장음표시 사용
131쪽
poterit. Sed observandum, non ag; de iti quae Μens supplere potest , & deducere
ex iis quae apparent. 3I9 Non tamen semper, omnia haec conis currere debent , ut omne dubium rem
veatur. Si agatur de Objectis notis, quis- que facile ex circumstantiis , aliunde cognitis, dijudicare poterit , an eriraris Occasio detur; quare satis erit seneralia quaedam observare, circa casus in quibus non ita manifestum est, utrum dubitandi ratio
Iro I. Si objecta per foramen observentur unico oculo , nihil ex iis quae apparennconcludi poterit, nisi aliunde constet, non
observari objecta picta , aut in specutas exhibita, &Visonem non per vitra fieri; nam horum omnium simplici percepti ne determinari nihil potest 313. 3r 3. 521 et . Ad distantiam paululo majorem, pm diversis hominibus diversam, pictura potest pro Objecto vero haberi III. ', non facile error detegi poterit , si quis detur in viciniis puncti , in quo Pictor
oculum collocari voluit, in examine piacturae. Si ex alio loco picturam quis in-' tueatur, ex figura Objectorum facile d tegitur non agi de Objecto vero , quod Seneraliter translato oculo percipi potest. Iret 3. Si quis visum dirigat per aperturasti
132쪽
AD Pu 1 Lmso P rAΜ- Ἀ13 non admodum pate atem, speculum in e rorem illum inducere potest; ideo si alium de non constet 'tale quid non dari , in ' hoc inquirere debehit; & sacile casiis dari poterit, in quo nihil determinandum erit. -- 4. Si Corpus motum observemus , de 323 via percursa, simplici Visione . nihil de terminari poterit, si agatur de Objecto remoto ; quia Iudicium de accessu Objectii ad spectatorum, & recessu ab eo, ince tum est uer . . -3. Aer, a quo circundamur, nos facu sa ite in errorem inducere potest; hujus particulae lumen reflectunt debile, quod seni sibile non est , dum magis vividum in oculos penetrat; lumen hoc debile , n
bis exhibet colorem caeruleum, in omni bus locis Coeli ubi, seposito Aere, perfe- cta nigredo observaretur . Cum vero as- sueti simus silperficies videre coloratas , quae Tactu nobis sensibiles sunt , etiam hunc colorem caeruleum ad talem supe
i ficlam referimus , & fingimus is phaeram , quae nullibi existit. Auditu Perceptionem acquirimus Soni; Ias
sed , organo bene constituto , non hoc contingit, nisi Aer, motu tremulo agita tus, percutiat Timpanum Auris. Experienis .etia autem nos docet, a quibus corporibus,
in quibus circumstantiis , motus hicce Aeri
133쪽
,a4 . - 1NTRODUCTI Aeri communicetur ; quare , ubi saeptias eundem Sonum , ab eadem causa produci percepimus, ex Sono iterum audito, eandem causam quoque adesse concludimus. 26 Circa Sensationem hanc observandum est, facile errorem dari circa locum , ex
' quo Sonum procedere judicamus ; nam hujus directio mutari potest , reflexione etiam, per tubos , ad locum quemcunque non nimium distantem deducitur ; ideo , ex simplici Auditu, nisi in loco omnino pa-i tenti, determinare non possumus ad quam
partem detur corpus quod Sonum emittit ;1dest, quod Aeri motum tremulum communicat. Plerumque tamen, in subsidium vocatis circumstantiis aliunde notis , hoc satis accurath determinamus.sr Odor & Gustus peculiares Corporum
proprietates detegunt, quas easdem adesse, ex iisdem redeuntibus Sensationibus, concludimus; ita ut, respectu multorum Comporum , hisce Sensibus solis Corpus a Compore distinguatur: sed repetita, ut hoc fiat, desideratur experientia..s 28 Hisce observatis de Sensibus separatim consideratis, quaedam seneralia , quae Omnes. spectant, addenda 1 unt. 529 i. In examine rerum, plures Sensus ,
ubi hoc fieri potest, adhibendi sunt, ut eo
omnis erroris suspicio removeatur i nam,
134쪽
ΡΗILoso Psi A M. ias cum causae errorum diversae sint, rarδ, si unquam , ubi de duobus Sensibus agitur, concurrent; si de tribus, nunquam: quare hac methodo ad Certitudinem facile pe
. a. Tali examine, variis Sensibus , om- sa. nis scrupulus removetur , qui ipsum o 'ganum Sensus spectare potest . Hoc sem-Ier bene constitutum posuimus , quia ex lusus defectu error dari potest; nam ubi nervus assicitur, eadem ipsi communiacatur agitatio , a quacumque cRusa pen Heat, eadem est sensatio 48a . Sic aluquando , illi quibus manus amputata est, se digitis corpora tractare percipiunt. Talis vero error dari non potest, quando duo aut plures Sensus adhibentur . Saepe solo 'vix mine ipsius organi , desectum detegere possumus. : 3. Non semper necesse est, ut pluribus 33t
Sensibus Corpus examinemus , unicus nos
aliquando ad Certitudinem deducit, si dia
versis modis res consideretur, ut plures Seusationes diversae excitentur.
