장음표시 사용
161쪽
qua philotophus declarat euessum.&desecui,& mediocritate, re appellares pacto quo dirimitis
quod excidentes in ridiculis scurru dicuntunaui non tam animaduertunt ut honesti ratione habet & ne offendant eos de quibus dicuntur ridenaa: a structant ut moueant risu deficietes vero inepti restes* vocantunqui nec ipsi qui in iociandi dicunt nec alios dicere patiuntunmediii vero seruan
corporis indicant corpus quale est veluti si bene incedit est sanusn male est cras: eodem pacto mo, tiones animi indicabut mores animi,& aiam qualis est in moribus, quare qui habre tales motiones ut nimiu gaudeant abundentj ridiculis scutrae nucupatur, disic de alijs.squi minime gaudet ioco Vrestis: qui mediocriter,&ut oportet, 5 decet comiserit dictu est.Verum cum pleri et hominum magis abundent q deficiant,&ad excessum magis progrediantur fit ut holes' eos qui nimium abutant ridiculis N excedunticomes Ne urbanos a lent,&elaganime,si revera sint scin , aritiae differant ab urbanis,&mediu seruantibus, ut supra iiuiotuit. ACCOMMODATUR autha Ioabitui. Haec est tertia pars hujus capituli in qua plis successive ostendit quid pertinet ad que i ist, tum triti habitusi 5 primo quid attiner ad urbanii. cundo quid ad scurra.tertio quid ad ruticu pagra medii datur, de primo de urbano hoc pacto.ad holem dextent, de habentem dexteritatem qualia ingrati minci ea dicere ari audire: auae sun hominis modesti atet ingenui,at vir urbanus habet dexteritate instenti, ergo ad eum specta 5c dicere dc audire qsunt modesti, M. QUIBUS IosD ΛΜ enim. Is Honis si introducebaturia in antiquis 4 nouis in li3s,anti luc comedieta satyrae lacriit apud priscos minicos.serui aut eos milcos solitos esse res obscenas Hibis apertis nomiixuripostea vero es esciat holas modestiores lacti consuesse si qua obscena inciderant ambitu honestorii x ciborii regere is labintelligi possent, versi obscena nil sin & quocum dicans minime urbanum decenti unde Cicero in libro de officijs,inprimisq; prouideat ne lamo viti si aliquod indiret esse in moribus, quod maxime,lum solet euenire: cum studiose de .absentibus diahei di ca, aut
quω hoe fim est quasi infinitum,&indcremat natu,ρον non est determin. andus urbanus hac condutione is non oflandandeinde subdit quod suntquaeda conviria in saeclijs quae eria prohibentur obus,& ab his cauebitur vibanus, sed is melius inrelligatur Dia, de textus mi dico quod vititur
Gs esse incndere Fm modii dubitandi φ haec mediocritas stant hominis Germina estis υbano qui utitur loco refrictu sui metimus non aut eoru qui audiuntii .ut dicat ea A seipsum deceat: non aut quae offendant vel delectent eos in quos dicitur locus. atq; cii ignoret conδtioes de appeti/tum audientium,dinci metiri tota fim seipsum et ea dicat in alios,qipse in se dicta liberer audirerti quae decetiae ridebet praeterea sibimetipsi esse lex ne incuriat in eas lactriasqsunte ilia,N: legibus prohibentur. textus quo p sic ordinari potvi.quona pacto est deterint dias urbanus in .ete iocando rim sumendo eum ut re iciat scipsum dicendo ea quae ingenuum decent vel semendo eum respectu audienti ii,vdstatus dicatur umane iocari qui respicit audientes, fi ratione habet comdicionum eoru .an hoc infinitum:soluit quasi dicendo hoc si lata. iocari fim appetitum audit num est indeterminatu,nec regula capi &- α appetitu audientiu cum vanus sit,& aliud aliu desemdi s CURRA GL,inciarat plis nite successive qualis sit excedens squ3d est is qui vincitur aridiculo.i. a req mouet risum,5 mittitia stiperari ab ea veluti intepcrans l voluptate.itam se se luperari permittit ut nec sibi me alijs pareat. SED rusticus.J Deciarat alterii extioni.i. emim, de aqui illum habet dicendo quMest inutilis in eoi conuosatione vii Mixu relaxatio,& cessatio in ioco mcdiocris necessario videtur requiri.sis mclius operemur. TRES igitur.ICum res attulόrit haeς mcdiocritates,& dixerit eas venari circa ctem conuersatione vite ne idem esse videretur veluti volantes circa eandem materiae ideo assat differentiam ras,&eas dii linguit 1et patet in textu.
E uerecundia autem ut de aliqua uirtute dicere non oportet. Essin
affectui magis u habitui similis, Itaque dissi nitur timore: timor . I i.
dicitur dedecoris quidam.& fit perinde atque circa res sormidolosas timor fieri soletinam qui uerecundatur erubescunt: qui timent
162쪽
LIBER QUARTUS sm6rtem,palliscunt. Utrum igitur ad corpus quoda modo aecomodatum esse. uidetur: quod quide in sis ad affectu uidetur, v ad habitum pertinere. Non
aut ad quis aetatem is affectus: sed ad iuuenilem accommodatur.Censemus. n. eos,qui huius aetatis sunt: uerecundos esse oportere: ut cum non fine perturbatione uiuant, multum ob hoc peccent a uerecundia prohibeantur delinquere. : Atque laudamus quide iuuenum eos qui sunt uereclidi: sed nemo ex eo seniose rem hominem laudabit,quia est uerecundus. Nihil. n.eorum ipsum oportere . censemus agere: pro quibus cmergere uerecundia solet. Neque enim homini Probo uerecundia competit: quippe cum pro rebus improbis fiat. Non enim s sunt res tales agendae. quod si quaedam reuera, quaedam opinatione sunt turopes: nihil refert. neutrae nanque sunt agendae. quare non est uerecundandum.
