장음표시 사용
381쪽
378 T. LIVII duorum bellorum, quae imminebant, cura, dum aliqua 'ab armis quies esset, quia solutio aeris alieni multarum rerum mutaverat dominos, censum agi placuit. Ceterum quum censoribus creandis indicta comitia essent, profes- us censuram se petere C. Marcius nullius, qui primus dictator de plebe fuerat, concordiam ordinum turbavit. Quod videbatur quidem tempore alieno fecisse; quia ambo tum sorte patricii consules erant, qui rationem eius se habituros negabant. Sed et ipse constantia inceptum obtinuit, et tribuni, omni vi recuperando ius consularibus comitiis amissum, adiuverunt: et quum ipsius viri maiestas nullius honoris fastigium non aequabat, tum per eundem, qui ad dictaturam aperuisset viam, censuram quoque in partem vocari plebes volebati Nec variatum comitiis est, quin cum Manlio Cnaeo censor Mameius crearetur. Dictatorem quoque hic annus habuit M. Fabium, nullo terrore belli , sed ne licinia lex comitiis consularibus observaretur. Magister equitum dictatori additus Q. Servilius. Νoc tamen dictatura potentiorem eum
consensum patrum consularibus comitiis secit, quam censoriis fuerat.
XXIII. M. Popillius Laenas a plebe consul, a Patribus L. Cornolius Seipio datus. Fouuna quoque illustri rem plebeium consulem fecit. Nam quum ingentem Gallorum exercitum in agro latino castra posuisse nuntiatum esset; Scipione gravi morbo implicito, gallicum bellum Popillio extra ordinem dalum. Is, impigre exercitu
Szripto, quum omnes extra portam Capenam ad Martis aedem convenire armatos iuniores iussisset, signaque eο-dem quaestores ex aerario deserre, quatuor e pletis legionibus, quod suporsuit militum, P. Valerio Publicolae
praetori tradidit; avetor patribus scribendi alterius exercitus, quod ad incertos belli eventus subsidium reipublicae esset. Ipse, iam satis omnibus instruetis comparatisque, ad hostem pergit: cuius ut prius nosceret Vires, quam periculo ultimo tentaret , in tumulo, quem proximum castris Gallorum capere potuit, vallum ducere coepit. Gens ferox et ingenii avidi ad pugnam, quum, princul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium in i iura, explicuisset aciem ; postquam neque in aequum
382쪽
LIB. VII. CAP. XXIII. xxiv. 379
demitti agmen vidit, et quum loci altitudine, tum vallo etiam inlegi Romanos, perculsos pavore rata, Simul DP Portuniores, quod intenti tum maxime operi essent, truci clamore aggreditur. Ab Romanis nec opus intermissum, triarii erant, qui muniebant et ab hastatis principibusque, qui pro munitoribus inlenii armatique steterant, proelium initum. Praeter virtutem locus quoque Superior adiuvit, ut pila omnia hastaeque non, tanquam eX Requi
missa, vana quod plerumque sit) caderent, sed omnia librata ponderibus figorentur; oneratique telis Galli ,
quibus aut corpora transfixa, aut praegraVala inhaerentibus gerebant scula, quum cursu paene in adversum subissent, primo incerti restitero : dein, quum ipsa cunctatio et his animos minuisset, et auxisset hosti, impulsi ietro ruere alii super alios, stragemque inter Se caede ipsa foediorem daro. Adeo praecipiti turba obtriti plures, quam serro necati. XAIV. Necdum certa Romanis victoria erat: alia in campum degressis supererat moles. Namque multitudo Gallorum, sensum omnem talis damni exsuperans, Velut nova rursus exoriente acie, integrum militem adversus Victorem hostem ciebat. Stetitque suppresso impetu Romanus ; et quia iterum sessis subeunda dimicatio erat, et quod consul, dum inter primores incautus agitat, laevo humero malari prope traiecto, cesserat parumper ex acie. Iamque omissa cunctando victoria erat, quum conSul, Vulnere alligato, revectus ad