omnia negotia domestica curantes in communionem vendunt uniuersarum molestiarum virilium.
Quod si postremo aliquantum consideremus historiam, gustum hominum videmus, instat Protei, formas semper mutabiles induere. Antiqua Graecorum Romanorumque tempora notas prodidere perspicuas veri sensus cum pulcritudinis, tum sublimitatis, et in poetice, et in statuaria, ct in architectura et in 1egislatione ipsisque in moribus. Imperio Caesarum Romanorum simplicitas cum generosa tum pulcraeonuersa est in magnificentiam et postea in spletido-
385쪽
xem salsum, de quo nos etiamnunc reliquiae eloquentiae illorum poeseosque et morum historia potest do. cere. Sed hae quoque gustus subtilioris reliquias cum
vniustria reipublicae ruina respirarunt. Barbari, potentia firmata, certum quemdam gustum peruersum introduxero, quem Gothicum vocant, ad ineptias redeuntem. Non solum in architectura visae sunt ineptiae, verum etiam in disciplinis eaeterisque. Sen. fus degener, cum semel arte falsa duceretur, iacilius quamque formam aliam naturalem induit, quam vel terem naturae simplicitatem, atque aut in nimium incidit. aut in puerile. Summus motus, quem ingenium humanum instituit, ut ad sublimitatem adscenderet, constitit in portentis. Videbantur et sacra Portenta et profana, et saepenumero genus quoddam hybridum ingratum et ingens Virorumque. Monachi, missate una manu altera vexillum, quos uniuersa agmina victimarum decepturam sequuntur, ut in aliis caeli regionibus sanctiorique terra ossa obruantur, bellatores consecrati, votis solemnibus ad vim delicta. que Acrati, postea mirum genus delirorum heroicorum, qui equites se nominantes portenta conquis uerunt, decursiones equitum, certamina singularia actio. nesque fabulosae. Interea temporis religio una cum
disciplinis et moribus per miseras ineptias deformat est, et animaduertimus, gustum haud facile ex una parte degenerare, nisi simul quoque in caeteris om. nibus, quae adsensum subtiliorem pertinent notas ostendat perspicuas corruptionis, Vota monasticam κgnam partem hominum utilium in coetus copiosos
otiosorum sedulorum conuerterunt, quorum vitae genus contemplatiuum eos aptos redderet, ad sexcentas
ineptias scholasticas pariendas, quae indρο ad minores coetus prosectae genuS suum propagarent. Tandem, ingenio humano ab euersione propemodum uniuersa per speciem quamdam regenerationis fuliciter rursum euecto, nostra aetate rectum pulcri ac generosi sensum eum in artibus ad disciplinis, cum respectu nam
ralitatis e Morescere, nihilque magis optandum ossi
386쪽
sso' ossERVΛΤ. DE SENIU PULCR. ΕΤ SUBLIM.quam ne splendore falso, qui tam facile decipit, nos
mei sensim a simplicitate generosi remoueamur; in-priinis' autem, ut arcanum educationis nondum apertum veteri opinioni excipiatur, quo sensus moralis in pectore cuiusque iuuenis cosmopolitae mature ad esficacem sensum perducatur, ne uniuersa subtilitas tantummodo ad voluptatem leuem redeat et otiosam Ea, quae Extra nos eueniunt, maiori minori ue guttudiiudicandi.
