장음표시 사용
391쪽
buetum, Samnitibua e onere v. Peterenι pro societate am stitiaque, ut deduitiis suis parcerent: nefie in eum agrum , qui populi romani fueιus esset, hostilia arma inferrent. Sileniter agendo parum proficerent, denuntiarent Samnitibus
populi romani senatuaque verbia , ut Capua urbe campanoque agro abstinerent. Haec legatis agentibus in concilio Samnitium adeo est serociter responsum, ut non ΝΟ-lum gesturos so osse dicerent id hellum, sed magistratus eorum e curia egressi, stantibus legatis, praesectos cohortium vocarent; iisque clara voce imperarent, ut praedatum in agrum eampanum extemplo proficisee
XXXII. Hac legatione Romam relata, positis omnium aliarum rerum cul'is, patres, sce inlibus ad res repetendas missis, belloque, quia non redderentur, solemni more indicto, decreverunt, ut primo quoque tempore de ea re ad populum ferretur : iussuque populi consulos ambo oum duobus ab urbe exercitibus profecti, Valerius in .ampaniam, Cornelius in Samnium, illo ad montem Gaurum, hic ad Saticulam eastra ponunt. Priori Valerio Samnitium legionos eo namque omnem belli molom ineli naturam censebant) occurrunt. Simul in Campanos sit inulabat ira, tam promptos nunc ad serenda, nune ad arcessenda adversus se auxilia. Ut vero castra romannviderunt, serociter pro se quisque signum duces poscere,ussirmare, eadem fortuna Romanum Campano laturum opem, qua Campanus Sidicino tulerit. Valerius, levibus certamini hus, tentandi hostis causa, haud ita mullos moratus dies, signum pugnae proposuit, paucis suos adhortatus : Ne moum Delium eos novusque hostia terreret. Quidquid ab urbe longiua proferrens arma, magis magisque in imhelles sentes eos prodire. Xe Sidicinorum Cam-mnorumque eluditus Samnitium aestimarenι virtutem. 0-lescunque inter se certaverint, necesse fuisse, alteram partem vinci. Campanos quidem haud dubie magis nurio luetustuentibus rebus mollitιuque sua, quam vi hostium, vietos esse. Ouid autem esse duo prospera in tot saeculis bella Samnitium adversus tot dee a populi romani, qui triumph03 paene plures, quam annos aD urbe condita, numeret' qui omnia eirca se, Sabinos, Etruriam, Latinos, Hernicor,
392쪽
Aequos, I olscας, Auruneos, domita armis Dbeat' qui Gal-t , tot proetiis caesos, postremo in mare ac naves fuga compulerrit Z Quum stloria belli ac virtute sua quemque fretos ire in aciem debere, tum etiam intueri, cuius ductu rumicisque ineunda pitana sit: utrum qui audiendus dum-taaeut magni'us adhortator sit, verbis tantum feror, Operum militarium e ers: an qui et ipse tela tractare, procedere ante signa, rersari media in mole pugnae sciat. Facta mea, non dicta, ros, milites, in Iliit, xequi roto; nec disciplinam modo, Sed eremptum etiam, a me petere. Xon factionibuS modo, nec per coitiones usitatas nobilibus, sed hac destra, mihi tres eonsulatus summamque laudem peperi. Iris, quum hoc dici poterat: Patricius enim cras, et aliberatoribus patriae ortus: et, eodem anno sium ilia ista conAulatum, quo urbs haec consulem, habuit. Nunc iam nobis patribus robisque plebeiis promiscuus consulatus patet, nee 9eneris, ut ante, sed virtutis est praemium. Proinde Summum quodque 1pectate, milites, decus. Non, si mihi novum hoc Comi etanomen diis auctoribus homines dedistis. Publicolarum titustum familiae nostrae co9nomen mem ria eaecessit. Semper ego plebem romanam militiae domique piivatus, in magistrat bus parvis magnisque, aeque tribu-mtS ac conSul, eodem tenore per omnes deinceps congulatu3, eolo atque colui. Aunc, quod instat, diis bene iuvantibuN,'novum atque integrum de Samnitibus triumphum mecum petite.