prima signa, Quid si , miles' inquit. Non eum latino sabinoque hoste res e3t, quem rictum armis socium eae hoste 'eius. In belluas strinaimus ferrum. Nauriendus, aut dandus est sanguis. Pro listis ac tris, supina valle praecipites egistis, stratis eoiporibus hostium superstatis. complete eadem strage eamp , quumontes replestis. Nolite eaespectare, dum stantes ros fugiunt: inferenda sunt signa, et vadendum in hostem. His adhortationibus iterum coorii pellunt loco primos manipulos Gallorum ; cuneis deinde in medium agmen perrumpunt. Inde harbari dissipali, quibus nec certa imperia, nec duces essent, vertunt impetum in suos ; susique per campos, et praeter castra etiam sua fuga praelati, quod editissimum inter aequales lumulos occurrebat oculis, arcem
383쪽
380 T. LIVI Inlbanam petunt. Consul, non ultra castra insecutiis , quia et vulnus degravabat, et subiicere exere itum pugna sessum tumulis ab hoste occupatis nolebat, praeda omni ca strorum militi data, victorem exercitum, opulentumquis gallicis spoliis, Romam reduxit. Moram triumpho vulnus consulis altulit: eademque causa dictatoris desiderium senatui fecit, ut esset, qui aegris consulibus comitia haberet. Dictator L. Furius Camillus dictus, addito magistro equitum P. Cornelio Scipione, reddidit patribus possessionem pristinam consulatus. Ipso ob id moritum ingenti patrum studio creatus consul, collegam AP.
landium Crassum dixit. L . . MXXV. Priusquam inirent novi consules magistratum, triumphus a Popillio do Gallis actus magno favore plebis: mussantesque inter se rogitabant, num quem ple ii, consulis poeniteret ' Simul dictatorem increpabant, qui legis liciniae spretae mercedem consulatum, privata cupiditato, quam publica iniuria, laediorem, cePisset, ut se ipse consulem dictator crearet. Annus multis varii que motibus suit insignis. Galli ex albanis montibus, quia hiemis vim pati nequiverant, per campos mariti. maque loca vagi sepulabantur. Maro infestum classibus Graecorum erat, Oraquo litoris antiatis , laurensque tractus, et Tiberis ostia : ut praedones maritimi, cum ierin restribus congressi, ancipiti semel proelio decertarint, dubiique discesserint in castra Galii, Graeci retro adna es, Victos se, an victores, Putarent. Inter hos longo maximus exsiliit terror, concilia populorum latinorum ad lucum Ferentinae habita: responsumque haud ambiguum imperantibus milites romanis datum, absist revi imperare iis, quorum aureisio egerent. Latinos pro maliferiate potius, quam pro alieno imperio, laturos arma. Inter duo simul holla externa, desectione etiam sociorum Senatus anxius, quum cerneret metu tenendos, quos sides non tenuisset, extendere Omnes imperii vires consules delectu habendo iussit. Civili quippe standum exedici tu esse, quando metalis coetus desereret. Undique, non urbana tantum, sed etiam agresti iuventute, decem legiones scriptae dicuntur quaternum millium et ducenorum peditum, equitumque trecenorum. Quem nunc no-
384쪽
vum exercitum, si qua externa vis ingruat, hae viros populi romani, quas vix terrarum capit orbis, contractae in unum haud saei te essetant : adeo in quae laboramus sola crevimus, divitias, luxuriamque. Inter cetera tristia eius anni, consul alter Ap. Claudius in ipso belli apparatu moritur: redierantque res ad Camillum ;cui unico consuli, vel ob aliam dignationem haud subiiciendam dictaturae, vel ob omen faustum ad galli cunitum ullum cognomi uis, dictatorem arrogari haud satis decorum visum.est patribus. Consul, duabus legionibus urbi praepositis, octo cum L. Pinario praetore divisis memor paternae virtutis , gallicum sibi bellum extra sortem sumit: praetorem maritimam oram