387쪽
Dictum est, praesertim in sermone pio, usitatum, hominem moribundum e tempore transire ad aeternitatem. Quod quidem dictum reapse nihil enuntiaret, si hoc loco sub aeternitate tempus intelligeretur progrediens in infinitum; tum enim homo tempus numquam relinqueret, sed semper ex alio in aliud tempus, migraret. Ergo illo, necesse est, intelligatur suis temporis uniuersi, perduratione hominis haud interrupta, ea vero duratio exsistentia eius ut quantitas spectata) tamen etiam pro quantitate accipiatur cum tempore nullo modo comparanda darationi umenon , de qua sane quidem non possumus nisi negativam cogitationem nobis informare. In hac coeitatione quidpiam inest horribile: siquidem ea quas ad margianem ducit voraginis, unde, fieri non potest, ut in ea submersus reuertatur, sed inest tamen in ea quoquo aliquid inuitamenti; namque non possumus non DCulum retro actum denuo ad eam conuertere nequcunt expleri corda tueodo. IVirgil. . Ea terribiliter fibsimirest: partim propter obscuritatem, in qua phantasia sortius quam claro lumine agere solet. Tandem ea tamen quoque cum uniuersa hominum ratione mirabiliter, oportebit, contexta sit: quoniam in omnibus populis ratiocinant bus, omnibusque temporibus, Vn alterove modo conuestita deprehenditur. - Dum igitur transitum e tempore aὸ aeternitatem haec idea, theoretice, ut cognitionis dilatatio spectata, realitate
obiectiva gaudeat, siue non) uti illam ipsa ratio respectu morali sbi concipit, persequimur; in finem im-
Pingimus Omnium rerum, ut naturarum temporalium rerumque experientiae, iluae possit esse, subiectarum:
qui vero finis in ordine finium morali simul initium est durationis earum ipsarum naturarum ut hyperP43
388쪽
starum, proinde conditionibus temporis haud obnoxiarum, quae ideo eiusque status nulli determinationi alii qualitatis suae quam moralis capax erit. Dies quasi latus sunt temporis, quoniam dies se.
quens, cum iis, quae complectitur, procreatio est antegressi. Quemadmodum autem partus parentum pinstremus vocatur vltimus; sic quoque placuit diem p stremum spars tempus uniuersum tempus finiens diem ultimum dici. Igitur dies ultimus pertinet adhue ad tempus: eo enim fit adhuc ullum quidpiam non ad aeternitatem pertinens, ubi nihil quidquam amplius fit, quia istud temporis continuatio foret): nem. pe ratio reddenda hominibus de moribus suis vitaque uniuersa. Est dies iudicii: sententia iudicis hominum eondonans vel condemnans igitur proprius finis est omnium rerum in tempore, simulque initium aeternitatis beatae vel non beatae , in qua, quae cuique obtigit, sors manet uti illi momento sententiae pronuntianssae ei cecidit. Igitur die ultimo simul quoque iudicium ultimum comprehenditur. - Quod si ergo ad res vltimas etiam finis mundi, uti sorma praesenti adparet, nimirum casus stillarum de caelo ut fornire quodam, aut ruina ipsius huius caeli seu suga eius in. Rae libri inuoluti) combustio virorumque, Creatio caeli noui nouaeque terrae beatorum domicilii, insernique sedis damnatorum; tum dies ille iudicii sana haud ultimus foret, verum nonnulli alii eum seque-xentur. Sed, cum cogitatio sinis omnium rerum ori, ginem haud ab argutatione de itinere rerum in mundo physico ducat, verum de morali, eaque re sola excitetur; praeterea Ordo eventorum moralis solum queat ad res sensibus inaccessas quae nora nisi in moralibus intelligi possunt , cuiusmodi idea est aeternitatis, reserpi: sequitur, ut cogitatio rerum illarum vi. timarum, pos diem ultimum futurarum, duntaxat ut modus hunc posteriorem ad nsuq reuocandi, una cum consequentibus moralibus theoretice haud comprehendendis contemplanda videatur.