. Sed improbi est & talem esse, ut aliquid turpe agat .probum autem ideo queo. piam elle putare,quia ita se habet, ut si turpe quid egerit uerecundetur: ab surdum est sane. uerecundia nanque fit pro iis quae sua sponte quispiam lacit.
sed nunquam sua sponte uir bonus res aget turpes. Fuerit autem uerecundia Probum: ex suppositione. nam si egerit,uerecundabitur. Hoc autem in ipsis uirtutibus non est . quod si impudentia,& quempiam non pudere res turpes
7 agentem improbum est: nihilum magis ob id ipsum probum erit quempiam
8 res turpes agentem uerecundari. At uero neque continentia uirtus est: sed est
quaedam permixta. ostendetur autem ipsa posterius. Nunc de iustitia dic
. E VERECUNDIA vers. pHic est quintus nactimis huius libri qui habet vita capitula
δ αμ tanturin quo ras post q de omnibus virtutibus docuit quas antea proposuerat in enumeratione:relinquebantu tractare de verecundia,& indignatione,nunc de vomidia talam docet,& lim di latione Ommit: quia illa que dicuntur de vere dia: pollunt se e intestigi de indignatioe qua tingit antra,scilicet quod est laudabilis qua a non iit virtus,& etiam horum Utacta cognitio ad orammai quoquo modos erat qui midet gnoscere quonam pacto sint moueruli amous aut sedan Ei.diuiditur hoc capitillum in tres parte ita suis locis patebunt,sed in prima suam intentionem Propollcndo,diorqii recundia non est anus: probaturduabu) cionibus nullus auctus est ratus, verecundia cit ancetiis ergo verecundia non est virtus:ratio patet per damnitioncm verecun/dis vel hoc modo probare possumus, timor dedecoris non est virtus sed affectus at verecudia est ramor dedecoris,os o noli est virtus,maior clara minor probatura philosopho perdiffinitione vere cundi culpaterisecunda ratio:id quod fit cum motione corporis non est ortus neu habitus, at ve/recundia sit cum motione corporis ergo non est virtus vel habitiis, paretratio exeo,quia omnis micetias patrias sensititii qui in astixus organo corporeo fit motu aliquo,& muta e corporis. didicit quod serimor dedecoris circa erubescenda tira loquar,sicut timor mortis circa formidolo. D. NON aut adquis. IH est secunda pars huius capituli,in qua piis ostendit verecundia cope reremiam fici propriucrarii uiuenili,5c recenti ex quo maiesciri pol quia racst virtus, quia commotam senibus d iuuenibus, quia vero Operat solii iuuenili aetati probarphilosophus primo: it, lis compati verecundia qui cu poturbationibus agitentur, verecundia prohibentura inquedo, aliutiores sunthunismodi: emo illis compini verecundia. Item illisqui ob verecundia pudor is laudannircompetit talis affectus sed iuuenes sunt huiusmoduom illis competit verecundia &podo non misenibus ut dicit philosophus, quia magis habent sedatos amistus,&vigent magis r tione,& peritia rerum ei animec nidclinquunt eam semendandi expectatioM spem in Nnt qua iuuenes, quam veretadia com tittituenibus.notandum momnis avictus quietis fiecum aliqua corporis mutatione. igitur cum verecundiastasse sappetitus sensitivi, paret quod non sis ne mutatione corporis sicut timor,scilicet non fit sine corporis mutatione,fiunt tamenes natio mo issi duo assectus licet ambo in mutatione corporis.na in , erecunda a fit motus a corde ad
163쪽
paelex extrinseras quasi a miro ad circuscientiam corporis, in timore vero siue s nidine eeontra fi ,stilicet ab ea is pambus ad inimus,& videtur enim ut in ciuitatibus qtrae cum oppugnantur ad illam parte magis cocurrunt defensores,ubi maius periculum imminet :in metu igitur mora a glis fit descistus in ipso corde xbi est fons ritς totus igitur sanguis es confluit tanquam ad arcem, &Propterea partes extemae relinquunturiine color qui oririirra sanguine: 5c tunc pallescunt homiano in timore,sed in verecudia fit ecdira,quia dctenus vidctur esse in pambus cir is,ideo sanguis mouetur ad exteriores partes,ac si fiat vesamen quodda ab ipsa natura quo ipsum des vis tegatur. CENfEMVs enim. Sequitur s ostendenao quod non omni generi hominum competit vere Ir cundia r non senibus vet supra ostensum est non etia viro maloso: probatur,verecundul prouenire videtur ex improbis: at vir probus,non comittit neq; comittere debreimproba,ergori non competiti
verecundia: qui est studiosus 5 probus. in vo D si quaeda revera.yNunc vid rphilosophus as Ir sferre tres es lectiones,de eas Bhaere. prima est tu dicis 3 Aristoteles quod probus non dein comittere improba: nos vero dicimus luddimproba sunt bifaria, aut Fin veritatem aut Mopinione . cur - - et igitur eum cogis habere rationem opinionistSufficit is caueat ab illis quae M veritatem sunt improba,&ma ea non erubescat.ad hoc responda philosephus: luddi et prima, et secunda coinmittere debet probus sed fugere etiam ea quae opinioneIunt improbaenec ex consequenti erubest te debet: SED improbi est. Removet secunda obicetionem philosophus quae fieri posscsitu dicis II cor Aristotcles quia verecundia a probo viro remouenda est. e ire intritigere velim cum probus selinquit nil debet erubescoe Ad hoc respondet philasophus,quord turpia destina sponte commit. tuntur,& fiunt di circa ea quae non fiunt sponte neq; virium M. verecundia ponenda videtur. ii Probus nunq sponte mittet aliquid turpe ex quo erubescere debeat,secus enim probus non esset nec virtute imbutus: telligere nanque debemus probum hic eum qui habet habitum virtutis.ca igitur sponte num operabitur turpe: proscctori non comperit verecundia, quaecum ita sint dicit : it ilosophus quord verecundia erit res proba ex suppositione hoc pacto, scilicet quia primo praesupponit ictum postea sequitur ipsa verecundia quae de se non est et proba,sed ex si itione,ergo Vni pertinet ad virum probum, quia praesupponeret ut committeret aliquid turpe,deinde haberet verecundiam,at hoc est absurdum mbuere