장음표시 사용
231쪽
adsciverunt. Uni Fidenatium populo rebellare placuit: et, tanquam nisi ab scelere bellum ordiri nefas esset, sicut
legatorum antea, ita tum novorum colonorum caedo imbutis armis, Veientibus sese coniungunt. Consultare indoprincipes duorum populorum, Veios an Fidenas sedem Delli caperent. Fidenae visae opportuniores. Itaque, tra-ioeto Titieri, Veientos Fidenas transtulerunt bellum. Rο-mae terror ingens erat. Accito exercitu ab Veiis, eoquo ipso ab re malo gesta pereulso, castra locantur ante por- tam Collinam, et in muris armati dispositi, et iustitium in foro, tabernaeque clausae: fiuntque omnia castris, quam urbi, similiora. XXXII. Τum trepidam civitatem, praeconibus per Vi- eos dimissis, dictator ad concionem advocatam increpuit,
quod animos eae tam levibus Ariminae momentis suspensos sererent, ut, parva iactura aecepta, quae ipsa non virtute hostium, nec ignavia romani eaeercitus, sed discordia imperatorum, accepta εit, vetentem hostem series victum, pertimescant, Hamasque prope 8aepius eaptas quam oppugnatas. Eosdem et Romanos et hostes esse, qui per tot sa eula
fuerint: eosdem animos, easdem eorporis vires, eadem arma gerere. Se quoque eundem dictatorem Mam. Aemilium esse, qui ante Veientium Fidenatiumque, adiunctis Faliseis, in Minentum eaeercitus fudera: et invistrum equitum A. Cornelium eundem in acie fore, qui priore Delio tribunus militum, Larte Tolumnio rege Veientium in e--
spectu duorum eaeercituum oeciso, spolia opima Iovis Feretru templo intulerit. Proin memores, secum triumphos,seeum spolia, secum victoriam esse; eum hostibus seelus legatorum eontra ius gentium interfectorum, caedem inpaee Fidenatium eolanorum, induetas ruptas, geptimam in- stelisem defeetionem, arma eaperent. Simul eastra eastris coniunaissent, satis eonfidere, nee sceleratissimis hostibus
diuturnum eae ignominia efferetrus romani gaudium fore; et populum romanum intelleeturum, quanto melius de republiea meriti sint, qui se dictatorem tertium diserint; quam qui, ob ereptum censurae r*num, labem securidae distaturae suae imposuerint. Volis deinde nuncupatis prosectus, mille et quingentos passus citra Fidenas castra locat: dextra montibus , laeva Τiberi amne septus. Τ.
232쪽
LIB. IV. CAP. XXXII. xxx IlI. 229
Quinctium Pennum legatum occupare montes iubet, occultumque id iugum capere, quoa ab tergo hostibus Ω-ret. Ipse postero die, pium Etrusci pleni animorum ab pristini diei meliore occasione, quam pugna, in aciem processissent, cunctatus parumper, dum speculatores res errent, Quinctium evasisse in iugum propinquum arci Fidenarum, signa profert: peditumque aciem instructam pleno gradu in hostem inducit: magistro equitum praecipit, ne iniussu pugnam incipiat: se, quum opus sit, equestri auxilio signum daturum : tum ut memor regiae pugnae, memor opimi doni, Romulique ac Iovis Fero-irii, rem gereret. Legiones impetu ingenii confligunt. Bomanus odio accensus, impium Fidenatem, praedonem
Veientem, ruptores induciarum, cruentos legatorum insanda caede, respersos sanguine colonorum Silurum, persidos socios, imbelles hostes compellans, lactis simul dictisque odium explet. XXXIII. Concusserat primo statim congressu hostem: quum repente, patelactis Fidenarum portis, nova crumpit acies, inaudita anto id tempus invisitata tuo. Ignibus armata ingens multitudo, facibusque ardentibus tota collucens, vellit sanatico instincta cursu, in hostem ruit :formaque insolitas pugna o Romanos parumper Exterruit. I iam dictator, magistro equitum equitibusque, tum ex montibus Quinctio accito, proelium ciens, ipse in sinistrum cornu, quod, incendio similius quam proelio,