tutari, Graecosque arcere litoribus iussit. Et, quum in agrum pomptinum descendisset, quia neque in campis congredi nulla cogente re volebat, et prohibendo populationibus, quos rapto vivere necessitas cogeret, satis domari credebat ho- Stem, locum idoneum stativis delegit. XXVI. Ubi quum flationibus quieti tempus tererent, Gallus processit, magnitudine atque armis insignis : quatiensque scutum hasta, quum silentium fecisset, provocat per interpretem unum ex Romanis, qui secum ferro docernat. M. erat Valerius tribunus militum, adolescens, qui haud indigniorem eo decore se, quam Τ. Manlium,
ratus, prius sciscitatus consulis voluntatem, in medium armatus'procossi L Minus insigne certamen humanum numine interposito deorum factum. Namque conserenti iam manum Romano corvus repente in galea consedit, in hostem versus : quod primo, ut augurium coelo missum, laetus accepit tribunus. Precatus deinde, Si divus, si diua esset, qui sibi praepetem misisset, volem propitius
adesset. Dictu mirabile, lenuit non solum ales captam Semel sedem, Sed, quotiescunque certamen initum est, levans se alis, os oculosque hostis rostro et unguibus
appellit: donec territum prodigii talis visu, oculisque
simul ac mento turbalum, Valerius obtruncat. Corvus e conspectu elatus orientem petit. Hactenus quietae utrimque stationes suere. Postquam spoliare corpus caesi hostis tribunus coepit, nec Galli se statione tenuerunt, et Romanorum cursus ad victorem etiam ocior fuit. Ibi,
385쪽
eirea taeoniis Galli eorpus contracto certamine, pugna atrox concitatur. Iam non manipulis proximarum stationum, sed legionibus utrimque essusis res geritur. Camiulus laotum militem victoria tribuni, laetum tam praesentibus ac seeundis diis, ire in proolium iubet: ostentans- quo insignem spoliis tribunum, mne imilare, miles, aiebat; et eirea taeentem dueem sterne Gallorum eatem . Dii hominosque illi assuere pugnae; dePugnatumaue haudquaquam certamine ambiguo cum Gallis est: adoo duorum militum eventum, inter quos pugnatum erat, utraque acies animis perceperat. Inter primos, quorum concursus alios exciverat, atrox proelium fuit: alia multitudo, priusquam ad coniectum teli veniret, terga vertit. Primo per Volscos salernnmque agrum dissipati sunt: inde Apuliam ac mare superum petierunt. Consul, concione advocata, laudatum tribunum decem bubus aureaque corona donat. Ipse, iussus ab senatu bellum maritimum curare, cum praetore iunxit castra. Ibi, quia res trahi segnitia Graecorum non committentium so in aciem videbantur, dictatorem comitiorum causa T. Manlium Torquatum ex auctoritate senatus dixit. Dictator, magistro equitum A. Cornelio Cosso dicto, comitia consularia habuit, aemulumque decoris sui absentem
M. Valerium Corvum sid enim illi deinde cognominis suit summo lavom populi, tres et viginti natum annos, consulem renuntiavi L Collega Corvo de plebe M. Popillius Laenas quartum consul futurus datus esti Cum Graecis a Camillo nulla memorabilis gesta res : nec illi
terra, nec Romanus mari bellator erat. Postremo, quum Iitoribus arcerentur, aqua etiam praeter cetera necessaria usui desieiento, Italiam reliquere. Cuius populi ea, euiusque gentis elassis fuerit, nihil certi esti Maxime Siciliae fuisse irrannos crediderim: nam ulterior Graecia, ea tempestate intestino sessa bello, iam Macedonum opes horrebat. XXVII. Exercitibus dimissis, quum et soris pax et domi concordia ordinum otium esset, ne nimis laetae res essent, pestilentia civitatem adorta e git senatum imperaro decemviris, ut libros sibyllinos inspicerent; eorum- quo monitu lectisternium suiL Eodem anno Satricum ab
386쪽
