Iter per mundum Cartesii.

81쪽

1TER PER MUNDUM . . -

riem particularum tertii elem ti iuraM .ce mutuo disjunctahum , ut qui uslibet motibu globulorum caelestium obsequantur. Lia, qua ratione particulae primi .Llementi ubique admistae sint, ac repleant Dinnia intervalla, quae

exigui globuli, ac ramota partes inter se relinquunt: quomodo Diditas nujus corporis aequE ac reliquorum, quae adpellantur liquida ico sistit in. motu ritum eJus insensibili aquae libet E in omnem nabventur partem. Qia' niam enim illae omnes ii ramota sint constitutae,& determinationibus pletaeque admodum diversis sunt praeditae, duo facit E concipi queunt Primum est , simulac corpus liquidum non amplisis includitur & continetur solido corpore , versiis omnem eXundaturum partem ,

quandoquidem, partes ejus in omne agitantu latus: secundum, si corpus durum permeare fluidum adgreditur, facit e paraturum partes ejus omnes, qutas in motu constitutas cassen-dit etenim ad eas separandas opus est tantummodo, ut iis conciliet determinationes ex parte diversas ab illis, quas habebant antea. Certur, enim , ubi corpora , ac praesertimi

adeo vario ac est ille, in quo suntexiguae illae particulae, nihil facilius esse, quam novas iis e hibere deterininationes ,. ac proinde, facillithum esse dividere corpus liquidum, & illud. fermeare. Iam ver δ haec duo phaenomena corporis liquόdi aded adcuraia clim explicen- tur & perspicu , ut vides explicari ope prin- . cipiorum Philosophiae; Philo phi Scnolastici magnam sibi apud me auctoritatem concilia-r z, si mς aduerent ad agnoscendam liquidi-

82쪽

tatem pro absoluto accidenti, distincto a motu particularum corporis i liquidi linsensibilium.

Iantumvis ego pronus essem ad vulgarem Philosephiam propugnandam, fateor il lud ratiocinium simul cum iis , ipsemet cernebam, nota levem impressionem in mente mea egisse. Etenim lic Et non perciperem eXiquos illos secundi Elementi globulos, de quibus mecum agebat, atque id revera mera illusio esset animae illius dementatae , ut qui

maxim) , ideis & praejudiciis Cartesianis in i ,

non poteram tamen, quin agnoscerem in aere

eΣiguas illas partes insensiles disjunctas ab invicem, ex quibus liquida componuntur indu-biE corpora, GlarE in eo conspiciebam materiam illam subtilem , quam ipse agnovit Ar)stoteles nomine Materiae AEthereae, quam ille ubique dispersam , & vehementissimo agitatam motu docet. Dein non potera in nobis agn0scere eXplicationis , quam mihi exhibebat proprietatum corporis liquidi. Fateorque quod si Philosophia Cartesii in omnibus reliquis adeo rationi ret congrua , quam ρdparet in hac re, forsan nonnihil ad Cartesia- nasinum vergerem. Missa itaque disceptatione de globulis secundi Elementi, aliisque nonnullis dissicultatibus mentem meam tunc subeuntibiis., quas iis proponere nolebam, in reliquis omnibus duobus meis itineris comiti- bus egregiξ os oblinebam. Hoc est circa materiam subtilem , & materiam hamosam & ramosam , quam illorum malectra passim materiam primi & secundi vocabam elementi. E

plicationi liquiditatis plausum Ialde dabam,

83쪽

ω ITER PER MUNDUM .

mulctim laudando ejus exactitudinem & simplicitatem. Vertina casus interveniens mutandis sermonibus nostris ansam dedit, mili que omnem sere fructum eripuisset prioris meae

civilitatis

In summa, qua morabamur, turri exigua quaedam consplaiebatur mola, quae ventorum indicis praestabat vicem , septem pollicum diametro, ex chalybe confecta, tenuissima,& levissima , alis admodum aequalibus, M perpolito ne, ita ut vel minimus venti flatus Illam in motum concitaret, stimulque circumagi faceret, ad plagam venti indicandam, Virgam incurvatam ferream, cujus finis molarconstituebat axem. Forti fortuna ex Manipulo Helvetiorum miles in Urbem modbadveniens sciopetum suum in aerem explosit. Duobus erat instructum globulis , quorum alter delatus versiis extremitatem unius ex mo-

