장음표시 사용
181쪽
ln ratione arithmetiea eon mi non autem in geometri .at aequum se iustum eo iuum non m icit qualitatini p. onarum,scd qitanti irin damni & lucri ,ergo tale iustam correctivum conistit in similitudine rationum arithmetice,maiorest clara.nam m geometrica proporti litate,&di, stributiva iustitia ancnduntur res,& personς,5 in hac arithmetica,& correctiva respicitur quatitas excessiis qua excedit x ira pars alia vel numerus numerum,ut adaequatio fiat M arithmeticam plo, mitionem.minorem videtur probare philosophus exemplis,cum enim corrigunturcommenta hominum. iiii eorrigit non consderat qualitatem msonarum: sed quantitatem rerum circa quas sa, in Aeommotiumscilicet damnum qua quantitate seperat luctu,& redigit,& luctu,& damia ad equalitarem. Item affert aliud exemptu: visi sit percutiens,de percussus in interficiens, θι intestictu non respicit p. onas iudex es damnii inter pulsationem activam,& passivam, id in ualitas dicit rquatu per hanc spem iustitis ad qualitate redigit respiciedomsonas nisi p accides eueniat. lsius pulsauerit constitutu in magistratu punies maiori poena et si priuatu pulsauerit Ain tali casu respicietur persona,sed per accidens fit ut Instrius parebit. post haec piis pro declaratione minoris remoliet cavillatione quada. potuisset dicere aliquis, tu alistas luciusquis pulsatierit, dedana si pulsatus fuerisivm his rebus non dio des et lucra vel danu,sed in cuniis potius,5: simili λhus rebus ad hoc indetphs Q nonnullis Udetur Φ non possit dici, o tamen ostendo quo possit diei viendo istis terminis simpliciterinam anteu fuerit mensurata actio vespassio 1 inmualitas no vid r esse ibi luctu vel damnum:sed cum mcnsurata suerit statim vicitur ibi esse damnil,& luctu, beposse dici ut iiii amisit oculum habet damiui eum amisint oculi commoditates.at damnurescitur adllicru, cisto si passo dicitur damnu,actio diceriir lucruri pater. NIHIL interest res e nisi navi inlicet. UTITVR illis.yrissonis in eadesqualitate.passo am actio est una, Neaderes,1 33 ista tota actio alet passii, diuisa est in partes in quali & ut respicit Vente dicitur actio, ut vero prurientem passo: ut iii libro physicorum ostendit plis. L v C R V M ipsum austretia 1. Quia amisit oeulii punito illo a itidice qui effodit, Idetur quodammodo oculii rem isse.Norandii quod hoc tu i mim i ctiun consistit in arithmetica proportionalitate: luia non respicit pcdonas,sed tantu in equalitate m. qua res re medit alteram,re reducit ad inualitat .at ero iustu distrisuriuu persenarum habrerationcm eo modo quo supra dirimus. Q v A R E mula. A et philosophus cisi pradictis, nam sententiam. squddiustium hoc est mesium interdamnum,1 lucru, 5 eam probat 3s duabus rationibus.Prima.aequum huius corrective iustitis est medium inter damnisin lucrum, at usu conectivum est aequum ergo est mediu inter damnum de lucrum.secstaratio Iu est messissinter plus, minus:quorum alterum est lucru alterum damnu,at tu est quodamodo iustum tali iustitia quia iustum est medium inter lucrum,& damnum ,eris iustum conectitarum est medium lecaeteri .Paret ratio quia iudex est mediu quoddam inter plus, N: minus, 5 eum nasciture trouerasia statim eumtur ad iudicem ranu ad quoddam mediu, di animam iustu quod inuat in quaint se habretia ac si esset una linea in partes diuisa inmuales: tunc si auferatur a maiore,& adit tar inibnori dicere solemus quord victui illorum habet rem suam.1 squalitatem,& ideo tale iustum vidaureonii stere in eo ut quasi aliquod rotum diuidatur in partes squales. unde& nomen sumpsisse ride/etur nam apud VI cos δἰχα dici videtur veno x in κ quasi duatim 5c divisim it ita loquar, Luce enim δ.m- - χ δ α tam Ex his paret quod iustii e reti inim est mediuanter plus,& minus,& lucrum,&damnum prorem alitatem arithmeticam,sua natura.i.Θim dum suam naturam: iuia quando fit contra naturam non est vere iudo nec proprie appellandusio dcx. KQIVM autem mediii est. Haec est secunda pars huius capituli:inqua philosophus ostin ditiquo pacto inuenitur medium tala iustitiae corrective quod est inter plus,& minus sim similitudi , enem arillimeticam hoc aure dcclarat similitudine quada afferendo lineaxquam ciemplo istiud me, divi innotescere possi didicit emo quodsi sint duo aequalia puta. viij.ωxiii.& ab altero austratur una pars ut duo.haec pars aut rddi potest alteri. viij. aut non: ii addatur tune fientix.& exceda almsi di, minutum quod remansit.vj duabus panibus.i bis duobus. quδd si essent ablata ei,& non addita alteri in una tantum parte& dualitate alterum diminum.i .sex excederet, quod eum sit ei addi rasiperat mediu in una pandit .dualitatermediii vero ocedit illud diminum in altera dualitate.quare auctu oci diminutu in duabus partibus,& dualitatibus cum siti illud Q.&sic erunt in qualia: quod si inimus adaequalitatem medium redirare, Mauserenda est pars illa,qua excedes siviperatna .i.una alitas.&addedaei: quod tali parte,&dualitate deficit a medio,&sic fiet squatio,&medium inuenietur.sed ut clarius intelligatur sumantur lineaefint tres lineae aequales: quaesivna appelletur. A D.altera.CD.& aliis F. S. G Dsit media ad quam ioci tam signu respiciens superiorem lineam diminutam ad inferiorem auctam.i .excessum, sodesectum ad plualitarciri redivicere debet.austratur ergo a prima linea.AB. Vna pare,scilicet A G.& addatur tertiae quae dicitur.