XXXIII. Non alias in illii familiarior dux suit, Omnia
inter infimos militum haud gravato munia obeundo. Inludo praeterea militari, quum velocitatis viriumque inierse ae Piales certamina ineunt, comiter facilis vincere ac vinci vultu eodem ; nec quemquam aspernari Parem, qui se osset rei; sactis benignus pro re, dictis haud minus libertatis alienae, quam suae dignitatis, memor : et, Iuo nihil popularius est, quibus artibus pelierat magistratus iisdem gerehat. Itaque universus exercitus, incredibili alacritate adhortationem prosecutus ducis, castris egreditur. Proelium, ut quod maxime unquam, pari Spe, utrimque aequis viribus, cum fiducia sui, sine contemptu hostium, commissum est. Samnitibus ferociam augebanti OVae reS gestae et paucos ante dies geminata victoria;
393쪽
Romanis contra quadringentorum annom m decora, et conditas urbi aequalis victoria: utrisque lamen novus hostis curam addebat. Pugna indicio fuit, quos gesserintnnimos : namque ita conflixerunt, ut aliquamdiu in neu iram partem inclinarent acies. Τum consul, trepidationem iniiciendam ratus, quando vi pelli non poterant,oquitibus immissis turbare prima signa hostium conatur. Quos ubi nequicquam tumultuantes in spatio exiguo volvore turmas vidit, nec posse aperire in hostes viam, revectus ad antesignanos legionum, quum desiluisset ex equo, Nostrum, inquit, peditum illud, milites, est opus. Agitedum, ut me ridersiis, quacunque incessero in aciem hostium, ferro viam facientem, sic pro se quisque Obdim strenue. Illa omnia, qua nune erectae micant hastae, patefacta strage vasta eeimetis. Haec dicta dederat, quum equites consulis iussu discurrunt in cornua, legionibus in mediam aciem aperiunt viam. Primus omnium consul invadit hostem ; et, eum quo sorte contulit gradum, obtruncat. Hoc spectaculo accensi dextra laevaque, ante Se quisque, memorandum proelium cient. Stant obnisi Samnites, quanquam plura accipiunt, quam inserunt, vulnera. Aliquamdiu iam pugnatum erat; atrox caedes circa signa Samnitium, fuga ab nulladum parto erat: adeo morte sola vinci destinaverant animis. itaque Romani, quum et fluere iam lassitudine viros sentirent, et diei haud multum superesset, accensi ira eoncitant se tu hostem. Tum primum referri pedem at tuo inclinari rem in lagam apparuit; tum capi, occidi Samnis : nec Super-suissent mulli, ni nox victoriam magis, quam proelium, diremisset. Et Romani latebantur, nunquam cum Periinaciore hoste conflictum : et Samnites, quum quaereretur, quaenam prima causa lam obstinatos movisset in fugam 3 oeulos sibi Romanorum ardere Usos, aiebant, re sanosque vultus et furentia ora: inde pius, quam ea alia ulla re, terroris ortum. Quem terrorem non pugnae solum eventu, sed nocturna prosectione, consessi Sunt.
