장음표시 사용
211쪽
ARISTOTELIS STAGIRI TABATHICORUM AD NICO.MACHVM LIBERS E X T V S .
IOANNE ARGIR PYLO B TZANTIO INTERν RETE cvM DONAT i ACCIRI OLI FLORENTIONI COMMENTARII s.
De recta ratione duplici inlature,& partibus animaL Cap. ILUm autem antea dictum sit medium expetedum esse: non exuperationem,ne desectionem,& mediu peroinde sese habeat atque rectarat dictat: hoc ipsum deo inceps diuidamus oportet. In omnibus enim dictis habitibus quemadmodum & in caeteris est quoddam signum: ad quod is inspiciens qui rationem nabet in tendit,atque remittit est quidam terminus mediocritatum,quas inter exuperationem deseetionem dicio, mus esse:ita sese habentes ut recta ratio statuit. Atque sermo talis est quidam uerus:non tamen dilucidus.nam&inquavis opera,atque cura circa qua uer satur stientia,uerum est dicere:neque nimium,necpparum esse elaborandum uel quiescendum sed mediocriter,& ut ratio recta praescribit. At qui hoc innotum habet nihil plus scierit:ut si quispia dixerit ea esse corpori asserenda quae A medicina,& ut is qui hanc habet scientiam iubet. insapropter& circa habio . tus animi non modo uere hoc dictum esse oportet: sed etiam determinatum quaenam sit ipsa ratio recta & quae eius sit definitio. Virtutes stam animae suo perioribus in locis diuisimus: Sc alias moris, alias mentis diximus esse: atque de moris quidem uirtutibus iam transegimus.De reliquis uero dicamns oporτ tet: prius siste de anima declaratis. Duas igitur esse animae partes antea diximus.ea q rationis est particeps:& eam quς eiusde est expers. Nunc aut identidem pars ea quaeratione habet est diuidenda.atm sit suppositu duas esse paros tas quae sunt participes rationis. Una qua cotemplamur ea quoru princi pia, ut aliter sese habeat minime fieri pol. Altera qua perspicimus ea quae aliter se se habere possunt.Eae nam animae partes diuersae sunt genere,quae sunt aptae ad res eas cognoscendas quae genere disserunt.siquide ipsis inest rerum Agnis tio similitudine quadamat accomodatione. Atque harum altera uis sciede altera uis subducendi rationem uocetiar,consultare na*,rationem* siabducere:eadem possunt. Nemo aut de iis rebus consilitat quae aliter sese habere non possunt auare uis subducendi ratione:una pars eius partis est animaequς rationis est particeps. Sumedum est igitur quisna utrius p sit optimus habitus. Hic enim utrius. est uirtus.uirtus autem est ad proprium opus.
212쪽
JUM aut aurea dictum siemedium. Mirii inordine in tradenda doctrina seruans phi ilosophus Arista es, postea sim, quam virtute morali diligentissimedo innue tra,
Ictare aggredi rur derecta rationeqvie cum induliniri virtutis superius assignata pari luna aio ultima Gmqucietur,necinario hoc in loco declaranda erant. verum cum hoc totum pendere videat ex cognitione virtutum intectoni uariamroslandit latissime unamquamn Qt, tutem intellectivam in hoc sexto libro,incipiendo primo a potentiis anime quae sunt principia operationum nostiarum,& resumendo breuiter diuisiora iam antea allatas ut appares it inserius sit setia hoc agit, quia in fine primi virtutes diuiserat in morales,& intellectivas,& expleta doctrina mo/ um,eouseques erat intellectivas declarare,ut cognita natura cuiuis virtutis: Mosecretur πνlane ipsa Hicitas in cuius diffinitioe tam potissimam partem virtutem assum cratidiuiditur thic liber in quatuor tractatus.inprimo determinat de partibus animae quae sunt principia nostraesi crationum.in secundo de virtutibus intellectivis. in tertio de quibusdam habitibus qui 'dentur habere sinulitudinem cum ipsa