장음표시 사용
411쪽
luilo templi citato gradu proriperet, lapsus per gradus, ea pilo graviter Ossenso, impactus imo ita est saxo, ut
sopiretur. Exanimalum auctores quoniam non omnes
Runt, mihi iluoque in incerto relictum sit: sicut tulerloederum ruplorum testalionem ingenti fragore coeli pro-
collam essusam : nam et vera esse, et apte ad repraesentandam iram desim ficta possunt. Tor luatus, missus ab senatu ad dimittendos legatos, quum iacentem Λnnium vidisset, exclamat, ita ut populo patribusque audita vox pariter sit : Bene habet. Dii pium mocere bellum. Est coeleste numens es, magne Iupiter; hclud frustra te putrem deum hominumque hac sede sacravimus. Quid cessatis, Ouirites, vosque, patres eonscripti, arma capere diis iueibus ' Sic strutus legiones Latinorum dabo, quemadmodum legatum iacentem videtis. Λssensu populi excepta vox consulis tantum ardoris animis secit, ut legatos proficiscentes cura magistratuum magis, qui iussu consulis prosequebantur, quam ius gentium, ab ira impetuque hominum legeret. Consensit et senatus bellum : consulesque, duobus scriptis exercitibus per Marsos Peligitos suo profecti, adiuncto Samnitium exercitu, ad C.apuam, quo iam Latini sociique convenerant, castra locant. Ibi in pilote utrique consuli eadem dicitur visa species viri maioris, quam pro h ulnano habitu, augustiorisque, dicentis : Eae una acie imperatorem, eae altera eaeercitum diis Manibus matrique Terrae deberi: utrius eaeercitus -- perator Iegiones hostium, superque eas se deuocisset, eius populi partisque rictoriam fore. Hos ubi micturnos visus inter se consules contulerunt; placuit, averruncandae deum irae victimas caedi: simul ut, si extis eadem quae somno Visa fuerant, portenderentur, alteruter consulum sata imploret. Ubi responsa haruspicum insidenti iani animo tacitae religioni congruerunt; tum, adhibitis legalis tribu nisque, et imperiis deum propalam expositis, ne mors
voluntaria consulis exercitum in acie terreret, comparant inter se, ut, ab utra parte cedere romanus exercitus coepisset, inde se consul devoveret pro populo romano Quirilibusque. Λgilatum etiam in consilio est, ut, si quando un-iluam severo ullum imperio bellum administratum esset, iunc uti disciplina militaris ad priscos redigeretur mores.
412쪽
Curam acuebat, quod adversus Latinos bellandum erat lingua, moribus, armorum genere, institutis ante omnia militaribus congruentes : militos militibus, centurioni hiis conturiones, tribuni tribunis compares collegaeque, iisdem praesidiis, saepe iisdem manipulis permixti fuerant. Per haec ne quo erroro milites caperentur, edicunt consules, ne quis extra ordinem in hostem pugnaret. VII. Forto inter ceteros lurmarum praesectos, qui exploratum in omnes partos dimissi erant,iT. Manlius consulis filius super castra hostium cum suis turmalibus evasit, ita ut vix teli iactu ab statione proxima abesset. Ibi Tusculani erant equites : praeerat Geminus Melius, virium genere inter suos , tum lactis clarus. Is ubi romanos equites, insignenique inter eos praecedentem consulis silium nam omnes inter se , utique illustres viri, noli erani cognovit, Unane, ait, turma Romani cum G tinis foetisque bellum gesturi estis ' Quid interea conmiles, auid duo exercitus consulares agent ' Aderunt in tempore,
3Ianlius iii luit, et cum illis aderit Iupiter ipse, foederum a vobis violatorum testis, qui plus potest polletque. Si ad
Regillum lacum ad satietatem vestram pustnavimus, hie quoque eiciemus profecto, ne nimis acies robis et collata signa nobiscum eordi sint. Ad ea Gominus, paullulum ab suis equo provectus, Visne istitur, dum dies ista venit,
qua magno conatu eaeercitus mox easis, interea tu ipse eongredi mecum, ut nostro duoretim iam hinc eventu cernatur, quantum eques latinus romano praestet ' Movet serocem animum iuvenis seu ira, seu detrectandi certaminis pudor, seu inexsuperabilis vis sali. Oblitus itaque imperii patrii, consulumque edicti, praeceps ad
