장음표시 사용
571쪽
voluntas uniuersis pro lege est, quamuis haud ut auctor illius cogitatur. Imputatio significatione morali cernitur in iudicio, quo quis ut caussa libera actionis, quae tum faetum
dicitur, et legibus subest, spectatur; quod, si simul
consequentia iuridica ex hoc facto in se cohibet, imputatio diiuditatoria laret. - Εa persona physica vel moralis) cui facultas moralis est diiudieando imputandi, dicitur iudex siue etiana forum.
Quod quis licite Diues sacit, quam ex lege cogi potest, illud meritum est: quod ipsum non nisi huic
conuenienter sacit, debitum videtur; quod denique minus lacit, quam lex postulat, demeritum morale vocatur. Effectum demeriti iuridicum poena est; effectumque meriti praemium posito, hoc in lege promissum, caussam mouentem fuisse); conuenientiae actio-onis cum debito nullum prorsus effectum iuridicum εst. - Remunerationis sue repensionis beneficae nulla omnino ad iactum ratio iuridita videtur.
Consequentia bona vel mala aettonia dehita' -- item consequentia omissionis meriti, subiecto haud imputari possunt modus imputationis tollens . . Consequentia hona meriti, - item consequentia
mala illieito subiecto imputari queunt modus imputationis
Ponens . Subiective gradus imputabilitaris actionum ex magnitudine impedimentorum in iis superandorum aestimandus est. - Quo maiora impedimenta naturalia sensualitatis, quo minus impedimonium morale est, officii , eo magis bouum factum merito imputatur. Velut eum hominem a me prorsus alienum magno detrimento meo a graviori calamitate libero. Contra, quo minus impedimentum naturale est, quo maius impedimentum ex rationibus ossieti, eo magistrans pressio cui culpa imputatur. - Quocirca status animi, subiectum factum cupiditate ahroptum patrauerit, an eum deliberatione tranquilla, in imputatione, disserentiam parit, ex qua multa consequuntui: c,
572쪽
IN IUS. s. A. Quid es doctrina suris pComplexus legum, quibus externa esse legislatio poNest, ius adpetis tur. Si talis legislatio vere exstet, doctrina est iuris pn tiui, et iuris consultus dicitur iuri eritus, si leges externas etiam extrinsecus, hoc est, in usu earum ad caussas in experientia obuias transferendo, quae etiam fiori iurisprudentia potest, sed ambabus haud coniunctis, mera iurisscientia manet. Quod nomen posterius notitiae δε flematicae iuris naturae competit, quamuis iuriscontuitus in hoc princia
pia stabilia uniuersae legislationis positiuae suppeiuitare
Haec quaestio iurisconfultum, nisi incidere in
tautologiain velit, ant, pro enodatione generali, ad ea, quae in ulla qua Diam regione leges ullo quodam tempore iubeant, prouocare, pariter perturbauerit,
ac peruulgata quaestio ulla: quid verum esp logicos. Quid iuris sit, hoc est, quod leges certi cuiusdam loci ac temporis iubeant vel iusserint, utique indicare potest: verum, an id, quod iusserunt, etiam iustumst, notaque uniuersalis, qua generatim iustum et iniu- sum cognosci queat, illum sane latet, nisi, principi s illis empiricis ad tempus missis, sontes iudiciorum illorum in sola ratione conquirat, quamquam eam in rem leges illae optime illi esse duces Possent
573쪽
INSTITUΤIO. ad landamenta legislationis positiuae post bilis constituenda. Doctrina iuris mere empirica velut caput ligneum in fabula Phaedri) caput est, quod pulcrum quidem elle potest, sed cerebrum non fabet. iNotio iuris, quatenus obligationem illi consentaneam spectat hoc est, conceptus illius moralis
primo rationem personae duntaxat externam et
quidem practicam ad aliam quamdam . quatenus a tronum illius vi. De oriam cum se inuicem pro imo remoteue contagio esse potest. Deinde vero ea haud rationem denotat arbitrium ad defiterium sproinde quoque ad meram indigenti an alterius, uti sol tu in actionibus . benignitatis et animi duri, sed solum ad alterius arbitrium. Tertio in hac ratione mutua arbitrii materia arbitrii, hoα est, finis, quem quisque in re, quam expetit, sbi proposuit, nullo modo sub deliberationem cadit, velut haud quaeritur, utrui Pquispiam ex merce, quam pro sua ipsius mercatura a me emit, etiam vii; itatem sibi adserat nec ne, sed modo secundum formam in rei tione utriusque arbitrii, quatenus solum ut liberum consideratur, at lue an actio alterutrius cum libertate alterius ex lege uniuersali possit conciliari. Ergo ius consistit in complexu conditionum quibus arbitrium unius cum alturius arbitrio queat ex
lege libertatis uniuersali conciliari. . C. Principium iusi uniuersale.