madetia.in quarto mouet & soluit quasdam qstiones inca sipient&pmd . primus tractatus diuiditur in duo capitulaein primo proponit intentionem suam utati Gordium quoddam,& affere diuisionem potenciatu animae.in secundo declaratra,quae sunt naipia humanariam operationum.primum capitulum diuiditur in duas partes, di in prima philoisi Phus pro nendo tuam intentionem, dicit quod cum antea declaratum sit medium esse sumen in nrtutibus inter excessum atm desectum, ut tecta ratio terminat et nunc declaranda est ista recta mno: quia ipsa est insula in omnibus habitibus tam moralibus de quibus dictum est Q in aliis intestmvis deci uibus non est dictum.nam in omnibus habitibus laudabilibus,&midiosis ista duo esse id .squoddam persectum,ad quod respiciens inuti sagittarius qui talam habitum habet ma
nainus operanar tecundum te tam rationein quo illud attingat.&esteriani hoe aliud. qui si minus mediocretiarum, quem egredi non licet declinado,aut ad desectit,aut ad excessum.mdedi
2 p inquit.Est modus in rebus,sunt certi denim fines, Quos ultra citram nequit consillae te .hoc a 'pi potest recta ratione,quae cum sitansula in omnibus habitibus Ridiosis in,
taciti aest.distingvcnda est praeterea, quia non visariam dicituriquot.msunt virtute ' habbrus intellemulam indenturola species re ratiois.sunt autem initures,& habitus intes ut ars.lludaicia,scienti sapientia, intellectus. nimiet istorum sua est recta,mo ami propria ri apparrat interius. a voDDA
int interim a v ODD A M signum. i. finis quem intendit quiuis habitus. tundum inaed irrutum quaedam moletiles:quaedam Intellectiuς,&nobiliores 'dentur esse intellectiliae quam morales raratione qua morales pcificauimuridiffinita in autem virtus qunes mediocritas.haec autem me cito snon accipitur pinnaturam rei stafim rectam rationemaea igitur eo noscenda est 5 dissinguendam atticularita intelligaturiquia in genere cognitionis eius esset confusa. AT Eser
mo Dest quidem venis. Oumirphilostylius in propter hoe quod dictum est sic in pincit , ocvniuersali squod recta ratio'illa quae respicit signum ad quod tenderede musat et illa dammmat mediocritatem:non tame hoc sufficit ad percipiendam rectam ratione ut exemplo artis Προ- .sicut treta ratio facie se habet ad lactibilia,&ea quae ab arte ficiunturrita myci te navet ad agibilia.sed ad benefaciendum in quavis arte non sufficit scire faciendii mos et a prae pia artis insto in rebus agendis nosufficit scire, endum esse secundum tectam terminada est ista recta ratiorqua: nam sit,inc quae sit cius distinino riparticulariter.
8 'R 'Qr diabitus, post candi philosophus ex his quae dixit quod oporterdeclarate ed
it ipla recta racio,1 q sit eius natura atly rilancia, k sit cius terminus. DETER MIN AT v bus modis exponi potest. vno modo qui sit rius terminiis.i. cius damnitio quae est ut quida sim P tremunus.nam quod nomen implicite significandiffinitio significat explicite, de ideo dissinitio potis a mari quidam tamin alio modo terminus accipi potest proninu recte ratiot&nam id Quod devim tecta ratio in qualibet re est terminus misectionis illius rei,di quasi mesura quaedam
tamens m 'm in unaquaq; re. videtur enim accedere recta ratio ad statuendum fines metaso rationum ultra quas progredi non licet. Wraet expositio bona, scaccommodata videtur.notandim quod bibariam loqui possumus de recta ratione. Ira modo quod intrates acquirende sunt δε opera rario, sequendo mulam mus nec declinando ad excessumta deflectum.Alio modo quod videndum est quid sit ista tecta ratio: non modo secundum Penus.