Fin media minquatur intacta.& illa pars quae additur sit. H EEx his soluiturquod lin aucta q
182쪽
voratur.HERsu linia diminutam 'ocatam,mb. in duabus partibus.sma ruae dicitur H Ealia quae vocatur e K.& rit Hualis priori parti.mediam Wro lineam.c.d. quae permansit intacta siperat in vita tantum parta.sea quam habuit ex diminuta linea.cum ergo excidens linea excedat im morem in duabus pambus aequalibus,& mediam in una: iudex eum vesucrit redigere ad aequalitaton respiciens mediam auferet ab excedente illam partem qua mediam excedit sc addet inseriori. de sic fiet aequalitas': a uariori in figura patet. EST autem hoαICum antea philosophus vitiis sit declarare medium secundum arithmetica proponionalitatent quod versatur circa easdem ramunc vero ostinadit quω hoc pacto sumitur circa res diuersarum artium. secundu proportionalitatem, di similitudinem arithmetica, proba Ossi hoc pacto non inueniretur medi si in rebus diu amm anisi tunedemuerentur ipsς artra. Icilites absurdss,erpo antecedes patet, ratio,quia artium alia est prauutior alia,& opus prcclarius quod si inter opera non fieret adequatio doricerem profecto artes,quia prariarior artis nollet perinutare si opus p arius in alterius arti licis opere vilioremisi ages.i.ille qui habet opus quo alius indiget cret quatum&quale pati . i. illa qui indiget tali opere pateretur.i.lusciperet tantii &talcinorandii m res peragens intelligit eum amficem,qui habet aliquod opus: quo alius indiget: per patiens intestinita qui indigeteo,& sus, Pit tale o Liram in permutatione operum qiis nunt in artibus,fit ut uteret possit esse &-δε patiens diuersis respectibus,sit saber 5e lato pus labri sit domus sitoris calceus.saber igitur sarit domum qua ipse non illaiget,& sic dumi r agens. ut aut indiget calceo dicetur patiens. eode ino sutor. mutatio igiturcti fiat inter duas personas,sc om dat,&suscipit ex quo utra detur esse astra. di patiens diutius respectibus vidi in est . dicit praeterea philosophus,5: utitur ijs terminis .stan εrum,di tale, luantum Ac quale: auia cum fiant varia opera: oportet ut in permutando redigantur ad aliquam aequalitatem t tsi de se unum opus non sit ita perficium sicut aliud,oponet ut accipiantur. genetis Padmuriit persectione alterius, di sic unum opus euadat tantu:quantum altis. etiame. NOMINA aut haec. tDeclarat piis origin istorum nominii.sdamni&lucri,&discit quod haec nomina sunt ortare iis contractibus quos faciunt homines sponte sua,ubi proprie dicitur lucrum,&damiua,postea tradita sunt talia nomina per similitudinE quandam ad comemaci fiunt inuitis hominibus in quibus non eo editur tale lumi a legibusta fiat in damna, & laesione alimus,fc ideo ad aequalitate resim debet,quod fit cii quispiam squii, &mus & posterius habet a. quod ei prius ante i inferretur laestio,& est nosterius cum ad aequalitatem rediguntur contrahetes di in pristina ormam reuituuntur quo ad fieri potest,& visus est phs loqui in hac parte iustitie comutati ucde irreiciis que inuitis fiui et surtu, adulteriit verberatio,in sequeti capitulo visetur , loqui de volun R P Riv S.IAequii quod ciat prius anteu maleficiu μα&incqualitas. Pos Τ ER I s. l quod rectamilii est adaequalitate a sepe vel iudice posteaquam saetii est illud malo. ii ita It in ordine prius sit cqim, lilia unusquisiui sua habe deinde orta est in ualitas ob malomum ab altera pane comissum in damnum alterius:praeterea posterius est aequu cum illa inaequa/litast gitur ad aequalitatem.dubitatio ri videtur quia dictu est iustitia cosistere in medio i usto,& si hoc est tunc di nitio virtutis assignare non videretur cic eterem sit mediocritas e5sistens in orationis,ut antea amicis,ancdubitationem ut arbitror soluere possumus distin edo de io:qudd duplex Me videtur inu.srationis determinatum arrecta ratione ut non exori . neque deficianalterum m effretrix in ipsa iustitia.in medio primo modo sumpto consisti tomnis virtus,&etiam ipsa iustitia.Mic competet ei diffinitio virtutis assignata tamen non obstat quin sit remedium rei inquantum cius est effectis. Est igitur in medio rationis secundum essentiam suam est praetcicamum res inquantum est rius ineruix,aut secundum similitudinem rationum Nomeniscam in distribuendo ,aut arithmcticam in commutando. P 3γ
183쪽
ET HIC OR. V Mnec ad emendatiuuaccomodatur. Q uana eam ipsem Rhadamanti ipsius iustii asserui esse. Si quae secerit,haec etiam patieturWipse: Iudiciu silerit per, rectum,at Rexitus aequus. Persaepe. n.discrepat.nam siquis magistratum ge, irens percus terit quempiam,non decet eum repercuti. Et si quispiam eum qui magistratum gerit repercusserit: is non solum repercutiendus est veru etiam supplicio assciendus. Praeterea multu inter se disserunt,id quod sponte:& id quod inuitus quispiam fecit. Sed in secietatibus comerciorum, tale iustu re, passio in qua per comparationem rationu,& non per aequalitatem continet ciuitate.ciuitas enim tum conseruatur cum retributio sit,ut comparatio flagistat rationu. Nam homines aut reddere malu quaerunt: quod ni ficiat seruitus esse uidetur.aut retribui sibi bonum.quod nisi fiat: actus dandi, beneficiumj non fitiat ciuitates his conseruantur. Damobre&Gratiaru templum in ciuitate media condunt: ut retributio sit.hoc enim gratiar propriu est. Nam is qui suscepit subminister uicissim ei qui munus contulit: SI ipse rursus incipiat conferre oportet. Coniunctio aut quae per diametru est,facit eam retributionem quae per comparatione rationum efficitur. hoc pacto.sit sdificator quide a:sutor aut b,domus in G& calceus collocetur in d. Aedificatorem igitur a sutore
accipere opus illius:& ipsum illi suum dare oportet. Si igitur primum sit id iustum quod comparatioe rationum est aequu deinde repassio fiterit:erit quod