Postero dio vacuis hostium eastris Romanus potitur: Iuo se omnis Campanorum multitudo gratulabunda
offudit. XXXIV. Celerum hoc gaudium magna prope clade
394쪽
in Samnio foedatum est. Nam ab Saticula pro eius Cornelius consul exercitum incaute in saltum, cava valle per-Vium, circa Ilio insessum ab hoste, induxit : nec prius, tuam recipi tuto signa non poterant, imminentem capiti hoslom vidit. Dum id morae Samnitibus usi, dioad totum in vallem instimam demitteret agmen ; P. Decius tribunus militum conspicit unum editum in saltu collem, imminentem hostium eastris, aditu arduum impedito agmini. expeditis haud difficilem. Itaque consuli territo animi, Videsne tu, inquit, . l. Corneli, cacumen illiid supra hostem y Arae illa est spei salutisque nostrae, Si eum, quam caeci reliquere Samnites, impigre capimus. Ae tu mihi pluε,
quam unius legionis principes hastatosque, dederis: cum quibus ubi eoasero in summum, perge hinc omni liber metu, teque et eaeercitum serua. Neque enim moveri hostis, subiectus nobis ad Onan s ictus, sine sua pernicie poterit. Nos deinde aut fortuna populi romani, aut nostra viritis e.r dist. Collaudatus ala consulo, accepto praesidio, vadit occultus per Sallum ; nec prius ab hoste est Visus, quam Deo, quem petebat, appropinquavit. lnde admiratione Pa Ventibus cunctis, quum omnium in se vertisset oculos, et spatium consuli dedit ad subducendum agmen in aequiorem locum, et ipso in summo constitit Vertice. Samnites, dum huc illuc signa vertunt, utriusque rei amissa DeeaSione, neque insequi consulem, nisi per Oandem Vallem, in qua paullo ante subiectum eum lotis suis habuerant, possunt; nec erigere agmen in captum Super se ab Decio tumulum. Sed quum ira in hos magis, qui fortunam gerendae rei oripuerant, tum propinquitas loci atque ipsa paucitas incitat: et nunc circumdare undiquec diem armalis volunt, ut a consule Decium intercludant; nune viam patefacere, ut degressos in vallem adoriantur. Incertos quid agerent, nox oppressit. Decium Primum spes tenuit, cum subeuntibus in adversum collemox superiore loco se pugnaturum : deinde nil miratio in- essii, quod nec pugnam inirent, nec, si ab eo consilio iniquitato loci deterrerentur, opere se valloque Circumdarent. Τum centurioni hus ad se vocatis, Quaenam illuinscitia belli ac pigritia est y aut quonam modo isti eae S dicinis Campanisque victorium pepererunt ' Ine ais te illuc
395쪽
signa vineri, ae modo in unum e ferri, modo educi via detis. Opus quidem incipit nemo, quum iam circumdati ratio potuerimus esse. Tum vero nos similes istorum simus, si diutius hic moremur, quam eommodum sit. Agitedum, ite mecum p ut, dum meis aliquid superest, quibus locis praesidia ponant, qua pateat hinc eaestus, Myloremus. Haec omnia sagulo gregali amictus, centurionibus item manipularium militum habitu duelis, no ducem circumiro hostes notarent, perlustravit. XXXV. Vigiliis deinde dispositis, ceteris omnibus tesseram dari iubet : tibi secundae rigiliae buccina datum 30num esset, armati eum silentio ad se eonvenirent. Quo ubi, sicut odictum erat, tacili convenerunt, Hoc silentium, milites, inquit, omisso militari assensu, in me audiendo seruandum est. Ubi sententiam meam vobis peressem, tum, quibus eadem placebunt, in dextram partem taciti trans, bilis : quae pars maior erit, eo stabitur convitis. Nune, quae mente agitem, audite. Non fuga delatos, nec inertia relictos his ros eis moenit hostis. Virtute cepistis loci ;rirtute hinc, oportet, evadatis. Veniendo hue eaeercitum egregium populi romani servastis ; erumpendo hinc rosmetipsos servate. Digni estis, qui pauci pluribus opem tuler tia, ipsi nullius avribo egueritis. Cum eo hoste res rat, hesterno die delendi omnis Mercitus fortuna per socordiam