sed matris nummamquam pspeciem eius,5 essentia curus habinis sunt diuersi. sicendus unis depent esse rationes.quare, modiccndu est quod vi res debet sequi rectam rati dirum ducem
213쪽
d eni: erit vera sortentia,& verus dicendi modus, tamen est Himici rob uni di n5 ussicit quia omnet videre vltrius quid ipsa sit, sed cum habitus sint diuersi qui reguntur tecta ratii vid
te oportet quid ipsa sit non modo secundum mavs Vt diximus:sed etiam secundum unaquani sp clam eius ut intelligatur quae sit et habitui suapropria ratio tosta. Ἱdendi igitur enit habitus in tellectivi eum sint tormς potantiarum animae: Ia ac potantiae sunt ipsius animς ut ordine proco, datur. UIRTUTES italanimae. Haec est secunda pars huius capituli,in qua philosophus postea u praemisit intentioncm sua veliari exordium cluodia: nunc repetit diuisionem illa facta in extremo primi libri de ipsis virtutibus: ut ostendat quod Minquitur tractare de virtutibus intellectivis, di viresumat distinctionem potentiarum animi. quibus distinguatur habitus intellectivi, N: Πυτ cipiatur spmestem rationis. DUAS igitur esse animae partes. Resumit philosophus eam diuisionem,quam secu in ultima parte primi libri cum dixit animi nostri duas esse parnes una rationaia alteram irrationalem:atque partem irrationalem aliquato larius ibi declaraumquia in ea parte collocabantur pene omnes virtutes moraecide quibus immediatedicturus erat . nunc vero irrationali parte omissi urationalem assuminin qua collocantur Inutes mentis 5c intellectiuς,de quibus dicturus est,&eam diuidit dicendo Φ una in eius pars.spotentialis, accipitan.parte hic pro pol .ma inqua eius pars qua necessaria percipimus,di ea quoni principia inter se habere non pfit. alia vero, qua percipimus ea,quae modo fieri modo non fieri possunt,&quorum principia non videnturec eo a pacto cessaria,sse potius contingentia. S VPP OSIT U M sit. Quiano debemus afferre multas probationemam in locis suis et in libro de anima haec latius tractantur. E AE nanque animae partes. Probat membra diuisionis alta ,6c ostendit illa generetaediuersa ex obiectis suis diu snoc pacto.diuersarum rerum potaplendarumatiueris debent esse potentiae,sed nccessana de contin/stentia sunt obiecta percipienda diuersa eo genere z ergo harum rerum potentiae poceptius genere debent taedi sis paret ratio, quia poceptio fit istandum conuenientia,&similitudinem quanda cognoscentis ad idquod cognoscitur, quod si res di obiecta sunt diuersa : potentiae etiam eogniti debent olla diueisς,6cssistinctae ut unaqu' potenria per priua sit accommo ta rebus quae peripiunturinotandu quta cognicio nostra videtur fieri ex coniunctione cognosceris,di cogniti,quodiari non possie apparet nisi secundum conuenienti di similitudinem quada,non quod res sint in nobis tales,quales sunt extraesed agi int,6c mouent sensus nostiosedeinde deseruntur ad phantasia:deiii de phan mala repraesentantur intellectui possibili,5 suscipiunturis omnibus conditionibus materiae spoliata in ipso intellectu possibiliumediante intellectu agente,& vi lumine* ipsius itaque notes, similitia dines rerum in anima repromtatur. Vnde in libro de interpretatione dixit philo phus,quo verba sunt signa passionum quq suntin animo: passiones vero similitudines rerum. 5: in libro de anima: at qui nccesse est aut rea ipsas,aut ipsarum formasarii species in anima esse . at non sunt in ea res ipsς μαω.non enim ipse lapis in anima, sed sorma libidis inest.ergo forma rerum, dispecies in anima sunt, quare anima est ut manus. manus enim institumentorum est instrumen/tu, di in Iccius omasorinarum eristit. qualis enim in lapis: lignum,&simili aetates sunt ipsς res, sed earum similitudines,& spccius,quare cum res percipiendς secundum similitudinem,& conuenie
.ue consultatim,& subducendi vis,oc prima est qua percipimus necessaria.vel est de necessariis ec ijs quae non possulit aliterse habere. altera est circa contingentia,& ea quae possunt aliter se his quae consultativa pocencia diritur,Vel Vis quaedam subduc i rationem, idest ratiocinativa. Ide
enim in consultare,dc subducere rationem.Versatur autem circa contingentia,quia nemo consultat