lete alis, leviter illam perstrinxit; nihilominus tamen vehementem admodum, &diutissimElierseverantem ipsi impressit motum. Globu-us pergebat moveri sere juxta eandem lineam , & quam minimum aberat , quin ebusque S aequE citd ac alter globulus , quina iam non tetigerat, progrederetur. Est cucultimam hanc addam circumstantiam. P. Nersennus hanc occasionem non sprevit mihi demonstrandi aliud Cartesii principium. Cernis , inquit, illam molam. qudd si globulus in transtu illam non attigisset clim ventus neminimum quidem spiret , putasne non am-ptilis in quiete remansisse, sed ex se ipsa fuiste morum 8 Non plana, respondeo. Atque ille, in quo mod4 versabatur, status nequit

84쪽

mutatus fuisse in illum, in quo nunc est, nisi ope caussae cujusdam externae. quae illam induXerit mutationem. Jam verb, addit, comst in contrario planΦ statu, existimasne, pos se illam desinere in eo esse, absque determin 'tiope alterius cujusdam causi e , quae in ipsa destruat motum , sicut globulus destruxit quietem. Ad haec ego, mi Pater, haec mihi quaestio altera videtur solutu difficilior. Semper audivi, tanquam indubitatum Axioma, omne corpus motum ad quistem tendere, V lut ad suum finem. Condono tibi , refert ille, ineptias istas philosbphicas , omne coin. Pus in motu constitutum tendit ad quietem, velut ad suum finem: Corporine est ratio qua, dam, & voluntas, ut habeat, quem petat,

finem Z vel lim, si haec propositio liquo sensu serri potest, nil aliud vult, nisi in situ &dispositiqne, qua gaudent inter se invicem in mundo corpora, corpora sensibilia quae in eo

moventur , perdere revera sensim motum suum ope resinentiae aliorum corporum, cum quibus illum communicant, ae tandem inquiete reperiri. Quippe , si nihil illum d strueret motus statum,semper ille perseveraret. Atque id est , de quo te convincere gestio exemplo hujus sorte fortuna nobis oblatae

bd si haec mola in media moveretur aqua , veluti nunc in medio vertitur aere, Patet, motum ipsius citd destructum iri ab ingenti illa resistentia , quam ostenderet in aqua. Si binae ex ejus alis aliis binis muliblongiores, latiores essent & graviores, citilis

85쪽

ITER PER MUNDUM

inaequalitas nova foret causa majoris praeterea resistentiae. Tandem, si ad li ec omnia accederet aXis, circa quem vertitur, admodum magnus, male politus, ac rubigine ob situs, adhuc promtius motus Cestaturus foret, si lem ob rationem. Verum, quia in aere exsistit, loque satis puro , quia i persectillimo aequilibrio sunt constitutae ejus alae, aXisia que est admodum tenuis, politus valdE , Sclimatus, minorem reperit resistentiam , motusque ejus est major & diuturnior. Super hoci negotio hac argumentandum est ratione. Magna ressistentia multum destruit motus. Minor minus. Minor adhuc , adhuc minus. Igitur, nulla si foret relistentia , motus non destrueretur. Igitur semper duraret. - Igitur,

veluti corpti in quiete perseverabit quamdiu nulla causa eX terna illud de possessione istius status deturbat, pari ratione in motu perse-Verabit, quamdiu nulla externa causa illi est adversatura. Atque adeo en magnum Carte- si principium constitutium : Corpus ex se ipsos permanere in quo positum est statu. Si quies

cit, aeternsim quieturura. Si figuraest trianstularis , aeternum triangularis permansurum figurae. Si in motu constitutum , perpetu bimotum iri. Verum porro hoc Principium non est Cartesio singulare, ante ipsum Galilaeus, Gasiendus, Hobbes , Maignan , &c. ut v rum supposuere.' Ac memini, dum materiai colligerem meorum in Genesin Commentario-;

rum, ubi plurimas inserui Dissertationes Phr-Iologicas, Philosophicas, Astronomicas, me plura uno loca notasse Aristotelis, ubi docet,

vel supponit hanc doctriuam. Atque e subtilis,

86쪽

CARTESII. PARS II. . 63simis Philosophiis Scholasticis Vasques eam

prolixe admodum probavit, quod admotum pectar. Tamen possumus dioere, neminem plus ponderis ei addictisse, vel dexteritis & f licius eam adhibuiste Cartesium praeter. A que eXinde ad ipsum piae aliis ejus linentae ii

nos refertur.