id certamen agitur, quo, vinceret, an vinceretur, haud multum interesset. Equitibus celeris velut ad spectaculum summotis, spatio, quod vacui interiacebat campi, adversos concitant equos : et, quum infestis cuspidibus concurrissent, Manlii cuspis super galeam hostis, Metii trans cervicem equi clapsa est. Circumactis deinde equis, tuum prior ad iterandum ictum Manlius consurrexisset; spieulum inlor aures equi fixit. Ad cuius vulneris Sensum quum equus, prioribus pedibus oroclis, magna vi caput quateret, excussit equitem: quem cuspide parmaque
413쪽
iiiiiisunt, attollentem se ab gravi casu, Manlius ab iugulo, ita ut per costas serrum emineret, terrae assixit: spoliisque lectis ad suos revectus, cum OVante gaudio turma in castra, alque inde ad praetorium, ad patrem, tendit. ignarus sati suturique, laus an poena merita esset, ira me omnes, inquit, pater, tuo sanguine ortum rere sterrent, provocatus equestria haec spolia eapta eae hoste caeso porto. Quod ubi audivit consul, extemplo, siliumn V rsatus, concionem classico advoeari iussit. Quae ubi frequens convenit, Quandoque, inquit, tra, T. Manli, --que imperium consulare, neque maiestatem patriam veritus, aduersus edictum nostrum eaetra ordinem in hostem pugnasti,
et, quantum in te fuit, disciplinam militarem, qua stetit ad
hanc diem romana res, sotristi, meque in eam necessitatem
adduxisti, ut aut reipublieae mihi, aut mei meorumque obliviscendum sit; nos potius nostro delicto plectemur, mam respublica tanto suo damno nostra precata luat. triste eamplum, sed in Iosterum salubre iuventuti, erimus. Me quidem quum ingenita earitas liberem, tum sperimen istud virtutis, deceptum vana imagine decoris, in te movet. Sed quum aut morte tua sanetenda sint consulam imperia, aut impunitate in perpetuum ahroganda r ne te quidem, si quid in te nostri sanguina est, recusare eenseam, quin diseiplinam militarem, eulpa tua prolapsam, poena restitua3. I, tietor, deliga ad palum. Exanimati omnes tam atroci imperio, nec aliter quam in se quisquo destrictam cernentes securim, metu magis, quam modestia, quievere. Ita-uue, Velut emerso ab admiratione animo, quum silentio Iesi xi stetissent, repente, postquam cervice caesa susus ost cruor, tum libero conquestu coortae voces sunt, ut neque lamentis, nequo exsecrationibus parceretur: spoliisque contectum iuvenis corpus, quantum militaribus Alnaiis ianus ullum concelchrari potest, structo extra vallum rogo cremaretur: manlianaque imperia non in praesentia modo horrenda, sed Oxempli etiam tristis in
VIII. Fecit tamen atrocitas poenae obedientiorem duei militem : et, praeterquam quod custodiae vigiliaequo et ordo stationum intentioris ubique curae erant, in ulti,
mo etiam certamine, quum descensum in aciem est, pa
414쪽
LIB. VIII. CAP. vIII. 4 Ilseveritas prosuit. Fuit autem civili maximo bello pugna similis : adeo nihil apud Latinos dissonum ab romanare, praeter animos, erat. Clypeis antea Romani usi sunt: deinde, postquam stipendiarii facti sunt, scuta pro clypeis secere : et, quod antea phalanges similes macedonicis, hoc postea manipulatim structa acies coepit esse. Postremo in plures ordines instruebantur. Ordo sexagenos milites, duos centuriones, vexillarium unum hab hat. Prima acies hastali erant, manipuli quindecim, distantes inter se modicum spatium: manipulus leves vicenos milites, aliam turbam sculatorum habebat. Leves autem, qui hastam tantum gaesaque gererent, Vocabantur. Haec prima frons in acto florem iuvenum pubescentium ad militiam habebat. Robustior inde actas lotidem manipulorum, quibus principibus est nomen, hos sequeban tur, sculati omnes, insignibus maxime armis. Hoc triginta manipulorum agmen antepilanos appellabant, quia
sub signis iam alii quindecim ordines locabantur: ex