de necessarijs de de iis quae aliter se habere non possunt,sed de contingentibus,& ijs quae possunt aliter at' aliter se habere. S V MENDUM est igitur. Declarat philosophus quod habitus istarapamurit virtus earunde,N postmodi propter dicit quod sumendi sunt habitus istari pallium, quia ij numtis habebitur virtus eam. prodatur.id a quo proficiscitur opus persectit,& propnsi ali, cuius potentiae est virtus illius poteriae.sed habitus optimi sunt a quibus profisscitur operatio op/tima istarii potentiaruaergo habitus optimi sunt Virimes earundoemaior pate uia virtus missis ne circa perscctu,& proprium opus. od in secundo inquit plis, in ergo dicendum quia omnis viri ed illud ipsum cuius est artus bene se habens perfici 5 opus eius e reddit.scuius est initus . nibnor quo p est manifesta quia si sunt habitus perficientes istas potentias sunt etia virtutes earunde ex quibus proficiscitur optima opcrario,quare accipiendoriabitus optimos istam potentiam,habes, b
214쪽
traphilosephu multis rationibus.prima,omnia quae in laetiis agens ageremi intestinus possibilis suscipere potest,sed cum intellinus agens intelligibilia agere possi Que necti a sint sive Gotingentia,nc intrite Nossibilis intelligere posse vidor,&sincipere etiam talia, esidi a sine cum sit unum pomna.soeunda, praetrita omnia qus percipiuntur a potentia rationali perca retitia continentur sub suo adaequato obiecto,sed talis potentiae adaequam obiectum est ensi quo G/prehenduntur necessaria, di contingenti ergo contingentia,& necessaria percipientur ab tali potentia unicaeremasicut se habet materia prima ad omnes formas materiales suscipietas sic se habet anima ad species rerum percipiendas,sed materia prima mica potetia suscipit omnes lamas, ergo e dcm modo anima unica istemapempit tam necessaria q contingentia,& sic non erit potencia r
tionalis diuidenda in duas.oppositum tamen dicit philosophusdiuidenti ipsam in tantificam;
consultatium, quia sicut res diffisunt,ita 5: potentiae debent differre.pro solutione duae afferuntur opinionesamma dicit quω contingentia duobus modis accipissitur aut in univcrsali di secundum suam rationem formalam,&sic contingentia Wdentur esse necessaria,cum cistine Arsub quo. dam conceptu comuni,& sic erit una tantum potencia, secundo modo sumuntur in singulari, di muniuersidi ratu ne,sed ut variari possunt,& hoc pacto sunt diuersarum potentiaisi,&dicut quia singularia percipiuntur a In senses interni contativa. dicunt ergo quod sunt hoc patia duae partes animae,una scienci,alia ratiocinandi siue consultandi.i. vis cogitatiua quae est de singularibus,& G de uniuersalibus.ista opimo mihi vicitur salsaequia phila hus diuidit patrem animς quae est rati natis preestimam, N: ambae ills potenris in quas illa dinunditur sunt de natura sua rati texat vis cogitativa no est de se ratiotiali Lalia opimo est Butae: qui dicit quω ista pars anime non vere diciditur in illas duas potentias,sed dicit quod diuidi videtur respectu habituum:quos suscipit,& qubbus ins amr m chrit quod est ma vis qua anima percipit ncccssaria,N: concinmitia,tanimquω plutosophus procedit disserendo.haec quom opinio mihi non placet nec eius Blutio. plalolaphus manifeste videtur sumere potentiam rationale anteqlnsormetur ullo habitu,& eam inubdere in duas potentias diuosas nondu informatas habitibus. prius.n.differunt,postea Insormanturdi uenis habitibus quare ' se , identur essedi sis. veru nonnulli hic decipiunturiquia creest pistantum loqui de ijs quae a natura fiunt,sed non moela naturaliu fit smno, sed eorum etiam quae no/stra opera fiunt.sed res quae fiunt a natura,& non videntur posse fieri a nobis, & ea quς finia nobis de non fiunt a natura differre genere videnturicii igitur res differantaenere,& principi 'diuersς videtur rise potentie per Priue,&diuosa principia percipientia. nos igitur dicere possumus partem ani rationalem diuidi a pho in duas potentias ratione diuersas.na stat res percipic ς dasseruianira potentiae precipientes: quia per prio fitfin similitudinem.Praeterea plis loquitur hic magis de G/tingentibus quae a nobis fiunt,a de ijs quae a narii ad rationes vero respondere possumus Ad ptimam cum dicitur quia quae inisectus agens agit intellectus possibilis suscipere potest,concestaties sed dicendum quo d intellinus ages bifariam dici potest intcllectus speculatiuus 5caelium. Metiam possibilis. Ad secundam ω dici mr quod u obiectum debet esse adaequatum cuius, potentisconcedo si accipiatur potantia consula antri distinguatur.hic asit disti ultur in suas partes ut
vidimus. Ad terciam dimidia quo d verum est de materia remota & inconsulo ac pia: de propin qua vero minimcinam alia est potentia ad formam ossis,alia ad formam camis, sic illa potentia ra/tionalis pruno sumpta in differenter se habet: sed distincta postea in suas partes ad diuersa, di aquae; illius ad sibi propria,& accommodata.