viro studioso,quia turpe comittitur λnte, at vir pribus sponte non facit turpia, nec ergo ei comperet habere vere natam. Q vo D si impudentia. I ri Tereia obiectio quae non est admodum dis imilis ab antecedenti,cur austra Aristotcles verecundia a viro probo, quae habet oppositam impiamnam,nam si impudentia est res turpis; dor videtur esse res proba. Ad hoc respondet philosophus negando consequentiam,quia non let, impudentia est res improba ergo verecundia inres probaseulde alijs videmus opposcis, et de timore,& iud, ria,quorum si alterum est improbum non sequitur H alterum sit produm,quare vir probus neutrudebet h. abere scilicet neq; impudaiam,neu etiam verecundiam,quae praesupponit aclierum,quod non est in viro probo praesupponcndum . notandum quod quantum ad hoc propositum spinat quod causa remota reui ouetur effectus,non loquimur iasic de effectibus illis molims, quia no de pendent a quibusdam causis litis,ut iiiij qui remotis parentibus superesse possunt.dicimus ergo ijs omissis quod verecundia sit propter timor dedecoris.&dccus autem volutarie fit, di turpitudo, o erit causa voluntaria,sed causa riccandi,& turpitudinis committendς nunquam jud probu untarie fit,emo nec voluntaria erit.cocluditur eis quod siquis diceret impii uia est res vitio Daergo verecundia mi diosa:dicendum qu6d neutrum horum est vinus, 5: quod si impudentia est improbum quid non ramcn taluitur quod verecundia pertineat ad studiosum cum semper messi, dimictum supponere videmir,verumtame male operantem erubescere ius esse puto u impudentem ei 5 nullum dedecus timente, quia videtur esse pudor affectus laudabilis in iuuenibus proprie. AT vero nec corinem. Haec in tertia pars huius capituli,in qua postea uostedit quo verecundia non est virtus,sed asseris quidam, nutic affert quandam dis itionem laudabile quae t 1 aeriam non est virtus,5 haec est continentia, quasi dicat quod non est mirandum quω verecuridia sit laudabilis,N: tramen non sit virtus:quia sunt etiam alia idest dispostiones quaedam laudabiles , tamen non sunt virtutessicut est continentia.continens enim nondum habet habitum, & quavis in eo ratio superet apricitum, tamen non sine difficultat 5: pu . in ipso uero temperato qui ha/het iam habitum virtutis,statim rationi obtemperat appetitus,sed haec in septimo latius. tanta' d indignatio videtur esse assectus laudabilis,& tamen hic mus attulit continentiam, quia Mectur quaciare proposito suo ob similitudinem quam habet cum verecundia.
164쪽
ARISTOTELIA STAGIRIT AB ETHICORUM AD NICO.MACHVM LIBEn t
Delum tia,iniustitia,&modis iniusti. Cap. I. 'E iustitia autem & iniustitia eosideremus oportet:ese ea quales actus uersantur:& qualis nam mediocritas sit ipsa iustitia: & inter quae iustum ipsum mediu est. atque hare consideratio eundem seruet modum doctrinae quo antea dictaeonsiderauimus. Uidemus itaque omnes talem habitum dicere iustiti1uelle:quo homisnes apti sunt ad res iustas agendas,& quo iusta agunt& uolui iussit.Eodem modo talem habitum & ipsam iniustitiam dicere,quo iniurias amni homines,res uolunt iniustas.quapro. pter & nobis haec primum ut in nyra subnciantur.Non enim in scientijs, &a potentris,atque habitibus res sese habet eodem modo.Eadem nanque poteristia scientia* contrariorum esse uidetur.sed contrarius habitus non est cotra xiorum . nempe a sanitate sana duntaxat,& non contraria fiunt.dicimus enim quempiam ambulare sane: cum perinde ambulat atque sanus.Saepe igitur co.' trarius habitus ex contrario cognoscitur:sa Te etiam habitus ex subiectis.Nas bona corporis habitudo fit nota:& ipsa mala corporis habitudo fit manessestii Et ex iis quae bonam habitudinem essiciunt corporis ipsa bona habitudo fit nota:&ex ipsa rursus ea quae faciunt ipsam.si enim habitudo bona sit spis. sitas carnis,& mala habitudine raritatem esse carnis:& id quod es t habitu 4 dine bonam effrere spissitate in carne,necesse est. At uero plerum sequitur si alteru pluribus modis dicatur,&altem pluribus dies.ut si iustu:&ipsum imiustu.Uidetur aute tam iustitia si iniustitia pluribus modis dies.sed quia pro pinqua est ipsaru aequivocatio: latet& non ita ut iis qus longe dissimi.est manifesta. iMultum.n.talia dist erunt forma Pateriri.clauem quiuo dici& eam, quae sub collo est animallu: Sceam qua osti a claudiatur.Sumatur igitur quot
iniustus dicitur modis, at* uidetur iniustus esse:& quiar legibus exorbitat, qui plus capit,atque iniquus.quare patet&iustu esse eum qui legitime L. cit:&eum qui aequus est. Iustu ergo est quod est legitimu,& quod est aequino Iniustum uero quod est cotra leges:& quod est iniquum. Cum aut iniustui& pluris sit auidus: non erit ipse circa omnia bona. sed circa ea duravit inqui, bus consistit prospera fortuna atque aduersa,quae simpliciter quidem semper
165쪽
tur. at non oportςt. Sed optare quide ea quaς sunt simpliciter bona.& sib ipsis este bona. xpetere aut ea quae sibhpsis sunt bona,oportet. At. mirnustus non ssemper plus: sed minus etia expetit tinns: quae sunt. simplio ter mala. Sed quia uidetur& minus malu quodam modo bonum esse,& pliis habendi cupiditas ipsius est boni: fit ut pluriet ob id ipsiim uideatur auidus esse. Est aute iniquus Hoc. n.continet:&est coe & legum transgresser. hoc enim, legulnil transegressio .i. Iniquitas: omnem iniustitiam continet.&est ad iri iustitiam bmnem coe.Cum autem Iegum trasgressor sit mistus,qui uero legitime ficit iustus: ,
constat omnia legitima esse quodam modo hasta.eananque quae a facultate serendaruro legum sunt definita: legitima sunt.& horum unum quodcpius tam dicimus esse. l psae autem leges de omnibus dictant: coniectantes aut comune omnium utilitatem aut Optimorum aut principum uel uirtute,uel aliquo alio 1
