장음표시 사용
191쪽
c s qui dissis iusti sent,6 esse debet iura si iusti sent custodev&ct i custodex erimi. est ri
prium munus magistratus ut inquit Cicero, intelligere se m ephin ciuitatis di best eiu dignitate &decus substinerriseruare lago, iura ci scribere,ea tari ses comissa m inisse M. notan, dum ci maerest inter haec , xv homine. homo. n.est imperfectias&pciscitur per urtutes.&es est pciscitus tunc estv homo.fit etiam nonnunq et homines aliqui surripiant mammatus ' es in sint impmbi 8cim fecti evadant tyrannui deo non sinimus holori dominari, sed ratione. Lhombn vere habentem rationem. i. mltcilla,&Vitici simillam.elmn.animata racio vinis homo Aec thidiosus. AT Q V E quia nihil.yHFest secundasma Orta rasupradi s. l.Fm correlanu.suuod princeps,& magistratus,& iustus Pubemator non censet sibi pluS u ceteris tribuendum. orter naplum de se esse iustu proportione seruata ut non sibi plus tribuat nissim similitudine ration memcam, de & altari laboratiquare bene diim est quod magistratus trum osteditam ad alium sie iustitia,&ad bonia alicitum atq; coe vet antea parui norandia quod principis,& magistratus omela viri tepu. pubemensicut gubemator nauiu, ita et octaint salvi,st in illa s. at gubemator hoe n re non potest nisi habeat gubernandi arte . sic prinops per irtutem quae est in ipso gubemat oes di xtitur Hrtutibus ad aliu μ ad ebonsi quod indicat maxima pesectione. Iade usus ad aliti non olum est huius iustitiς quae est virtutis,sed et totius virtutis: quam ea ratiotie qua est ad aliis &ra bonum legitima iustitiam diximus. de bo difficillima virtus,& ideo praeclarissima dicitur rem uitia in o rari ad alios,&ςqualitate seruare difficile si r,at idco valde praecia vi. difficile est induit icero cu praestareonii albus cupieris seruare quitatem: lux est iustitiae maximepropna.ex quo fit neui disceptatione x inci se me ullo publico ac linitimo iure pariantur,existuntoe in re pii. pleiani lar torcs,&saetiosi ut opes quammaximasci, sequantur,&sint vi potius superiores: u iustitia o essed ili' difficilius: hoc praeclarius. haec inde officij MERCES ergo quaeda. Totiu est concla/rium.f.quod debetur praemiu iusto benem mari re pu.shonos & gloria. V. n. a tus est vim tutes & confert se ad re pu.& incipit operari ad alios fim habitum renutii quem in se habet: illede, detiir in a ciuibuς,5 a te pii.honos & gloria, sed ij qui talibus honoribus non quiescunt m nussu ei/ε' uralia antpr tu maius quod dare possint evada tyrani,quoad per eos fim poterit. HERI LEIt. Haec est totia pars huius capituli in qua dcterminat de iusto Quod persimilitudine dicitur &cit triplex. iii ' patre re filium,tam & seruum,virum,& mi .sed hoc ultimum appellat phs rei lamilians iustu. crum si parer familias reseratur ad filiv,5 ad seruum & uxorem, lilia idem pila esser, omnia illa poterunt dici rasamiliaris iusta veru de illo vitimo quod ant
α auu patrem, ex talum non est proprie iniustitia:ergo no erit iustu civile.patet ratio mullius est inflauria ad seipsum: nee ad sua es seruus est aliquid domini dii possicitur,& filius aliquid patris: ω
re nomi inter hos iniustitiaequia nemo sibi iniuria facit nec seis,at seruus est possesso animata do/mmi:hlius x ery is aliquid patris. Ite in er vim,& uxore no est aequalitas, cergo iniustitia pro eclicta. verum m ubi est maior aequalitas ibi m. aiorsimilitudo itisti ciuillas, re cum vir &vxor sint ni, Dis aequales, i patre,Milius,aut dominus,&seruus,i dicit plis quordiustum inter vini & uxore enim no semper sunt iide in perares,sed in vicissitudo queda cit ualitate in alii nunc pami nunc imperent leges:sed Isbemper imperat struis: simus sempero tir &sic inureos non inaequalitas,nec exili auciari ciuileius.pateret semper in pater, k filius semper est filius re noest aequalitas. vini inter Irii,5. rem et non est proprie u. alitas: si maior esse videaturq nto patre,& filium,&herum,& seruum .nam is virest pateriam illas,sic illa materfamilias & unam viro rem lamiliare gubernare vidcturina vir extra, uxor ea quae sunt domi curare debet 5c construare.quare identur ob haechabere quandam inualitatem:attamen sunt inaequales, quia vir no subit vicem matrissamilias nec illa econtra viri officium inquantum est uxor: praeterea si quae testes sunt
vir ponit eas x xoneste igitur patet quM non proprieest inter virum & uxorem ciuile iusium
I uilis autem iusti aliud est naturale, aliud legitimii. Et naturale quis dem est quod ubio uim habet eande:& non quia uidetur uel non uis detur. Legitimu autem quod a principio quide nihil reseri,sic an alis
192쪽
ter habet.cum uiro positum silerit,reseri, Quale est. mma captiuos redimi, uel capram dijs,sed non duas oues mactare & etiam ea quae de singulis lege iube
tur.ut sacra Brasidae sacere,&quae publicis decretis instituuntur. Videntur etrautem quibusdam omnia talia esse. Propterea quod omne quod natura conststat immobile est:&uim eandem habet ubique: sicut ignis hic,& apud Perasas urit: iusta autem moueri uident . Verum hoc non ita sese habet, sed aliquo
modo. Atque apud deos quidem nihil ullo modo sorsitan est quod ita sese habet: apud nos autem est quidem aliquid etiam natura constans, mutabile uerum non omne. Attamen aliud est natura,aliud non natura,patet aut. Quidnam eorum quae possitnt & aliter se habere natura, conmit:& quid non, sed
lege ac instituto,si ambo mutari similiter possunt Et ad caetera.eadem accommodabitur definitio. Dextera nanque manus ualidior est laeua, natura,Et taρmen fieri potest: ut omnes evadant apti ad utendum manu sinistia perinde ac dextra. Iustorum autem ea quae ex instituto sunt& ob utilitatem,similia sunt mensuris. Non enim omnibus in locis aequales sunt uini tritici mesura . sed tibi quidem emunt,maiores stini: ubi autem vendunt, minores. Simili modore ea quae non naturalia sunt,sed humana iusta: non eadem sunt ubique . nanimeque respublicae . sed una tantum ubim secundum naturam est ipsa optima. Vnum quod cp autem iustorum.& legitimorit,ut uniuersale sese habet ad sin gula.etenim ea quae aguntur sunt multa. unum quod aut illorum est unum. est enim uniuersaIe. I nterest autem inter iniuriam & iniustu: SC inter ius S iu= j, stum. Iniustum enim est natura,vel instituto. Id autem ipsum cum actum suo rit iniuria est: antea uero quam sit actum nullo modo est iniuria, sed iniustu. pari modo & ius. Vocatur autem magis iusti actio ipsum commune: ius auteiniuriae emendatio. uae uero & quot species uniuscuiusque ipsorum sunt,&circa quae uersantur: considerandum est postea.