De principiis agendi. Cap. II. Ria autem sunt in anima,quae sunt agendi, ueritatis j principia: sensus,intellectus,appetitus. Atque sensus, nullius est principium lactus.quod quidem ex eo patet q uia besuae sensium quidem habet:
actionis autem sunt expertes. Est autem id in appetitu persecutio atque fuga:quod est affirmatio, negatio j in mente. Quare cum moris quide uirtus: habitus sit electivus, electio uero appetitus deliberativus ob haec ipsa, Sc rationem ueram, Sc appetitum rectum esse.oportet, si electio sit midiosa. atque eadem illam quidem dicere: hunc autem persequi. Haec igitur mens, aroque ueritas activa est. Mentis autem eius quae conleptandi:non agendi,necn
215쪽
LIBER SEXTUS ro Enciendi principium est bonum ae malum,uerum est atm salsum. Hoe en Im
mentis est omnis,opus .sed actius mentis ueritas est consentanea appetitui re .cto. Eleelio igitur actus principium est unde est motus, sed non id gratia cusy ius. Appetitus autem,eaque ratio quae alicuius est gratia electionis principiuest. Iccirco neque sine intellectu, mente*,neque sine habitu moris est ipsa elo
stio.Sine nanque mente,atque more non est aeuo bona: nec item contraria.
. . Mens autem ipsa nihil mouet: sed ea quae alicuius est gratia, activa. Haec enim N ei strari menti prsest. nam omnis qui facit. gratia huius facit.& non est simpliciter finis: sed ad alia d.& alicuius id quod efflei tur: sed non id quod, agitur.ipsa naque bona actio finis est:& huius est appetitus. Quapropter eIeoctio uel intellectiis est appetitiuus : uel appetitus intellectivus.'tale princio pium est homo. Nulla autem res iacta est eligibilis .'Nemo enim eligit Ilium
expugnasse.neque enim de eo consultat quod fustum est,sed de suturo ac contingente. factum autem non contingit non factum esse. Quapropter recte
Agatho dixit. Hoc etiam ipse deus, solo carere uidetur. I nseyum ut faciat, quod laetum est atque peractum. Opus igitur utriusque partis intellecti ueritas est: quare quibus habitibus maxime pars utraque uerum dicit: ij sunt
TRIA autem sunt in anima. Hoe insecundum capitialii huius primi tractanis, in quo pa/steaquam diuisit animam in suas panes,scilicrepotentiales ut inde accipiat eos habitus: luis rui tes intellemus.nu declarat principia operationum humanariam . diuidi dirautem hoc pitulum in tres patres,in prima ostendit id quod dictum est,scilicet quot sunt principia humananim operationum.in secunda quomodo dissemirutacetus specul. atiuus ab intellectu activo . in ter tia declarat quomodo se habet intellectus,& appetitus ad arim humanum . in prima igitur parte dior esse tria principia agendi,& veritatis percipita scilicet sensu appetitus Ne intellcctiis, ut phi sophus enumerat.notandum quota iii amor sunt potenti ae animae quae sunt principia Opomoenum suarum.prima est v claritia quς est potentia nutriendi:augendi,&generandi sinite in specie, di communi nomine appetatur vegeta, , chaee vis non est principium actus humani,nam si ita cisa tunc planis dicerentur agere cum haec vis competat noscium animatis sensitivis sederia plan/ri hanc Otur omisit philosophus cum videretur manifestum quod ipsa non est principium rerum agend. Mum humanarum.tres aero illas enumerauit de quibus magis videbatur. dubitaret aliquis cur ilosophus duas attulit potentias cum stetitsuperius illam diuisonem bimembrem. hic vero assim ma,scilicet in semim,appetitum & sensum.dicendum quod ibi philosophus sumpsit parte animi racionalem,& diuisit in duas: quae sunt rationales in quibus colIoeantur habitus intellecti ui ira peristiones illarum potentianim quae ambae sun rationales ,5cambae perceptiuae.hic autem sumpsi principia tria nostratum opcrationummon solum earum ex quibus fiunt habitus intellccti uim etiam omnium aliarum: et paulatim veniat ad habitus intrilem rus msus enim non est po/rentia rarionalis.appetitus non est potentia percepti .intellectus vero est rationalis, &m diu dccst duplex aut speculariuus, aut