dicitur. sin minus: non erit aequum neque constabit societas. Nihil enim prohibet unius opus alterius opere praestiuilius esse. haec igitur ad aequalitatem redigantur oportet. Est autem hoc& in caeteris artibus Etenim e medio tolo 4 Ierentur: nisi agens ageret,& quantum & quale, & patiens pareretur hoc, Sctantum,& tale. Non enim duobus ex medicis sit societas,sed ex medico atque agricola: 8c ex diuersis omnino, ac inaequalibus. uerum hi redigantur ad πεqualitatem oportet. Quapropter ea uniuersa quorum est permutatio inter lio Asse comparabilia quodam modo esse oportet. Pro quo numus in usum homionum uenit:& fit quodam modo medium.metitur enim cuncta r quare &exst ιι cessionem,atque desectionem. quotnam calcei domui uel uictui sunt aequales. Oportet igitur quod est aedi ator ad sutorem: tot pro domo, uel alimento calceos esse.quὁd si hoc non silerit: non erit permutatio,neque societas. hoc autem non erit: si non aequa quoda modo merint.oportet ergo aliquo uno mensurari cuncta,sicut 8c antea diximus. Hoc autem est reuera quidem indigenνtia ipsa: quae omnia continet. Nam si non indigeant,aut non similiter: non erit permutatio, ut non eadem erit. Numus autem ex instituto factus est ut pro indigentia sit.&propterea nomen hoc habet quod non natura constat: sed lege. Et in nobis est situm ipsum mutare atque inutilem lacere. Erit igi tur tunc repassio,cum redacta silerint in aequalitatem: ut quod est ad sutorem agricola d sit opus sutoris ad agricolae opus . oportet autem in figuram com
parationis rationum ducere: cum Permutare uoluerint . sin minus : alterum
extremum excessiis habebit utrosque.sed cum habent sua, sic aequales 8c soch sunt quia haec aequalitas in ipsis fieri potest. Atque sit agricola quidem a & sqalimentume: Sutor autem b,& opus ipsius quod in aequalitatem iam est res
184쪽
dactum d. quM si hoc pacto non emet repassio: non esset sane societas. Ipsi autem indigentiam continere,ut quiddam unum: hoc sane declarat. Cu enim aut ambo sese non indigent mutuo,aut alter: non sit permutatio. sicut fit, cum eius quispia indiget quod habet ipse: ut uini ,pro quo dat ille triticum expor tandum . Oportet igitur haec redigi ad aequalitatem. quo)d si nunc non indispeat: numus quasi uas intercedit pro permutatione sutura, si ipsa indigueriefore. Liceat enim oportet hunc amerenti accipere. Patitur igitur idem Sc ipse. Non enim semper aequale potest . attamen magis ipse persistere solet. Idciro
eo definitae sint pretio, res omnes oportet. sic enim erat permutatio semper. quae si erit: societas erit. Numus igitur ut mensura es ipsas metiendo, redisgit ad aequalitatem. Etenim neque societas fuerit sine permutatione,ne Pero mutatio sine aequalitate, neque aequalitas sine communi mensura. Atque requidem uera fieri nequit: ut ea quae adeo differunt, conueniant communi mensura. attamen indigentiae ratione satis fieri potest unum quid igitur em oportet: atque hoc ex suppositione. Quapropter numus uocatur. hic enim iacit ut , , omnia mensura conueniant. mensuranturemm omnia num O. Sit domus quisdem a.unciae autem decem b:&Iectica collocetur in c. Atque a quidem dimidium sit ipsius b. ut pretium domus quinque unciae sint,aut aequale re aut id est ledhica sit pars decima ipsius b. Patet igitur quot Iedlicae domui sunt aequast les: sunt enim quinq;. Hoc autem modo permutatio erat antea semet num us.
Nihil enim interest siue lecticae quinque: siue pretium quin Q leisticaru detur , . pro domo. Dictum est igitur quid nam sit iustum ato iniustum. His aute deo
terminatis: constat iuris a stionem mediu inter haec esse agere ina ac pati iniust. riam. Alterum enim est plus habere,alterum minus. Iustitia autem no eodem Τ modo quo priores uirtutes mediocritas est: sed quia med η est: hoc est aequi, ει iniustitia autem extremoru.Et iustitia quidem est qua iustus dicitiir electione activus iusti: atque distributivus Sc sibiipsi ad alium,ac alij ad alium non hoc pacto ut commodi quidem plus sibi tribuat,& proximo minus, incommodi autem contra. sed aequi,quod ex comparatione rationum emergit:& al a simi li modo ad alium iustitia autem contraria,iniusti: Hoc autem est exuperatio& desectio commodi uel incommodico tra comparationem rationum. Quao, a propter iniustitia exuperatio est S deseetio: quia est exuperationis Sc dese ctionis. in se quidem exuperationis eius quod est simpliciter commodum:&desectionis eius quod est incommodum. I n aths autem in toto quidem similister: eius profecto quod a comparatione rationu exorbitat,ut contigerit. Inius y ria autem minor quidem est iniuriam pati: maior autem iniuriam incere. De iustitia igitur aciniustitia,qugnam sit utriusque natura: sit dictum hoc modo. Similiter Sc de iusto uniue cliter, atque iniusto. COMMEN.VID E T V R asit nonnullis & econtra passio. Hoc in quintum capitulum hulux primi tra/e atuMinquo philosophus asscit opinionc pythagoreorumcla iustitia.& eam resellit, Ac si mul osten it quo lumini sit medium diua raumn in quatuor partes quae suis locis patebunt in
185쪽
simplici roetum esse repassum econtra passione:hanc sesam reprobat is hoc pactoad quod
non accomodatur nec iustodimibutivo nec corremuo,sed discordatis viro pn5estius lavi illi di rebantista e tra passio est limes,sia non aectimodatur iusto distributivo,tire eo tuo G stardat eo mo quo illi ponunt, ergo monita passio non est iustu .maior pate qaduc sunt spes iustitis vividimus una distributiva:alia conectaua, 'dii vitii duplexidis tribun ,&tarrectivum. id igitur quod discordat ab H o noli erit iustu. norem probat plis,& pnino quord discordat a ii istocli ibutivo quia fieri non pol is quis eade patiaturq contulit iii repu.ut si quispia patria seruaucrin Oetadia patietur vel suscipiet a re pu ut par gratia reseratur c probat ulterius in non accomodatur in Docius discorchre,e tra Dassio a austo commvo. na fieri pol xet quispia percusserit homine inibatu constitum, tunc iste non pati aur eade Immo luet poenas,ulus patietur,verum Minos da ebat eade pati. Ire in magistratia constitutus si percusserit aliqud priuatu:tunc ille non eade econtraeanetur ii debebat per utilis iusta: quare patet his in is q, econtra passio vestia discindata iusto et coniurativo vesconecti uoiastes ecia ulterius adseu proposita ostendenda, quo magna interest vim qui pia sponte an triuitus agat si aut iustii cssct econtra pam tunc quomodociis Verct aliquid,& in eis pcte tra pateretur eade atqui inuitus seeerit iupunitur a legibus: eigo absurdu est iustum cisereotia passione 5 sic male vice t piethagorici q, iustu sinplicitar nihil alui dest quaecontra passione,&a indebant hoc vidi creent iustiit adamati non essenisi tale ac ni/modates Hesiodi caemciqui dixit m siquis patietur ea q egit tunc recte iustu fit. DISCREPA T. Isa iusto distributino bo correctivo eo m5 quo diximus.notata quod sicut dicit plis pythagorici du/finierunt iusta econtra pastione. iustum ut oes incrunt est squalitasq&.i.vult tmsonS m . redigantur ad ςqualitate pythagorici v errarunt in hoc quod accomodant e tra passione omni .