territum cesserat flammis, accurrit: claraque Voco, Fumone victi, inquit, velut eaeamen apum loco vestro eaeacti,
inermi cedetis hosti' Non ferro eaestinguetis ignes' non 'ces has ipsas pro se quisque, si Uni, non telis, pugnandum est, ereptas ultro inferetis ' Agite, nominis romani ac virtutis patrum restraeque memores, vertite incendium hoc in hostium urbem ; et suis staminia delete Fidenas, quas vestris beneflciis placare non potuistis. Legatorum hoc vos vestrorum colonorumque sanguis, va tatique sines mωnent. Ad imperium dictatoris mola cuncta acies : saces partim emissae excipiuntur, partim vi eripiuntur: utraque acies armatur igni. Magister emitum et ipse novat pugnam equestrem. Frenos ut detrahant equis, imperat: et ipso princeps, calcaribus subditis evectus, effreno equo
233쪽
230 T. MVH in medios ignes insertur : et alii concitati equi libero
cursu serunt equitem in hostem. Pulvis elatus, mixtus me sumo, lucem ex oculis Virorum equorumque aulari. tia, quae militem terruerat, species nihil terruit equos. Ruinae igitur similem stragem eques, quacunque PerVR-rserat, dedit. Clamor deinde accidit novus: qui quum utramquo mirabundam in se aciem vertisset, dictator exclamat, Quinctium legatum et suos ab tergo hostem adortos: ipso, redintcgrato clamore, infert acrius signa. Quum duae acies, duo diversa proelia, circumventos Etruscos et a fronto et ab tergo urgerent, neque in caStra retro, neque in montes, unde se novus hostis obiecerat, iterfugae esset, set equitem passim liberi frenis distulissent equi, Veientium maxima pars Tiberim ossu si petunt :Fidenatium qui supersunt, ad urbem Fidenas tendunt. Inseri pavidos fuga in mediam caedem : obtruncantur
in ripis : alios, in aquam compulsos, gurgiles serunt :etiam peritos nandi lassitudo et vulnera et pavor degravant ; pauci ex multis tranant. Alterum agmen sertur per castra in urbem. Eadem et Romanos sequentes impetus rapit: Quinctium maxime, et cum eo degressos modo de montibus, recentissimum ad laborem militem, quia ultimo proelio advenerat.
XXXIV. Hi, postquam mixti hostibus portam intra-Vere, in muros evadunt; suisque capti oppidi signum ex muro tollunt. Quod ubi dictator conspexit, iam enim et ipso tu deserta hostium castra penetraverat cuhientem militem discurrero ad praedam, spe iniecta maioris in urbe praedae, ad portam ducit; receptusque intra muros, in arcem, quo ruere sugientium turbam videbat, pergit. Nec minor caedes in urbe, quam in proelio, suit; donec, abiectis armis, nihil praeter vitam petentes, dic- latori deduntur. Urbs castraque diripiuntur. Postero die singulis captivis ab equite ad centurionem sorte ductis, et, quorum eximia Virtus fuerat, binis, aliis sub corona Venundatis, exercitum Victorem opulentumque praeda triumphans dictator Romam reduxit: iussoque magistro
equitum abdicaro se magistratu, ipso deinde abdicat diu Sexto decimo, reddito in pace imperio, quod in bello trepidisque rebus acceperat. Classi quoque ad Fidenas
234쪽
pugnatum cum Veientibus, quidam annales retulere: rem aequo dissicilem atque incredibilem, nec nunc Iato satis ad hoc amno; et tum aliquanto, ut a veteribus accepimus, arctiore : nisi in traiectu sorte numinis prohibendo, aliquarum navium concursum in maius, ut sit, celebrantes, navalis victoriae vanum titulum appei ivere.
