장음표시 사용
311쪽
cumsessum Capitolium neeessitatis imposuisse, ut desereremus penates nostros, eoiliumque ac fugam nobis eae eo Meo meraceremus, quem tueri non possemus. Ει Galli euertere potuerunt Romam, quam Romani restituere non videbuntur
potuisse ' Quid restat, nisi ut, si iam noὐis eviis veniant, 'ο ωι enim vir eredibilem multitudinem esse' et habitarem capta ab se, deserta a vobis, hac urbe velint, sinatis 'Ouid ' si non Galli Me, sed veteres hostes vestri, Aefueriticive, furiant, ut eommigrent Romam, vetuisne illos Πο-manos, vos Veientes esse ' An mabitis hanc solitudinem vestram, quam urbem hostium, ene ' non equidem video, quia magis nefas sit. Haec scelera, quia piget aedificare, haec dedecora pati parati estis ' Si tota urbe nullum melius ampliusoe tectum fleri possit, ' quam easa illa conditoria est nostri; non in earis, ritu pastorum tarratiumque, Mibitare
est satius inter saera penatesque vestros, quam exsulatum
publiee ire ' Maiores nostri, eonvenae pa3toresque, quum in his laeis nihil, praeter sil0as paludesque, e et, novam urbem tam bre0i aedimarunt: nas, Capitolio, aree incolumi, stantibus templis deorum, aedimare incensa pioet ' et, quod ringuli facturi fuimus, si aedes nostrae deflagrassent, hoe in molieo incendis uniuersi ree amus facere 'LIV. Quid tandem' si straude, si easu Veiis ineendium tum sis, Centoque fui fleri potesty diis a flamma morum
partem urbis absumat; Fidenas inde, aut Gabios, aliamve quam urbem quaesituri sumus, quo transmigremus 3 Admnihil tenet solum patriae, nec haec terra, quam matrem
'petiamus; sed in superficie ti isque carucia nobis patriae pendet ' Equidem, fatebor vobis, etsi minus iniuriae
vestrae, quam meae calamitatis, meminine iuςat, quum abeMem, quotieseunque patria in mentem veniret, Mee --nia occurrebant, colles, campique, eι Tiberis, et assueta ulis regio, et hoc coelum, sub quo natus educatusque e.-3em et quae vos, Quirites, nune mo0eant potius earuate min,
ut maneatis in sede vestra, quam postea, quum reliqueritis ea, macerent desiderio. Non sine ea a dii hominesque hune urbi condendae locum elegerunt, saluberrimos eoites, stumen opportunum, quo eae mediterraneis locis fruges depinantur, quo maritimi commeatus aeeipiointur: mari vicinum ad commoditates, nee expositum nimia propinquitate ad pericula
312쪽
elassium eaeternarum ; regionum Italiae medium, ad incrementum urbis natum unice locum. Sumento est ipsa ma-9nitudo tam nopae urbis. Trecentesimus sexagesimus quintus annus urbis, Quirites, agitur: inter tot veterrimos populos tam diu bella geritis ; quum interea, ne singui loquar urbes, non coniuncti eum Aequis Volsci, tot tam valida oppida, non unicersa Etruria, tantum terra marique pollens, atque inter duo maria latitudinem obtinens Italiae
bello vobis par est. Quod dum ita sis, quae malum V ra
tho est, e V tis alia experiri, quum, iam ut virtus vestra . transhre alio most, fortuna certe loci huius transferri non
possit ' me Capitolium est, ubi quondam capite humano
invento responsum est, eo loco calput rerum Summamque imperii fore. Hic, quum aucturato libmaretur Capitolium, Iuventua Terminusque marimo gaudio patrum nostrorum moveri se non pusne hic Vestae ignes, hic ancilia coelo demissa, hic omnes prcmilli manentibus robis dii L . Movisso eos Camillus quum alia oratione, tum ea, quae ad religiones pertinebat, maximo dicitur. Sed rem ilia hiam decrevit vox opportune emissa ; quod, quum Senatus post paullo de his robus in curia Hostilia haberetur, cohortesque, ex praesidiis revertentes, sorte agminusorum transirent, centurio in comitio exclamavit : Signister, statue signum : hic manebimus optime. Qua voce audita, et senatus, accipere se omen, ex curia egreSSus, conclamavit, et plebs circumfusa approbavit. Antiquata deindo lege, Promiscue urbs aedificari coepta. Tegula publico praebita est : saxi Diateriaeque caedendae, unde quisque vellet, ius factum ; praedibus accoplis, eo anno aedificia perfecturos. Fuslinatio curam exemit vicos dirigendi, dum, omisso sui alienique discrimine, in vacuo nodi licant. Ea est causa. ut veteres cloacae, primo per publicum ductae, nunc privata passim subeant lecta ; forma - si te urbis sit Occupatae magis, quam divisae, similis,
