Orationes p. Josephi Ignatii Chiaberge, Societatis Jesu. Prima editio in Germania post secundam in Italia, addito Trivolsiensium litteratorum judicio

41쪽

negligendum sibi, neque, si quid comodi excogitatum est,

repudiandum putent. Tum enim demum sua doctrinis a solutio atque artibus adcedet, si in iis suerint, &, quae vitiosa deprehenduntur, sublata, &, quae utilia ac comoda reperiuntur, inducta. Neque vero ulla re alia magis possunt i seniosi homines atque acuti facultatem industriamque suam litteratorum ordinibus adprobare, quam si inventis jam ac constitutis quibusque litteris, eas ipsi aut castigando aut ornando meliores secerint. Hanc ubi provinciam ac laudem

in plerisque disciplinis juvandis docti quidam homines exitu sane felici depoposcerunt Unam video profecto a mutitis, sed haud scio an aeque seliciter, esse tentatam. Nam,p steaquam in Italiae Gymnasia ea latinae linguae tradendae ratio, qua nunc etiam plerique utimur, recepta est; dici vix potest, quam multi exstiterint, qui quodam sive contentionis, ut nonnulli putant, sive, ut ego interpretor, publicae tilitatis studio commoti, novas subinde de re Grammatica commentationes suas, tamquam meliores ac priscis propterea anteponendas, edere ac praedicare ncm destiterunt. Hos ego ut item caeteros , qui utilitatis novae alicujus spem in omni re litteraria studiolis ostendunt neque inauditos dimittendos esse, neque negligenter ac suspensis animis a

diendos semper existimavi.: ne, boni si quid adferrent, id si perbe repudiatum, si quid incommodi obtruderent, peric Iose admissum videretur. Videbam equidem Italos Praeceptores, si paucos quosdam exceperis, a prisco illo suo instiatum non recessisse; veterimque illam praeceptorum rationem servandam sibi constanter ac retinendam censuisse. Moveobat id quidem me non mediocriter: Verumtamen eorum iudiciis non tantum tribuendum putabam, ut mihi, recthnean secus id facerent, meo arbitratu quaerere non liceret. CO

quisivi Doctores illos recentes undique: quid in vetusta Grammaticae rei ratione reprehenderent, novi quid ipsi adferrent,

num Diuitigod by Cooste

42쪽

num brevitate artis, num facilitate, num elegantia comme

darentur, nullo partium studio, summa judicii aequitate, acer rima mentis contentione perpendi. Quid quaeritis Nova haec omnia deprehendi, Florentini, alia falsa, alia vera illariidem, sed aliena atque inepta, alia prope monstrosa, alia ane ridicula ; denique sic apud me statui, nihil esse tanti,

ut a veterum magistrorum consuetudine atque institutis in re Grammatica recederetur. Sed quum animadverterem, Patronos suos novis istis Doctoribus non deesse, ab iisque e cogitatas tradendae linguae latinae rationes in Coelum laudibus ferri ; vetustam vero, qua plerique hic in Italia uterentur, vituperatione ac prope conviciis nonnullorum peti: non satis esse arbitratus sum judicium meum de hac tota re, quamdiu diligentissimεque expendissem, mihi esse probatum, nisi

illud etiam efferrem, atque, ut hominum vulgo probaretur,

falsis, si quas animo imbibissent, opinionibos sublatis, efficerem. Et quamquam orationem, de re sane exili atque tenui insti tam, in quasdam me dicendi angustias ac tamquam incitas compulsuram intelligebam ; vixque arbitrabar esse ejus, qui nobilissimam artem profiteretur, qesque superiore anno ex hoc iplo loco praestantissimas quasque facultates oratione sua complexus esset, eumdein nunc ad haec vulgaria delabi, & in una arte omnium, ut opinio est hominum, levissima despectissimaque consistere: tamen, non uno mihi dictio. nis meae fluctu praeposito, statui exiguo hoc, tamquam camispo, miniis gloriose decurrere, quam patentiore miniis utilia ter exsultare. Nam profecto & quaeri a me hoc tempore de optima ratione tradendi eas litteras, quae reliquarum sunt, ut ait Cicero, solum Ffundamentum, vehementer utile sut In Brutorum est: & recentium Grammaticorum adrogantiam paul f tum coerceri, eorumque qui illis caeco quodam studio patrocinantur, stultitiam leviter coargui, nihil, opinor, nocebit. Illud scio, initurum me gratiam, eamque magnam, amultis&F a honestis