iusto,& non ae fecisse videntur se simpliciter, de sine distinctione ulla diffiniendo iustum:m acco modature tra passio alicui iusto: na videtur habere locu in aliqua parte iustitiae comutatiuae.spies m in ea q venatur circa cinnema voluntaria quae fiunt in eoi societate ut apparebit. dubitatur quia plis vi ursibi repugnare. na superius dixit in iusto conectivo quod tu i respicit iniurias, Λ:nonconditione ecrsonam,& ideo dixit illud iustu consistac in arithmetica proportionalitate q non respicit qualitate planani. hie aut dicit,&amici tu in iustitia correctiva ubi at ituri digilitas, di qualitas personant,ut siquis percusserit vini in magistratu constitutu non sol si repatitur econna, scit et magis punitundicenini ad hanc dubitatione quod plis loquitur, bide ijs quae coiter muri praeterea vidctur ibi accipere priuatas personas,at siquis percusserit vim in magistiani collitum non punituri luia personam illam ranu priuatam percusserit,sed quia ridetur percussisse rem pub. eum ille publica Monam gerat ut apparet e lo allato. S ED in societatibu Iltare si secunda Aetpars huius capituli in qua plis reprob ta lata Athastoricorum.nu os in rivia iussit missiliare thagoricomm.1.econtra passo vcrificatur in Aiqua parte rusticiae G iups. in ea q consistit in Gm js honinui,deinde declarat formam lincta trita uicitur quo d iustu est econtra passio,probat igitur primo hoc pacto, id quod in mutando is similitudinem rationis,& non iuxta inualitate continet,& conseruat ciuitatem est iustu correcti uti comeniorum.at econtra passio est limoi go econtra passio est iustu correctivum,patet tutio ex ipso plioqui dicit quod econtra passio est iustum cor rectiuum,non aut impliciter iustu ut volebant pythagorici,so Mamualitatem ut oculum pro Mis vel manu pro manu. veni si dixissentvri intes, assent econtra passionem Fri simili reclinem tonis Vt S ponimus,non errassen quia ciuitas conseruatur cum fit retributio,&remasio fini similitudi/nena ratiotus,ut siquis intulerit malum: portet fini similitudinem rationis m. ilum a te si bonum etiam reportat bonum&gratiam,via dedi temptu gratianam in ciuitatibus con e solentad quod respici ciates meminerunt gratiarii,& reserunt gratias bene mollis,di te pensationem inincem pro beneficijs ut,&ille rursus,&conscire beneficia incipiat,&item reportare,&in his consistit Cconua
passio non itura squalitamisi iuxta similitudinem rationu:quia si das mihi opus tuli non reddam tibi mus incia, quia forsan non indius illo: d reddam squiuales illi,& sic paret quid e tra passio
est iustu eorreetiuum non iuxta equilitare,ut videbantur mitiligere pyctagorici na quςs cras vel comutatio G inualibus fieri remn.mta duobus medicis fieri societas solato mutatio inter ea quae sunt eiusae artis,sed ex inuosis,& ininuabilibus vi resiguntur ad ualitatem sim similitudincm rationis. nam cim iustitia comutatium semper quid oportet este ualitatem in ad rei tamen actionis,& pamionis, quod importat com passum es in hoc oportet adhiberi proportiona litatem ut fiat aequalitasrem, eo quod amo unius artificis maior est q acti oves opus alterius. ut si f. herdat sutori domum non sutor risa es domum,nec si dat ci inam domu reddes unu calamin notis pretij,sed calceus M similitudinem rationis.i.ut tot sumantur calari viaequent pretium do mus,& sic fiet reciscnsatio, di retributio, de econtra passio iusti commutatiui, ut nunc inserius omnilis piis. CONIUNCTIO autem. . Cum initae rare philosophus illa lorinulam similitudi/ ιι
186쪽
Num iusti comittatio seri possitisumanturigitur quatuor clementa. A.D.C.D.6c. Assit sineti sit furor.C.domus.D. laeus Mnantur in forma vel figura quadrati vidimo. laber fio ex opposito Porcinam lineam.B.sutor.deinde sub Ala, perrectam luit siti domu eius opus:&sub msitor ponatur.D. calceus oppositus domui parectam linea, d de intestigamus duos diametros unum G.R.m.D.alium Amn.C.ra qua coniunctione per diametrum statim apparebit iustiam
quod est econtra passio,& retributio,& recompensario secundu similitudinem rationiam hoc pacto, vicum fabersit praestantior antis,sitvriri suror qui sit xiij opus quo plabri.salom si iij. Ee calorii xij.tunc fiat coniunctio perdiametrum hocpam, siarant calcei uales domui, visi i se habet sabe; ad sutorem ita domus ad calceiid xl faber ad sutorem habet rationem duplam ita etiadomus ad calceum. inde inuentur calcei mundomo secundum similitudinem rationis ut tot ealcei sumantur et a quent Linumulande fiat coniunctio per diametrum ves e tra passio,quae erusi sa/her habebit quilialentes calceos,&sutordomum: nam prius oportet viaequentur restamuran dein fiatre tra m sitio eramutatio per diametsiquae erit iusta si oma uuaerunt non secundum aequalitate ut unu a d unum Euci una domus ad unu lacum,sed si aequare suerinim similitudine rationis ut tot sumantur ealces ut aequoir domuHua adaequario facta Fm debita proporationalitatem oritur iustii remmutatio' econtra passio 6cum abside patitur,&affert,& suscipit cinuiualexi .agens agit quanta,&quale, scpatiens patitur tantu&tale.1saber qui est ins eoru tendo domuin,& patiens lascipi localceos, re ite sutor qui est agens constiendo calceos,5 patio suscipiendo damum de Hemi agit tantum ditataquarum 6c quale patiturii. suscipit,&sic etiam γε ritur quantia agit,& hoc in rebus operiburi diuem di inter artifices ditiosos inter quos radit pro/prie coniuratio N: huiusmodi conuentionemon enim duobus medicis,stata medico,& agrico/ia,& furore,& si olas et At apparet in figura,sc textu philosophi. AD aestualitatem. 9 odiametrum. Q V A P R in P T E R omnia quom est mutatio. Haec est terria pars huius capituli ,in qua phs cum antea declarasset formula rationu in qua fit econtra passismunc osterussit quo in permutati cibus dicta formula poterit crustatari, o deciarat ea ota quors est permutario,