313쪽
Res adversus Volscos et Aequos et Praenestinos prospere gestas continet. Quatuor tribus additae sunt, Stellatina Sabatina, Tromentina, Arniensis. M. Manlius, qui Capitolium a Gallis defenderat, quum obstrictos aere alieno liberaret, neaeos eaesolueret, crimine assectati regni damnatus, de saro Tarpeio deiectus est: in cuius notam senatusconsultum factum est, ne cui de Manlia gente Marco cossnomen esset. C. Licinius et L. Seoetius tribuni plebis teum promuIstarunt, ut eonsules etiam eae plebe flerent, qui ea patribus creabantur: eamque legem eum munia contentione, repugnantibus patribus, quum sedem tribuni plebis per quinquennium soli magistratus fuissent, pertulerunt; et primus ea plebe eonsul L. Maelius ereatus est. Lata est et altera leae, ne cui plus quingentis iugeribus Ogri liceret
314쪽
tuae ab condita urbo Roma ad captam eandem urboni Romani sub regibus primum, consulibus deinde ac dictatoribus, decemvirisquo ac tribunis consularibus gessere, soris bella, domi seditiones, quinque libris exposui: res quum vetustato nimia obscuras, velut quais magno ex intervallo loci vix cernuntur; tum quod parvae et rara per eadem tempora literae suere, una custodia fidelis memoriae rerum gestarum et et quod, etiamsi quae in commentariis pontificum aliisque publicis privatisque erant monumentis, incensa urbe pleraeque interiere. Clariora deinceps certioraque ab secunda origine, velut ab stirpibus laetius seraciusque renatae urbis, gesta domi militiaeque exponentur. ceterum quo primo adminiculo erecta erat, eodem innisa M. Furio principe stetit: neque eum abdicare se dictatura, nisi anno circumacto, passi sunt. Comitia in insequentem annum tribunos habere, quorum in magistratu capta urbs osset, non placuit: res ad interregnum rodiit. Quum civitas in opero ac laboro assiduo reficiendae urbis teneretur, interim Q. Fabio, simul
primum magistratu abiit, ab c. Marcio tribuno plebis dicta dies est, quod legatus in Gallos, ad quos missus
erat orator, contra ius gentium pugnasset: cui iudicio eum mors, adeo opportuna, ut voluntariam magna pars crederet, subtraxit. Interregnum initum. P. Cornelius Scipio interrex, et post eum M. Furius Camillus. Is tribu nos militum consulari potestate creat, L. Valerium Publicolam iterum, L. Virginium, P. Cornelium, A. Manlium, L. Aemilium, L. Postumium. Hi ex interregno quum
extemplo magistratum inissent, nulla de re prius, quam de religionibus, sonatum consuluere. In primis foedera ac leges serant autem eao duodecim tabulae et quaedam regiae leges) conquiri, quae compareront, iusserunt: alia
315쪽
ox iis edita etiam in vulgus : quae autem ad sacra Pertinebant, a pontisicibus maxime, ut relieions obstrictos haberent multitudinis animos, suppressa. Τum de diebus religiosis agitari coeptum, diemque ante diem xv Calendas Sextiles, duplici clade insignem, quo die ad Cremoram Fabii caesi, quo deinde ad Alliam eum exilio urbis foede pugnatum a posteriore clade Alliensem appellarunt, insignemque rei nulli publice privatimque agendas fecerunt. Quidam, quod postridie Idus Quintilos non li-iasset Sulpicius tribunus militum, neque in Venta pace deum post diem tertium obiectus hosti cxercitus. romanus esset, etiam postridie Idus rebus divinis supersederi iussum : inde, ut postridie Calendas quoque ac Nonas eadem religio esset, traditum putant.1I. Nec diu licuit quietis consilia origendae ex tam gravi casu reipublieae secum agitare. Hinc Volsci, veteres hostes, ad exstinguendum nomen romanum arma ceperant; hinc Etruriae principum ex omnibus populis coniurationem de bello ad sanum Voltumnae iactam, mercatores asserebant. Novus quoque terror accesserat desections Latinorum Hernicorumque , qui post pugnam ad laeum Regillum factam . per annos prope centum nunquam ambigua fide in amicitia populi romani fueranLliaquo quum tanti undique terrores circumstarent, appareretque Omnibus, non odio solum apud hostes, sod contemptu etiam inter socios nomen romanum laborare;