. In iis quae de singulis Sensibus , separatim consideratis, observavimus , dixtismus aliquando, δε aliundo , auis ex circum
flantiis conset; hoc 4ntelligi debet de aliis Sensibus in subsidium' ocatis, aut de e dem Sensu, alio modo applicato. ε 3. Clim
135쪽
226 1 N T. R o D ,U C T I ο 33 3. Cum casu , in quibus i pluribus Sei sibus uti possumus , aut plures , eandem' rem spectantes, ideas acquirere unico Sensu , frequentes admodum sint , rarius indu bio haerendum nobis est , circa ideas Sensibus acquisitas; α ad illa attendendo, quae, de singulis Sensibus, observavimus, error semper vitari potest. 33 6. Simplex tamen examen , adhibitis licet omnibus Sensibus , saepe admodum imperfectam dat rei cognitionem; & aliquando corpora omnino divisa, tali exa mine, distingui non possiunt. Ars in subsidium tunc vocari debet , applicatisque aliis corporibus , examen iterandum . Si autem , nullo modo , differentiam ullam' detegere possimus, nostri respectu, corpora non differunt; & pro corporibus quae
in omnibus conveniunt, habentur.
333 7. Desectus cognitionis nos saepe in errorem inducere potest , si amrmemus aliquid praeter illud, quod sub Sensus cadit, aut quod ex detessis deducitur. Vissu duas lineas inter se comparare possu-- mus , si unam alter , aut tertiam , quae
pro mensura habetur, utrique applicari liceat; sed si quis, hisce deficientibus, si scipiat, simplici observatione, comparationem harum linearum determinare, facile
136쪽
Ex iis , quati de Sensibus qXposuimus , . 337 deducimus solutionem objectionis adve sus cognitionein, quam, his ipsis, acquirimus. Ex erroribus, in quos, dum Sensibus utuntur HomineS cδ4ψΠt conci dunt , omnςna. creditio*φm , . quam hac via acquirimus, este imperfectam.
. Qui ita ratiocinantur, falsam sibi ideam 33Sformant beneficii, a rerum Μoderatore summo , concessi , quando S ensus Hinnia
Sensus per se nihil docent; & cum Io- quendi facultate, quodam modo; conferri possunt . Haec cogitata Homines exprimunt; sed, si quis obscure loquatur, an hoc loquendi facultati imputare poterit Deus dedit - facultatem , Homo labore debet hujus usum , Sc artem hanc applicandi , discere . Eodem modo , Sensus omnino inutiles sunt, nisi quis usum dis- .cat; si hunc ignoret, singulis momentis errabit , & hoc sibi imputare debebit . Quisque ab infantia loquitur, & Sensibus utitur ; sed semper imperfecte loquetur , qui, ubi ad provectiorem aetatem perve-Mit, loquendi arti animum non applicat & se-
137쪽
128 I N T R. D U'C T I . o& saepius, dum Sensibus utitur, ille errabit , qui usum hunc non serio examina- .hla. Error in hisce semper profluit ex desectu attentionis, aut ex i norantia, quin latis facile superari potuisset
De Midentiae Moralis 'Fundamenta Secundo, Testimonio.
339 TIoiΜus Hominum Testimonio fidem V habendam esse 49r. . Sed qua
dam nunc indicandae sunt cautelae.