quibus ordo unusquisque tres partes habebat. Earum unam quamquo primum pilum vocabant. Τribus ex vexillis constabat: vexillum centum octoginta sex homines erant. Primum vexillum triarios ducebat, veteranum militem spectatae virtutis : secundum rorariOS, minus PO- horis aetate lactis tuo : tertium accensos, minimae fiduciae manum. Eo et in postremam aciem reiiciebantur. Ubi his ordinibus exercitus instructus esset, hastati Omnium primi pugnam in it,ant. Si hastali profligaro ho-
Siem non P0ssent, hede presso eos retrocedentes in intervalla ordinum principes recipiebant. Τum principum pugna orat; hastali sequebantur. Τriarii sub vexillis considebant, sinistro cruro porrecto, scula innisa humeris, hastas subrecta cuspide in terra lixas, haud secus quam vallo septa inhorreret acies , tenentes. Si apud principes quoque haud salis prospere esset pugnatum, a prima
acie ad triarios sensim reserebantur. Indo rem ad triarios reississe, quum laboratur, proverhio increbuit. Triarii consurgentes, ubi in intervalla ordinum suorum principes et hastatos recepissent, extemplo compressis ordini Diis velut e laudebant vias : unoque continenti agmine,
iam nulla Stie post relicta, in hostem incedebant : id orat
415쪽
Drmidolosissimum liosii, quum, velut victos insecuti,
novam repente aciem exsurgentem auctam numero cernebant. Scribebantur autem quatuor sere legiones quinis millibus peditum, equitibus in singulas legiones trecenis. Alterum tantum ex latino delectu adiiciebatur, qui ea tempestate hostes erant Romanis, eodemque ordine instruxerant aciem: nec vexilla cum vexillis tantum, universi hastati cum bastalis, principes cum principibus;
sed centurio quoque cum centurione, si ordines turbati non essent, concurrendum sibi esse sciebant. Duo primipili ex utraque acie inter triarios erant: nomanus corpore haudquaquam satis validus, celerum strenuus Vir
peritusque militiae : Latinus viribus ingens bellatorque primus ; nolissimi inter se, quia pares semper ordines duxeranti nomano, haud satis fidenti viribus, iam Romas permissum erat ab consulibus, ut subcenturionem sibi, quem Vellet, legeret, qui tutaretur eum ab uno destinato hoste: isque iuvenis, in acie oblatus , ex centurione la- lino victoriam tulit. Pugnatum est haud procul radicibus Vesuvii montis, qua via ad Veserim serebat.1X. Romani consules prius, quam educerent in aciem, immolaverunt. Decio ' caput iocinoris a familiari parto caesum haruspex dicitur ostendisse ; alioqui acceptam diis hostiam esse: Manlium egregio lilasse. Atqui bene habet, inquit Decius, si ab collega litatum est. lnstructis, sicut ante dictum est, ordinibus, processere in aciem. Manlius dextro, Decius laevo cornu praeerat. Primo utrimque aequis viribus, eodem ardoro animorum gerebatur res: deinde ab laevo cornu hastati romani , non serentes impressionem Latinorum, so ad principes recepere. In hac trepidations Decius consul M. Valerium magna voce inclamans: Deorum, inquit, ope, rateri, opus eri. Agedum, pontideae publicus populi romani, praei rerba quibus me pro legioni s devoceam. Pontifex eum togam praetextam sumere iussit, et, Velato capite, manu Subter togam ad mentum exseria, super telum subiectum pedibus stantem sic dicere: Iane, I riter, Mars MDr, Quirine, Bellona, Lares, divi Novensiles, dii Indigetes, divi,
quorum est potestas nostrorum hosfiumque, diique Manes,v03 precor, veneror, veniam peto feroque, uti popula romano
416쪽
Quiritium t 'n victoriam 1 ia' prosperetis ; hostesque populi ro- inani Quiritium terrore, formidine, morteque assiciat s. Sicut verbis nuncupa i, ita pro republiea Quiritium, eaercitu, le-9mnibus, auaeiliis populι rornuni Quiritium, legiones aistri-liaque hostium in ecum diis Mun bus Tellurique devoveo. Haec ita precatus, lictores ire ad I . Manlium iubet,inatureiIue collegae Se devotum pro exercitu nuntiare.