plaeuit iisdem auspiciis defendi remsublicam, cuperata esset, dictatoremque dici M. Furium Is dictator C. Servilium Ahalam magistrum equitum dixit : iustitioque indicto, delectum iuniorum habuit, ita ut seniores quoque, quibus aliquid roboris superesset, in
verba sua iuratos centuriaret. Exercitum conscriptum armatumque trifariam divisit. Partem unam in agro Veiento Etruriae opposuit : alteram ante urbem eastra lo-
caro iussit. Τribunus militum his A. Manlius; illis, qui adversus Etruscos mittebantur, L. Aemilius praepositus: tertiani partem line ad Volscos duxit, nee procul ab Lanuvio ad Moecium is locus dicitur castra oppugnare est adortus. Uuibus, ab contemptu, quod propo Omnem deletam a Gallis romanam iuventutem croderent, ad hel-
316쪽
Iuni prosectis, lantum Camillus auditus imperator terroris intulerat, ut vallo se ipsi; vallum congestis arboribus sepirent, ne qua intraro ad munimenta hostis posset. Quod ubi animadvertit Camillus, ignem in obiectam sepem coniici iussit: et sorte erat vis magna venti versa in hostem. Ita Iuo non aperuit solum incendio viam, sed, flammis in castra tendentibus, vapore etiam ac sumo crepituque viridis materiae flagrantis, ita consternavit ho- Stes, ut minor moles superantibus vallum in castra Volscorum Romanis suerit, quam transcendentibus sepem incendio absumptam fuerat. Fusis hostibus caesisque, quum castra impetu cepisset dictator, praedam militi dedit, quo minus speratam, minime largitore duce, eo 'militi gratiorum. Persecutus deinde fugientes, quum Omnem volscum agrum depopulatus esset, ad deditionem I olscos septuagesimo domum anno subegit. Victor ex Volscis in fici tuos transiit, et ipsos bellum molientes: exercitum eorum ad Bolas oppressit; nec castra modo, sed urbem etiam aggressus, impetu primo cepit. III. Quum in ea parte, in qua caput rei romanae Camillus erat, ea fortuna esset, aliam in partem terror ingens ingruerat. Etruria prope omnis armata Sutrium
socios populi romani, Midebat : quorum legati, opem
rebus asseclis orantes, quum senatum adissent, decretum tulere, ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret. Cuius spei moram quum pati fortuna obses-Ν0rum non potuiSSet, consectaque paucitas oppidanorum opere, vigiliis, Vulneribus, quae Semper eosdem urgebant, per pactionem urbe hostibus tradita, inermes cum singulis omissi vestimentis, miserabili agmine penates relinquerent; eo sorte tempore Camillus cum exerciturumano intervenit. Cui quum so moesta turba ad pedes provolvisset, principum lue orationem, necessitate ultima expressam, nutus mulierum ac puerorum, qui exsilii comites trahebantur, excepisset; parcere lamentis Sutrinos iussit: Etruscis se luctum lacrimasque surre. Sarcinas
inde deponi, Sutrinosilue ibi considero, modico praesidio relicto, arma secum militem serre iubet. Ita expedito exercitu prosectus ad Sutrium, id quod rebatur, soluta
omnia. rehus ut sit secundis, invenit: nullam stationem Vol. I. n
317쪽
; in te moenia, patentes Portas, victorem Vagum praedam ex hostium inclis egerentem. Iterum igitur eodem dio Sutrium capitur : victores Etrusci passim trucidantur ab novo hoste, neque se conglobandi, coeundi quo in unum, aut arma capiendi datur spatium. Quum pro se quisque tenderent au portas, si qua sorte se in agros eiicere possent, clausas id enim primum dictator imperaverat) po tas inveniunt. Inde alii arma capere, alii, quos sorte armatos tumultus occupaverat, convocare suos, ut proelium
inirent: quod accensum ab deseeratione hostium fuisset, ni praecones, per urbem dimissi, poni arma, et parci
inermi iussissent, nec praeter armatos quemquam Viο-