In Teste tria desiderari , attendenti statim patet. I. Ut Testis non decipiatur. λII. Ut alios decipere nolit. III. Ut clare mentem exprimat; & ut haec bene ab aliis capiatur. 34o I. Ut primum requisitum adsit , tria iterum necessaria sunt. 3 I I. Testimonium debet versari circa Objecta Testi nota ; aliter facile ignor bit quomodo in examine procedendum ,& quibus circumstantiis an1mus praecipue applicandus sit . Si de visu asatur, raro quis prima vice Objecti nov1 accuratam acquirit ideam. 4z δ. Desideratur ulterius, ut Testis alib
138쪽
AD PHILOSOPHIA Μ. Iastinum serio ad rem examinandam applic verit. Si enim rem viderit, aut tetigerit, leviter tantum attendendo, varia ipsum fugisse timendum est. 3. Tandem , nisi animo tranquillo exa- 3 31nen institutum sit, Testis in errore vers
ti potest; ideo odium, Amor, Spes, Ira,& reliqui affectus, abesse debent: ille quoque qui de re praejudicatas falsas opiniones in Μente habet, vix unquam ipsam percis pit , ut revera sese habet. De his autem , ex ipso Testimonio , & 3 4 circumstantiis aliunde notis, dijudicandum est ; & ubi dubium datur, Testimonium si
spectum erit. Μemoratae vero conditiones in innume- 343ris occasionibus concurrunt , ubi agitur de
rebus ipsis Testibus quotidianis quae ad
ipsos non peculiarem habent relationem , quae affectum excitare potest. ΙΙ. Secundum requisitum est bona fides 346 in Teste ; ut nempe alios in errorem inducere nolit. In multis occasionibus satis facile patet requisitum hoc adesse ; cum tamen saepius difficultas detur , ad sequentia
attendere operae pretium erit.
I. Ex moribus , vitae institutione , & 34 circumstantiis, de intentione an quis decipere velit, dijudicandum est. a. Raro Homines determinata voluntate 348
139쪽
I3o INTRODUCTIO alios decipiunt , quando non agitur de eo quod ipsorum interest. Sed quod sua intereme putant admodum late patet. 349 3. i loquitur contra propriam utilii tatem non intentionem decipiendi habet. 13o 4. Si Iurejurando quis Testimonium suum confirmaverit, & agatur de Homine , cui Religio Sacramenti nota sit , & cujus m res non Hominem corruptum indicant non decipiendi intentionem illum habere credendum est. 5si s. Si plura Testimonia concurrant ; &nulla ratio detur praeviae conspirationis, aut
si haec possibilis non fuerit , decipiendi:intentio non datur.
332 6. Illius bona fides in dubium vocari non potest , qui quaedam aliunde nota narrat , sed quae ipse scire non potuit, nisi alia quae addit vera sint . Non dubitamus de verita te Ιtineris circa totam Africam i de quo loquitur Herodotus, lib. 4. & quidem veritatem hujus Itineris concludimus ex iis ipsis quae ab Herodoto , ut incredibilia , fuere rejecta. 333 7. Qui siepius contra veritatem , ipsi notam, locutus est , nullam fidem meretur.
8. Qui affectu ductus loquitur, aut quae ipsi utilia sunt reseri, suspectus est. 334 9. Illi, quibus imperari potest, ut Testes sint, non sunt audiendi , si juxta intentio-
140쪽
AD PHILOSOPHIA Μ.mem loquantur , aut ut commodis serviant
illius , qui hanc habet auctoritatem. III. Tertium generale Testimoniorum sues requisitum diximus 339 esse , ut quis
mentem esare exprimat, & ut haec bene intelligatur . Ad ultimum hoc requisitum non minori cura , , quam ad alia , attendendum es ; plura enim falsa dantur Testimonia ex defectu hujus , quam ex reliquis causis. Homines ad exactam verborum signifi- scationem plerumque non attendunt , sive ipsi loquantur, sive alios loquentes audiant & ideo alio sensu Testimonium intelligi-
, Saepe etiam Homines de circumstantiis 33 facti interrogati , si quaedam non bene intelligant , credunt agi de iis quae hoc momento in mente habent, si quantumvis exigua relatio detur & amrmando respondent , ubi negare debuissent. Homines quoque facile sib1 persuadent, 3 3 illa quae ipsis usitata & quotidiana sunt, aliis nota esse ; quare cIrcumstantias quasedam supprimunt , quas subintelligi credunt; & illa quae afferunt, non conVeniunt eum iis quae in mente habent . Tales omnes, cum bona fide agant, pa- 33ν rati semper sunt Iurejurando Testimonia