usus non sit; hune tam opportunum collem imminentem capiti suo non ante riderit, quam eaptum a nobis ; nos tam paucos tot ipsi millibus hominum nec ascensu arcuerint; nec tenentes Moum, quum diei tantum superesset, valla circumdederint. Quem videntem ac vigilantem sis eluseritis, sopitum, oportet, fallatis; imo necesse est. In eo enim loco res sunt nostrae, ut et obis ego invis necessitinis re-xtrae indeae, quam consilii auctor, Sim. Neque enim, maneatis, an abeatis hinc, deliberari potest; quum, praeter arma et animos armorum memores, nihil robis fortuna
reliqui feeerit, fameque et siti moriendum sit, si plu3, quam
viros ae Romanos secet, ferrum timeamus. Ergo una est salus erumpere hinc atque abire. Id aut interdiu aut noetesiaciamus, oportet. Ecce autem aliud minus dubium: quippe si tuae eaespectetur, quae spes est, non vallo perpetuo με-
396쪽
iectis undique cinaeerit, ut videtis, eollem ' Atqui, si noa opportuna esι emptioni, sicut est, haec prostela noctis aptissima hora est. Signo seeundae vigiliae eonoenistis, quod tempus mortales somno altissimo premit. Per corpora sopita vadetis; vel silentio incautos fallentes, reI sentientitus elamore sutito pavorem seseeturi. Me modo εequimini, quem secuti estis. Ego eandem, quae duait hue, sequar fortunam. Ouibus Mee salutaria videntur, agitedum, in dextram Eartem pedibus transite. XXXII. Omnes transierunt, vadentemalle per intermissa custodiis loca Decium secuti sunt. iam evaserant
media castra, quum superseandens vigilum Strata Somno corpora miles ostenso scuto praebuit sonitum. Quo excitatus vigil quum proximum movisset, erectique alios concitarent, ignari cives an hostes essent, praesidium erumperet, an consul castra cepisSet: Decius, quum non
sallerent clamorem tollere iussis militibus, torpidos somno insuper pavore exanimat; quo praepediti, nec arma impigre eapere, nec obsistere, nec insequi poterant. Inter trepidationem tum taliumque Samnitium , praesidium romanum, obviis custodibus caesis, ad castra consulis pervadit. Aliquantum supererat noctis, iamque in tulo videbantur esse ; quum Decius, Macti virtute, inquit, milites rom i, este. Vestrum uer ae reditum omnia saeeula laudibus perent. Sed ad eo pietendam tantam virtutem luee ac dis opus est: nee vos digni estis, quos eum tanis gloria in castra reduces silentium ae mae tegat. Hic Iurem quieti reperiamur. Dictis obtemperatum. Atque ubi primum illuxit, praemisso nuntio ad consulem in castra, ingenti gaudio concitantur: et, tessera data, incolumes, reVerti, qui sua corpora pro salute omnium haud dubio periculo obiecissent, pro se quisque obviam ensust laudant, gratulanlur, singulos universOSque SerVR- toros gnos vocant: diis laudes gratesque agunt, Decium in coelum serunt. Hic Decii castrensis triumphus suit, incedentis per media castra cum amato praesidio, coniectis in eum omnium oculis, et omni honore tribunum consuli aequantibus. Ubi ad praetorium ventum
est, consul classico ad concionem conmeat: Orsusque
meritas Decii laudes, intersante ipso Deeio, distulit con
397쪽
rionem : qui auctor omnia posthabendi, dum occasio in manibus esset, perpulit consulem, ut hostes, et nocturno pavore attonitos, et circa collem castellatim dissipatos, aggrederetur : credere etiam aliquos, ad Sc sequendum emissos, per Saltum vagari. Iussae legiones arma capere: egressaeque castris, quum per exploratores notior tatu saltus esset, via patentiore ad hostem ducuntur. Quem incautum improviso adortae, quum palati passim Samnitium milites, plerique inermes, nec coire in unum, nee arma capere, nec recipere intra Vallum Se possent, paventem primum in castra compellunt: deinde castra ipsa, turbatis stationibus, capiunt. Persertur circa collem clamor: sugatque ex suis quemque praesidiis. Ita magna pars absenti hosti cessi L Quos intra vallum egerat pavor, suero autem ad triginta millia) omnes caesi; ca-ςtra direpta. XXXVII. Ita rebus gestis, consul, MVocatR concior P. P. Decii non coeptas solum ante, sed cumulatas nova virtuto laudes peragit: et praeter militaria alia dona, aurea