tali modo. Quare uno modo dicimus iusta ea quae felicitatem eius partes societati ciuili est ἰciunt dc conseruant. Praecepit autem lex & ea agere: quae ad
uirum pertinent sortem. ut non deserere locum in acie,non si agere,non ahqceφre armassit item ea quae sunt temperantis .ut non c5mittere adulterium,non lihidine uti. Et etiam ea quae sunt mansueti.ut non pulsare, non conuitia dicere. Et in caeteris identide uirtutibus atque uitiis: alia iubes,alia uetans.rei te quis dem ea quae recte posita est:deterius autem ea quae incolite est: exarata. Haec lo
igitur iustitia, persecta quaeda est uirtus: at non ab lute,sed ad alium .ati ob idipsum histitia praeclarissima perispe uirtutu esse uidetur.Et neo est hesper usita,neque lucifer admirabilis. Et prouerbio dicere cosuevimus. Iustitia in et rsese uirtutes continet omnes. Atque persecta maxime uirtus est: quia perse hvirtutis est usus,id est ex eo quia non ad se solum, sed ad alium etiam is qui ipsam habet: uti uirtute potest.Complures. n. in proprηs quidem uti possunt: sed in ηs quae sunt ad alium nequeunt. Et propterea sententia B tantis illa bene sese habere uidetur: magistratus uirum ostendit. ad alium enim est:& in societate iam ipse magistratus consistit. Ob id aute ipsum dc alienum bonu ipsa tuo stitia sola uirtutum esse uidetur: quia ad aliu est,agit enim ea quae alia uel principi uel reipublicae conserui. Pessimus fgitur est qui ad seipsum,& ad amicos ' Rutitur prauitate.Optimus aute no qui ad seipsum: sed qui ad alium utitur ipsa . virtute.hoc enim est opus dissicile. Hri igitur iustitia no pars uirtutis: sed too I 3ta est uirtus. Similiter S iniustitia huic contraria non uit a pars: sed totum uistium est.quid aut interest inter hanc iustitiam & uirtutem ex iis quae diximus innotescit. Sunt enim idem:esse autem no est idem. Sed quo quide est ad aliis, 14 est iustitia,quo uero talis est habitus simpliciter,uirtus.. C O M M E N.
IRSTITIA aurem 6 iniustitia.IPostera qua mphilosephus diligentissime do
Q cuit de omuibus virtutibus moralibus, quas in sicundo sibi dcclaradas proposuinin hoc quinto libro docti de ipsa iustitia: lux puclarisi ma virtus est,&comum difficil. nilima,taec sine rati deposimor in ordine collocatur.nam cum dicatur multiplicita ta I sitaliquo modo tota vimis' qu. vii aggregatum quodda ex omnibus 1irtutibiasmo talibus, mmio nisataneum fuit ad eius notitiam pixo pilas nosse alias ora virtutes.Diuidi
166쪽
ucitur talis. prima pars duos concinet tractatus, de aliae dux duos. ita* quatuor sunt minatus. Diraus tractatus rursus diuiditur in quinq; capirula,in primo doccide iustitia in communi de γmodo sumitur medium in iustitia comutariva.in quinto excivit errorem circa medium iustitiae,&rifestet opinionem pytha corumsed diligenterconsiderandus est philosophilat relui ut in alijs multis:ita etiam in hoc libro mirabilis est .in hoc autem capimio primo incipit i quodam Aso, di communi quasi designando secundum consuctudinem suam ea quae postea pingere vult. deinde radatim ea arrit&distinguit. nam cum sint quamor termini. iustiti 'iustium,iuste agere&iust omnibus vel pluribus uti si turpe simulsestea vero successi aperit omnia visunt,& qua ita sunt.primo ititur describit iustitiam,& iniustitiam in communi ut aliquam notitia quas per iguram tradat de ipsis.deinde is consulionem tollat,ostendit quod iustitia,&liniustitia dicitur mulati litarer, 5 incipit diuidere ipsas ostendendo quod alia est iusticia legalis quae dicitur tota resia particularis:&similiter iniustitia,N cum vesit ostendere istos habitus loqui vir inconcieto sumendo ius remaustos,&res tales quae magis percipiuntur,et habitus in abstracto, sicut etiam superius se cit cit loqueretur de m animitate sumpsit magnanimum, in hecautem principio pauca tangit de particulari iustitia vialiquantulum innotesca uia de hac latius dicet, pos resumendo ea, cirde ipsa tractare videatur esse sua principalis intentio, de iusticia vero legali dicit plura inli loco, quia post useam omittet,& tamen vult ut de ea habeatur notitia ne incidamus in aequi uocatio nem, re alteram pro altera sumamus ea aurem dcciarura resumit iustitiam particularem ut distinete de late doceat de ea diui Dido in partes suas ut in sequentibus apparebit, sed intelligendum , quod antea declarauit primo vi mates quae versantur circa affectus ut est sonitudo, & tempe tantia, Geras quae sunt qua si mediaeu.partim circa affectus partim circa actus ut est liberalitas,& huiusmodi.nunc autem in ordine eam virtutem declaratquae est circa aetas,dem in illis ait domatur mediocritates primo circa incerus,&raconsequenti circa actus, hic utro attenditur quomodosint circa actus,& quomodo iustitia ad alium opaetur quare postdoctrinam illais ponitur haec
in ordine,&ob superiorem rationem mam,quia iustitia incitur aliquo modo tota vilius N: oportesuis locis patebunt. in prima iratur parrep----
nunc oportet consi are de iustitia & iniustitia primo citra inios actus v. Muni sita qualis me, I intra quae sit tanq inter extrema iustum ipsam ut mediu ,& rhax tria videtur
iustitia differre a cxtaris virtutibus.nam 'primum differt,quia caerem virtutes sentcitra operiti Tnes inremas,& ipsos affectus: postmus vero circa actus extemos,ius laria autem cum non coninaon affectu primo attenditur,&versatur circa actus, perfecitdum modum differt iustitia ab aliis virtutibus,quia ille sunt in medio rationis quo ad nosmisticia vero est in medio m & quod sumi tur ex parte rei, per tertium modum differt ab aliis:quia quaelibet virtus est mediocritas inter exu ma xet intcie xcessum & desectum: tuorum vetem; est habitus,ti: alta ab alio distinctus . iustitia vero