COMMEN.CIVILE autem iustium diuiditur. Hoc sis indum capitulit huius tracta scin quo phi olosophus distincto iusto ciuili a paremo herili & uxorio:nuc illud resumit Ac diuidit in litasParres.hoe autem capitulum in duas partes diuiditur quae suis locis patebunt in prima igitur pavte philosephus affert diuisionem iusti ciuilis dicendo, iu3d quoddam est naturale: iuoddam legitimum.naturali tribuit duas conditiones: am ra parte sui effectus. squM haba ubi et eande xii idest idem efficit apud omnes gentes.alia sumiturin parte causae suae:quia non est ex nostra institvitione ει quod videtur,aut non videtur nobis:sed consistit quodammodo ex patre naturae.notandum quod non videtur essedis mantia inter philosophum,& iurisconsultos in decimatici iusti naturalis,quamuis philosophus tumim diuida illi ius ,& melius philosophus: quia lumini est viii r alcii particularecum applicanir particulari rei. nueniunt autem in declaratione rei hoc pacla, quia iuris postidiuidunt ius bifariam, primo.sin naturale,& ius gentium,& naturale in apud illos coniumnio maris,& sc ins,& procreatio,& educatio It mmm: ius aut lium appellarit quod
est apud omnes se tessicut est pacta seruarclegatos tutos esse,& similia. philosophus vero ista duo
appisat naturalia,quia sicut nos non videmuresse causa inoctrix nostra institutione iusti quod nutura constat similiter nec eius quod inibi Rctium.nam duplex videtur esse natura in homine, aqua conuenit cum caeteris animalibus,alia qua conuenit tantum cum caeteris hominibus.riam homo procitat si mi alia animalia,&educat procreata,&haec competunt homini ra parte naturc cis munis cum aliis imalibus. m vero habeat aliam naturam qua differt ab alijs animalibus: in municat tamen eum omnibus alijs hominibuMiura quae inde nascuntur ab illis dicuntur iura pen
193쪽
ignominesquis it consilium deliboanti dareqvio sunt utilia iis quae accipiunt: danti non
moleua igitur ista duo iura Mio nomine complectitur philosephus, iustiam naturale V lans ideo in te iron videtur disimpare a rurisperitis. notandum quω praeter ista duo iura, quae philoso/phus nomine naturalis comprehendi 5 item legitimum,sunt apud eum iusta ciuilia, quia sina an tur in ciuitatibus,&communi vi societate.verum intelligendum ulterius quod scutis in specu latiuis quantum ad hoc propositum spectatrita etiam in activis, sed in speculativis quaedam sunt ut primipia,quaedam ex erincipius procedentia,idest conclusionesvic in activis quaedam sunt tamquam principia, quaedam ab illis pn fluentia. atin speculatiuis principia quaedam sunt per seno ta,& statam cognitis termuris rempiuntur lumine intestonus agentis sine ullo discursu, ut de quo/libet affirmatio,& negatio,& de nullo istorum ambo,aut cum ducursu imperceptibili: et si ab equalibus aequalia demas ea quae remanent sunt inualia, de omne totum est maius tua parte,& similia quaesumuntur insciencijs tanquam per se nota,&non probantur,sed re illis positis tanquam per e notis,& vi illorum procedimus deinde ad probandas conclusiones relate ostendit philosophus in libro posteriorum eodem pacto in activissunt quaedam iura naturalia nobis nota ex natura communi cum caeteris animalibus, &ex natura propria cuiusque hominis quae non videntur fieri no/stra in retione, sed ex illis tanquam ex principius iura ciuitatum, Ac legitima tanquam concluso nes in speculariu rodire profluere que videntur,duplex enim ponitur intellamua vis.nam simu Iari,&agere non inciusdem virtutis atque potentis. ex quo coacti sunt philosephiponere duas vis res intcilecti uas,scilicet speculaturam,5 activa. verum ut in intellcctu speculatim sunt ea principia quae diximus quasi innata, ita in intellectu aestiuo videntur collocari principia vicis exi pra natura sine ulla probatione intellectus assentiri videaturiis sunt illa. omne honestum prosequendum, omm tui moedum, pacta sentandamon violandi legati,di similia a quibus latores lagum tanquam a quibusdam uniuersalibus instructi principijs ictas postea conduntiquare cum ita ni merito philosophus istarincipia naturalia dixit iusta cum suapte natura hpete cuique intrilectui sano vi tur si cuiusd Gemna. verum utriam in activis procedant effectus ex illis tanquam ex prius metis nobis sicum speculata uis ui praesentia omittamus, quia non pertinet ad hanc doctrinam. L MGITIM U M autem. Decimi philosophus aliud membrum iusti ciuilis dicendo quia iustium tegitimum est: quod antequam poneretur nihil reserebat utrum hoc in illo modo esset: postquam vero invitum eis rescit, di videtur trifariam philosophus ostendere tale iustia ut si esset commune quod ad totam ciuitatem pertinere vel si lare quod ad unum tantum hominem pertinet,& ter rium quasi medium inter illa duo:qura ad aliquod membrum ciuitatis pertineret,& huiuisodi diuisio colligi potest ex philosophi exemplis quae ponit primum pertinere videtur ad communem, &omnem ciuitatem Vt redimi captiuos. nam inter Laccdaemonios,& Athenienses vigente bello,saim citiam sui in captiui redimi missent certo preno,scilicet una mina,&hoc videtur retinere ad leo timum iustium commune,& illud item de una capra,& non duobus ovibus: quod ponitur a phili inpho exempli causa ioci factum non inueniatur. Aliud est exemplum pertinens ad inum.Branda rex Lacedaemoniorum fuisse dicituri, Ac multa Mneficia in atraphipolitas contulisse ,ex quibus post mortem illius instituisse eam gentem tradat sacra facete in memoriam Braxi . tertium exemplum est de publicis decretis non au totam rem publicam pertinentibus, sed ad aliquod membrum civi tatis ut ad moratorum membrum vel alicuius alterura facultatis pameaeam. VIDENTUR autem quibusdam. Hac in parte philosephus cum velit remo reopinionem quorundam deiu sto supradicto: primo eam in deinde retali dicebant enim illi non esse bifariam diuidendum i tam eo pacto quo diuisit philosophus,quia omne iustiam ciuile eratlagitimum, non autem natura
lavi philosophus dicit, di arguebant hocpa .illud quod est iam iu apud omnes homines est
idem,& non mutatur. sed iusta non sunt eadem nec eadem pomanentapud omnes, omnia sunt mutabiliarergo non sunt nati tralia.nam legari non sunt apud omnes gentes tuti,&semper tuti.