43쪽

honestis & doctis viris, qui serre jam aequo animo non possunt, sibi tam saepe tantisque clamoribus objici: Anglorum,

Batavorum, Gallorum, Japonum, credo etiam, atque Sinenissium Grammaticas institutiones Italicis esse longo intervallo anteponendas ratione ea qua ipsi in tradendis latinae linguae Praeceptis utuntur, quaque in posterum etiam tempus uti fixum animo destinatumque habent, adolescentium ingenia

non instrui, sed obrui, cursusque illorum ad reliquas disciplianas magnopere retardari. Hanc ego sive remissionis cujusdam, sive pertinaciae notam non sinam diutius Italicis Gymn sus haerere: ostendamque oratione hac mea, nullam satis j stam adferri causam, quamobrem debeant a veteri atque recepta tradendae artis Grammaticae ratione Itali latinae linguae Praeceptores recedere. Ac, ne quis forte me putet privatam magis atque domesticam, quam publicam atque communem causam suscepisse: complcctar oratione mea non E modo, qui Emmanuelem Alvarum, verum etiam eos, qui eruditum virum Ambrosium a visitatione, qui M. Antonium Bonci

rium,qui denique aliquem horum similem in tradendis Grammaticis disciplinis ducem atque Auctorem sequuntur. AEque enim omnes iisdem reprehensionibus sunt obnoxii, iisdemque obtrectationibus patent. Quo plures autem mortales defendo, eo majori studio ac benevolentia oportet vos h manissimos homines mea verba excipere, meque diligenter

Atque ut statim ingrediamur in causam : Ajunt reprehensores nostri primo: et Italos vehementer Magistros err re, in eoque plurimum adolescentulorum studiis obficere, quod latinae linguae praecepta, non Italico, sed satino sermone edita atque conscripta tradant: similiterque eos facere, ac si quis latinum hominem, graece discere cupientcm, juberet graecc scriptis praeceptionibus uti. Haec est prima reprehensio; in qua novi isti Doctores, praesertim cxteri, cum te magnifice

44쪽

gnifice jactant, tum nobis prope contumeliose atque impudenter insultant. Quod ii vel non facerent, vel moderatius certe faccrent, nisi Italorum plurimos sibi subfragaturos ambitraremur : qui quidem mihi videntur Italici nominis ac suae dignitatis obliti, turpissime ac pene flagitiose exteris nationiabus adulari: ita quicumque novae opinionis ex Anglia, ex

Batavia, ex Gallia rumor adsertur, continuo excipiunt, amplectuntur, exosculamur: ut jam non modo vestimentorum

atque epularum, sed etiam opinionum arbitria penes illas gentes esse videantur, Verum ego & exteris Scriptoribus,& Italis subscriptoribus ita respondeo: primumdatinae linguae non minimam partem non nisi latinc posse nostris adolasce tibus tradi: deinde, reliqua utilius latine quam Italice tradi. Etenim primo, qui possunt aliter, quam latine, aut nominum

declinationes, aut verboxum conjugation proponi discentiabus Θ Quum vero iidem in componendis, inter sεque comparandis nominibus omnis generis atque verbi. a Praeceptoribus exercentur quam exercitationem miniis quidem latin ,

verumtamen recepto jam vocabulo Coneordanitarum adpellant quaero, num sit ullus aut esse possit vernaculae linguae t cus Θ Ergo prima baec, quae certe non minimam Grammaticae artis partem continent, ita necesse est latine Tironibus prop ni, ut, si aliter fierer, omnis iis esset ad linguae latinae cognitionem aditus interclusus οῦ. sunt enim totius artis quasi vestiabulum. Atque hactenus quidem nos isti non reprehendunt: vident enim ita fieri necesse esse, neque vero se aliter facere intelligunt. Sed cur non reprehendant, siquidem sibi co stare velintὸ An prima illa tam multa & nomina, in tot cassis declinata, & verba, in tot tempora ac modos inflexa, quae diascere puerulos jubemus, latina non suntὸ annon disceruibunpropterea etiam ignota Θ Ignota autem si sunt, cur non reprehcndimus, qui non nota vocabula iis, quibus notam Iatinam Iinguain esse volumus, ediscenda proponimus Nempe ob