Antiatibus colonia deducta, restitutaque urbs, illiam Latini diruerant. Et cum carthaginiensibus legatis Rotnae foedus ictum, quum amicitiam ac societatem petentes venissent. Idem otium domi forisquo mansit Τ. Manlio Τorquato, C. Plautio consulibus : semunciarium tantum ex unciario senus factum, et in pensiones aequas triennii, ita ut quarta praesens esset, solutio aeris alieni dispensata est. Et sic quoque parte plebis assecla, fides tamen publica privatis dissicultatibus potior ad curiam senatuituit. Levatae maxime res, quia tributo ac delectu supersessum. Τertio anno post Satricum restitutum a Voliscis, M. Valerius Corvus, secundum consul cum C. Poetelio factus, quum ex Latio nuntiatum esset, legatos ab Antio circumiro populos Latinorum ad concitandum bellum ;priusquam plus hostium fieret, Volscis arma inferre iussus, ad Satricum exercitu insesto pergit. Quo quum Antiates aliique Volsci praeparalis iam ante, si quid ab
Roma moveretur, copiis occurrissent, nulla mora inter
infensos diutino odio dimicandi facta est. Volsci, serocior ad rebellandum, quam ad bellandum gens, certamine victi, fuga effusa Satrici moenia petunt: et, ne in muris quidem satis firma spe, quum corona militum cincta iam scalis caperetur urbs, ad quatuor millia militum, praetor multitudinem imbellem, sese dedidere. Oppidum dirutum at tuo incensum : ab aede tantum Matris Matutae abstinuere ignem. Praeda omnis militi data. Extra praedam quatuor millia deditorum habita. Eos vinctos consul anto currum triumphans egit: venditis deinde magnam pecuniam in aerarium redegit. Sunt, qui hanc multitudinem captivam servorum fuisse scribant: idque magis verisimile est, quam deditos veniisse. AXVIIl. Hos consules secuti sunt M. Fabius Dorso, Ser. Sulpicius Camerinus. Λuruncum inde bellum ab repentina populatione coeptum : metuque, ne id factum populi unius, consilium omnis nominis latini esset, dictator velut adversus armatum iam Latium L. Furius creatus, magistrum equitum Cn. Manlium Capitolinum dixit. Et quum quod per magnos tumultus fieri solitum erat iustitio indicto, deleelus sine vacationibus habitus esset; legiones, quantum maturari potuit, in Auruncos ductae.
387쪽
Ibi praedonum magis, quam hostium, animi inventi. Prima itaque acie debellatum est. Dictator tamen, quia et ultro bellum intulerant, et sino detrectatione se certamini offerebant, deorum quoque opes adhibendas ratus, inter ipsam dimicationem aedem Iunoni Monetae vovit: cuius clamnatus voti quum victor Romam revertisset. dietatura se abdicavit. Senatus duumviros ad eam aedom
ro amplitudine populi romani faciendam creari iussit.
iocus in arce destinatus, quae area aedium M. Manlii Capitolini fuerat. Consules, dictatoris exercitu ad bellum Volscum usi, Soram ex hostibus, incautos adorti, ceperunt. Anno Post, quam Vota orat, aedes Monetae dedicatur, C. Marcio Rutilo tertium, Τ. Manlio Torquato secundum consulibus. Prodigium extemplo dedicationem seeutum, simile vetusto montis albani Prodigio. Namque et lapidibus pluit, et nox interdiu visa intendi: librisque inspectis, quum plena religione civitas esset, senatui placuit, dictatorem seriarum constituendarum causa dici. Dieius P. Valerius Publicola : magister equitum ei Q. Fabius Ambustus datus est. Non tribus tantum supplicatum ire Placuit, sed finitimos etiam populos t ordoque iis, quo quisque die supplicarent, statutus. Iudicia eo anno populi tristia in seneratores facta, quibus ab aedilibus dicta dies esset, traduntur. Et res, haud ulla insigni ad memoriam causa, ad interregnum rediit. Ex interregno, ut id actum Videri posset, ambo patricii consules creati sunt, M. Valerius Corvus tertium. A. Cornelius Cossus.