este talia et inter se comparari possint.non enim linea. eo lapis comparantur interse nec permutari possunt. res aut ρος permutatur,& si sint variorum generum, tamen propter indigentiam humana comparatur isoandum communem mensuram,quae es ex instituto 5 ini positione hominu non ex natura.id aut est num mus:quiribus mensura ponit,&emmatione,5 prompter hoc mus in sum venit,ideo fit quoda modo medius nivnmus na est anter res permutandas: quaesi altera est maioris pretii: altera minoris: deinde per vitara tami il res inaequales ad aequalitate redigutura .exi profit viniimus metia quot na calcei sint aequae: Ies domui.mclara n.domitone calceii,Mic num s mus vibit, tot icta demur ut aequales sintdomui. Q UODAM M. i.aliqua ex parita ob id ipsum.siit luvia mensura. tanta quod pridixit quae permutantur quodamodo copintari inter se,& dixit quodam modo,quia proprie ea dicuntur coparari inter se quae sunteiusdem reneris in potius ci de beari,at illa Que permutantur suntdivcrsavi rationum,' tamen param turper edem mensuram quodamodo,deinde permutantur . notanta quod plis dicit quod numunt est quota modo medius vclutidicitur iudex medius iliter illum qui habet plus, di illum qui habenuimus,auferendo abeo qui hahet iis,& addedo illi qui habet minus. aerum iudex in res animataei num inanimata. PraetricareS 'ux deseruntur ad iudicem erant antea aeque Postea lacta munia fiunt iraquc,& orta inaequalitate'cumtur ad iudice,& ille aequat reducendo ad pristinam an ualitatem quo achim dinum vero alio modo quia sumitur proco mesura ad extimationem rerum. γ p uitandam non ut mediator Iudex taut umensura deo dicit quodamodo. OPORTET
igitur tot Me. Irruciarat plis quo mensuratur res perininadcubi inter se quoda modo sunt commtalesalualem enim faberrationem habet ad sutorem. tot eae s oportet consener domo Mahoc pacto non fiat necpremutatio siqui poterit nec econtra passio. At illud non fies, scilicet ut tot calira constrantur m domo nisi adaequentur. unde portet aliquo uno cuncta, quae petu
187쪽
permutatio as in qui non indi in non permutat,&duit adprobandum hane minorem,qim lavrenti indigeat certe fit peruuitariosi alter tantum fiet etiam mutario,qinadsi neuter, no fit peramutatio.verum ad decimuidum eam partem in qua dixit si alter tantii indigeat fit permutatio alia sunt clara per se fieri exemplum dicendo qudd thoc mino intemdente qui subit vicem indigetis suturae, alio in tempore,quia inmus est rana Vas,siri oportet ut imimus sit talis ut id misit efficertinam si numus non esset in usu ves osci adulterinus G terer permutatio, iuia tune labiret vicem indigentiae,haee eum ita sint,philosophus videtur affare Obiectionem,&eam soluere ictum estur. indigentiam non sciriperesse,& ideo oportere numum ini cedere,qui cum subeat vicem indigetissmiliter erit de numo, quia variaturae non semper est,nec semper valet idem ut experientia patetieram non semper erit permutatio.hanc obiectio m soluit concedendo ipsum numum habere muta. tionemreamen ma, persistere.Lpretium eius u Mi qmrum rerum .di subdit quord propterea oporarit res ipsas essepretio definitas:quae permutand* sunt' sic erit semper permutatio: quia nummus videtur aret retes humanas ad hoc ut semper fieri possit permutatio,& iacit hune discursum quod nec societas esset sine permutatione nec permutat ,sine aequalitate, ne molitas sinem mensura quae videt esse nummus. dicit etiam ulterius quia sunt aliquς res quae de natura sita non potiunt mensurari coi mensura in permutatione, di ista videntur mensurari po indigentiamrex quo videtur est e aliquid oportere: quo mensurariomnia possint quae permutantur,at.1.nia mi ut ostendit exesso philosophus percismationem, S descripcionem A.naint muta flectica&domus I ermutari non possunt nisi mensurentur communi mensura qua imponatur pretium eis: cautem erit nummus.sumantur igitur uncis x.&domus, ' laetica di dicamus quo lectica valet vixi .Lmus vero 'vim: uncias,& sic domus erit dimidia: lectica vero decima pars unciarum. luare quinquies sum da est lactim visit aequalis cum domo,qui mi igitur lecticς adaequant domum' hoc pacto res me surari dicuntur numo.nummus autem ex suppositione venit in usum,& ex instituto nam si numus non haberet talem mensuram non esset in viii. at eam habet quam imponit sibi ratio, di experientia hominum si vero non habet,tollituridicit post iise philosophus uddante inuentionem iniciae Permutatio rerum,& indigentia mensurabat res,& prerium mutavatur ut requirebat indi ina vequineti testicas pro domo permutassent, quia mensurassent labores domus cum lectiea, He vidises Σ