45쪽

eam rem nobis hoc datur, atque conceditur, quod ita ignota proponimus, ut tamen, adhibita continuo ignotorum inter . pretatione, ea ipsa, quae ignota erant, nota faciamus. Ergo,qubd prima illa elementa, discentibus ignota, interprutemur, recte possumus sine cujusquam reprehensione ignota proponere t si vero reliqua ejusdem artis, ignota illa quidem, sum-liter discentibus interpretabimur, etiamne tamen reprehendemur Vel nobis hoc quoque concedendum est, ut facere miscte possimus; vel in primo illo castigandi conrigendique sumus. Fateor, latinae linguae praecepta a nobis non Italico, sed latino sermone edita atque perscripta tradi: latinum semmonem esse discentibus ignotum intelligo. Quid tum P An- non interpretando fit notus Non adlumus adolescentulis non praesto sumus non facem in illis tamquam tenebris pret serimus nonne innotescunt λ n6nne inlustrantur omnia Quid igitur vetat, esse latinae linguae praecepta latine scripta, s non latine, sed italice Italis hominibus traduntur Etenim, si verum quaerimus, ignoto sermone scripta est haec ars, sed noto tradita. Quod si idem in lingua aut Graeca aut alia quavis fiat,idem plane consequi necesse est: ut omnino nihil Graecae linguae exemplo ac similitudine, qua isti utuntur, urgea

mur. l . .

Sed videte, quaeso, Florentini, quemadmodum isti se in

eosdem laqueos, quos nobis injicere vellent, per se maen imprudentiam atque adeo stultitiam induant. Edicunt uno omnes ore, latinas litteras discere incipientibus latinum esse aliquem scriptorem praelegendum atque explanandum. 0 At in eo tamen deligendo haudquaquam eadem est omnium lententia, Alii, quibus judicium in hac quidem re meum libens adjungo, Terentium, Caesarem, Ciceronem, aut e veteribus illis aliquem horum similem reliquis esse anteferendos existimant.

Alii, quod in his intelligendis plusculum negotii adolescentulis fore arbitrantur, Ludovici Vives Conloquia, Jacobi Pontani

46쪽

iani Progymnasmata, ac, si superis placet, AL pi fabellas, lai,

tine a nescio quo redditas, malunt Atque has quidem fabel. las, quas ego Tirunculis minime omnium praelegi expedire censeo, non modo,quod soloecis barbarisque vocibus sunt rosertae, quas si semel illa aetas didicerit, nulla deinde aetas

tasse dediscat i verum etiam quod illa narrationum inlecebra, quam quidam eam vim habere putant, ut sermo, quo eae scriptae sunt, altius puerorum mentibus infigatur, valere mihi potius videtur ad eorum animos ab eloquutione, quam potummum spectare deberent, ad res ipsas, quae narrantur, quibusque unice capiuntur atque oblectantur, avocandos has inquam,

fabellas multis verbis, idque pluribus in locis suae Puerorum Institutionis, Lockes, Scriptor Anglus, dilaudat. Si non in hac Urbe, aut si in hac urbe, sed non apud vos verba facerem,

vererer, ne aliquem obseudissem, quod Lochen sine honoris praefatione nominaverim. In ea enim tempora incidimus XIorentini, ut quidam aegrius serant, haeretico homini nihil enim gravius dicam non bene dici, quam Catholico maledici. Sed non id agimus, ut quemquam, quamvis fortasse meritum, insectemur, aut de temporum calamitate conqueramur. Hoc tantum dicam: tunc me aequo animo de re latina praecipie teri Italorumque in ea tractanda rationem ac viam reprehem dentes, Britannos homines auditurum, quum aliquid vere Iaistinum quod jamdiu desideramus) ab se elaboratum ad nos ex illo oceano suo miserint. Sed unde digressa est, revertatur oratio. Videtisne Doctores istos, in praecipiendo latino aliquo scriptore, qui puerulis ad latinam linguam adspirantibus

explanetur, convenire; in deligendo discntireὸ Atque hoc ego minime miror, dissentire eos ; quot enim evita, ut est inveteri proverbio, tot sententia illud miror potius, eos convenire. Nam sane mirandum est, qui Grammaticos eosdeminque latinos libros e puerorum manibus unanimi consensu e