XXXV. Insequens annus tribunos militares consulari potestato habuit A. Sempronium Atratinum, L. Quinctium Cincinnatum, L. Furium Modullinum, L. Horatium Barbatum. Veientibus annorum viginti induciae datao, et Aequis triennii, quum plurium annorum petis- soni. Et ab seditionibus urhanis otium fuit. Annum insequentem, nequo bello seris, neque domi sedition o insignem, ludi bello voti celebrem, et tribunorum militum apparatu, et sinitimorum concursu, secere. I ribuni consulari potestate erant Ap. Claudius Crassus, Sp. Nautius Rutilus, L. Sergius Fidenas: Sex. Iulius Iulus. Spectaculum comitate etiam hospitum, ad id quod publico consensu venerant, advenis gratius fuit. Post ludos conciones seditiosao tribunorum plebi suerunt, Obiurgantium
multitudinem, quod, admiratione eorum, quo3 odisset, Stupens, in aeterno se ipsa teneret semitis: et non modo adspeni conmilatus in partem recoeandam aspirare non auderet, sed ne in tristinis quidem militum creandis quae communia essent comitia patrum ae plebiu aut sui aut suorum meminisset. Desineret ergo mirari, cur nemo de commodis plebis ageret. Eo impendi laborem ac periculum, unde emolumentum atque nonos speretur. Nihil nouaggressuros homines, si magna conatis ma na praemia proponantur. Ut quidem aliquis tribunus plebis ruat eo ecus in eertamina periculo ingenti, fructu nullo : eae quibus proeerto habeat, patres, adversus quos tenderet, bella ineae-piabili se persecuturos; apud plebem, pro qua dimicaverit, nihilo se honoratiorem fore, neque sperandum, neque postulandum esse. Magnos animos magnis honoribua fieri. Neminem se plebeium eontempturum, ubi contemni ὰesissent. Eaeperiendam rem denique in uno aut altero esse, sitne aliquis plebeius ferendo magno honori; an porteriis simile miraeuloque sit, fortem ac strenuum virum aliquem
235쪽
232 T. LIVII eaesistere ortum eae plebe. Summa vi eaepugnatum esse, ut tri uni militum consulari potestate et eae plebe crearentur. Petisse viros domi militiaeque speetatos: primis annis sugillatos, repulsos, risui patribus fuisse: desisse postremo
praebere ad contumeliam os. Nee se videre, eur non Ieae
quoque abrogetur, qua id liceat, quod nunquam futurumsu: minorem quippe ruborem fore in iuris iniquitate, quam si per indignitatem ipsorum praetereantur.
XXXVI. Huius generis orationes, cum assensu auditae, incitavero quosdam ad petendum tribunatum militum, alium alia de commodis plebis laturum se in magistratu profitentem. Agri publici dividendi coloniarum- quo deducendarum ostentatao spes; et vectigali possessoribus agrorum imposito, in stipendium militum orogandi aeris. Captatum deindo tempus ab tribunis militum, quo per discessum hominum ab urbe, quum patres clandestina denuntiatione revoeati ad diem certam essent, senatusconsultum fieret, ab entibus tribunis plebi: ut, suoniam Volscos in Hernicorum agros praedatum exisse ama esset, ad rem inspiciendam tribuni militum prosiciscerentur, consulariaque comitia haberentur. Prosecti Ap. Claudium, silium decemviri, praes tum urbis relinquunt, impigrum iuvenem, et iam inde ab incunabulis imbutum odio tribunorum plebisque. Τribunis plebi noccum absentibus iis, qui senatusconsultum secerant, nec cum Appio, transacta re, quod contenderent, fuit. XXXVII. Creati consules sunt C. Sempronius Atratinus, Q. Fabius Vibulanus. Peregrina res, sed memoriadi na, traditur eo anno facta: Vulturnum, Etruscorum urbem, quae nunc Capua est, ab Samnitibus captam ;Capuamque ab duce eorum Capys, vel quod propius
vero est a campestri agro appellatam. Cepere autem, prius bello satigatis Etruscis, in societatem urbis agrorumque accepti: deinde festo die graves somno epulisque incolas veteres noVi coloni nocturna caede adorti. His rebus actis, consules ii, quos diximus, Idibus Decembribus magistratum occepere. Iam non solum, qui ad id missi erant, retulerant, imminero Volscum bellum; sed