activii 5: altar est circa scibilia ,alter circa agibilia simi sunt potemria illς supra alta quae comprehendi posse videntur sub nomine intellectita .notandum quod per π ritum intilli Ire possumus communem quandam rationem quae praedicatur de voluntate , 5e appetitu sinsitivo.a eritus enim sensitiuus est appetitus qui sequitur sensum. voluntasma est . Peritu quidam qui inuitur intellectum. inde philosophus in libro de anima. Volumas enim apper et sensus non est principium rerum agendarum humanarum. parettano,quia besticha sensum non tam agunt,sta aguntur lius instinctu quota naturalicii sint expines racionis. EST aut
Muci inquI m. at cunilat motus per rationem,di pervoruntatem etiam h at appetitus sui ra
tioncmOuc 5 Mi lii N. caetera. ATQ UE sensus. Remo taruncetiam sedium philolaphus probando quod non est principium rerum agendarum hoc pacto.id luddest commune homini in
caeteriri animalibus non est orinciolum rerum apcndarum' humanarum: at sensae in hiihi 'At em
216쪽
id in appetitu. Remom sensu Minquitur messiue intellectus,& appetirus sint minia freti a darum & ostendit quomodo commiunt ad hoc ut sint principium actionum:postea ottendet de principio speculationumn robat autem hoc pacto de an tu & mente. quae concurim possunt, Sere ipsa concurriant ad res agendas cum inrisormitate quada qua habet inter se,ut alterum imp alterum obediat uni principia rerum agendarsi,sed mensi' appetitus sunt huiusmodi, ergo sunt principia reni agendant,maior est clara,minor Glaratur a philosopho. nam dicit qu6d id est apud appetitum prosecutio ves iuga quod est apud intestinum aifimatio nutio&radere. intes lectus sint affirmatione dic o hanc rem esse nam,& propterea sequenda,& tuc appetitus pro sequitur illam similiter quando intestinus negat aliquid esse bonum,appetitus refugit illud. quatex tio est in appetitu sicut ammatio in indillem,&laga in appetitu sicut negatio in intestim. 14na est ratio um,di appetitus rectus.sta cum est virtus moris est electio bona ergo cum est virtus moris est ratio vera &a- -
fuit quia in aliquibus haec principia dissentiunt,& pugnant inter se sicut ilicontincte. MENTIs icautem eius quae specillandi. Haec est secunda pars huius capituli in qua dociarat mentem activam& intellectum speculatiuum,& ostendit quomodo istς mentes,siue intellectus Gueniunt,& quomodo differsitΛdicit quod mentis specillatius bonum,&malum est verum& salsum. nam ii si eius est verum salsum est autem malu.unde si in ipsaest bonus habitus erit ibi veritas, sin malus erit ibi salsitas.postea videtur se corrigae philosophus cum dicit.hoc enim mortis est omnis opus quasi est comune etiam menti quae est principium aptat: ipsa enim habet etiam verum pro bono salsum oro malo,ergo hoc non competit solum menti l peculatiue,ideo philosephus altius repetendo huiusmodi attributum,tali creveri,& salsi dicit illud competite vini menti,sed tamen diuero modo . nam
crum apud mentem activam est aliquid concurrens cum appetitu recto, non resspeculative. xtrica verum agibile ut ita loquar ordinatur ad aliquid aliudulta, Ri ad actionem,& ad fugam vesprosequutione appetitus poculatiuum vero est propter Edesinitin.mens speculati in cognitisseveritatis.activa vero cognita veritate agendo rei desinit in ipsa actione bona: qua principaliter inten. t. tanta quω est mens siue intellectus speculativus, di activus, 1 est etiam ramulis ut apparet inserius,& cuilibet istori competit quodam modo bonum ti malum, 'erum &salsum.nam in mente speculativa potin esse habitus verus ut stientia: potest etia salsus i. ignorantia bostientia erithonum & versi de ignorantia econtraeeodem modo in mente aram prudentia erit numri versi, unprudentia econtraeidem dici potest de mente saetiumn qua est ars et bonum de verum de oppost habitus econtra,ec hoc seri videtur non sesum exearte habituum,sed ra parte etiam iotentiarum, quae possimi quodam modo suis re verum 6c salsum: num 5c malum. est tamen differetia inter verum quod comperit menti actius,de illud quod competit speculariuς. nam is latiua cum ali quis intelligit aluium conclusionem geometrica non intellior nis propter se.LWintelligat 5c pro rad aliquid aliud xlterius.sad actionem,ri tertia i γq d illa sunt princi ia i quibus profluit actus humanus Cpa .elcctio est principium essectivum actuum humanorum,sed appetitus 5c mens activa est prim