VERUM hoe non ita sese habet. Exeludit direprobat hanc opinionem philosophus,&primo videtur negare quia omnia naturalia sunt immutabilia deinde quod omnia ius alunt immutabi/ha.dicit enim quω non ita se habet smpliciter sed aliqua ex parte,& o negat γω omne quod
constat natura permaneat semper immutabile,dicendo tuta siqua sunt iusta immutabilia non ciuenisi diuinaescis ea quaesunt apud homines licet constent natura: tamen non semper permanent im/mutabilia,quare ivi est vera illa vestra propositio,quta omne naturale sit immutabile apud omnes. videmus enim quω constat natura ut manus de asit nobilior, quia ab ipsa est principium mo/rusaamen fieri potest ut quidam aeque viantur bene utraque manu, di hoc potest esse apud omnes homines. nam id quω contingit homini potest omni homini contingere,&sic patet quod illa que sunt naturalia mouentura re mutantur stea ostendit quδd etiam illa minor propositio non est
vera cilicet quod omnia iusta sint mutabilimam quaedam sunt mutabilia propter varietate mo/
194쪽
nim, fi hominum intcidum aberrantium a recta ratione, verum naturalia iura sunt eadem apud omnes 'tes sanς mentis,& ea ratione qua homines: sicut dicimus esse qii. Ham simpliciter. & de natura sua sana,quae tamen alicui non sunt sana,scilicet aegroαν, re item dulcia de huiusmodii staviciarius ordo intelligatur talis videtur esse procesus.sunt nonnulli dicit philosophus,qui putant omnia iusta esse legitima, non aurem esse aliqua naturalia iusta,& assi ni hanc rationem quω vident ea quae sunt naturalia non mutari,& ubiq; habere eandem vim sicut ignis, hid di apud Persasi iusta vero mutari esse ditiosa. nos autem dicimus primum qu3d hoc non est simpliciter verumqu5d omne naturale,& costans natura sit immutabile,5c semper se habeat eodem modo, sed aliqua ex parte, & secundum quid est verum . nam si diceremus ea quae sunt diuina firma esse, & stin's, habere eodem modo haec concedenda videntur. verum de omnibus naturalibus pertinentibus ad homines non est concedendum, quia eorum aliqua sempo se habent eodem modo , aliqua vera sunt mutabilia. Exemplum primi, et homo est animal rationale, 6esimilia quae sunt in primo ni do dicendi per se,&semper se habent eodem modo.exemplum secundi: homo habet manum denoram . aptiorem quam sinistram quod non semper est, fieri enim potest ut sit amphiderier, te irim, cum quaedam naturalia sint mutabilia,&aliter se habere possint non erit mirum si etiam iusti nituralia non isnper se habeant eodem modo. dicamus igitur qu3d iustorum quaedam conflant na, tura,quaedam lege,5 ex instituto,& si etiam ambo mutari possent, & aliter se habere, quδd si quaeratur cumaumam naturale, de te timum sit utrunque mutabile quae erit diffcientia inter haec tet, cit qu3d exhoc percipi potari scilicet cum videri mus aliquod iustium esse commune pluribus πνcibus ves omnibus tunc dicemus illud iustium esse naturaleaeum vero videbimus aliquod aliud non esse commune ,sed tantum esse alicuius ciuitatis V remonis, Τ' sunt mensure diuersae vini, &tridici diuersis in locis, tunc dicemus illud iustum esse lentimiim, idest ex lege, dc insti licione non istem ex natura. quare non obstat nostic sentcntiae vestra obiectio cum dicitis iustium non esse nani, rate,quia naturalia non poliunt aliterse habemiusta vero aliter atque aliter se habent, in ostende, rimus quὼd etiam naturalia quaedam aliter se habere possunt, & si et plurimum se habeant eodem modo,N communiora sint quam ea quae ex instituto fiunt:nam non clum iustii naturalia aliter si habere possunt sed etiam talis determinatio erit ad quaedam alia naturalia,&quae natura constant sicut de amphitineris diximus . siquid vero est una ibique a iam rata I secundum naturam ea crit Optima,sicut sunt ea quc suntdulcia iratura H mes tamen alicui non sunt Τ eumn compto, khee non est ex natura mellis, sed α corruptione illiusaeode pacto iusta naturalia de se non habenait hane iactatem si homines Ment omnes ut esse deberct sequendo rationem ducem. v NUMavo D/ γ Q V E autem iustorum. Quia philosophus in praecederibus loquendo de iustitia saepe clusiavo, cabulis,e terminis qui videntur habere magnam similitudinem inter se,ut aperrecognoscatur unumquodque siqnificat,vult assignate propriam significationem cuilisque,&videntur diffine se cundum uniuersae be patriculare primo igitur declarando naturam iusti ciuili dicit quod iussiam ciuile sumimus Miuosal colendus est deus: tutos oratores Se legatos esse debere: depositum esse reddendum dic similia.ista iritur univcrsalia sunt sub quibus cadunt sua sinpularia quae sunt plura: ectamen unumquodque illorum subit rationem uniuersalus ea rati Jequanimam est. INTER est Isautem inter iniuriam. Ponit nunc philosophus disserentiam inter istos quatuor terminos scilicet inter iniuriam,&miushim,& interius atque iustium,&oludit quia iushim,6ciniustum est in inbuersale fc antequam agatii & hoc est contra nonnullos cpii sumunt ius antequam astatur. iushim igitur en tutos dimittere legatos: depositum reddere:hoc cum agitur, nunc apud istos vel illos dicibtur ius.ita ut omne ius praesupponat iustium non autem econtra.iustum enim redactum ad opus esti .iniustiam quoque natura quod est contra iustium naturale in iniustum ex instituto quod est conninustum ex instituto.inii istum inquam est uniuersale,vicommittere adulterium. um vero agitur