XXIX. Maiora iam hine bella, et viribus hostium, et longinquitate vel regionum, vel temporum spatio, quibus
bellatum est, dicentur. Namque eo anno aclversus Samnites, gentem opibus armisque validam, moia arma. Samnitium bellum, ancipiti Mario gestum, Pyrrhus hostis, Pyrrhum Poeni secuti. Quanta rerum molest quoties in
extrema periculorum Ventum, ut in hanc magnitudinem,quao vix sustinetur, erigi imperium posseti tilli antem causa cum Samnitibus, Romanis, quum societate amicitiaque iuncti essent, extrinsecus venit; non orta inter ipsos ost. Samnites Sidicinis iniusta arma, quia viribus plus poterant, quum intulissent, coacti inopes ad opu-
388쪽
lentiorum auxilium confugere, Campanis Seso coniungunt. Campani magis nomen ad praesidium fiociorum, quam vires, quum attulissent, fluentes luxu ab duralis usu armorum in fidicino pulsi agro, in se deinde mo- lom omnem belli verteruiit. Namque Samnites, omissis Sidicinis, ipsam arcem sinitimorum an panos adorti, unde aequo facilis victoria, praedae atque gloriae Plus esset, 4 itata, imminentes Capuae collos, quum praesidio firmo occii passent, descendunt inde quadrato agmine in planitiem, quae Capuam Τilataque interiacet. Ibi rursus acto dimicatum: adversoque proelio Campani intra moenia compulsi, quum robore iuventutis suae acciso, nulla propinqua Spes esset, coaeli sunt ab . Romanis petere
XXX. Logati, introdueti in senatum, maxime in hanc
sontentiam locuti sunt: Populus no eampanus legatos ad τοι, patrea eoi eripti, misit, amicitiam in perpetuum, au-aeilium praesens a vobis petitum. Quam si secundis rebus nostris petissemus, sicut coepta celerius, iis infirmiore vinculo contracta esset. Tunc enim, uι qui eae aequo nos venisse in amicitiam meminissemus, amici forsitan pariter aenunc, subiecti atque obnoaesi vobis minus essemus. Nunc,
miserisordia vestra eoneiliali auaeilioque in dubiis rebus defensi, beneficium quoque aeeeptum eolumu3, oportet; ne ingrati atque omni ope diuina humanaque inssigni videamur. Neφιe, hercule, quod Samnites priores amisi sociique robis facti sunt, ad id valere arbitror, ne nos in amiciatiam aeeipiamur; sed υι retustate et gradu -oris nos praesten ι: neque enim foedere Samnitium, ne qua nova iungeretis foedera, cautum est. Fuit quidem apud vos
semper satis iusta causa amicitiae, velle eum vobis amicum esse, qui vos appeteret. Campani, etsi fortuna praesens magnifice loquι prohibet, non urbis amplitudine, non agri ubertate, ulli popula praeterquam vobis cedenses, haud
parva, ut arbitror, accessis bonis rebus vestris in amisitiam Cenimus restram. Aequis Volscisque, aeternis hostibus huius urbis, quandocunque se moperint, ab tergo erimus:
et, quod vos pro salute nostra priores Reeritis, id nos pro imperio vestro et stloria semper faciemus. Suhactis iis gentibus crine inter nos vosque sunι, quod propediem futurum Vol. I. 17
389쪽
spondet et virtus et 'rtuna vestra, eontinens imperium usque ad nos habebitis. Aeerbum ac miserum est, quod fateri nos fortuna nostra cogit. Eo ventum est, patres conscripti, usuiu amisorum, aut inimieorum Campani simus. Si defenditis, vestri: si deseritis, Samnitium erimus. Capuam ergo et Campaniam omnem vestris an Samnitium viribus aceedere malitis, deliberate. Omnibus quidem, Romani, vestram miser ordiam, vestrumque auaeilium aequum est vacere; iis tamen maxime, qui, eam implorantibus aliis aurilium dum supra tiires sum praeflant, omnes ipsi in hane necessitatem umerunt. Quanquam pugnavimus verbo pro Sidicinis, re pro nobis, quum videremu3 sinitimum populum nefario latrocinio Samnitiam peti; et, ubi conflagrassent Sidicini,