in o alio pacto: M ambo extrema occupat in iustitia sciat inferius suis locis apparebit. aldit postea philosophus quo din decisanda iustitia veteriir doctrina remita,quia non demonstratiliam ream, sed ea qua usus est inrcliquis virturibus. UIDEMVS iram. Haec est secunda pars
nescis nuntur ad operandum,&volun & ntiis iniustas. has autem descriptaones 'supponere videtur quasi figuram quadam:quam postea pingereoportet.notandum quod ista deseri . nes ne assignate esse videntiar si sumantiariustitia, Δ iniustitia in miciridicitin.quod iustitia est habitus: r quem homines sunt apti, Δ dispositi ad res iustas agendas,nam sicut per quamli trirrerem homines sunt apti ad operandum exquae fiunt secudum virtutem illam: ita per iustitiam in sex .vi s. n.moralis intentionem tacitrectam. Addidit postea agunt & volsit quia non sequitur producit iustas operationes, o est iustus,sed oportet rationes produccie secundum habitum ratis in sper voluntatem,&Hoctionem ideo bene addi volunt.dicunt etiam nonnulli quM per hoc philolamhus innuit in quo subiecto est iustitia,scilicetin voluntate non autem in appctim sentitiuo sicut sunt alia virtutes morales,quae non reducuntur ad iustitiam,sed de hae materia, dede
167쪽
subiecto rimarum moralium alius dabitur modior lacus dicendi, hoe autem dicimus quia varis
fuerunt opiniones desubiccto viminam,quidam dixerunt omnes virtutes morales esse in subi Octo in appetitu sensitivo,quidam in voluntate:quida in appetitu & voluntate simul,quida omnes in appetitu praeter iustitiam quam in voluntate collocarunt,tamen non ostenditur causa cur ipsa iustitia non sit etiam in appetitu sensitiuo,cum sit habitus qui vicitur etiam moderari quoquo modo affectum inremum ut caeterquirtutes: sed hanc disputationem in alium locum differamus. NON :
enim in scientiis.y bare videtur philosophus illas descriptiones bene sitisse assignatas, quia non ita fit in habitibus it in potentiis,& scientiis quae sunt contrariorum.at contrarie operationes non fiunt iu eodem habitu,sm a contrariis habitibus: ideo in assignatione iustitiae nSn oportuit ponore contrariaenec etiam in assignatione iniustitiae: sed vitiu himitu diffinire per ea quae sunt sibi pro/Pria,& accommodata, nam liaconuenies suisset dicere quod iustitia est habitus pe quem operamurtes iustas & iniustiis. versi scientia,& potentia suscipiunt contraria,& per contraria diffiniri possiancivi visus est potentia visim nigredi ius,5: at sinis:& scientia est nigri,& albi veri & salsi,sed habitus iustitiae non est testorum se iniustorum,' hoc probat exemplo nam sanitas est veluti quidam habitus corporis,ar quo proficiscuntur omnes operationis no laesaemon autem ab eodem habitu proficiscutitur operationes icta quare sanitas non est contrariorum otentia vero' scientia est contrariorum cum iustitia,& i iustitia non sint scientis nec potentiae,sed habitus: id unaquc et ex sibi accomosticis diffinita est opposito modo:&non unaatui eadem ex contrari j s. dubitatur hac in parte: quia dicere quis iam possint peraria est circa voluptates & dolaressortitudo circa timores, & aucacias uri fiducias, quae sunt contraria,ergo habitus est contrariorum ut sunt istς 14rtutes: praeterea scientia est contrariorum,sed scientia est habitu virgo habitus est contrariorum. tra plim,di duin habitu esse conariotii duobus modis considerari psit,aut subiective di obiecti ueraut acti di operanueritaet cum dicitur quod sortitudo,&temperantia est edtrariorum,dicendu in obliniue versatur circa rimores,& fiducias quae sunt contrariamon tamen amue,quia operationes quas producit semper sunt sortes:& non contrariae. .nunc sortes nunc non sortes. Ad secundam rationem dicenduq d verum est scientiam esse habitum staduplex est habitus. activus &spc latiuus, scientia est habitus speculatiuus,iustitia.activus,&de activo loquitur hic philosophus,consideranti eu stiundum suas operationes.itam non sequitur quo dsi habitus sm latiuus sit contrariorum ut scientia, qu6d sit hadires activus etiam contrariorum, & prelatim si sumatur secundum suas operationes, suas non producit contrarias ullo pacto: quin etiam si sumamus stilantiam secundum operationes suas,& si sit rerum contrariarum tostendimus: tamen secundum eam forsitan no dicemus nos pro ducere operationes contrarias.signorantis operationes: vcrum scientia consideratur hic ri habitus Perm tiuus contrariorum. S RP Eimtur fit. Cum superius posuerit exemplum insanitate dicen 3ω quod illi sane incedunt: qui ambulat ut sanuquSd etiam precipi vidaurex his qui ambulant et
aegri,quia sani non ambulantis aegri, ideo tanq obortum videtur inscire ex supradictis quod saepe contrarius habitus cognoscitur ex contrario habitu,&cum hoc modo cognoscatur, & etiam alijs modis,ideo ponit tres modos.primus est ex contrario habitu ut diximumam si bona habitudo sit manifesta,item &ex ea mala habitudo innotescit.secundus est ex subicctis, quadmi vero subiectumra habitu percipitur.nam si est bona habitudo spissitas camis, consequens est ri mala habitudo sit raritas camixtemus modus est ex causa effectiva,& interdum causae essectivae ex habitibus,& irem ex his quae bonam habitudinem iniciunt corporis,ipsa bona habitudo,&reliqua in textu. ne in/tur alia sunt descriptiones ille iustitiae,& iniustitiae cum in per misie unius habitus cociarij. Πνcipiatur alius habitus contrarius. ne etiam explicauimus modos quibus cognoscitur habitus. ex habitu co scitur subiectum,&eausa a qua proficiscitur talis habitus,& ex subiecto econtra,&causa cognoicitur talis habitus ut dictum est.notandum 'uta ex cognitione altarius conari j emerapit cognitio alienus,& hoc modo mulci philosophi venabantur cognitionem alterius contrarij:vetii albed est color disgregativus visu nigredo erit color congregativus,&sicdiffinitio coiitrarij GOstenditur omnino,&proprie sed inno cit aliquo modo. AT vero plerirum; sequitur. Haec est .