E X suppositione. l Quia non fit a naturaum ci lage, & inuitum hominii. S IT domus. erulit quomodo
cum numus intercedit fit inclaratio, di imponitur pretium ut permutatio fiat. notandum quod intores perinutandas cadit ni us ex institutide hominum, res quae sunt diuerseriam Penerum,' rationa non videtur mensurari posse ex parteriatur quia me sura debet est e degenere eorum: quae
mensurantur: ut quantitas continua miseratur quantitate continua radiscretaenam si resper mensurambent meminari habere debent illam mmuiram quae sit pars illarum reru.quatenuinus ipse medius cadit interres mensurandas propterandi minam:quia imponitur pretium aeteri rei,&sic etiam ab
teri,& in Gmo Y pretio conueniunt,& hoc pacto ex instituto est niimus quodammodo mensi ira.HIs autem hoc 'o detenninatis. Haec siquarta pars huius pituli: in qua philosophus mostrast in superioribus deciarauit quomodo iustum est mediu: nunc oslandit quomodo iustitia quae inhabit sit mediocritas uri mesium. primostendit quo pactoopariolum sit Tirudo inde quo pacto ipsa iustitiast medium, pystcreta qualis habitus est iusticiarpost aqualishabinis est iniustitia: postremo epilogat supradicta probat i turiri primis hoc pacto plus hincre Ae minus haheleesta δε pati iniuriam ut iuste agerein medium inter is habere 3c minus,ergo agere iusta est mediu inter agere militia,'c pari. maiornota ex antedictis eum inquitsupra. quimimpi sibi tribuit stadierim ri factnminor patet deseri & tria. IV STtTIA aut non eod m do.IDeclarum philosophus quo iustitia est medium. non enim est medium eo pacto quo dicta est in alijs virtutibus.nam in alijs virtus erat inedia inter duo vitia opposita, quae runt habitumis
188쪽
quorum alterum est plus alterum minus .notaildu Quod iustitiae opponitur virum tantsi vitium. inuistitia: quae subit vice duorum non vitiorum in vitiosoru habituu: scis memorii : quonialterii est ritium splus habere N: intelligo plus habere non Blu plus de bonis,sed etiam cum habetur misenus de malis,&sic igitur plus habere erit in victo. iterum vero minitiae.lapsum minus habere.ratio est aut eur mum tantum vicium.simustitia opponitur iustinc, e ipsa no est media interduo vitia: quia aliarum virtutum extrema viputa audacia,& timiditas diuersisoperationibus comittuntur,&contrarijs.vntea aut operati ne impossibile est a re audaciam ,&timiditatem quae sint excessus,&desectus sortitudinis,quae duo sunt vitia,&differunt intersere,feratione. iniustitia vero ma&eadem res conficit unura operatione plus,& minus.i.ex sum dedistetit: qui sunt idem re disserunt tantu ratiocinam qui aufert,Ne plus habet,5 alicui aufert sunt enim ista Matiua cui vero aufertur minus habetiitaq; a&e ablatio iacit plus habere inqui aufert,&minus eu cui aufertur & sieiniustitia vitare conficit vimux extremum: quae extrema differunt inter se ratisie tantu prout sub
rationes pluris,& minoris, Λ excessus,& desinus,quia licet sit eadE res iniustitia,tamen alia est eius ratio inest pluvialia ut est minusaic igitur apparet quo iniustitia non consistit in medio duorum hahimu vitiosorum qui sunt excessus,& drie Acut consistiant alis virtutes,sed distribuendo aut G. mutando res sine proportionalitate laciem rebus talem excissum atqidetanuhsimiliter de iustitia est effectiva medii, quia adaequando res iacit illud quod est mediu in rebus esse equumter,heses inter quos distribuuntur aut ramulantur tales res: tamen regulat etiam affectum,& appetitum hominil, 5 quavis omnes dicant iusticiam esse in Voluntate ut in subiectoforsitan noesset abfuidii collocare eam in appetitu inquantum oderatur ipsum, ocregulata plus appetendo. ET iusticia quide. Hae . in parreptis docet qualis habitusestim iusticia dicendo quddiustitia est qua iustiis dicitur esset, iis claguelectione, csbi,& alijs eque tribuat.i.non solum sibi ad alios:sed etia alijs ad alios,& ubdetur irare diffinitione siue descriptione iustiti Psuae videtur m tapetere iustitiae distributi u .haec.n.prestantior altera esse vidcxundesinitio aut talis est quod iustitia est habitus quo iustii, Hemone abi non tribuendo sibi, exteris plus,& minus,sed eque,alia aut pars addi pol q pertino bit ad conectiva. quae redint personas quam altera iniuriam per aest, & res permutandas ad ualitatein 'hoc pacto videtur e laeti ambas partes iustitic. IUSTITIA aikeshestra, Dociarat illinc philosophus qualis habitus est iniuriu's dicit quod esteaetra.squa vir iniustus agit per electione iniuste excessus, N. desinus tribuendo praetcr similitudine rationum . haecin contraria diffinitio ipsi iustitiae,&ideo iniusti dicitur ec excessus,&desectus,quia plus,&mmus distribuit .ctremo nim,& inc odoriam ista opposito modo. Item in caeteris distribuit dat silus,5 minus,
di non semper dat vivi &ei dein plus: sed nunc minunc alteri,&indissicirier,& tse diffiniri quia est habitus,que habens operatur clinioe iniusta sibi plus et alijs tribuendo,& alijs non inue, & quo non rediguntur personae,& res permutatas in qualitate. EXCE SI NIS& deseruonis. Ethoe fit duobus modis aut ad se aut ad alios. V R U M id. sinuistu tale. M I N v s quide est in/ s 3 iuria pati. Ille qui habet minus dicitur pari: ille aero qui habet plus diori ir sacere iniuria, & sic vis sy.