legati quoque ab Latinis et Hernicis nuntiabant, Non
ante unquam Volscos nec dueibus legendis, nee eaeereitui
236쪽
LIB. IV. CAP. XXXVII. xxxviii. 233
scribendo, intentiores fuisse. Vulgo fremere, aut in per petuum arma bellumque obliuioni danda, iugumque accipiendum ; aut iis, cum quibus de imperio certetur, nec virtute, nec patientia, nee dissiplina rei mil turis cedendum esse. Haud varia attulero : sed nec perinde patres moli sunt; et C. Sempronius, cui ea provincia sorti evenit, tanquam constantissimae rei, fortunae fretus, quod victoris populi
adversus victos dux esset, omnia temere ac negligenter epit: adeo ut disciplinae romanae plus in volsco exercitu, quam in romano, esset. Ergo seri una, ut Saepe alias,
virtutem est secuta. Primo proelio, quod ab Sempronio
incauto inconsultequo commissum est, non subsidiis firmata acie, non equite apte lucato, concursum est. Clamor indicium primum sitit, tuo res inclinatura esset: excitatior crebrior tuo ab hoste sublatus ; ab Romanis dissonus, inmar, segnius saepe iteratus prodidit pavorem animorum. Eo ferocior illatus hostis, urgere scutis, micare gladiis : altera ex parte nutant circumspectantibus galeae, et incerti trepidant, applicantque so turbae. Signa nunc resistentia deseruntur ab antesignanis, nunc inter suos manipulos r cipiuntur. Nondum fuga certa, nondum victoria orat: tegi magis Romanus, quam pugnare. Vol Scus inferre Signa, urgere aciem, plus caedis hostium Videre. quam fugae. XXXVIII. Iam omnibus locis ceditur, nequicqilam Sempronio consule obiurganto atque hortanto : nihil nec imperium, nec maiestas valebat: dataque mox terga hostibus forent, ni Sex. Τempanius, decurio equitum, labente iam re, praesenti animo subvenisset. Qui quum magna voec sexclamasset, ut equites, qui saloam rempublicam vellent esse, eae equis desilirent; omnium turmarum equitibus, Vollit ad consulis imperium molis: Nisi haec, inquit, parmata cohors sistat impetum hostium, actum de imperio est. Sequimiai pro v illo cuspidem meam. Ostendite Romanis Volscisque, neque equitibus vobis ullos equites, nec peditibus esse pedites pares. Quum clamore com-I,rohata adhortatio esset, Vadit alte cuspidem gerenS. Uuacunque incedunt, vi viam faciunt: eo se inserunt Obiectis parmis, ubi suorum plurimum laborem vident. Restituitur omnibus locis pugna, in quae eos impetus
237쪽
tulit: nec dubium erat, quin, si tam pauci simul obiro omnia possent, terga daturi hostes fuerint. XXXIX. Et quum iam parte nulla sustinerentur, dat signum volscus imperator, ut parmatis, novae cohorti hostium, locus detur: donec impetu illati ab suis excludantur. Quod ubi est factum, interclusi equites : nec per
rumpere eadem, qua transierant, posse; ibi maximo consertis hostibus, qua viam secerant: et consul legionesquo romanae, quum quod tegumen modo omnis exercitus suo-rat, nusquam viderent, ne tot sortissimos viros interes it sos opprimeret hostis, tendunt in quemcunquo casum. Diversi Volsci, hinc consulem ac legiones susti uere, altera fronte instare Τempanio atque equitibus : qui quum saepe conati nequissent perrumpere ad suos, tumulo quodam occupato, in orbem se tutabantur, nequaquam inulti. Nec pugnae finis anto noctem sui l. Consul quoque, nusquam remisso certamine, dum quicquam superfuit lucis, hostem tenuit. Nox incertos diremit: tantusque ab imprudentia eventus utraque castra tenuit pavor, ut, relictis sauciis et magna parto impedimentorum , ambo pro