. MQuaevis actio iusa est, quas cuiusue ad normam libortatis arbitrii uniuscuiusque cum cuiusuis libertate ex lege uniuersali constare potest etc. Si igitur allio mea, aut omnino status meus, cum libertate cuiusque ex lege uniuersali constare possit, is, qui mo impedit, iniuste agit; nequo enim hoc impedimentum hic renisus cum libertate potest ex legibus uniuersalibus constare.
574쪽
Ex quo porro sequitur: non posse postulari, ut
hoc principium normarum omnium ipsum itidem in normis sit, hoc est, ut mihi istud pro norma actionum mearum tonsilvam, quisque enim liber esse potest, quamquam libertas illius minime mea interesset, vel animo illi quidquam detrahere vellem, si modo iactione mea externa ei ossiciam. Ethica a me postulat, ut normam sequar iuste agendi. Ergo lex iusti uniuersalis: age externe ita, Vt liber usus arbitrii tui eum libertate cuiusque possit ex lege uniuersali constare, - lex quidem est, mihi obligationem iniungens, quae vero nullo modo exinspectat, multo minus postulat, ut propter hanc solum obligationem, libertatem meam ad conditiones illas ipse debeam ad tringere, sed ratio tantummodo en
merat, eam in idea sic adstri tam esse, atque ab aliis quoque facto adstringi licere, idque enuntiat ut post Iatum, quod nullo modo probari possit. - Nisi propositum suerit virtutem docero, sed quid iugum sit Proponere, nec licet nec debet ipsa illa leae iusti Vt elater actionis proponi.
Iusum eum facultate morali cogendi eoniunctum es. Obstaculum, quod impedimento effecti cuiusdxm opponitur, cernitur in maturatione huius effecti cum eoque conspirat. Atqui quidquid iniustum est, illud impedimentum est libertatis ex legibus uniuersalibus; sed coactus est inpedimentum siue obstaculum quod libertati adsertur. Ergo: si certus quidam libertatis usus ipso in impedimentis est i hei tuis ex legibus uniuersalibus hoc est, si iniustum es' coactus, qui huic opponitur, ut impeditio obtatuli libertatis cum libertate ex legibus uniuersalibus conspirat, hoc est, iustus est: proinde cum iusto simul facultas moralis, illum, qui illi ossicie, cogendi, ex principio repugnantiae coniuncta videtur. .
575쪽
INSTITUTIO. Ius f r i sum etiam ut posmilitas coactus ubique mutui
sum libertate cuiusque ex legibus uniuersalthus conuenia
Huius pronuntiati haec vis est: ius non debet tamquam ex partibus duabus, scilicet obligatione ex lege, et facultate morali eius, qui arbitrio suo alte- Tum obstringit, hunc cogendi, compositum cogitari, sed conceptus iuris proxime potest in possibilitate coa-Hus mutui uniuersalis cum libertate cuiusque poni. Nimirum sicut iuri in genere duntaxat id subiellum est, quod in actionibus externum videtur, ita ius strictum, quippe id, cui nihil quidquam ethici admixtum est, cernitur in eo, quod nullas alias arbitrii detex- minandi rationes postulat, quam solum externas; tum enim illud purum est, nullisque virtutum praeceptis mixtum. Igitur ius frictum tantummodo prorsus externum dici potest. Quod quidem conseientia nititur obligationis cuiusque hominis ex lege; sed . si Purum esse debexi, in arbitrio ad eam determinando nec debet nec potest ad hanc conscientiam ut ad Elaterem prouocare, verum idcirco principio nititur posis bilitatis coactus externi, qui cum libertate cuiusque potest ex legibus uniuersalibus consistere. - Cum igitur dicitur: creditori ius est a debitore solutionem
debiti postulandi, hoc sibi non vult, quasi illi possie
ob oculos ponere, ratione ipsa ad hanc solutionem obligari, sed coactum, qui quemque necessitate hoc saciendi adstringat, utique polle cum libertate cuiusque, ergo etiam cum sua, ex lege externa uniuersali consistere: igitur ius et facultas moralis cogendi unum idemque denotant.