quod probatura permo bin a,6: mala est ab elaetione,ergo electio non est sine mente.dicit etia sne more,idest sine morali apperitu. v N D E motus profluit.yi .inde originem sumunt actiora qua/rum est illa principium effectivum. S ED Gid gratia ius. i sinis. RATIO quae est gratiam ius. i. mens activa cuius intellectio est ad alique fine agendum. non enim cessat in ipsa intellecti Mnea recta eum ad actionem se dirigat, speculatii vero quasi circulo operari cu se ad seipsum vertata MENS autem illa nihil mouet.IHac in parte philosephus videtur innuere disserentia inter inrelle
mino: speculati aerat quodniens siue intellecta speculatiuus nihil moue i. no in princi pium
217쪽
audd meret activus mouer,ci alicuius gratia ratiocinatur,qui quidem fine ab intellonii specu
duo.appetitu&smens activa. hare sunt verba philosophi in libra de anima culoquatur&priimpio mouendi secundum locum.ostendit enim qu princiuia moram Idiectus,& appetitus,5 cum duo sint intellectus,sumat activum ostentao uta differet speci tuo ipso fine speculata enim habet finem veru intclligibile, activus vem durum ambile deo
T inanir alicuius sa, mam appretius appetat alicuius causa. nam ille potentiae indentur hmmmia muriaria quae agunt alicuius causa ut consequantur aliquid ex is ouod ac uiri ootest moridi illa aut est univcrsalis aut siti gulam. uniuersalis cum speculatur res ast assin latis ca
i id nil hi in m0 die in loemin,&arimitii,&ex consequenti per lectione ista. n.sulit principia operationsi nost ,& homo est principiu istorum principioru cuia oer ista primisi quod,&Trincipium quoscut in arte, ara est principua odquo,siue perquod operaturaeodem pacto in i squae tameaeis est dare vini Tncipiumqa, ut non sit principium quo,&est dare di 'ra est impiuq drino e , animusve
erunt cipia quibus,&post homo r&operatur, uti intrilectus activus thapoclitus est principiti res mi hois ga homo mediaribus uti ciciu palii ite
218쪽
n pura Ici,s: sic veniemus ad I num ultimum, tuo urentur ectamia principi aeipsum autem non tetur alio,Micent quo ut non sit ullomoda quod. okluditur ergo quod homo in pniacipui intellectus&appetatus,5 ista clinionis,&clinio rerum agendarum. NULLA autem res. I et orat philosophus circa quς obiecta electio est ostendendo quod non est preteritorum,sed futurorum D non omnium,sed eorum quae possunt,de fim,di non fieri,& non a quota I ,sed a nobis probatur, nsultatio non fit de praeteritis,ita de futuris qus a nobis fieri potiunt,& aliter se habere,sed electio est effectus consultationis ut in tertia p tui eris electio erit de ijs quae a nobis fieri possulat,di aliter se habere, gula in libro de animam luit plis,quo circa semper miliae ipsum appetibile mouet. id , est aut bonia aut apparens bonum,at men non omne bonum mouet,sed id q*od est agendum bonum. endu aur,idis quod aliter sese habere eciam potest, di reliqua &αetera. UTRIUSQ UE Eripanis. Concludi x plis quod uti mussi istarum mentium,quae sunt poteric partis rationalis animq
opuse veritas. am .n.versanriar circa veni.activa tame mens ves intellectus circa verum ut ita li
quar agibile i. auod ordinanir ad actionem ut vidimus.hi a Priar habitus secundum quos utraque maxime verum prospicit,& ipsam rectam rationem habet, sunt virtutes,& persectiones istarum potentiarum,activa itaq; porentia suos habes it habitus persecti uos secundum quos veritatem remorationem prospicimsomabitur,similiter&sDeculatilia,quare quaerendi sunt habitus isti utra Φmcinis.i.habitus illi intellectivi,& sic ad eos aeclarandos accedet.