lari. Tum etiam, quibus animi in spe ultima obstinati ad decertandum fuerant, postquam data spes Vitae est, iactare passim arma, inermesque, quod tutius fortuna secerat, se hosti osserre. Magna multitudo in custodias divisa: oppidum ante noetem redditum Sutrinis inviolatum inte-grumque ab omni clade belli, quia non vi captum, sed traditum per conditionos fuerat IV. Camillus in urbem triumphans rediit, trium simul bellorum victor. Longo plurimos captivos ex Etruseis anto currum duxit. Quibus sub hasin venundatis, tantum aeris redactum est, ut, prelio protro matronis persoluto. ex eo, quod Supererat, tres paterae aureae factae sint: quas, cum titulo nominis Camilli, anto Capitolium incensum in Iovis cella constat ante pedes Iunonis positas fuisse. Eo anno in civitatem accepti, qui Veientium Capenatiumque ac Faliscorum per ea bella transfugerant ad Romanos, agerque iis novis civibus assignatus. Revocati quoque in urbem senatuseonsulto a Veiis, qui aedi- sicanai Romae Pigritia, occupatis ibi vacuis tectis, Veios se contulerant. Et primo fremitus suit aspernantium imperium : dies deinde praestituta capitalisque poena, qui non remigrasset Romam, ex ser ibus universis singulos, motu suo quemque, obedientes socii. Et Roma quum frequentia crescere, tum tota simul exsurgere aedificiis, et republica impensas adiuvanto, et aedilibus velut publicum exigentibus opus, et ipsis privatis admonebat enim desiderium usus sustinantibus acl essectum Oheris: intraque annum nova urbs stetit. Exitu anni comitia tribunorum
318쪽
ini illum consulari potestate habita. Creati J . Quinctius Cincinnalus, Q. Servilius Fidenas quintum, L. Iulius Iu lus, L. Aquillius Corvus, L. Lucretius Tricipitinus, Ser.
Sulpicius Rufus. Exercitum alterum in Λequos, non ad bellum,' victos namque se latebantur) sed ali odio ad pervastand0s sines, ne quid ad nova consilia relinquerent virium, duxere: alterum in agrum tarquiniensem. Ibi oppida Etruscorum, Cortuosa et Contenebra, vi capta dirutaque. Ad Cortuosam nihil certaminis suit. Improviso adorti, primo clamore atque impetu cepere : direptum oppidum atque incensum est. Contenebra paucos dies oppugnationem sustinuit; laborque continuus, non dio non nocte remissus, subegit eos. Uuum in sex partes divisus exercitus romanus senis horis in orbem succederet proelio, oppidanos eosdem integro semper certamini paucitassessos obiiceret; cessere tandem, locusque invadendi ur-hom Romanis datus est. Publicari praedam tribunis placebat : sed imperium, quam consilium, segnius suit. Dum cunctantur, iam militum praeda erat; nec, nisi per invidiam, adimi poterat. Eodem anno, ne privatis tantum Operibus cresceret urbs, Capitolium quoque saxo quadrato substructum est: opus vel in hac magnisiicentia urbis conspiciendum. V. Iam et tribuni plebis, civitale aedificando occupata, conciones suas frequentare legibus agrariis conabantur. Ostentabatur in spem pomptinus ager, tum primum, post accisas a Camillo Volscorum res, possessionis haud ambiguae. Criminabantur, multo eum infestiorem agrum ab nobilitate esse, quam a Volaeis fuerit; ab illis enim tantum, quoad vires et arma hetbuerunt, incursiones eo saetas : nobiles homines in possessionem agri publici grassari ; nec, nisi, antequam omnia praecipiant, visua sit,
locum ibi plebi fore. Haud magno opere plebem moverant, et in De Iuentem in foro propter aedificandi curam, et eodem Oxhaustam impensis, eoque agri immemorem, ad quem instruendum vires non essent. In civitate plena religionum, tum etiam ab recenti clade superstitiosis principibus, ut renovarentur auspicia, res nil interregnum
rediit. interreges deinceps M. Manlius Capitolinus, Ser. Sulpicius Camerinus, L. Valerius Potitus. Hic demum
319쪽
tribunorum militum consulari potestate eomilia habuit. L. Papirium, C. Cornelium, C. Sergium, L. Aemilium iterum, L. Menenium, L. Valerium Ρublicolam tertium
creat. Hi ex interregno magistratum occepere. Eo anno
aedes Martis, gallico bello vola, dedicata est a Τ. Quinctio duumviro sacris laciundis. Τribus quatuor ex novis civibus additae, Stellatina, I romentina, Sabatina, A
niensis : eaeque viginti quinque tribuum numerum explevere.