Lex coae tis mutui eum cuiusque libertate necessarii conuenientis, sub prineipio libertatis uniuersalis, quasi eoustructio est conceptus illius, hoe osti eius exhibitio in visione pura ex anticipatione, secundum analogiam possibilitatis liberorum motuum corporum sui, lege aequa-- ilitatis actionis et reactionis. Qitoinadmoduin igitur in
mathesi pura qualitatis rei illi propositae listud proxime a
576쪽
eone'ptu d riuamus, verum duntaxat eoneeptu eonstruendo apθrire possumus, ita non tam conceptu iuris, quam potius coactu, ad leges uniuersales reuocato, cum eo con veni ite penitusque mutuo atque a quali effieitur, uto::hibitio illius conceptus fieri possit. Quoniam vero huiecone plui dynamico etiam mere sormalis, in mathesi pura fundamento subest velut in Geometria : ratio ipsa prospexit, ut intelligentia visionibus ex anticipatione commode conceptus iuris construendi, quantum fieri posset, iras rueretur. - Rectum ut rectum, Partim curuo oppon tur, partim obliquo. Illud cernitur in qualitare ea lineae interna, qua fit, ut inter duo puncta data non nisio , sed hoe in situ duarum linearum inuicem dissecantium vel tangentium earum, quibus fit, ut etiam nou nisi vii .r vorticalis esse queat, quae haud magis ad unam, quam ad alteram partem inclinat, et qua spatiun ab utraque parte aequaliter diuiditur, ad quam analogiam etiam iurissetentia peruulgatum istud : Dum cuique eum diligentia mathematica vult definiri, id quod in ethica non delint exspectare, quippe quae certam quamdam latitudi-Dem exceptionum non Potest recusare. - Verum, ditione ethices haud tentata, duo casus sunt, qui diiudieationem iuridicam postulant, quibus vero, qui eos diiudicet, nemo inueniri potest, et qui quasi in intermundiis Epicuri locum habent. - Hi inprimis ex iurissetentia propria, ad quam mOX aecedemus, separandi nobis sunt, ut principiorum vacillantium nulla contagio exsistat eum
principiis stabilibus superiorum.
AD INSTITUTIONEM IN IURIS DOCTRINAM. De iure aequi uoco. Cum quouis iure significatione angusa iurestrino J coniuncta est iacultas cogendi moralis. Iam
vero praeterea ius nobis cogitatione informamus 1ensulatiori ius latum , ubi facultas moralis cogendi nulla lege determinari potest. - Quorum quidem iurium vero' una vel putatiliorum, duo sunt: et nequitas, et ius nocessitatis: quorum prior ius sine coachu sumit alteium coactum sino iure ponit; et facile intelligitur, hanc ambiguitatem inniti eo, quod casus eue -
577쪽
niunt iuris 'addubitati, ad quos diiudicandos nullus potest iudex constitui.
Aequitas obiective spectata minime ratio est
solum ad ossicium ethicum aliorum beneuolentiam eorum et benignitatem prouocandi, verum is, qui hac ex ration E aliquid postulat, iure suo nititur, quamvis illi conditiones desint iudici necessariae, quibus hic definire possit, quatenus, aut quomodo p . itioni eius satis fiat. Is qui de commodis aequalibus societate inita plus fecit, praeterea adro casibus aduersis pluε perdidit sociis reliquis, ex aequitate ab societato plus petere potest, quam partium aequalitatem. Sed ex iure fricto, quoniam iudex, quem in hac caussa cogis ratione tibi informaueris, nulla data habet, quibus, quantum ex pacto illi competat, decerneret, postulationem reiecturus foret. Famulus domesticus , cui merces ad anni finem accipienda nummorum specie interea imminuta soluitur, sua non potest ea conficere, quae tempore pactionis factae sibi poterat parare, aequali mercedis pretio, sed pecuniae inaequali, non potest ad ius suum prouocare, compensationem damni idcirco accipiendi, sed tantummodo testari
aequitatem potest deam mutuam, quae haud potest audiri ; quia ea de re nihil quidquam fuit in pacto
constitutum, iudex autem ex conditionibus indefiniatis haud pronuntiare potest. Ex quo porro sequitur, forum aequitatis, cinIite aliorum de iuribus suio repugnantiam continere. Tum solum, cum de propriis iuribus ii dicis agitur, in iis ; quae agere pro se potest, licet ei ac debet aequitati locum concedere ; veluti cum regnum damnum, quod alii ex mintherio suo acceperunt, et quod imploratur ut compenset, in se recipit, quamquam, iure stricto, hanc sententiam posset recusare,
578쪽
propterea quod ipsi suo ipsorum periculo haec mini-storia suscepissent. Dictum aequitatis hoc quidem est: summum ius summa iniuria; verum huic malo in via iuris non popsumus mederi, etsi petitionem iuris attingit, quoniam diu te solum in foro caeli locus est, contra illa iuris quaestio ad forum poli deserenda videtur.