est iniuria vescumamim es iniuria dicitur.sici ir iustiam est ante quam fiat, et reddere deposui in punire maleficia est iustium,posteaquam factum est diciturius . verum dicit philosophus quMutimur hoc modo dicendi pro omni iusto actii. nonnunquam pro emendatioire iniuriς, in dici. mus quod iudex secit ius quando emcdauit aliquod maleficii ina. Alio modo omne iustum actu, id, in omne opus iustii dicitur ius ut in dimibuti&ves committatione,unde apud Fos posuit 1io nomina philosophus,scilicet δι-οἐπραγμα dc διαμεμα apud latinos vero non sunt.ideo apparet magna consisto in textu sie igitur habemus quod iniustiam est uniuersale,& antequam fianinimia vero ipsum iam actum. dem pacto iustium ante a fiat.ius vero cum est si Rum.verum hoc Gnauritus dilaeitiir pro quocunqi actit iustorius aurem vocatur commo iniuri .ae: colus enim dicitur δικα - αν o uod videtur eomprehcndere quemcum actum iustum siue sit iustitiae distri titiae siue m tiue, δι sume vero videtur comprehendere e significare correctionem tantum iniurio quia videtur esu iiisdam partis iustitiae operatio, ec non cuiuscunt iustitiae amis&operatio.
195쪽
De triplici nocumento quod es la irrogatur
Vm autem iusta sunt,& an iusta ea quae diximus: iniuriam quidem quispiam facit,&ius agit,cum ea sua sponte agit.sed cum inuitus: non iniuriam facit,neque ius agit. Agit enim ea quibus accidit ut sint iusta aut iniusta. Iniuria autem atque iuris actio tune est:cum a sponte agente fit.tunc enim uituperatur:& simul tunc iniuria est. Quare erit
quid iniustu quidem: sed nondum iniuria,si no a sponte agente sit factu.Equidem id a sponte agente fieri dico quemadmodum ut prius est dictum quod quispiam in se situm sciens agit,& non ignorans,nein quem,ne quo,neque gratia cuius: ut que pulsar,& quo,& gratia cuius,& unuquod Q illoru neque
per accidens,neque ui ut si quispiam ut mouens manum alterius ipsum pulset. Sponte enim ipse tum sua non pullat: quippe cum no sit in se situm. Fieri etiapotest ut qui pullatur sit pater.ipse autem sciat quidem illum homine esse: ues aliquem eorum qui assunt: ignoret autem esse patrem. Idem dicendum est 6c de eo gratia cuius agitur : & circa totum etiam actum. Quod igitur ignorastur, aut non ignoratur quidem,non est autem in ipso situm ,sed ut fit: id omne agitur ab inuito.Et eorum enim quae nobis natura competunt compIura scientes agimus, atque patimur quorum nihil aut nostra sponte aut inuitis fit no his: ut senestere aut mori. Est autem in iniustisae iustis similiter id quod me accidens dicimus. Nam si quispiam depositum inuitis, Sc ob timorem reddi derit: non est dicendum hunc iustum aut ius agere nisi per accidens. similiter est dicendum 8c eum iniuriam lacere atque iniusta per accidens agere,qui costgitur,atque inuitus non reddit depositum. Eorum autem quae spore agimus: alia electione agimus, alia sine Electione. Ea cum electione agimus,quae an τ s recessit deliberatio. Ea sine electione:quae non antecessit deliberatio.Cum igitur laesio sit in societatibus triplex: tunc sunt cum ignoratione peccata, cum quispiam egerit aut circa quem,aut quod,aut quo, aut gratia cuius agere non Putauit. Nam aut non Percutere,aut non hoc,aut non hunc aut non gratia huiusce putauit. sed accidit id cuius gratia non putauit: ut non ut uulneraret sed ut pungeret,aut non quem,aut non hoc modo. Atque cum extra rationem fit
Iadsto: in fortunium est. cum non extra rationem, sine tamen uitio: peccatum.
Etenim peccat quidem quispiam cum ipse est principium causae: aduersa Moro sortuna utitur,cum est seris. Cum autem sciens quidem sed non delibera. tione praemissa quispiam laedit: iniuria est.cuius generis ea sunt uniuersa quae per iram effciuntur,alias* animi perturbationes qua cunque necessario, uel natura hominibus accidunt. Hae enim iniuriae sunt. Atque a qui ob haec noocent ac peccant. iniuriam quidem faciunt: tamen nondum ob haec ipsa sunt inoiusti uel praui. Non enim nocent ob prauitatem: scit cum nocet quis electione iniustus est atque prauus. Quapropter perrecte ea quae proficiscuntur ab ira, non d audicantur ex prouidentia fieri. Non enim is incipit qui iacit ira: sed is qui prouocauit ad iram. Praeterea non fit in talibus controuersia si factum sit necne: sed si iure fit sactum. Ira nancyob apparentem oriri iniustitiam solet. Ethi. acci. Q ii
196쪽
Non enim de iacto perinde atque in commerc is contendunt, ubi necesse est alterum improbum esse si non id faciat obliuione: sed de re conuenientes. iure an iniuria sit sacta disceptanti ui autem secit insidias,non ignorat. Quare aralter putat iniuriam pati: alter non putat, si electione nocuerit, iniuriam se est. Atque his iam iniuriis est iniustus qui iniuriam facit: cum comparationerationum,aut aequalitatem transgreditur. Pari modo iustiis etiam est cum ius
agit electione, ius autem agit si solum sua sponte agit. Eoru autem quae ab imui 3 3 tis fiunt,alia sunt uenia digna: alia non sunt uenia digna. Nam ea quae non sos Ium Ignorantes,sed ob ignorantiam etia faciunt: ignoscenda sunt.Sed ea quae faciunt non ob ignorationem,sed ignorantes quidem.ob assectum autem n5 naturalem,neque humanum: non sunt uenia digna.