389쪽
Sed notandum est, inde ab antiquissimis temporibus duo systemata respectu aeternitatis futurae exstitisse: unum Duitariorum, qui uniuerss hominibus splus minusue longis expiationibus purgatis) aeternam bu titatΘm, alterum dualisarum, 'ὶ qui quibusdam electis
besalitatem, eneteris autem omnibus poenas aeternas
adiudicant. Siquidem systema, quo uniuersi destinati forent ad reprobationem, utique non poterat locum habere, quia alias nulla ratio probans adesset, cum Omnino fuissent creati; exsinctio autem uniuersorum sapientiam indicaret deceptam, quae, opere suo proprio parum contenta, nuIlum aliud remedium videt defectibus vitiisque illius medendi, quam ut istud euertat. Interim dualistis semper eadem dissicultas obest, quibus impediebantur quominus damnationem omnium aeternam cogitatione sibi informarent : etenim quem in finem, possis interrogare, etiam pauci isti, cur vel unus modo, suerunt creati, si non nisi idcirco adesse deberet ut aeternum damnaretur 3 quod tamen prius est, quam non esse. Quantum nos quidem intelligimus, quantumque i osmet ipsos possumus explorare, systema dualislicum sed non nisi suo principio summo bono , respectu practico, cuique homini, quomodo se ipsum iu-
Eiuhmodi systema in religione vetere Persea Zoroastri in
duobus principiis aeterna pugna secum inuicem decertanti has, principio bono λ α . maloque A/ihinaxo. ponendis conititutum suit. - Mirum est, linguam terrarum duarum. ab se inuicem longe remotarum, dongnis autem a praesentae Theodiseum linguae domicilio dist.ntium . in donominanis dis hisce duobus principiis, theodiscam esse. Memini maapud Sonuexatum legere, in Aua terra Buraehmanum prino cipium bonum s M AM- quod verbum in nomine Carii C domanni etiam inesse videtur adpellari; et . cum vox Arthmian n cum verbo a/WMacti similitudinem soni habeati praesens quoque lingua Persica vim eontinet verborum originathoodistorum : quaestio suerit pertinens ad scrutatorem a intiquitatum sequendi filum Ariadnaeum contagionis linguain rum in Origine conceptuum .el 1ιο ιμω Praetentium qu rumdam populorum. vid. Som. πιαι itinerarium Lib. Il.
390쪽
dicare debeat quamquam non qnomodo alios iudi.' candi potestatem habeat; rationem 4n se cohibet prae.
Ponder tem : nam, quantum se nouit 'ratio ei nullam spem acternitatis aliam reliquam facit, quam qualem sua ipsius conscientia ex vita huc usque acta iavita extrema aperit. Ucrum ad dognur, proinde ad
sententiam theoreticam per se ipsam sobiecti uri ratum
et locum habentem, illud, ut merum rationis iudicium, multum abest, ut idoneum sit. Ecquis enim homo se ipsum nouit 3 ecquis alios, tam penitus nouit, ut decernere positi, an, si a cauisis vitae, ut putat, bene actae uniuersa, quae merita fortunae dicuntur, velut temperamentum bonum ingenitum, robur m. ius naturale virium superiorum et intelligentiae et rationis ad compescendas adpetitiones , praeterea quoque occasionem, ubi casus sorte sortuna compendium fecerit multarum sollicitationum, quae in alium cadunt, si haec oninia e charactei e suo vero se iraret vii, quo hunc rite aestimet, necelsario sune illi d04ucenda, squide ira, ut munus fortunae, non poteli suo ipsus merito tribuere); quis tum, inquam, de ernet, an coram oculo iudicis mundi quispiam homo. secum dum pretium morale internum ullam omnino laud in prae caeteris habeat, atque ita haud forsitan arr. gυν
tia absurda sit, tenui hac sui ipsius cognitione, in usum suum de pretio morali sorteque promerita sui ipsius pariter atque aliorum ullum quodpiam iudicium
ferre. - Ρroinde systema cum vnitarii tum dualibstae, utrumque ut dogma spectatum, facultatem rati nis humanae contemplativam prorsus videtur super Dro, omniaque nos eo retro ducere, ut ideas rationis
istas simpliciter duntaxat ad conditiones usus practici adstringamus. Neque enim quidquam nouimus, quo de sorte nostra in mundo suturo iam in praesenti possemus edoceri, ni si iudicio propriae conscientiae nostrae, scilicet, quid per statum praesentem moralem nostrum, quantum illum nouimus, liceat ea de re rationi conuenienter iudicari: nimirum principia, vitae nostrae, quae ad mortem in nobis vidimus obtinere