ratia pars huius capituli,in qua philosophus posita descriptione iustitiae in genere,& in e uni talpia multifariam dicatur diuidit eam in suas partes subicctiuas.dicit autem in primis quod plei
fit ut si unum contrariorum dicitur multifariam & alterum etiam: est tamen hoc verum in omni/bus, si in multis,&Mirithoe ad propositum suum de iustodi iniusto,quorum utrunt multifaria dicitur,ex quo etiam iustitia,& iniustitia multis modis dicentuntamen hoc non vidctur in ipsis valde mani sinum,quia ea de quibus iustitia,& iniustitia dicitur, non multiim videntur inter se diffine: sed latet aequi cario in illis, verum asscit exemplum eorum quae sunt aequivoca,& multipliciter di, ni tamen eorum aequi uocatio est manifestii quia valde sunt inter se diuersa at* distracta, equippea uno dicuntur ut in praedicamentis ostendit philosophus quom nomm comune est, ratiove
168쪽
substantiae diuersa sceundum illud nomen. sed ea quorsi aequivocatio manifesta apparet sunt, reci uisaignificann.& ins humentum quo hostium elauditur,ti ossa quae sunt sub collo antinalis,hoc Δesi sit commune nomen tamen ratio substantiae manifestissime apparet esse diuersaenotandum quor deorum quae dicuntur multiplicitariquaedam manifeste differunt,quaedam latentiquadam enim ea quae sunt sub eodem nomine habent rationem aliquo modo similem,&illa videnturaliquo modo propinqua,sunt autem plura huiusmodi quae dicuntur patetim aequivoca:pamin uni uoca si tes de anima quae clicitur vegetati uasensitiva&ratiotialis,de commune est nome de ratio quoquo modo similis licet prius de vita cla altera praedicatur,& dicatur Λ sit diuersa species earum, quaedamino sunt quae habent tantum commune nomen:rationem vero penitus distractam, & ista ridetur esse aequivoca casu H caius qui dicitur uiuo de marino,& esti,& tenestri cane,& in iis faci/la patet inuivocatio: in iussis vero,& iniustis quae multifariam dictitur aequivocatio videtur latere., SUM ATVR igitur. Nunc philosophus incipit diuidete iustitiam,&iniustitiam,&primo probat quin iustus multifariam dicitur hoc pacto.iniustiis dicitur multifariam.at s e fit ut quot inodis dicitur unum oppositorum,tot dicatur 5e alterum,ergo iustiis qui est contrarius iniusto dicetur multifariam,&enim ex magis notor obis. i.iniusto procedit philosophus ad detixalidum iustum nobis minus notum,tunc vltra intumis dicitur multifariam. duobus modis.nam transgres lar te Dum,& is qui est pluris cupidus qui etiam dicitur iniquus, iniustias appellatur ergo iustus dicetur multipliciterisseruator lim,&qui no est pluris cupidus,sed aequus, praeterea clicit quod tot mo diu dicitur tumim,& ini m.i.operatio iusta di iniusta,quot modus iucitur iustiis & iniustiis, sed ista dicunturbitatam ergo etiam iustum & iniustum quare iniustum erit transgressio legum,&cu piditas pluris ut ita loquarisimilitaretiam iustitia,&iii iustitia dicetur bisariam per locum aconi,c gatis. ATQUE iniquus. Hoc non est tertium membrum,sedes declarativum eius qui plus appetitquasi dica philosophus qui plus appetini iniquus.notadum quod fit sicut sum mus ut ab altero contrariorum c noscatur alterum,& hoc non indifferenter,sed quando unum est notius altero,sicut fit hic ubi iniustitia est notior iustitia,& inlumini iusto,& iniustius iusto.nam vitia ma/gis cognoscinitur cum habeant latitudinem,&pluribiis ac pii tribus modis fiant,& comittaturivirtutes autem consis bit in puncto, N: medio indivisibili,5 difficile est medium attingM.quare exma pis noto processi phita hiis ad declarandum minus notum nobis praeterea bene posuit hunc ordi din etiam ut per hominen iustium declarat operationem,&per operationem habitum. CVM autem iniustiis. I Hoc loco declarat philosophus membra diuisionis allatς,&dicit cum iniustiis sitis qui pluris est cupidus, non dicetur cupidus absolute omnium bonorum, sed eorum quae ditatur sortunae bona,& extema ut diuitiae, honores&huiusmodi, at ista dici videtur simpliciter,& de se bonaeat non semper alicui sunt nari pro viro sunt bona tanquam instrumenta ad exercitati&s irtutum, improbo vero mala propter abusionem illorum,& addit ulterius quila homines ea bona quae de se talia ola videntur,munt sibi j a Ie precantur cla ipsorum usu nihil cogitantes,nec secareputantes lutam mmmem eorum severtere mini. multi enim xet in principio inquit ob diui rias periere,quare precari debemus quod ea quae sunt simpliciter bona sint etiam nobis bona,& e petoe et ad sint nobis ea miae nobis semper,& absolute sunt bona vi sunt bona interna. tandum quod diuitiae,& alia limiusmodi externa quae hic dicuntur simpliciter bona Uoprie nec bona, nec mala dici post unt,tamen si alterutrum dicendum sit,bona potius apprilantur a mala, erum aeuo sificantur secundit viam,sed quantum ad hoc propositu sp at bonum bifariam capere possumus, aut vere proprie bonum quod est persectio hominis, aut num aut instrumentum, h secum do modo dicere possumus de externis quod sunt bona quibus utimur tanq instrumentis ad exercenera operationes virtutum .vcrum xt ad propositu redeamus cupidus pluris dicitur ille:qui sibi plos ris de boni sciremis expctit cauamsit aequum. A T enim iniustus. Cum iniustus sibi plus tam