CvMaut iustasses 5ciniusta. I Hoc est tertium capitulum huius secundi tractatu inqim
soluit dubitationem motam in primo caritaeo.s.secundum quam iniuriam quis sit prome iniustiis,&similiter secundum quod ius aliquis sit proprie iustiis. diuiditur autem in quatuor paratra quae suis locis parebunt.dicit ergo in primis quod omnia quae fiunt sponte,sunt ius xel iniuriarzuae vero fiunt inuite non dicuntur esse ius vel iniuria nisi per aci Henxaccidit enim ut haec sint iua vel iniunxnotandum quod ex dictis philosophi emergit quota aliouodestiustuin quod non estius,& aliquod iniustum quod non est iniuria.nana siquis inuitus redait depositum is non fecit ius, quia non egit per se nec sponte sua:tamen egit iussima po accidens,quia mi illud quod est iustium opus,&potesttila iussi ab aliquo fiat sponte. E cm modo: siquis inuite retinet deposirum non dicetur saccre iniuriam:tamen iacit id quod est opus iniustum non posesses peramaens,& potest esse iniuria si fiat sponte.ilotandum praeterea quo dimid pose,N: in accidens soluit omnem dubi/tationcin quae oriri potest non solum in ijs, is etiam in operationibus aliarum vimini m. nam sci ais e t operationem temperantiae si po se temperans,ii per accidens non propriet pcrans diei potest. EQUIDEM ida sponte agetate. Declarat philosophus id quod him,&id quod in Triuite fit quae respondere vulcntur,& consonare cum ijs quae in temo lissim latissim e 1ista sunt bo est ncccssanum hoc loco tangere,& haec ad declaracionem eorum quae dicta sunt,& insequentium quς dicentur.id igitur fit sponte dicit philosophus,quod aliquis agit in sua potest e conuitutus sciens omiκs circunstantias,&conditiones requisitas inlicet quem quid,quado 1 reliqua:& addit quMoportet sponte agentem non solum scire illa singularia dicta,sed scirecti. am illa per se,& non per acciems,& item oporter quord non agat aliqua vi compulsus.vidimus enim in tertio qudd spontaneo opponitur non spontaneum,quia est aut per ignorantiam aut per vim.declarat primo hoc secui, dum membrum dicendo quod siquis compulsus alterius manu percutiat aliquem is non s te re videtur. Item dcclarat aliud membriI.Lquomodo dicitur ignorare,& quid est dicere scire per accis dras,& non per se,ut si is pulset patrem quem non cognoscit illum ut patrem, sed is hominem,&addit vlterius philose ius quord id quod ignoratur,aut quod non est situm in potestate aretis ridetur fieri ab initimaex quod rehenditur quod ad hoc ut fiant aliqua nostra sponte non mihineetale ut sciatur.nam senescire,&augeri ec mori quavis sciantur,tamen non dicuntur ficti sponte : seclrequiritur praeterea ut illa res sit in nostra potestate collocata,& a nobis fieri possit.post his philosophus accomodat supradictas dictinctiones iustas,di iniustas iuri & iniuriaeri et patet in textu euplis deposti: tutaminetur, reno redditur.notandum quod bene addunt res declaratione de eo quod fit sponte aut non spontUquia sine hae distinctione non videtur costare ulla vi tus,5 hoc presenim videtur eompetere iustiti c. A T qui eorum quae sponte agimus.J Haec est secunda pars huius capi γ aruli in qua postea quam supra inuinig uir quid sit iniuria,&docuit quando aliquia iustum ves imiustum agitur non inuite, spolite: nune inquirit,& declarat quae nam sint illae iniuriae ex quibus proprie i quis dicatur iniustus:quia pluribus modis sponte agitur,& in hoc consistit solutio dubi/-onis motae in primo capitulo huius secundi tracta Raffert aut primo diuisione mi ad ea qdicturus est dicendo quM eoisi q fiunt a nobis sponte,alia fiunt in Hectione: alia sine electione, ride non valci hoe est sacri sponte,er, in lectione: sed bene econtriuhoc est iami cu cloide,ergo sponte cit sponte agere sit mitis mirersalona sponte Vme copctit etia brutis ut in tertio vidimus, cre o cum Electione solum competit habentibus voluntatem & rationem. quare ubicunque in cloctio ibi
197쪽
,sed non emnitananaea D ci, num A fiunt in acti5υctio ibi voluntas,& ubi eunet voluntas ibi principium sponte agendi,stit notγ9 tuit. CUM igitur laesio sit. Affcit philolophus diuisionem quandamission bus humanis o in triplo. na quae fit ab inuito:alia quae fit a Iponte agenteminia suae fit ab est γt- per hane diuisionem ostendit quod aliquis per accidens agat operationem iniustam non tamerat iniustus. na ille qui agit inuitus ea ratione nec iustus dicendus est nec iniustiis,sed fieri potest inquis agat rem iniustam, inuitus ergo ille non erit iniustias. affert postli distinctionem philosophus eorum quae fiunt a nobis inuitis ponendo duplicem gradum.nam quaedam fiunt ultra rationem ,&opinionem & talia non dicuntur peccata, sed infortunate laesiones: quaedam vero non extra ratio/ncm peccantur &h dicuntur quid peccata cum prifici plumastendi,&potemia sit in au te Peccatiunoni citate turlaeta cum vitio ut paret in textu philosophi,sed ut melius intelligatur