corona eum et centum bubus, eximioque uno albo Opimo auratis cornibus, donat. Milites, qui in praesidio simul fuerant, duplici trumento in perpetuum, in praesentia singulis huDus binisque privis tunicis donati. Secundum consulis donationem legiones gramineam coronam obsidionalem, clamore donum approbantes, Decio imponunt. Λltera corona, eiusdem honoris iudex, a praesidio suo imposita est. His decoratus insignibus bovem eximium Marti immolavit; centum boves militibus dono dedit, qui secum in expeditione fuerant. Iisdem militi-hus legiones libras sarris et sextarios vini contulerunt: omniaque ea ingenii alacritate per clamorem militarem, indicem omnium assensus, gerebantur. Tertia pugna ad Suessulam commissa est: qua su3atus a M. Valerio Samnitium exercitus, omni robore iuventutis domo accito, certamine ultimo fortunam experiri statuit. Ab Suessula nuntii trepidi Capuam, indo equites citati ad Valerium consulem, opem oratum, veniunt, Confestim signa mota :relictisque impedimentis castrorum valido praesidio, raptim agitur agmen: nec procul ab hoste locum perexiguum ut quibus, praeter equos, ceterorum iumentorum
398쪽
LIB. VII. CAP. XXXVII. xxxvIII. 395
'alonumque turba abesset castris cepit. Samnitium exercitus, velut haud ulla mora pugnae sutura esset, aciem instruit : deinde, postquam nemo obvius ibat, infestis signis ad castra hostium succedit. Ibi ut militem in vallo vidit, missi quo ab omni parte exploratum, quam in exi-
uum orbem contracta castra essent, pauci latem indet ostium colligentes, retulerunt; Domere Omnis acies, complendas esse fossas scindendumque Vallum, et in castra irrumpendum : triansactumque ea temeritale hellum foret, ni duces continuissent impetum militum. Celerum,
lula multitudo sua commeatibus gravis, et prius sedendo ad Suessulam, et tum certaminis mora, haud procul ab rerum omnium inopia esset ; placuit, dum inclusus paveret hostis, frumentalum per agros militona duci: in to-rim et Romano, qui expeditus, quantum humeris in lorarina geri posset frumenti, secum allulisset, desulum omnia. Consul palatos per agros fluum Vidisset hostes, Stationes infrequentos relictas, paucis milites adhortatus, ad castra oppugnanda ducit. Quae iIuum primo clamore al- quo impetu cepisset, pluribus hostium in lentoriis suis, tuam in portis valloque, caesis, signa captiva in unum locum conferri iussit; relictisque duabus legionibus custodiae et praesidii causa, gravi edicto monilis, ut, dο- nec ipse revertisset, praeda abstinerent; profectus agmine instructo, quum praemissus eques velut indagino lissipatos Samnites ageret, caedem ingentem socii. Nam ne tuo quo Signo coirent inter se, neque, utrum castra polerent, an longiorem intenderent fugam, territis coti- Slare Polerat. I antumque fugae ac formidinis suil, ut ad luadraginta millia sculorum, nequa luam tot caeSis, Pt signa militaria cum iis, quae in castris capta erant, adrentum septuaginta ad consulem deserrentur. Tum iticastra hostium reditum : ibi suo omnis praeda militi
XXXVII l. Huius eoi laminis fortuna et Faliscos, quum in induciis essent, foedus petere ab senatu coegii; et Latinos, iam exercitibus comparatis, ab romano in pe- lignum vertit bellum Neque ila rei gestac fama italiae se sinibus tenuit: sed Carthaginienses quoquo legatos
gratulatum Romam misere eum coronae auron doΠD,
399쪽
quae in Capitolio In Iovis cella poneretur. Fuit pondo viginti quinque. Consules ambo do Samnilibus triumpharunt, sequetile Decio insigni cum laude donisque : tuum incondito militari ioco haud minus tribuni celebro
nomen, quam consulum, esset. Campanorum deinde Suessulanorumque auditae legationes: preeantibusque datum ,
ut praesidium eo in hiberna mitterotur, quo iamniti uni
excursiones arcerentur. Iam tum minime salubris militari disciplinae Capua instrumento omnium voluptatium delinitos militum animos avertit a memoria patriae : inibanturque consilia in hibernis eodem scolere adimendae