rum externorum expetat quam conueniens sit,statim sequitur quo a etiam minus malorum exteranorum ut minus habere paupertatis, minus tributorum, di simili uituitam non semper dicitur ini stus plus .appetens sed etiam minus interdum appetens,tamen communiter dicitur appetens pluris quia reuertitur pene in idem cum dicitur appetens plus bonorum,& minus malorum, quia appotens minus malorum videtur esse plus boni appete is cum minus malum habeat aliquo modo ra/tionem boni inquantum est eligibile,in duobus enim malis in innuit Cicerosum labenda maiussinminimum est eligendii ex tuo fit et minus appetens mali sit plus appetens boni,& ideo erit pluris cupidus si aelium sit,erpo A iniquus etiam transgretar legu,nam iniquitas comprehendit nita iustitiam,&improbitat .itaq; omnis iniustus siue sit plus siue minus appetens in iniquus, &transgresses legum.sed notandum quδd philosophus dicit inserius cpita est iniustitia quae est trans/pressio imm,di nihil differt a rota vitiolitate nis rationcinam iniustitia dicitur ad aliumnota vitiositas a d ipsum ut patebit inscrius,ut etiam alia particularis iniustitia,quano est tota vitiositas
169쪽
ris potest etiam dici,cst iniquus.i.transgressor legum ut iniquus mendat se ad plura.i. ad omne V nus imp itatis ira et omnis plus appetens sit iniquus,& transgressor legum non autem eccestra, quia possunt esse alio species imp itatis, ec trina ressionis i is quae non erit iniustitia illa panicularis,quae est pare vi ii,&pars initistitiae totius. .CUM autem legum transgressor. Haec est quar/ sta pars huius capituli .in qua philosophus declarat iustitiam quae dicitur tota virtus, & legalissi uel inma,& primo deteriminat de iusto tali quia nobis est notius einde de iustitia, pmbat aut quod omnia labiima sunt quodamodo iusta.illa omnia quae sunt instituta.& dctominata a letibus sunt quodammodo iusta scit omnia legitima instituuntur a legibus,ergo sunt quodammodo iusta.Norandum quod philosophus dicit quodammodoreluia aliquid legitimum videtur iustium hule ciui/tati: quod alij ciuitati non esset propter differentiam rerum piab.&gubemari num.nam in re puta , ruaeritur aequalitas secundum libertatem:in gubematione optimatum secundu virtutem .post si scit philosophus quod leges de omnibus dictant coniectantes militem utilitatem pmui dedo in omnibus,de incitur tangere tres status gubernandi ciuitates.s rempub.optimares,&'monarchiaria omnibus leges miti dent tribuendo pomas,& p mia vel secundu 14rtutem x es merita ves alio modo.haec cum ita sint,dicit philosophus nos uno modo dicimus iusta ea quς efficiunt, e conseruanticlicitatem ciuilem,iubent enim leges ea quae sunt viri sortis,& rem rati,&sic in aliis virtutibus
respectit ciuilis societatis et ipsa fiat, de conseruetur quo ad fieri possit Mix, dicit quod illa lex est
bona quae recte,&consulte posita quae autem temerermala esse videriir.Plato vero dicebat non esse eas appellandas leges quae imp essent. notandum quod omnes operationes quae perrincnt ad Vnamqua* virtutem faciunt,& conseruantialem virtutem.ex V irtutibus autem, & o rationibusi uncium virtutem emergit ipsa felicitas,quare cum leges determinent de omnibus quae s ut, de conseruatit felicitatem humanam, ista autem sunt operationes secundum irtutem,constat omnia
lagitima esse iusta propositum enim ipsarum legum,& omnium imum latorum,& D matorii ci/Mitatum esse debet felicitas comunis 5c ciuilis societatis quo ad fieri potest, et sicut medico sanitas, ita Ru maioribus ciuitarum,&coditoribus legum suorum ciuium salus,ine sui citas pmposita sit, HAEC ipitur iustitia posecta. Declarauit superius plis de iusto legitimo quod est nobis notius: Io Nunc de ipsa iustitia labiima ditando quod est persecta virtus issi simplicite 5 absolute ed ad aliu t patebit triferius,& item est tota virtus, de persaepe omnium virtutum pGesarissima esse vid tur,eciam hespinis iami luciscrita mirabilis et Euripides inquitii, pcrus de lucifer eade est tala.c Veneris , in ortu dicitur luciser, quia praecedit sole: in occasu hesperus quia sequitur. incit post aliam auctoritatam Theognidis poco qui dirit iustitiam continere in se omnes virtutes. duo in tur proposuisse videtur, 'num qudd iustitia est persecta virtus non absolute,sed in usu ad alium. Ite quod ipsa est tota virtus cum contineat omnes virtutes. A TQ U E posecta. I bat illud primu II. philost,hus quod pmposuit hoc pacto:illa vires, qua potest shidiosus uti non solum ad se, sed ad abii, est nrtus maxime posma,sciliustitia legitima est huiusmodi,ceto est persecta vimis: patri ratio quia virtus perficit habentem,quδd si ultra hoc studiosus potin uti tali niture ad alui erit prosecto illa 14rtus valde posma,quia additur rirtuti id quod est difficile, sciliret bene operari ad alium quia potest quis facilius se ne gubeniare u seipsum, No alios,& propterea benedictum est a Biante Judd magistratus virum ostendit N: hanc sententiam laudat philosophus quia manstratus est administratio qua dam ad alium,idest ad commune bonum in cunctare ciuili . id aut ipsum.Exsu/pradictis inscrt num obortum. quod ex eo quω virtus est ad alium non dicitur bonum habentis in num:sed alimum cum inpiciat bonum alterius & humane aret ciuilis societatis bonum ex quo perfecta,& fclara virtus esse vidctur iustitiann qua ut innuit Cicem splendor est virtutis maerimus: ex qua viri boni nominantur. P E sSIM Is igitur.y1 tali obortum sue correlarium exsu/ 1Σpraclictis ad idem propositum nam si illeest optimus cpii non tantum ad seipsum,sed ad alios nrtute utiturixonuerso ille erit tiret imus qui,& ad lapsum,ec ad alios utiturpi mitate,& est quas m batio sententie suς ab opposito.de notandum est quos hilosephus loquitur hie de activis, na spo