quatur is nocendi modus secundum quem fiat iniuria : 'ex qua proprie dicatur iniustiis, Ac ideo at/ tulit superiorem distinctionequam declarare incoepi 5 nunc sequetur. CUM RVTEΜ scies. Prima &superiori io non est iniuria licet sit in iustii actioi nunc vero ostendit fieri posse iniuriam non tamen ille erit iniustus.vnde non sciauitur hic egit iniuriam moest iniustiis,etiam si sponte egerit quia requiritur ut agat cum electione,&dcliberatione 'cede pio d siquis miram res aliam huiusmodi serit perturbationem, ni utram quidem sacere poterit:non tame statim sequitur qu sit homo iniustiis. Notandum aucta philosophus dicit perturbatioiactatque affectus qui nectita rio vel natura hominibus insunt,necessario intila dicuntur talia ut lames, sitis bc huiusnodi: natu/ra vero in timorem iram, & similia. nam siquis propter samem intollerabilein agat aliquid iniu/num dicetur steilla iniuriam non tamcn V labitur iniustiis. Idem diatur deἡra,mcm,miscricon clia,&similibus,quarum meturbationum aliqua motus siquis agat aliquid non habet tempus de liberandi, quod si haberet fortasse non egillat talem iniuriam: ex quibus paret quM aliquis age re iniuriam poteli sponte, & sciens tamen non eritiniustias, quia non ideatur nocm Ob multaeo rem et inquit philosophus. sEDCVM n aquis. Hac in parte philolaphus ostendit quan aliquis, di perquam iniuriam factam dicitur iniustus, & o dit hoc pacto.is qui VK Iniu riam per principium coniunctiim cauta iniustitiae est iniustus citis qui agit iniuriam cum riccta, ne, di dolo rione antccedenti est huiusmodi mo talis erit iniustiis. Ex his soluta est dubitatio su/Perius allata cistat quenam sint ills iniuris ex quibus aliquis dicatur ullustiis, quam philesophiis in hunc locum distulisse videtur propter multas dubitariones de iure,& iniuria quae intero an quas latuere oportuit, di multas distinctiones afferre declarando de quo iusto intendat, vid licet de ciuili, & quomodo diuidatur in naturale, dilegitimum, N: quomodo se habet tanquam uniuerasale ad singula&r liqua, quibus solutis,&aeclaratis vcnit mr distinctiones pulchcrrimas adde clarandum, & soluendum ob quas iniurias *ns dicatur initis lus, nam non ob ea quae fiunt ab in/uitas nec ob ea quae fiunt sFontesii electione, sed tantum ob eas iniurias quae fiunt ab alis O HOctione&ddibo one praecedenti. Q UAP ROPTER perrecte ea quae proficiscuntur.ybisces tertia pars huius capituli in qua philosophus allatis superioris sentciatijs scilicet quod is qui Iedit sine doctione sciens aliqua mmimatione inpulsus iniuriam quissim facit non tamen propia est iniustus sed ille tantum qui ob prauitatem,Scum electione nocetest dicendus itissimis: c haec arat & probati& primo resumendo illum qui sciens sine electione o ratur,& laedit aliqua m ibatione vehementi pomotus ostendit quibusdam rationibus quod talis no est proprie initimis quia suae iniuriς non habentur quasi sintra prouidencia D , sed per aliquam subitam perturbationem,quae arguit non ex habitu sactam esse tallam inhariam , ethici illi qui ira quae est vehemens mturbationaocent&iniuriam Diciunt quasi principium sit extra ex quo apparet quod i nam tacit cum sponte faciat,& sciens in suo arbitrio sit laedere vel non laedocinon tamen est iniustiis ea non laedat eum clectione e probat idem ex signo quodam: ipsi a cum aliquis iniuriatinio iram di/s matur de iure cum constet desino: luod non disceptaretursi proprie putareturi mutasses eum cxmstet de facto, & ita sit manifesta iniustitia, id de facto non disceptatur, et in commmiis cum negatur &politum ves aliquid tale inineresse si alterum duorum Ela improbum nisi fiat obliui, ne scd illi inret quos Dcta in iniuria po iram eum conueniant de resina chsceptant de namquam on potest esse ibi occulta fraus eo pacto,quo me potest incommotiis ubi laedem dccipere potest sciens Puta ne ando depositum.nam talis decipiens non ignorat , scilicet fefacereves secisse inui/rialia,sed in ira ille qui passus est iniuriam putat se accipe iniuriam ille vero qui laedit putat ira inferre iniuriam, sed perturbatus ira existimat se iure offendere in iniuriam non affore.verum iniuria
quidem facit non tamen vidi dus iniustus. VI autem lacu Midias. I DNTer
198쪽
iis quod quando sit iniuria eum vitio,&'cum lectim lsit cum e mone est initimi Mnam quidit eo principio quod . vitiu pertinet est dimidus intumis: sed qui laedit cum Hectione est huia
moti ergo talis vicetur iniustus,& iustius e iam qui facit ius eo principio quod pertinet ad virtu, rem,&cum electione ius facit. C OMP Λ R ATIO NEM rationum. Innuit iustitiam distributi 3r G. E. Q U ALIT A TE M. Innuit iustitia comutativa,&cometiaac aertioni.Ex his potest concludi φ iniustus est qui sciens iniuria iacit, umelamone ac deli ratione praecedenti. institi vero econtra.na omnia quae dicta sunt dei musto,&iniuria competunt iusto contrario modo. Eo, 33R v M autem. H cest quarta pars huius capituli, in qua philosophus distinguit ea quς fieri videtur a nobis inuitis,& eorum dicit aliqua esse venia digna,aliqua non ,sed notandum quo philoisphus sumit hic inuitum fieri largo modo id quod vere no est proprie tale,sed id quod fit a nobisis poturbationem aliqua necessariam vel naturaim quae antea attulin& tamen illa fiunt a nobis sim recum principium agendi ves no a di sit in nobis,sed sumit philosophus largo modo fieri ab is uitis,quia non fiunt eum Hectione. horum igitur dicit philosophus,aliqua sunt venia dimi'aliqua .