victis exercitus se in montes proximos reciperent. Tumulus lamen circumsessus ultra mediam noclem est: quo quum circumsedentibus nuntiatum esset, castra desertaeSSe, Victos rati Suos, et ipsi, qua quemque in tenebris pavor tulit, sugerunt. Τempanius metu insidiarum suo ad lucem tenuit. Degressus deinde ipse cum paucis speculatum, quum ab sauciis hostibus sciscitando comperisset, castra Volscorum deserta esse, laetus ab tumulo suos devocat, et in castra romana penetrat. Ubi quum vasta desertaque Omnia, atque eandem, quam apud hostes, laeditatem invenisset, priusquam Volscos cognitus error reduceret, quibus poterat sauciis ductis secum, ignarus quam regionem consul petisset, ad urbem proximis itineribus pergit. XL. Iam eo fama pugnae adversae castrorumque desertorum perlata erat: et ante omnia deplorati erant equites, non privato magis, quam publico luctu : Fabiusque consul, terrore urbi quoque iniecto, stationem ante portas agebat: quum equites, procul visi non sine terrore ab dubiis, quinam essent, mox cogniti, tantam ex
238쪽
motu laetitiam secere, ut clamor urbem pervaderet gratulantium, salvos victoresque redisse equites : et ex moestis paullo anto domibus, quae conclamaVerant Suos, Procurreretur in Vias ; pavidaeque matres ac coniuges, Oblitae prae gaudio decoris, obviam agmini Occurrerent, in Suos quaeque, Simul corpore atque animo Vix prae gaudio compotes. essusae. tribunis plebi, qui M. Postumio ot Τ. Duinctio diem dixerant, quod ad Veios eorum opera male pugnatum esset, occasio visa est per recens odium Sempronii consulis renovandae in eos invidiae. I iaspio, advocata concione, quum proditam Veiis rempublicam osse ab ducibus, proditum deinde, quia illis impune sue rit, in Volse is ab consulo exercitum, traditos ad caedem sortissimos e luites, deserta foede castra vociferati essent; C. Iulius, unus ex tribunis, Tempanium equilem vocari iussit ; coramque iis, Serte Tempani, inquit, quaero de te, arbitrerisne C. Sempronium eonsulem aut in tempore pugnum inisse, aut firmasse subsidiis aciem, aut ullo boni
consulis functum ollieis ' et, tune ipse, Dictis legionibus
romanis, tuo consilio equitem ad pedes deduXeris, restitue risque pugnam ' excluso deinde ab aeis nostra tibi atque equitibus num aut consul ipse subuenerit, aut miserit prae-xidium ' postero denique die ecquid praesidii usquam ha
bueris ' an tu cohorsque in castra vestra virtute perruperitis ' ecquem in castris consulem, ecquem eaeercitum iuveneritis ' an deserta castra, relictos saucios milites ' Haec
pro virtute tua sideque, qua una hoc bello respublica stetit, disenda tibi sunt hodie. Denique, ubi C. Sempronius, ubi legiones nostrae sint ' desertus sis, an deSerueris consulem eaeercitumque ' victi denique simus, an vicerimus ' XLI. Λdversus haec Tempanii oratio incompla suisse dicitur; celerum militariter gravis, non suis vana laudibus, non crimine alieno laeta: Quanta prudentia rei bellicae in C. Sempronio esset, non militis de imperatore existimationem esse, sed populi romani fuisse, quum eum
comitiis consulem legeret. Itaque ne ab se imperatoria consilia, neu consulares artes e uirerent, quae pensitanda
quoque magnis animis atque ingeniis essent; sed, quod viderit, restri e posse. Vidisse autem se prius, quam ab acie intercluderetur, eonsulem in prima acie pugnantem,
239쪽
adhortantem, inter signa romana telaque hostium versantem : postea se ab eo metu suorum ablatum. Eae stre pitu tamen et clamore sensisse, usque ad noctem eaetractum certamen : nec ad tumulum, quem ipse tenuerat, praemuliitudine hostium eredere perrumpi potuisse. Mercitus ubi esset, se nescire: arbitrari, velut ipse in re trepidat i praesidio se suosque sit tutatus, sis consulem seruandie reuus eausa loca tutiora eastris eepisse. Nee Volscorum meliores res esse eredere, quinam Eopuli romani. Fortunam noctemque Omnia erroris mutui implesse : precaI temque deinde, ne so sessum