sus est phsesiparare extrema iustiti Sinters cut supra in alijs.notataquMut alias dimam filium eui inde motu,& omni actionc sic de operarione iustita C esse intitur.at motus erit idem inter terminii a quo,& terminum ad que,di tamen diuosS nominibus ob diuersos respectus nuncupatur vesari destrina vel potius doctio vet ita loquaretam est operatio intercu qui iacit,& qui docet, Id veest a doctore discetur actio:ut est ad discentem passo: dem pacto iniustitia unam operationem sa/citi iniuriam,quae est una se eade tamen diuolas habet rationes, nam si agit iniuriam est qui patis
tur 5e econtra N: ut est ab agente dicitur actio,& Vt ad patientem dicitur passio,&sie est excella &daestus,ob diuellas respectus ut pater. De iustitia igitur.concludit philosephus epilogando brevi tot ea quae dicta sunt de iustitia, di iniustitia,de iusto & iniusto.l
es De iniuria,iusto clusi herili,&oeconomico. Cap.VI. Um autem fieri possit,ut iniuriam quispiam sectat, & nondum sit coipse iniustus: qu.des nam iniurias quispiam faciens unaqua* iniustitia iam est iniustus fur inquam uel adulter,uel latro an hoc moρdo nihil interfueriae Etenim fieri potest ut quispiam coeat cum muliere sciens cum qua coit. sed no ob electionis principium: sed ob assectu. At, que iniuriam quidem agit: sed iniustus non est. ueluti ne in sur: suratus est in men.neque adulter: adulterium tamen secit.& eodem de caeteris modo. Quoo c tmodo
189쪽
Hodo IF ut sese habet ad ipsum iustum repassio: die tam est antea. Oportet. autem non latere iustum quod nunc quaeritur , id esse quod est si mpliciter tuostum : ipsum inqua iustum ciuile. hoc autem est inter socios vitae: ut sit sussicientia liberorum,atque aequalium,aut in comparatione rationum consi stens,aut
in numero. Quare in quibus hoc non est, inter eos ciuile iustum non est: sed quoddam iustum Sc per similitudinem quandam . In ijs emis est iustum: quis. hus inter se ponitur lex. Lex autem ijs poni selet: in quibus est iniustitia.iudis esum enim:dijudicatio est iusti atque iniusti. In quibus uero est iustitia, in in est etiam iniuriam sacere. sed non in omnibus est iniustitia: in quibus est intueriam facere. Hoc autem est plus quidem ex simpliciter bonis,minus autem ex simpliciter malis sibi tribuere. Idcirco non sinimus homine dominari, sed rastion em: quia sibiipsi id facit:& sit tyrannus. magistratus autem custos est iuν ιν sti. quia si iusti: dc aequi. Atque quia nihil sibijpsi plus tribuendum esse ceset: si est iustus ex simpliciter enim bono plus sibi non tribui sinisi comparationerationum sit ad ipsum accommodatum deo alij,non sibi ipsi laborat. Atque ob idipsum: alienum bonum inquiunt iustitiam esse, sicut & antea diximus, merces ergo quaedam tribuenda est ipsi: honos inquam prsmium. sed quisbus haec non sufficiunt: ii fiunt tyranni. Herile autem, paternum iustum noidem: sed his est simile. Non est enim iniustitia ad sua simpliciter: id autem quod possidetur,& filius quadiu sit tantillus,& non separatus: ut pars ipsius
est patris. Seuero nemo uult laedere: quapropter non est ad sh sum iniustiotia. Neque ergo iustum,neque iniustum ciuile . Est enim lege:atque in iis est,
in quibus lex esse potessi Qui quidem ii sunt quibus inest aequalitas imperandi atque parendi. Idcirco magis ad uxorem iustum esse uidetur: quam ad mlios,& ea quae possidentur. Hoc enim est rei familiaris iustum uerum &hoc aliud est a ciuili. COMMEN.. UM autem fieri possit in iniuriam quispiam. Hices saeundus tractatus huius libri,in quo. δ ostisadit quid sit iusti in ciuile .nam antea philosephus diuisit iustitiam in suas pamine easti clarauit,& iustium sit niliterquω proficiscitur ad videbatur expleuisse totam materia de iustitia & iniustitia,sed cum iustum multifariam dicatur. δ.n. iustum ciuile,& aliud quod habet flamilitudinem ciuilis,&cum alia multa dubitari pollent de iniuria quae fini deo nune assere hunc fimmctam,ut inelidat id proprie sit iustu ciuile,&appestat tum ciuile illud quod postea diui situr in naturnile,& lagitii A continet redistribuciuia,& comutatiuii:de quibus antea loquutus est.&ὸ uiditur hic tractatus in quatuor capitula . in primo ostedit quid sit iustu ciuile,& in quibus coiistit, di in quibus non coiistitiin se do diuidit ipsum.m tertio soluit dubitatione antea mota. in quarto mouet quada dubitatione de iniuria,&ea soluit. primu capitulu diuiditur in tres partes quae suis locis patebunt.in prima igitur parte pM mouetdubitationciqua etiam in tartio capitulo latius sol' .dicitergo eum fieri possit ut quis iniuriam facta N: non sit iniustus ,qusteiulum est quae na sintillς iniuriae,quibus homo dicatur iniustus.sunt nonnulli qui hunc locum sic exponunticum ano his dictum sit antea quid sit iustum,&iniustum, N: iustum sit quod ille qui facit iniuria sit iniustus, tamen cum fieri posse videatur ut aliquis iniuriam faciat, N: non sit statim V latas iniustus, quς nam erunt iniuris ex quibus homo iniustus dicatur secundum unamquam in specie iniustitis v suti fur seidum spem iniustitiae quae est de furto, velut moechus Fin speciem iniustitisquae est in moechando quae nam ills erunt omnes.n. isti habitus vitiosi videntur ste reduci ad iniustitia quae est tota vitiositas,quae nam igiturerunt,postea soluat interrogando prius,& dicendo an nihil interes levidetur inter haec deinde declarat exemplo,st dicit quod siqvis coeat cum muliere no eligimo id