non mam ea sunt ignoscenda non qiut facimus ignorantes tantum , dc enim talia non euent digna venia,sed quae ignorantes iacimus mignorationem.notandum qi d ignorantem agere ut in aeditio percepimus, it philosophus qui ignorat in Vmuersali. po ignorantiam vero illum qui in agendo ignorat in particulari aliquam circunstantiamommium primi,ut siquis ignoraret iae adustorium tui rexemplum securuli visiquis ignoret hanc esse uxorem vicini,e asti man, de credens sine d ubio esse suam.quare primus ignorans tantum in Vmuersali non est excusandus,in ignorans, 2 non solum ignorans tantum, sed per ignorationem in particulari circunstantia aberians dignusvidetur venia,si simul sit ignorans,& per i orationem agat.item siquis ignoras agit ob pertilibati,nem,aut necinariam,aut humanam videtur venia dignus: et siquis Tint ob same quia talis est ignorans in uniuersali,&compcllitur ab affectu necessano. mucompulsus in incitatus ob volo Uatem non ob samem egerit iniuriam,non est dignus Venia ideo addidit perturbatione non humana,& caetera, ut a Met in textu,hic videtur esse duobus modis venia dignus,aut cum errat, de per ignorantiam,vuesit ignorans in uniuersali,siue non, dummodo Vpo ignorariam ui panicii rari ignorando aliquam circunstantiam, aut cum ignorans in uniuinali,& sines in paniculan agit aliqua naturali necessitate compulsus visamcista si ignorans in Uniuersali ista de noceat nulla ne Cestitate compulsus,nec ciculatione,nec venia dignus esse videtur.
Mbiget autem qui spiam si determinatum sit satis:deliciendo, pa= 8 tiendo iniuriam. Atque si ita sit ut Euripides inquit: absurde disces. auaeris Parentem quomodo occidi meam Sermo est breuis: non exitus longos habet. Volens uolentem: uel uolentem nonu
lens. Utrum enim reuera sua sponte quispiam iniuriam patiatur an nemo,sed i omnes inulti: quemadmodum & omnes qui iniuriam agunt,sua faciunt sponte Et utrum omnes hoc modo: an quidam inuiti similiter &cum pati uturho limines iuscnam omnes cum ius agunt: sua faciunt sponte. inrare consentaneuest rationi: similiter opponi eos qui iniuriam,& qui ius patiuntur,ut aut sponte patiantur aut inuiti,at absurdum uidebitur si om nes etiam ius pati sua sponte dixerimus . nonnulli nanque non sua sponteius patiumr. Enimuero de hoc si
quoque quispiam dubitauerit si omnis qui passus est iniustum, iniuriam pa
tiatur: an ut in agendo sic&inpatiedores sese habet:Etenim fit ut ad utru per accidens .ipsa iusta accommodentur:& eodem modo iniusta. Non enim
est idem iniusta agere,& iniurias agere.neque iniusta pati,& iniurias pati. Siρ militer & in agendo,patiendo p ius. Fieri enim no potest ut patiatur quisquainiuriam . nisi quis iniuriam faciat.aut ius patiatur: nisi ius quispia agat. Quod ει si simpliciter iniuriam facere,fit sua sponte quempi a laedere:& idipsum,sponte inquam laedere: sit laedere scientem dc quem,& quoiatque quomodo,incost
199쪽
tinens autem Ipse sibi sira noceat sponte: ipse nimirum iiiiuria passtur sua sponte fieri potest ut sibii psi iniuriam faciat.atque hoc etiam ipsum, unum quid est eorum quae dubitantur:si fieri inquam possit ut sibiipsi quispiam iniuriam faciat. Praeterea fit ut sea sponte quispiam ob incontinentiam ab alio sponte j, i nocente Ioedatur.Quare fit: ut sira sponte quispiam iniuriam patiatur. An deo finitio dicta no redie sese habet,sed huic,laedere inquam scientem que,& quo, atque quomodo: hoc est addendum praeter illius uoluntatem inditur igitur sua quispiam sponte,patitur* iniusta. Sed iniuriam sua sponte patitur nemo.
nemo nanque uult,neque incontinens ipse sed praeter uoluntatem agit. Nemenim uIIus id uult quod non existimat esse bonum: incolinens autem id agit, quod non putat esse agendum. Qui uero dat sua: quemadmodum arma sua Diomedi Glaucus dedit, ut dicit Homerus .Proque noue,centum:pro serro tradidit aurum. Is iniuriam non patitur:dare nam est eollocatum in ipso.Sed ut iniuriam patiatur non est in potestate ipsius situm: sedis sit qui iniuria agat, o sua sponte neminem iniuria pati. Insuper ex iis quae prooposuimus,haec duo restant deinceps dicenda:uter,iniuriam faciat, utru is qui, plus pr er dunitatem tribuit,an is qui ilIud habet & si fieri possit ut sibiipsi quispiam iniuriam iaciat Etenim si sit illud quod prius est dictum BC qui di stribuit non qui plus habet,iniuriam faciat,st quispiam plus alii quam sibi tribuat sciens,sponte': quod quidem moderati homines facere uidetur bonus enim Sc aequus, minora sibi tribuere selecis profecto sibijpsi iniuriam iacit
, i neque hoc simplex estoex alio nanch bono plus forte consequitur:ut gloriam,aut absolute honestum.Soluitur praeterea&per dissinitionem agendi iniuriam.nihil enim ipse praeter suam patitur uoluntatem. uare non iniuria, , patitur ob idipsum.sed si minus capit:laeditur tantum.Patet autem distribuorem:iniuriam agere.sed non eum semper qui plus habet Non enim is iniurias it cui inest iniustum: sed is cui potestas inest id faciendi sponte Haec autem
est unde principium aetiis.quod quidem in Ipse est distribuentemon In aeis 4 cipiente.Praeterea cum facere multis dicatur modis, Sc modo quodam expertia animae,& manus,SI seruus occidat hero iubente: iniuriam quida non agit,