. . Mirum quam ejusdem tecum mentis sim, respondeo. Generale hoc principium pros eho illorume numero, quae mens admittit absque una violentia, atque illa difficultas, quae occurrit, ubi illud adplicare conamur corporisbus considerat is in motu, ex falsa tantlim oritur illa idea, quam vulgo habemus, Modorum in Philosophicis adpellatorum , ac eX eo, quddconcipiamus motum veluti ens potitivum, &qietem tanquam privationem ejuS , licet motus non sit ens, nec quies entis privati , sed ambo diversi & oppositi status, quorum capax est corporeum ens. At vero, mi Pater, ista mola ingentem mihi injecit scrupuintum , quem exemtum meae cuperem conscientiae. Spectat autem aliud quoddam Car tesii principium , circa motum, Perpendς , si lubet, globulum, qui molam leviter tantsim Perstrinxit, nihil aut fere nihil perdidisse sui motus, aequia longε progressum ruisse, ac vissim pervenisse admotus tui. terminum eodem temporς vel fere, quo alter, qui non attigit. Dein maximum impressit mota motum. Q ij

pe , sive quantitatem motus metiamur in

ignitudine masta & soperficiei corporis moti; si ve . metiamur magnitudine Spatii quod cor pus confecit, iii magno illo cii cui iam , quos

vetur ι

87쪽

vetur, resistente : si ve tandem consideremus celeritatem istius motus , liquido adparet globulum mulid plus cum mola ista commu- .nicasse modus , ac ipse peωidit. Contra verb, si istam molam supponamus in eo statu, in quo illam ab initio supposuisti, ut inihi mi Propositioneni Cartesii demonstrares. hoc est, supponamus , illius alas in aequilibrio non , . fuisse, nec aequaliS magnitudinis, Gempe magnunt, male politum , & rubiginosum , ' -- globulumque impegisse ratione miniis obi u qua in unam eX alis , certum est istis posixis circumstantiis , globulum multd plus perdi- turum suisς suae celeritatis , & motus , α, impressurum vel communicaturum minus, cum mola, quam nunc communicant. Quid

, itaque hic fiet magnis istis Cartesii principiis:

p . . CorpuS aliquid communicare cum alio ta

tum motus, quantum perdit: nec praecis S plus, quam communicat, perdere. Etenim hic 'globulus communicat multum, Parum perdit, ac in altera suppositione multum illius i perdit, & parum communicat Vertim quid net de aliis illis magnis amomatibus , quae fundamenta sunt Physices , ac totius ipsius systematis mundi 8 Deum in creatione hujus ' ' - . vel materiae , simul creasse certam quandam quantitatem motus , vel translati vis ex uno in alium locum, ut ipse loquitur, quae semper in eo eadem est , nec crescens, nec decrescens , licwt partes illam componentes nunc plus nunc 'minus habeant . quia quod haec perdit . necessarid in aliam transfertur. Deum esse causam universalem Om

88쪽

CARTESII. PARS II. 61

lum motum producere, sed tantummodo determinare illum, qui jam productus est , Sc. Etenim , si corpus quoddam plus , quam

habet , communicat motus , necessum est Deum, vel ipsum corpus , producere illud plus de novo: & si corpus plus motus, quam communicat, perdit, opus est, ut is quod perdit, nec communicat, adnihiletur. Hocque sumcit ad demonstrandum, quantitatem motus non semper tandem esse in mundo , contra vero illam singulis momentis augeri& imminui. Ut uno verbo dicam, Videmus

hic magnam materiae partem nunc temporis celerrimὰ moveri, quae antea non movebatur. Volo in aequilibrio fuisse, ac admodum. Dcilem concitatu in motum, nihil hoc refert,