VI. De agro pomptino ab L. Sicinio tribuno plebis
actum ad frequentiorem iam populum, mobilioremque ad cupiditatem agri, quam fuerat. Et de latino hernicoque bello mentio facta in senatu, maioris belli cura, quod Etruria in armis erat, dilata est. Res ad Camillum tribunum militum consulari potestate rediit. Collogae additi quinque. Ser. Cornelius Maluginensis, Q. Ser ilius Fidenas sextum, L. Quinctius Cincinnatus, L. Horatius Pulvillus, P. Valerius. Principio anni aversae curae hominum sunt a bollo etrusco, quod fugientium ex agro pomptino agmen repente illatum in urbem attulit, Antiates in armis esse, Latinorumque populos iuVentutem summisisse ad id bellum ; eo abnuentes publicum fuisse consilium, quod non prohibitos tantummodo voluntarios dicerent militare, ubi vellent. Desierant iam ulla contemni bella. Itaque senatus diis agere gratias, quod Camillus in magistratu esset: dictatorem quippe dicendum eum suisse, si privatus esset. Et collegae lateri, regimen omnium rerum, ubi quid bellici terroris ingruat, in iam
uno esse: sibique destinatum in animo esse, Camillo summittere imperium ; nee quisquam de maiestate sua detractum eredere , quod marestati eius viri eoncessissent. Collaudatis ab senatu tribunis, et ipse Camillus, confusus animo, gratias egit. Ingens, inde ait, onus a populo romano sibi, qui se dictatorem iam quartum creasset, Dum a senatu talibus de se iudiciis eius rerdinis, murimum tam honorasorum eollegarum obsequio iniungi. Itaque siquid laboris vigiliarumque adiici possis, certantem secumrpsum annisurum, ut tanto de se consensu eivitatis opinionem, quae murima git, etiam eonstantem elliciat. Ouod ad bellum atque Antiates atιineat, plus ibi minarum, quam
320쪽
periculi, esse: se tamen, ut nihil timendi, sie nihil eontem nendi auctorem esse. Circumsederi urbem romanam ab in- . uidia et odio sinitimorum : itaque et ducibus pluribus, et erercitibus administrandum remhublicam esse. Te, inquit, P. Valeri, socium imperii consiliique, legiones mecum adversus rentiatem hostem ducere placet: te, Q. Servili, altero Mercitu instructo paratoque, in urbe castra habere; intentum, sive Etruria se interim, ut nuper, siue nova haec cura, Latini atque Hernici, mooerint. Pro certo habeo, iis rem gesturum, ut patre, avo, teque ipso ae seae tribunatibus dignum est. Tertius Mercitus eae causariis senioribusque αL. Quinctio scribatur, giti urbi moenibusque praesidio sit. L. Horatius arma, tela, frumentum, quaeque belli alia tempora p0scent, provideret. Te, Ser. Corneli, praesulem linius publici eonsilii, eu/todem religionum, comitiorum, irium, rerum omnium urbanarum, collegae facimus. Cunctis in partes muneris sui benigne pollicentibus operam, Valorius, Socius imperii lectus, adiecit, M. Furium sibi prodictatore, seque ei pro magistro equitum futurum. Proinde, quam visionem de unico imperatore, eam spem de bello haberent. Se vero bene sperare, patres, et de bello, et de pace unicei Saque republica, erecti gaudio, fremunt: nec dictatore unquam opus fore reipublicae, si tales viros in magretratu habeat, tam concordibus iunctos animis, parere atque imperare iv.rta paratos, laudemque eonferentes 1κ tius in medium, quam eae communi ad se trahentes. II. Iustitio indicio, delectuque habito, Furius ac Valerius ad Satricum profecti: quo non Volscorum modo iuventute in Antiates ex nova subole lectam, sed ingen-lem Latinorum Hernicorumque conciverant ex integerrimis diutina pace populis. Itaque novus hostis Veleri adiunctus commovit animos militis romani. Quod ubi aciem iam instruenti Camillo centuriones renuntiaverunt, turbatas militum mentes esse, staniter arma capta, cunctatundosque et resistentes egressos c tris esse; p in Moces quoque audit , cum eentenis hostibus singulas pugnaturos ; et ussire inermem tantam multitudinem, nedum armatam, Sustineri posse ; in equum insilit, et, ante Signa obversus in aciem, ordines interequitans, Quae tristitia, milites, haec, quete insolita cunctatio est ' remem, an me.