, , iniusta autem facit. I nsiper si iudicauit ignorans: non insuriam facit legitimoleo nec est iniustum iudicium,est tame aliquo modo iniustum. Aliud enim est legitimum iustum:aliud primum. Sin uero cognoscens iudicauit iniuster plus habet 8c ipse uel gratiam uel uindictam,perinde igitur Sc is, qui ob haetiudicauit iniuste:plus habet aloe si quispiam accaeperitimuriae partem.Nam in illis,qui fundum peruerso iudicio tribuit: non iandum caepi sed argentu. Atqui putant homines in seipri esse situm iniurias faceretquapropter N imustum esse facile arbitrantur.hoc autem non ita sese habet.coire nanque cu uxo ν 8 re uicini,& pulsare proximum,dare argetum manu facile est, Sc collocatur in ipsis: sed haee agere sic se habentes,neque facile est, neque in ipsis est situm. , , Simili modo cognoscereiusta atque iniusta,nullam sapienti1 esse putre. pro pterea' non est dissicile ea de quibus Ieges diistitant:intelligere. at non haec Iunt ipsa iusta:nisi per accidens.Sed tunc sunt iusta cum quodam agiitur mos
200쪽
do:& quodam distribuuntur modo. id autem dissicillius est: quam ea huae sa
nitatem eSciunt scire.Et ibi nanque mei,uinum,uerat m,adustionem, in cistsionem uetare: perfacile sane est sed quonam modo ad ianitatem essicienda, N GI,& quando sint tribuenda: tanta est dissicultas scire,quanta est medicii esse.Ob id autem ipsum & iusti non minus esse putant iniuria facere,quia uir iustus non minus,sed etiam magis horti singula facere potest: vitiare in i uxorem cuiuspia,& pulsare alique. & uir sortis in acie pro icere clypeu: tergi uersis sugam arripere. At timide agere & iniuria facere: non est fise facere: nisi per accidens: sed sic se habentem haec facere. Quemadmodu& mederi,atque imcurare non est incidere,vel non incidere aut medicamenta dare aut non dare:
sed hoc modo sese habentem haec agere. Iusta aut in his sunt qui particeps sunt eorum: quae sunt simpliciter bona. Habent autem & exuperationem in his &desectionem. Nam quibusdam non est ipsortim exuperatio: ut dris soriasita quibusdam uero nulla pars est utilis,incurabilibus inu malis : sed omnia nobcentiquibusdam autem ustp ad aliquem terminum,atque hoc est humanum.
AMBIGET aurem quispiam. Hoees quamim pirulum huius secundi tramnis in quo i
mouet plures dubitationes quae oriri videbantur ex ante dictis,&eas soluit. diuiditur autehoc capitulum in quatuorpartes.in prima mouet tres dubitarides, bc ibi includitur una alia,&sie videntvrcssequatuor,bceas soluit,bera illis oriuntur diis aliq dubitationes quas etia soluit postea in secunda parte.intoria affert tres opiniones de facilitate lim,& eas reprobat . in quamos dit in quibus bonis,&personis sit iustu, di in quibus non sitiin prima igitur parte format talem dubitationem: vim re vera sua sponte quis patiatur iniuriam.deinde hoc pacto, vim omnes patiantur iniuria inuiti,an quidam inuita qui clam Iponte vel volentes ut inquit. notandii quod philolophus congrue mouet hanc dubitationem:quia dixit ante quod is facit iniuriam quis nae agit iniustu,&si adesine electioiae non est inius lassi clipensemitiustius. exquo videtur quoa omnis qui patitur iniuriam 'onte pariatur sicut agens sponte agitaecontra etiam vidctur quod sicut Vcre iniuriam est sponte, sic econtra pari iniuriam fiat inuite': hac vicitur esse vera sententia. Zimruetia mouere tale quara monem ex lententia Euripidis,qui inducit Bellorosonte se hoc pacto excusante de mamcidio quMVolens volentem aut uolentem uolens occidi ac si mater voluisset ut sibi fieret iniuria,&hanc Miam non Vicitur probare phs.ideo dixit absurde Euripide dicere: nam potest nec enim volens volenrem,aut nolori nolente: Euripides vero contrano modo eam attuli Eideo mouet quantioncm E T v m omnes. , Affert aliam dubitationem re opposito etiam sicut dubitamus vim omnis qui a spatitur iniuriam sponte patiatunsic'de ijs qui patiuntur ius virum omnes inuici an volentes patianriirlii Man quidam sponinquidam inuituti hoe est instanti turduo paria oppositioni siniuria agriciniuriam pari:ius agm di ius pati,& vidctur consentaneum quod eodem modo ista opponantur, etsi altersi sponte agatur,& alterum crim insimilitasi pati iniuriam fiat spontereis modo iuupati sponte fiat,ita ut eodem pacto formetur quaestio de ratiendo ius sicut de patiendo iniuriam ,6edicit phs quod vidctur absurdum dicere,quod omnes sponte patiantur iuxna ius est vel emendatio iniuriς vel squa retributio.ille igitur cui datur,& redditur nae Udctur pati: ille vcro cui aulatur non sente pati ipsum ius nec ille similiter, qui mittitur ad luppliciu. quare quida sponte,quida influmis patiturius,5 haec videtur vera determinatio huius qussionis de patiendo ius. ENIM vero ac de hoc.J Affert alia dubitationem plis quae oritur ex dictis di eam solui dubitaturin. virum omnis qui patitur inlumina patiatur iniuria ita ut idem sit iniustu pati & iniuriam pati: quatuor igitur sunt opposcioci. iustum agere: iustum pati,iniustium agereriniustiam pati,ius ager ius pati: intoriam agere iniuriam pati. Bluit autem plas per distinctionem iniusti,& iniuris ostendiso quola iaci est idem inaustu pati,& iniuriam pati si Cn. pens inuitus Ac per a ens agere potast rem iniusta, non tamcn agit iniuriam iopatinis pati potest per accidens iniustum non tamen patietur iniuri A D HU Isaid agente&-entemam Matur iustum, di iniustu po accidens,na agens quan ετ' agit sponte post quidem agere videtur. unde superius dixit plis.iniuria aut atque ius definitura o sponte uri inuite amate proficiscaturinam Cain a sponte amiteproficiscitur,vituperatur,ci simultum