190쪽
cum alamedem dcliberatione,sed motus aliqua metussiatione animi iniuriari quillam serit: sed
nondum est appellandus iniustiis scuti etiam fur qui furatur novisuretunses propter aliquam ani/mi mustationem, cum non antecineri id liberatio.sultum quidem fecit, non tamen isnper 5 lal tim est appellandus fur qui furatur: sed ii qui sic furatur visi res, Nomoechi qui moechatur melectio sen,&sondum habitum.& sic discunendo per unamum speciem iniustitiae qui iniurianturve iniurientur per se, de non per accidens,aut propter alium linem,mium dicendi esse videntur secunda vitamquam p speciem iniusti :secundum quam talem opcrationem producunt cum elomone. 'eriam rapositio pmpria huius textus,& accommodata menti philosophi t. lis esse videtur,quam nucinerimus et clarius inrcligatur philosophus.mouet dubitationem philosophus N. dicit interrogari ido quod cum fieri possit ut aliquis laciat iniuriam, nodum sit iniustus,quomodo sacra erit illa tim iuri ex qua homo sit iniustus secundum vitamqualis speciem iniustitiae,& ponit exempla veluti . innim ut sur vel insulter ves latra, postra interrosendo dicit an imm da est h dubitatio e quasi dubitauimus recte an nihil interin utrum aliquis ficiat inliniam ex habitu aut subit Uinon'
aut aliqua mimatio animi sed quomodocum quis faciat iniuriam iniustus est pollea soluit . : Uψd qui non facit iniuriam re elemone non est appellandus iniustus sicut non indicetas linqui non suratur per electionem,&habitum, sed aliqua vibita dispolitione aut perturbati 5e compulsus, .sed in olimustitiamrmultum intriin utriunmmimatione aliqua animi: tuae plerum breuis est, , di adimus,an consulto,&cogitato fiat iniuria. Q UOMODO igitur. Hae in parte philosophus chaugre hoc yclui de redigit nos ad memoriam eorum quae dicta lunt de econtra passioncidiximus bitare de quo iustolo ruatur m sint plura.sdominicum,ccconomicu, et insinus patebit. lud γ' pia intersenit hanc declarationem dicendo q, id quod quaeritur non est nisi ciuile iustum, quod est
ut inscrius dcclarabitunnon enim est repassum.nam dictum est de eo prius quale sit,& quomodo se habet ad iustum,&ideo sequitur. o P ORTET autem non latere. Hac in pam secunda Nitim cetii philosophus ostendit quid est illud iustu ciuile de quo loquitur,& dcclarat quod ciuile iustii est ii 'iud quod in in societate humanae vitae,5c est eausa talis socictatis, de eius conisumis lassiciens ut conteruetur rei pruli ras,auidistributiva Fin similitudinem rationum.sgeometricam,aut cornu tantia secundum numerum.1.secundum reportionalitarem arithmcticam. sci dum quod iustum multifariam dioturi iussum simplicarer,di hoc est ciuilcialiud item per comparationem dicituria le,sciliciet iustium res samiliaris de quo non loquitur,ideo dixit no oportet nos latcre id iustu de quo a uimur. ciuile est. Q U ARE quibus. Declarat philosophus ubi,& in quibusnon est tale iu/ σstum ciuile,& odindit non quod est in his in quibus non est comunis societas vitae talis, et sit su mens inter librios,& aequales: de innuit quod iustum familiare non est huiusmodi. nam inter putrem & filium:dominum 5c seruum: virum & uxorem non est iustum simplici rer& ciuile quosdam iustu,quod per similitudinem dicitur. IN ijs enim est iustum. Ovcndit philosoplius inqui/ ι bus sit iustuni ciuile,& declarat quod in inter tib s,di aequales: non autem intre patrem N: fili uasominum & struum: virum &Vxorem .mbatur. in illis in quibus non datur sex sim a non est iusta simpliciter Λ ciuile.at patri & filio,seruo &domino: vim be uxori non imponitur ira seruanda: e inter eos non erit ciuile iustum.ratio patenquibus enim datur lex obseruanda in his potest esse ini sitia proprie,& in quibus est iniustitia in illis fit iniuria,& p terra datur lex,quia nJ possitiarm pric sacere iniuriam lex prohibet& punit,iniuiritia vero videtur esse reprae inter aequales,& appes lantur aequales etiam illi Mi sunt interis digniores: dumodo sit seruata p portio dimitans, 5: sint pares libertate,unde non sinunt aliquem essentanum ut inquit infra, pariter legibus obedire volui te m.n.vt,inquit Cic serui lacti sumus et liberi esse possimus.inter aequales ioitur cadit in iustitia quando aequales non habent aequa.sed inter dominum,&seruum no est inualitas.est enim scrinis pars domini hoc pacto ut instrumetum quoddam animatum, et ait philosophus in libra potiricorummec etiam into patrem, Ac filium,nec inter xirum 6c uxore in ea aequalitas, bo si aliquo modo Me videatur ut inter eos cadat iustitia,aut iniustitia talis,sed per similitudinem quandam. IN quibus autem iniustitia. i. in quibus est habitus iniustitiae in illis semper cum iniuriatur est iniustitia sed in quibus est iniuria.squando iniuriantur non in omnibus nec stario est habitus iniustitiae, quia potest ficti iniuria etiam ab aliquo qui non habet habitum,sed ob aliquam animi perturbationem,ut supra dictum est. ID circo non sinimus. Ex supradictis philosophus inseretri bona t. cc tria con claria. primum est quω eum inter libossit iustum illud ciuile: statim sequitur a.dd n5Mnunt aliquem esse tyranum & holam dominari pm sto arbitrio,quia plus de comodis sibi tribucret