Campanis Capuae, per quod illi eam antiquis. cultoribus
ademissent: neiue immerito suum ipsorum eremptum in et a versurum. cur autem potius Campani agrum Baliae uberrimum, dignum agro urbem, qui nec re nec sua tutari possint, quam Mistor Mercitu3 haberet, qui suo sudore ae
sanguine inde Samnites depulisset ' An aequum esse, dedi- titios suos ilia fertilitate atque amoenitate perstui; se, mia litando fessos, in pestilente atque arido circa urbem σοι tueturi, aut in urbe insidentem tabem creaeentis in dies fenoris pati ' Haec agitata occultis coniurationibus, noedum vulgata in omnes consilia, invenit novus consul C. Marcius Rutilus, cui Campania sorte provincia evenerat, Q. Servilio collega ad urbem relicto. Itaque quum omnia ea, Sicut gesta erant, per tribunos comperta haberet, otnotate et usu doctus quippe qui iam quartum eonsul esset, dictatorque et censor fuisset) Optimum ratus, di ferendo spem, quandocunque vellent, consilii exsequendi, militarem impetum frustrari 'i rumorem dissipat, in iisdem oppidis et anno post praesidia hibernatura. Divisa
enim erant per Campaniae urbes, manaverantque a Capua consilia in exercitum omnem. Eo laxamento cogitationibus dato, quievit in praesentia seditio. XXXIX. Consul, educto in aestiva milite, dum quietos Samnites habebat, exercitum purgare missionibus turbulentorum hominum instituit; aliis emerita dicendo stipendia osse, alios graves iam aetate, aut viribus parum validos. Quidam in commeatus mittebantur, singuli primo, deinde et cohortes quaedam, quia procul Mγ domo ac robus suis hibernassent. Per speciem etiam militarium
400쪽
LIB. VII. CAP. X xx lx. 397li suurii, filium alii alio milterentur, magna pars ablegati: tuam multitudinem consul alter Romae praetorque, alias ex aliis singendo moras, relinebat. Et primo quidem, ignari ludificationis, minime inviti domos revisebant. Postquam neque reverti ad signa primos, nec serme alium, quam qui in Campania hibernassent, praecipueque Oxiis sedilionis auctores milli viderunt: primum admiratio, deinde haud dubius timor incessit animos, consilia sua emanasse : iam quaestiones, iam indicia, iam oeculta singulorum supplicia, impoterasque et crudele consulum ae
patrum in se regnum passuros. Haec, qui in castris erant. occuliis sermonibus serunt, nervos coniurationis eiectosario consulis cernentes. Cohoi's una, quum haud procul Anxure esset, ad Lautulas saltu angusto inter mare ac
montes consedit, ad excipiendos, quos consul aliis atque aliis ut ante dictum est causis mittebat. Iam valida admodum numero manus erat; nec quicquam ad iusti exercitus formam, praeter ducem, deerat. Incompositi itaqueli raedantes in agrum albanum perveniunt , et sub iugo a thae longae castra vallo cingunt. Persecto inde opere, reliquum diei de imperatore sumendo sententiis deceriant, nulli ex praesentibus satis fidentes. Quem autem
ab Roma posse αrciri y quem patrum aut plebis esse, qui
aut se tanto periculo sciens osterat, aut oui eae iniuria ιιι xunientis eaeercitus causa recte committatur I Postero dic tuum eadem deliberalio teneret, ex praedatoribus vagis quidam comperium attulerunt, Τ. Quinctium in Tusculano agrum colere, urbis honor uinque immemorem. Patriciao hic vir gentis erat: cui quum militiae, magna cum gloria actae, finem pes alter ex vulnero claudus secisset, ruri agere vitam procul ambitione ac soro constituit. Nomine audito, extemplo agnovere Virum : et, quod hone verteret, acciri iusserunt. Sed parum spei erat, voluntate iluicquam facturum : vim adhiberi ac metum placuit. Itaque silentio noctis quum tectum villae, qui ad id missi erant, intrassent, somno gravem Quinctium oppressum, nihil medium, aut imperium atque honorem, aut, ubi restilaret, mortem, ni sequeretur, denuntiantes, in castra pertraxerunt. Imperator extemplo adveniens appellatus : insignia pie honoris exterrilo subitae rei mi-