latiua unitus ex Ilentior est, quam activa: licet tantum habentem perficiat.excidit enim nobilitate ut parebit in sino. HAEC igitur iustitia. Probat quod iustitiale tima est persecta, irrumum is declarat secundum quod proposuit scilicet quδd est tota citius cuius probatio ex supradictis ecti ei potest, et conducindo dieatur quod illa virtus ad quam pertinet uti qualibet virtute est tota virtus,sed iustitia I inma est huiusmocli,ergo iustitia lagitima est tota cinus. Q V ID asit interest.' 1 4 Hac in patre philosophus videtur remouere obiectisnem quae oriri potuisset ex dieris.nam potuis sit aliquis direre si iustitia est tota virtus, superflue vidctur philosophus eam incire potarenumeranu virtutes citceto philosi us quod vicientia quae in inta virtutem totam,de ipsam iustitia
170쪽
ut sit tota initus ad alium.itaq; sunt idem re, differunt aut rati . nam si capiantur omnes enumera
is virtutes,&cum ipsis etiam iustitia pam laris,tunc dicemus quod hoc aggregatum est tota vir tus sumendo eam adtalistrivem si sumatur quod earum siue huius gregati usus est ad alium, tueilla radem tota virtus hoc modo sumpta dicetur iustitia. dubitatur circa ea quae dixit philosophus quod iustitia legitima est tota virtus.nam varis sucrunt de ea opiniones. luidam enim dixerit hanc esse virtutem quandam distinctam ab alius sicut infortitudo rem talia & alis: inter se virtutes di stinc uti quaedam species xirtutis.probant hoc pacto illa sunt diuersa, &dist ingusitur quonisuriem sunt diuersa sed subiectu in quo est iustitia est voluntas ut illi aiunt. appetitus vero est sub tectum in quo est temperantia 5ccxtera,emo istς.virtutes erunt distin inter se eum habeat distimcta subiecta in quibus sunt. verum siquis diceret quod haec est 'stantior contra eos, ergo est rotarnon valet consequmtia,cum homo sit pmstantius animal,quam equus, &tamen non est totu animal hax opinio tun videtur vera,&respondendum ad eorum argumentum hoc modo. m enim dicuntiquorum subiccta sunt diuersaeea etiam diuersa sunt:concedo si accipiatur unum particulare subiectu,sed accipio quandam potentiam comunem ipsius animi in qua conueniunt appetitus de voluntas:& in illa potentia coi dico haiae virtutem esse veluti habitu aggregatum excunctis virtu/tibuMin eo subiecto & in ea potentia,qtiae appellari potest voluntas adepta, iniuntur enim inter se per ipsas Hreutexcum appetitus inrationalisde se fit per obedientiam rationalis,di unitur m vo/Iuntate,&in illa potentia dicere possumus quod est iustitia legitimaequae est tota virtus ad alis.na illud aggregatu omnium virtutu si stimatur ut est posterio hUtas ad seipsum dicetur tota virtus, sin vero ut est ad alia dicetur iustitia legitima Praeterea sunt alii qui etiam alia ratione compulsi di/xerunt iustitiam hanc non esse totam vitutem,&arguinant hoc pacto.si iustitia est tota virtuMina iustitia erit tota vitiositas ut ita loquar. & qui haberet talem intultitiam haberet totam vitiositate, di omnia vitia insciquod non ld r posse fieri.quomodo enim habebit simul auaritiam,& prodipalitatem audaciam,& timiditatem,& huiusmodi quae in eodem simul esse non possunt quare ne mo poterites e vitiosus secundum radem iniustitiam.horum quom opinio non vidctur esse vera li/ca ipsi suis ratioitibus m. is appriminquent sententis philolophi.aiccndum agitur primum icta vimis ri posectio quaedam potasteri in rito studioso quia simul sumptς possunt esse in eo cunon contrario itur inter se. auo d si omnia vitia non pollunt esse simul in eod ,non sequitur, in no possint esse virtutes.illud enim est extatione 'cleonditione istorum quae ita inter se contrariantur vi simul se compati non possinitimatum enim ut inquit antea philosophus seipsum demit . quam erit vitiositas tota eorum vitiorum quae simul Mepossunt. philosophus iram hanc opinionem habere videtur quM homo habeat potentias &aptitudines: secunta quas omnes virtutes suscipere polasciverum cum istς potentiae sint particulares habebit unaquaecii ruam virtutem trim in sua sede collocata qtiae erit posectio talis potentiae.redundarei autem postea videtur quaedam potentia e unis quasi quidam nodus ab illis virtutibus compactus,& in tali potentia erit aggregatum omnium istarum miratum tanq qucultam totum mi virtutibus simul sumptis constitutum. n5 enim anima dicitu secundum unam partem in potentiam esse persecta: cum autem omnes paries in potentiae sunt pasectae: oritur cluoddam totum ex illis persectionisus simul si ptis,& haec est tota virtus, qob suam persectioncm cum extenditur ad alium aliquia nomen habere debet sit.A.sed mestus est vevocetur iustitia legitima, auia seges iubent omnia opera inmitis sim,&etiam ad alium,&ad commune bonu ciuitatis,& ideo appelletur iustitia seeundum leges.nam ut vidiimus paulo post, alia est iustitia particulam quae est ma species virtutis, di dissat ab hac ut appincti haec sufficiunt pro dcclaratione,sed de subiecto iustitiae alio loco dicendum me.
Quid iustitia particularis,& quotuplex. Cap. II.
1Um imus aut eam iustitia,quae uirtutIs est pars. Est. n. quaedam ut diximus.Et ite iniustitiam eam: quae pars uit a quaedam est. Esse autem hanc iniustitia hoc indicat signu.qui nanci literis uitris opera
tur,iniuria quide facit at n5 plus capit. ut qui clypeu timiditate iecit,aut qui conuitia ob iracundia dixit,aut qui non attulit ob illiberalitatemper pecunias opem. At cu quispi1 sspe plus capit: nullo tum eiusmodi uitio ii
is operariir,nec etiam uniuersis aliqua aut prauitate. uituperamus enim illum,
atque ob iniustitiam est ergo alia quaedam iniustitia: ut pars totius iniustitiae