Ipso, incinctus cinctu gabino , armalus in equum insiluit, ac. se in medios liostes immisit. Conspectus ab ulra- Iuo acie ali Iuanto augustior humano visu, sicut coelo missus piaculum Omnis deorum irae, qui pestem ab suis aversam in hostes ferret: ila omnis terror pavorque cum
illo latus signa primo se linorum turbavit; deinde in totam
Iionitus aciem Itervasit. Evidentissimum id fuit, luod, luacunque equo invectus est, ibi, haud secus quam pestifero sidere icti, navebant: ubi vero corruit Obrutus telis, inde iam hau l dubie consternatae cohortes Latinorum fugam ac vastitalem late secerunt. Simul et Romani, exsolutis religione animis, velut tum primum signo dato coorti, Pugnam integram odiderunt. Nam et rorarii Procurrebant inter antepilanos, addiderantiliae vires hastatis ac principibus : et triarii, genu dextro in nisi, nutum consulis ad consurgendum exspectabani. X. Procedente deinde certamine, quum aliis partibus multitudo superaret Latinorum, Manlius consul, audito eventu collegae, quum, ut ius fasque erat, lacrimis non initius quam laudibus debilis prosecutus tam momorabilem in ortem esset; paullisper addubitavit, an consurgendi iam triariis lempus esset: deinde, melius ratus integros eos ad ultimum discrimen servari, accenSos ab novissima acio anto si3tia procedero iubet. Qui ubi subiere, ex lomplo Latini, lata luam idem adversarii Dei s-sent, triarios suos excitaverunt : qui ali tuam diu pugna atroci quum et semet ipsi saligassent, et hastas aut prael regissent, aut hebetassent, pellereni vi tamen hostem, debellatum iam rati, perventumque ad extremam aciem sum consul triariis, Consurgite nunc, inquit, integri a Mersus
sie os, mem0re3 patriae parentumque et coniugum ac liberorum; memore3 consulis pro et estra victoria morte occumbentis.
Ubi triarii consurrexerunt integri, resulgentibus armis,
417쪽
nova ex improviso exorta acies, receptis in intervalla ordinum antepilanis , clamore sublato principia Latinorum perturbant: hastisque ora sodientes, primo robore virorum caeso, Per alios manipulos, Volui inermes, pro oin lacti evasere; tantaque caede perrupere cuneos, ut ViX Iuartam partem relinquerent hostium. Samnites quoque, sub radicibus montis procul instructi, praebuere terrOrona Latinis. Celerum inter omnes ci Ves Socius lue praecipua laus eius belli penes consules suit: quorum alter Omnes minas periculaque ab diis superis inserisque in se unum Vertit : alter ea virtute eoque consilio in proclio suis, ut tacito convenerit inter Romanos Latinosque, qui eius pugnae memoriam posteris tradiderunt, utrius Pariis T. Manlius dux fuisset, eius suturam haud dubiosuisse victoriam. Latini ex fuga se Minturnas contulerunt. Castra secundum proelium capta, multique mortales ibi vivi oppressi, maxime Campani. Decii corpus noo0 die inveniretur, nox iluaerentes oppressit. Postero die inventum inter maximam hostium stragem, c00pertum
telis ; funusque ei par morti, celebrante collega, factum est. Illud adiiciendum videtur, licere consuli dictatorique et praetori, quum legiones hostium devoveat, non utique se, sed quem velit ex legione romana scripta civem, devovere : si is homo, qlii devolus est, moritur, probe factum videri : ni moritur, tum signum se pleni pedes allum, aut maius, in terram desudi, et piaculunt hostiam caedi. Ubi illud signum defossum eril, eo magistratum