ad nos traiecturum illud incendium esse. Nec enim nune, quia dolent iniuriam acceptam Setmnites, sed quia gaudent atam sibi esse causam, oppugnatum nos veniunt. An si vitio irae haec, eι non ore is cupiditatis explenduelaesere,
parum fuit, quod semet in fidicino agro , iterum in Ca-pania ipsa tegiones nostras cecidere ' Quae est ista tam infesta ira, quam per duas acies fusus sanguis e lare non potueriι ' Adde huc populationem agrorum, praedus h i-
num atque pecudum actas, incendia villarum ae rvinas,
omnia ferro Unique vaatata. Hiscine ira e teri non m-tuit' sed eupidit e tenda est. Ea ad oppugnandam Oimiam rapit. Aut delere urbem Dulcherrimam, aut ipsi possidere volunt. Sed vos potius, Romani, benefleis vestro occupati eam, quam illos hasere per maleficium sinatis. Iantoquor apud re santem iusta bella populum ; sed tamen, si ostenderitis auxilia vestra, ne bello quidem arbitror vinbis opus fore. Usque ad nos e temptus Samnitium perve
mani, tegi possumus: quicquid deinde hisuerimus, quisquid
ipsi 'erimus, vestrum id omne eaeistimaturi. i bis aris sur ager eampanus; vobis Capua urbs frequentabitur u mi
duorum, parentum, deorum immortalium numero nobis mstis. Nulla eolonia vestra erit, quae nos obsequio erga CosFdeque superet. Annuite, patres, comeripti, nutum nomenque
nostrum inuietum Campanis, et tutete sperare, ineolumem Capuam futuram. Qua frequentia omnium generum multitudinis prosequente ereditis nos illine profectos 7 quam om-
390쪽
uιa votorum luerimarumque plena reliqui e ' in qua nunc eaespectatione senatum populumque campanum, coniuges, liberosque nostros esse ' Stare omnem multitiidinem ad portas, et iam hinc ferentem prospectantes, certum habeo, quid illis no , patres conseripli, sollicitia ae pendentibus animi renuntiare iubeatis. Alterum responSum salutem, victoriam, lucem ae libertatem ; alterum ominari horreo, quae ferat. Proinde ut aut de restris futuris sociis atque amicis, aut nusquam ullis futuris nobis, eonsulite. XXXI. Stimniotis deinde legalis, quum consultus senatus esset, etsi magnae parit urbs maxima opulentissima lite Italiae, uberrimus ager marique propinquus ad varietates annonae horreum populi romani fore videbatur; lamen tanta utili lato fides antiquior fuit, responditque ila ex auctoritate sonatus consul : Aurilis eos, O Campani, dignos censet senatus e sed ita vobiscum amicitiam institui par est, ne qua iretustior amicitia ae societas violetur. Samnites nobiseum foedere iuncti sunt. Itaque arma, deos priuβ, quam homines, violatura, aduersus iam ni tes vobis negamus. Legatos, sicut fas iusque est, ad socios atque amicos precatum mittemus, ne qua vobis vis flat. Ad ea princeps legationis, sic enim domo mandatum allu Ierant) Quandoquidem, inquit, nostra tueri adversus vim atque iniuriam iusta ri non vultis, vestra eerte defendetis. Itaque populum eampanum, urbemque C mam, agros, δε- lubra deuin, diuina humanaque omnia in vestram, Patres
e Scripti, populique romani ditionem dedimus; quicquid deinde patiemur, dedititii vestri passuri. Sub haec dietii
omnes, manus ad consules tendentes, pleni lacrimarum in vestibulo curiae procubuerunt. Commoti patres vicos orlunarum humanarum, si ille praepotens opibus populus, luxuria superbiaque elarus, a quo paullo ante auxilium finitimi pelissent, adeo infractos gereret animos, ut se ipse suaque omnia potestatis alienae saceret: tum iani sides agi visa, deditos non prodi, nec facturum aequa Samnitium populum censebant, Si agrum urbetii - lue, laer deditionem factam populi romani, oppugnarent. Legatos itaque extemplo mitti ad Samnites placuit : data mandata, ut preces Campanorum, respouNum senatus amic/ιiae Samnitium memor, deditionem postremo