manet tamen semper Verum, novam translationem communicatam cum notabili mat

riae parte : illam translationem magnam esse, quandoquidem magnam materiam per valde magnum spatium transfert; ac interea globulum pauculum translationis perdere, quan doquidem ipse transfertur fere tam longE dc tam cito, ac transsatus fuisset, si nihil communicasset. Quod in hoc negotio majoris mihi momenti videtur, Dei immutabilitatem hujus interest : ratio enim , cur Cartesius velit Deum semper conservare eandem molsis quantitatem in mundo , est quod sit inam rabilis. En, qud nos deduXerit mota nostra. At ver5 quam dolendum , si hujus molae exemplum subruens hoc principium uantitatis motus, planE pessumdet egregias las septem regulas motus, quas Cartesius

89쪽

. 66 ITER PER MUNDUM

constituit calculo adeo eZacto. Sapponunt hoc tamen illae, nec nisii hac favente suppo di sitione subsistunt. Hare nihilominus non . Obstant, ne illarum eYplicationem his notatua' dignis concludat verbjs Nec ista erant Princi . -q si 'r D suui manifesta. Verlim ne immorer deducendis aliis consequentiis. videor mihi, R. P., saltempliqua cum ratione poste dicere, Cartesium hic non servase consilium sinam salutare quod ceperat in suo Hypocausto Germanico. ubi Philosophiae operam incipiebat dare : scilicet. ut ibi prae rimis caveret a praecipitantia in judiciis Gali ii, suiS: ne umquam ullum principium ponerU, x9. zμ nisi omni, qua fieri poterat . diligentia illud examinasset, iubique evidentius reddidisset clarissimis Geometricis demonstrationibus v. ut ita omnia observaret, ac analysim conficeret mactam a leb omnium propositiqnum . 'das estet prolaturus, ut certus esset, nihil ἀ

ipitim fugisse. Quippe si omnes illas adhi

buisiet cautiones, antequam suam doctrinam . . de motu proposuisset , mola vestra , ac id genus infinita exempla alia fortean ipsius mentem subiissent, ac sortassis mutasent, veI saltem impedimento fuissent , ne baec ipse

probatione' u viderentur egere quia perso o

Icut manifesta. Jam animo praevidebam fore, ut hicce sermo meis comitibus non arrideret : ac certo scio senem meum jam incepisse poenitentiami agere , quod P. Mecsenno pro me spopondis set, veluti pro homine qui caeco impetin, ex omni animo se Cartesianismo foret manci-

90쪽

paturus. Interea Pater ille admodum honestδ mihi respondet; se in omni meo sermone tria observaste malignitatis nonnihil in meis animadversionibus multum falsorum praejudi-

tumvis contrarium ipsi adfirmassem, ac reipsa cnonnullas dissicultate , de quibus ut luci ditis,instruerer a Cartesio erat necessum. Verum quantumvis ingentes illae tibi videa tur, addit, evanescent, simulac cum illo col locutus; fueris. Ipsemet centies expertus sum: nemo umquam ipsi tot quaestiones movit, ac ego, in omni materia,& eb usque,ut ipsi mol .stus essem. Illae dissicultates mihi nonnumquam inexplicabiles adparuere; at verb vel Mica unius paginae Epistola, quam ad me dedit, omnem meam discussit dubitationem,&m o- rem mihi lucem in subjecta foenerata fuit ma teria, qam integra aliorum volumina. Objecta mihi praejudicia praeter exspectationem non accidebant, id enim. selitum Caietetis, ejusque Discipulorum asylum, ubi te nonni

hil urgeri sentiunt. Non tamen ipsium urgebam super isthac re : malignitatem tantum, quam meis animadversionibus tribuebat , arcebam; ac ad spem, quam mihi subjiciebat 1blutionis, mearum difficultatum exhibendara . Cartesio, adjungebarn, beas me, mi Pater, animo enim jam sum Cartesianus, licet nondum planE si in mente , utpote sufficienti destitutus lumine ad me extricandum omni bus istis dubiis', quae lectio voluminum magni illius hominis mihi injecit: veritatem sincerib amo, ac confide me illi manus datu . . xum, simul ac illam mihi monstrarit tartesius . Hoc