laboro ac vulneribus to nerent, cum ingenti laude, non virtutis magis, quam moderationis, dimissum. Quum haec agerentur, iam consul via Lauicana ad sanum Quietis erat. Eo missa plaustra iumentaque alia ab urbe exercitum, asseclum proelio ac via nocturna, excepere. Paullo post in urbem est ingressus consul, non ab se magis enixe amovens culpam, quam Tempanium meritis laudibus serens. Moestae civitati ab re male gesta et iratae ducibus XI. Postumius reus obiectus, qui tribunus militum pro consul ad Veios fuerat, decem millibus aeris gravis damuatur. T. Quinctium collegam eius, quia et in Volscis consulnuspicio dictatoris Ρostumii Τuherii, et ad Fidenas legatus dictatoris alterius Mam. Aemilii, res prospere gesserat, totam culpam eius temporis in praedamnatum eo l- legam transferentem, omnes tribus absolverunt. Profuisso ei Cincinnati patris memoria dicitur, venerabilis viri, et exactae iam aetatis Capitolinus Quinctius, suppliciter Drans, ne se, brevi reliquo vitae spatio, tam tristem nun lium ferro ad Cincinnatum patorentur. XLII. Plebs tribunos plebi absentes, Sex. Τem panium, A. Selli lim, Sex. Antistium, et Sp. Icilium, secit; Iuos et pro centurionibus sibi praefecerant, Τempanio auctore, equites. Senatus, quum odio Sempronii consulare nomen offendoret, tribunos militum consulari potestato creari iussit. Creati sunt L. Manlius Capitolinus, Q. Antonius Merenda, L. Papirius Mugillanus. Principio statim anni L. Hortensius tribunus plebis C. Sem pronio consuli anni prioris diem dixit: quem quum quatuor collegae, inspectante populo romano, orarent, ne
240쪽
imperatorem suum innoxium, in quo nihil praeter sortunam reprehendi posset, vexaret: aegre Hortensius pati,
te litationem eam credens esse perseverantiae suae ; nec
precibus tribunorum, quae in speciem modo iactentur, sed auxilio confidere reum. Illi quo modo ad cum conversus, Ubi illi patricii spiritus, ubi subnisus et fidens
innocentiae animus esset ' quaerebat; sub tribunicia umbra consularem virum delituisse : modo ad collegas, autem, si reum perago, quid actu/ i estis 3 an erepturi ius populo et eversuri tribuniciam potestatem y Quum illi, et de Sempronio et de omnibus summam populi romani potestatem esse, dicerent, nec se iudicium populi tollere aut velle, aut posse ; sed, si preces suae pro imperatore, qui sibi parentis esset lueo, non valuissent, Se vestem cum eo mutaturos dilum Hortensius, Non ridebit, inquit, plebs romana s&rdidatos tribunos suos. C. Sempronium nihil moror, quando hoc est in imperio consecutus, ut tam earus esset militibus. Nec pietas quatuor tribunorum, quam
Hortensii tam placabilo ad iustas preces ingenium, Pariter plebi patribusquo gratior suit. Non diutius fortuna Aequis indulsit, qui ambiguam victoriam Volscorum pro
XLIII. Proximo annio. Fabio Vibulano, T. Quinctio, Capitolini silio, Capitolino consulibus, ductu Fabii ,
cui Sorte ea provincia evenerat, nihil dignum memoratu actum. Uuum trepidam tantum ostendissent aciem Λequi, turpi fuga landuntur, haud magno consulis .decore : ita-ruo triumphus negatur. Celerum ob Sempronianae cla- is levatam ignominiam, ut ovans urbem intraret, concessum est. Uuemadmodum bellum minore, quam timuerant, dimicationo erat perseclum, sic in urbe Ox iranquillo nec opinata moles discordiarum inter plebem ac Patres exoria.est, coepta ab duplicando quaestorum numero. Uuam rem, ut, praeter duos urbanos quaestoreS, duo consulibus ad ministeria belli praesto essent) a consulibus relatam, quum et patres summa ope approbassent, consulibus tribuni plebis certamen intulerunt, ut Pars quaestorum nam ad id tompus patricii creati erant)ex plebe tieret. Adversus quam actionem primo et consules et patres summa ope annisi sunt: concedendo deinde,