romanum escendere fas non esse. Sin autem sese devovere volet, sicuti Decius devovit ; ni moritur, neque suum, neque publicum divinum pure faciet, qui sese devoverit. Vulcano arma sive cui alii divo vovere volet, sive hostia sive quo alio volet, ius est. Telo, Super quod Stans consul precatus est, hostem poliri, fas non est: si poliatur, Marii suovetaurilibus piaculum fieri. XI. Haec, etsi omnis divini humani luo moris momoria abolevit, nova peregrina quo omnia priscis ac patriis praeserendo, haud ab re duxi, verbis iluoque ipsis, ut tradita nuncupataque sunt, relarre. Romanis poSt proelium domum factum Samnites venisse subsidio, exspectato eventu pugnae, apud ipiosdam auctores invenio. La-
418쪽
linis quoquo ab Lavinio auxilium, dum deliberando tu
milit tenapus, victis denui in serri coeptum. Et, quum iam portis prima signa et pars agminis esset OgressI, ratiu-lio allato de clade Latinorum, quum conversis.Signis retro in urbem rediretur, praetorem eorum nomino Milionium dixisse serunt, pro paulliva via ma9nam merce- lem Romanis esse soLendam. Qui Latinorum pugnae superfuerant, multis itineribus dissipali, quum se in unum conglobassent, Vescia urbs iis receptaculum suit. Ibi in consiliis Numisius imperator eorum, assirmando communem rere Martem bellι utramque aciem pari caede prostra-
'isse, victoriaeque nomen tantum penes Romanos e e, ceteram pro victis fortunam et illos serere e funesta duo con-3ulum praetoria, alterum potaricidio fili, alterum consulis
deuoti caede ; trucidulum strercitum omnem : caesos hastatos principesque ; stragem et ante signa et post signa factam;
triarios mstremorem restituisse. Lutinorum etsi pariter acci-Sae copiae sint, tamen Supplemento vel Latium Pimpii 3 eme, rei Votic , quam Romam. Itaque, si rideatur iis, se, eae latinis et ea voticis p0yulis lucentute propere 'rcita, rediturum infesto eaeercitu Capuam esse ; Romanosque, nihil tum minus ouam pr0elium eaespectantes, necopinato advehiu perculsurum. Fallacibus litoris circa Latium nomenque Vol Scum missis, quia, qui non interfuerant pugnae, ad credendum temere faciliores erant, tumultuarius undique exercitus raptim conscriptus convenit. Huic agmini Torquatus consul ad Tris anum inter Sinuessam Minturnasque is locus
ost) occurrit. Prius, quam castris locus caperetur, Sarcinis utrimque in acervum coniectis, pugnatum debellatiamque est: adeo enim accisae res sunt, ut consuli, victorem exercitum ad depopulandos agros eorum ducenti, dederent se omnes Latini, deditionemque eam Campani sequerentur. Latium Capuaque agro multati. Latinus ager, privernati addito agim , et salernus , qui populi campani fuerat, usque ad Vulturnum numen , plebi romanae dividitur. Dina in latino iugera , ita ut dodrantem ex privernali complerent, data ; torna in salerno, quadrantibus etiam pro longinquitate adiectis. Extra poenam suere Latinorum Laurentes Campanorumqueo Iulles, quia non desci erant. Cum Laurentibus reno-
419쪽
vari laedus iussum : renovaliarque ex eo qilolannis pestitiem decimum latinarum. Equilibus campanis civitas data : monumentoque ut esset, aeneam tabulam in aedo Castoris Romae fixerunt. Voeligat quoquo iis campanus 'populus iussus pendere in singulos quotannis suere autem mille et sexcenti denarios nummus quadringenos
XII. Ita bello gesto, praemiis poenaque pro cuiusque merito persolutis, T. Ilanlius Romam re si it: cui vo-nienti seniores tantum obviam exisse constat ; iuventutem, et tunc, et omni Vita deludo, aversalam eum exSecratamque. Antiales in agrum Ostiensem, ardensem , S