cusseruntis idque secerunt ob eam causam, quod latine scripta

47쪽

ars a disceritibus latinam linguam intelligi non posset'; edrum, neminem animadvertisse, ob eamdem causam millos omnino latinos scriptorcs ab se, iisdem pennitti oportere. Verum ita fit, ut, qui non r/tione in reprehendendo, sed pravo aliquo studio ducuntur, si 1aepe non aliena, sed sua, vel tua non mi

nus, quam aligna peccata rcprllhendant. I. . . t i b

Quamquam ego non tam severe cum istis agam, quam ipsi nobiscum. Iacet per me latinos Scriptorta, modo vel res ac probos, adolescentulis pra legant. Id ego & faciendum puto, & a nostris fieri miam video . licet etiam, si ita volunt, Gramaticis praeceptionibus, vernaculo,non latino ser mone scriptis, utantur. λ Quin ego, homo caeteroquin vehe menter obcupatus, tamen ut & illis morem geram, & discipulorum suorum utilitati prospiciam, Emanuelis Alvari nisi forte alterius docti Gramatici malunt latinas institutiones faciam italicas, &, si paululum mente contendero, fortasse E truscas, atque adeo germanissime Florentinas. , Sed minime; opinor, hanc a me operam flagitabunt ι quod sciant, Alvari quidem praecepta Italicὰ jam a pluribus esse conversa, passimque vulgata: reliquorum autem ab iis potius, qui eos seu quuntur, quam a me, converti oportere. Quid Θ quod proximo superiore anno hac ipsa in urbe aureolus sine libellus. Etrusco sermone ab eruditissimo Viro, familiari meo, conis striptus prodiit, quo Graiatica pnxcepta continentur, valde prosccito pueris elementariis profuturus ξ Hoc sive alio quoia libet, sed, si me audient, hoc potissimum, me non modo nora invito, sed Auctore atque hortatore, utantur. Molestus eis certe nou.cro : neque umquam negabo, esse hanc etiam ad latinam linguam cognoscendam rediam& satis munitam viam. Sed nobis iidcm, nostra in eos benignitate atque aequitate perspecta, benigniores se atque aequiores praebeant. Cur nos Objurgant cur repreliendunt cur propemoduin insectantur Θ cur laurus nostris libellis uos uti non sinupi qui, quod latini

48쪽

latini sint, non modo, adhibito interprete, non obsunt, ut ostensum est, verum etiam, ut jam ostendam, non nihil prosunt. Etenim, Florentini, omnis istorum libellorum doctrina

duobus tantummodo constat ac continetur, praeceptis atque

exemplis. Exempla quidem sunt e probatissimis quibusque latinis Auctoribus petita : quibus ea, quae in ipsis praeceptis tradita sunt, luculentissime confirmantur. Num etiam electissima veterum latinorum loca, discentibus a magistris exisplicata, obesse quidquam, ac non multum prodesse potius latinitati comparandae possumus dicere Jam Praecepta sunt

illa quidem non veterum, sed recentiorum e verumtamen eorum, qui non recentibus, sed vetustis Optimorum latinorum vocabulis utuntur. Mihi quidem in Alvari nostri de uno dicam; quod unus ex omnibus mihi suerit ab ipsa pueritia familiarissimus: non quod existimem, non posse eadem vel certe similia de plerisque aliis Gramaticis commemorari in Alvari, inquam, nostri praecepta intuenti, nihil fieri concinnius posse, ninii latinius, nihil elegantius videtur: ut, si quis aetatis illius aureae artemGramaticam rudium captui atque intelligentiae adcommodatam scribere voluisset, prope existia mem, non multo id fuisse melius aut felicius praestiturum. Sed quia plerisque major de Horatio Tursellino cujus multa elegantissime, & ad veterum latinorum similitudinem adc dentia, scripta videre potuerunt quam de Emmanuele Alvaro opinio est; cujus hominis non nisi hoc opusculum, quod puerorum manibus ac magistrorum teritur,exstare putant: faciendum est mihi, ut de tota hac re ipse vos doceam. Quod opusculum Emanuelis Alvari nomine inscriptum, de re Gramatica circumsertur,& in Gymnasiis adolescontibus explicatur, id scitote rebus, quas continet, esse Alvari; ipso rerum ordine atque compositione esse T sellini. Nam quum Alvarus Gramaticam artem scribere uberilis instituisset, sic ut nihil cognitione dignum praeteriret, Gramaticos omnes, quis ante