II. Ius ne eeVitatis. Hoc ius opinatum putatur in facultate moralieonsistere, si in discrimen amittendae vitae venerim, alium, a quo haud laesus fuerim, vita priuandi. Iaquo quidem, manifestum est, pugnam doctrinae iuris cum se ipsa colatineri oportere - hic enim non do eo sermo est, qui iniuste impetum in vitam meam se-cexit, cui vita illum priuando praeuenirem ius inculpatae tutelae) uti moderamen commendatum ne
ad ius quidem, sed duntaxat ad ethicam pertinet, de vi licita contra illum, qui nullam mihi vim intulerit. Quam sententiam patet haud obiectiuε ex eo quod lex praeceptura foret, sed solum subiective,
quomodo coram iudicio sententia pronuntianda sit, intelligendam esse. Nulla enim lex punitiva esse potest, mortem illi adiudicans, qui in naufragio alium, in eodem vitae discrimine constitutum , de assere, quo se recepisset, ad se ipsum seruandum, depelleret. Si quidem poena lege irrogata haud maior esse posset, quam iactura vitae eius, quem de assere deiecerit. Iam eiusmodi legis punitiuae vis minime potest spectata videri; nam comminatio mali adhuc inis certi mortis per sententiam iudicis , metum mali certi scilieet sustu obrui) non potest superare. Ergo factum conseruationis sui violentae haud inculpabile, sed modo impunibile iudicandum est, et haec vacuitas poenae subiectiva, per confusionem mirabilem a iuris
doctoribus pro obiectiva legalitate) hahetur.
579쪽
Dictum neeessitatis iuras hoc est: sinecessitas non habet legem ; et nihilominus nulla potest necessitas esse, qua iniustum legale reddatur. Intelligitur: ex utraque iuris diiudicatione sex aequitate et iure necessitatis) aequivocationem ex comfusione rationum exercendi iuris obiectivarum cum subiectivis coram ratione' et iudicio) oriri, ubi, quod quis per se ipse verissime iustum agnoscat, coram soro confirmari, et quod ipsi per se iniustum iudican- 'dum sit, eius ab eodem venia impetrari potest; quoniam conceptus iuris in his ambabus caussis non una eademque significatione sumtus est.
Da seript i in generalia officiorum suris. Haec descriptio optime institui potest secundum Vlpianum, formulis eius subiecto sensu, quem sibi
quidem in iis haud distincte cogitauerit . quem tamen concedunt inde explicari aut iis inferri. Illae siese habent: T. Honese vive. Sed honesas iuridiea cernitur in eo, vi respectu aliorum dignitatem hominis tueare; quod officium sic enuntiatur: is aliis te ne mero instrumento praebeas, sed iis simul finis esto. Quod officium infra ut obligatione ex iure humanactnaturae in nostra ipsorum persona definietur dex
a. Neminem laede, etiamsi propterea uniuersam cum aliis coniunctionem mittere omnemque societatem fugere te oporteret, lex iuridica).3. Quod si nequeas euitarc societatem cum aliis ineas, in qua suum cuique tribui possit. - Haec formula posterior sic enuntiata: issuum cuique dato absurdum quiddam pronuntiaret: neminionim quidquam dari potest, quod iam habet. Cuius
580쪽
est: si conjpr tμ in statum, in quo cuique contra quemque alium esse suum certum munitumque
potui. I ex iustitiae.)Ei go' tres illae formolae classicae simul prine, pia diuidendi sunt sestematis Oisciorum iuris, in
interna, externa et ea , quibus d riuatio. exterriorum ab internorum principio ex adsumtione continetur. '
D Ueriptio iurium genera I in I. Iurium, ut doctrinarum systematicarum, in ius naturae, quod meris princi iis ex ariticipatione nititur, et ius postiuum. statutarium ), quod a voluntate legislatoris cuiusdam pro ciscitur. a. Iurium, ut famisatvm moralium) alios obstringendi. hoc est. vi tituli legalis horum posteriorum, a quibus diuisio suprema iuris in tonnatum et acquisitum promanat, quorum illud in iure versatur, quod, ab omni genere iuridico liberum, cuiuis natura competit; alterum, ad quod eiusmodi actus' postulatur.
Meum tuumque ius connatum etiam infernum
adpellari potest; si quidem cxternum semper acquiri
Tur eonnhtum non nisi unum e f. Libertas suacuitas ab alterius arbitrio , quatenus Cum alius cuiusque libertate potest ex lege uniuersali conlistere, cernitur in hoc uno, originario, cuit is homini, per naturam humanam, competente iure. Aequalitas connata, hoc est . ea ratio, qua fieri non potest. vi ab aliis ad plura obligemur, quam ad quae a nobis mutuo possint obifringi; perinde ea hominis proprietas, qua fit, ut fui iuris sit, itemque hominis iusi, quia, ante omne actuna legalem, laesit neminem i tandem etiam faciatas, ea erga alios faciendi,