lonium incursiones se erunt. Manlius consul, quia ipse per valetudinoin id bellum exsequi nequierat, dictatorem L. Papirium Crassum, qui tum sorte erat praetor, dixit: ab eo magister equitum L. Papirius Cursor dieius. Nihil memorabito adversus Antiates ab dictatore gestum est, quum aliquot menses stati a in agro antiali habuisset. Anno insigni victoria do tot ac lam potentibus populis, ad hoc consulum alterius nobili morte, alterius sicut
truci, ita claro ad memoriam, imperio, Successere consules Ti. Λemilius Mamercinus et Q. Publilius Philo;
nequo in similem materiam rerum, et ipsi aut suarum rerum, aut partium in republica magis, quam patriae, memores. Latinos, ob iram agri amissi rebellant , in campis senectanis suderunt , castrisque exuerunt. Ibi Publilio, cuius ductu auspicioquo ros gestae erant, in deditionem accipiente latinus populos , quorum ibi tu enius caesa erat, Aemilius ad Pedum exercitum duxit. Pedanos luebatur liburs, praenestinus , Veliternusque Populus : venerant et ab Lanuvio Antioque auxilia. Ubi quum proeliis quidem superior Romanus esset, ad urbem ipsam Pedum castraque sopiorum populorum, quae urbi adiuncta erant, integer labor restaret; bello insecto repente omisso, consul, quia collegae decretum triumphum audivit, ipse quoque triumphi anio vi e loriam flagitator Romam rediit. Oua cupiditato ossensis patribus, negantibus tuo, nisi Pedo capto aut dedito, triumphum, hinc alienatus ab senatu Aemilius seditiosis tribunatibus similem deinde consulatum gessit. Nam neque, quoad
420쪽
suit consul, criminari apud populum patres desiitit, co lega haudquaquam adversante, quia et ipse de plebo erat: materiam autem praebebat criminibus ager in latino salernoque agro maligne plebei divisus et , postquam senatus, sinire imperium consulibus cupiens, dictatorem adversus rebellantes Latinos dici iussit, Aemilius, cuius tum fasces erant, collegam dictatorem dixit: ab eo magister equitum Iunius Brutus dictus. Dictatura popularis , et orationibus in patres criminosis, suit, et quod tres leges secundissimas plebei, adversas nobilitati , tulit: unam , ut plebiscita omnes Quirites tenerent : alteram, ut legum, quae comitiis centurialis serrentur, anto initum suffragium patres auctores fierent: lertiam, ut alter utique ex plebe, quum eo Ventum sit ut utrumque plebeium consulem fieri liceret, censor crearetur. Plus eo anno domi acceptum cladis ab consulibus ac dictatore, quam ex victoria eorum bellicisquo rebussoris auctum imperium, patres credebant.
XIII. Anno insequenti, L. Furio Camillo, C. Maenio
consulibus, quo insignitius omissa res Aemilio, superioris anni consuli, exprobraretur, Pedum armis virisque ot omni vi expugnandum ac delendum senatus fremit: coactique noVi consules, omnibus eam rem praeVerii, Iroliciscuntur. Iam Latio is status erat rerum, ut neque ellum neque pacem pali possent. Λd bellum opes deerant : pacem ob agri adempti dolorem aspernabantur. Mediis consiliis standum videbatur, ut oppidis se tenorent ; ne lacessitus Romanus causam belli haberet: et, si euius Oppidi Obsidio nuntiata esset, undique ex omnibus populis auxilium obsessis serretur. Neque tamen,
nisi admodum a paucis populis, Podani adiuti sunt. Τi-hurtes Praenestiniquo, quorum ager propior erat, Pedum pervenere. Aricinos Lanuvinosque et Veliternos, Antiatibus Volscis se coniungentes, ad Asturae numen Maenius, improviso adortus, suditi Camillus ad Pedum cum Tiburtibus,. maximo valido exercitu, maior mole, quanquam neque prospero eventu, pugnat. Τumultum maxime repentina inter proelium eruptio oppidanorum socii: in quos parte exercitus conversa, Camillus non compulit solum eos intra moenia, sed eodem etiam die, quum stl8