49쪽

ante se fuerunt, tum veteres, tum recentiores excutero; CO-rum controversias omnes, quae sunt innumerabiles, acerrimo judicio expenderet, de cisque sententiam suam interponeret, opus quoddam excellens, atque opinione omnium doctorum

absolutissimum consecit, Magistris quidem adprime utile a que probatum; sed & mole grandius, & rebus ipsis, de quibus agebat, multis in locis subtilius, quam ut a discipulis facile & parari & gestari & tractari & intelligi posse videretur. Adcelsit eo, quod ipse Lusitanus, in Lusitania scribens, nomianum & verborum interpretationes suae gentis hominibus adcommodarat: ut ob eam etiam rem minus commode in Italicas scholas induci liber illius posset. Jussus est ab iis, quitum ordini nostro praeerant, Tursellinus Alvari opus unive sum retractare; atque ciscere, ut Italis etiam homillibus prodesset. Ille, quo erat ingenio atque doctrina, omnia perpendit, recensuit, digessit, edidit. Atque inde opusculum ilia lud, quod Alvari nomine Tursellinus ipse, qui ex majori illo ejusdem opere concinnaverat, inscriptum voluit, habemus. orsum haec Θ Ut intelligatis, quo in pretio illorum praece piorum latinitas atque elegantia habenda sit, quae sunt ab homine, omnium erussitorum consensu, latinissimo elegantissiamoque conscripta. Verum minime necesse cri ea praecepta ecte eleganter exposita: satis est, ne obsint, immo ut prosint etiam discentibus, non esse barbara. At erunt sortasse, ii quiunt, aliqua aliquo in loco barbara. Ertini fororem stultitiae plenam, atque oppido ridiculami scriptum aliquod tamquam barbarum rejicere, non quod sint aliqua, sed quod esse jortesse possint barbara Haec vos deprehendcre, haec patefacere, haec, veluti contestata lite, adcusare oportet: defendemus. Quod, si non poterimus, nos, nos. inquam, ipsi condemnabimus, locoque sine cuncitatione movebimus, atque

alia, quae vos ipsi probetis, latina atque clegantia substituemus. Ita adolescentes nostri non modo latinae linguae praecepta, ve-

50쪽

rtim etiam plurima latina vocabula, quibus praecepta ipse continentur, una eademque opera docebuntur : quod prosecto utilius est, quam si sola ipsis ac tamquam nuda praecepta trad

At certe, aiunt, tametsi praecepta tradi latine est utile. tamen tam obicure, ac perplexe tradi non est utile. Quid autem obicurius, quid implicatius Alvari caeterorumque Grammaticorum verssiculis ΘJam haec ad alteram reprehensionem pertinent. Prima illa de latinis praeceptis evanuit. Dabo operam, ut haec etiam de versiculis evanescat. Quid autem est,quod debeat in nostrorum Grammaticorum versibus tantum novis istis Doctoribus displicere In Alvam quidem ut de hoc potissimum loquar ii, qui propter operis dissicultatem paulo, non dicam

ob l curiores, sed minus perspicui videri possint; ab Alvari h ste insensissimo Scioppio multii in & saepe laudantur; qui quidem illos & absoluit simos & puuberrimos vocat. Reliquos autem recentiores latinos Grammaticos video aut versus illos ab Alvarti totidem verbis descripsisse, aut paululum immut tos edidisse. Mihi quidem neque tum obscuri videbantur, quum puer olim ex Magistri ore, illos in ludo interpretantis, pendebam, measque aures Apollineo illo cantu mirifice mulaceri sentiebam Sed utrumne vos non animadvertitis, an v ro dissimulatis, iisdem versibus explicationem suam singulta soluta ac plana oratione subjiciὸ Una est atque eadem versuum& solutae illius orationis sententia. Cui versus displicebun is cnarrationes illas, omissis versibus, nobis non repugnantibus, amplectatur. Neque enim ad praecepta cognoscenda necessarii sunt versus, sed ad illa jam cognita memoriter ac diu retinenda valde quidem adcommodati. Habet enim nescio quid Poetarum ille numerus ac modus ad memoriam veli menter firmum ac diuturnum. Mihi certe aliquando de re aliqua Grammatica interloquendum scribendumve dubitanti,