Habituum intellectualium enumeratio,quod scientiae obie m,&quae proprietares, Cap. III. E ipsis igiρ rursus dicamus oportet: altius initio sumpt0. Sint ita ea quibus uerit anima dicit assirmando,aut negado numero quino que. Haec aut sunt ars,scienti prudentia,sapietia,intellectus. Fieri enim pote st: ut salsum existimatione opinione* dicat Scietia igis tur quidna sit hinc perspiculi est,si exacte dicere oportet. 8c non similitudines sequi:omnes .n. putamus id quod scimus,aliter sese habere no posse. quae uero possunt aliter se habere,post contemplatione latent si sint an non sint. ipsum ergo scibile necessario est: ergo est aeternu.quae. n. necessario simpliciter sunt:
aeterna sunt oia, At aeterna:ingenita,&incorruptibilia sunt. Praeterea omnis
scietia doceri,& scibile dici posse uidetur. At ex antea notis ut in solutivis et diximus sit omnis doctrina. Na alia per inductione , alia per ratiocinationc e Scitur.aim inductio quide principi uest ipsius uniuersalis. Ratiocinatio aut est ex uniuersalibus. sunt.n .principia ex quibus ipsa ratiocinatio costat, quostrum non est ratiocinatio:ergo inductio. Scietia ergo demo strativus est habi egins :& caetera q in re tutiuis determinavimus. Tum. n.quispia scit: cu aliquo moeredit,& sunt ipsi principia nota. si. n. non sint magis u conclusio nota: per accidens habebit scientiam,De scientia igitur sit hoc modo determinatum
DE ipsis igitur misi dicamus oportet. Hic est scaedus tractatus huius sexti libri in quo et apostq superius parem rati alem animae diuisit,in scientificam ut ita loquar,& consul uam,nunc docet omnes eos habitus, qui sunt virtutes harsi potentiarum 1et ex illis unam accipiat qest principui & recta ratio rerum agendarum, ides ipsam prudentia.diuiditur autem hie tractatus in Mi rapitula. in primo docet quid sit scientia. in secundo quid est ars .in tertio quid est prudemti in ii iano quid est intcllectus qui est habitus principiorum. in quinto quid est sanciati ruin isto explicat aliqua de ipsa in cntia. primum capitulum diuiditur in duas partes ρος suis locis pate huncin prima igitur parte philosophus enumerat Virtures animi'Fm diuisionem lacta pams ratio natis quibus anima Enperpot diem veru,6c illae poteris pessiciuntur, veru quae prospici ut in operationibus suis, edicit eas Ae quin Psarte somnam,pmdcntia,sapientia, intellectu.ex his vet diximus ,simpo anima videtur prospi re vel dicere veru vel ammando.saliquid esse ut homo est ani/inat,aut gando is homo non in lapis, qua negatio vera est.opinione vero di enim timem c Epro eodem
219쪽
Io4 meodem He accipiuntur non eonnui rat inta virtutes rationales , quia te vera opinio non est vinus. probatur.omne id quo anima lalli potest non est virtus, at opinione anima salii potest, ergo opinio non est virtus,maior est nota,quia virtutes sunt persectiones animae,quae si falleret animam non poscoent ipsam ,minor declaratur auctoritate philosophrqui dicit quod opinio salii conλtingit,opo conelusio sit vera.notandum quod illa vis quae est in brutis est similis potentiae cogitati Ox quae est in nobis: a nonnullis appellatur mimatiua,sed non debet tali nomine proprie appella/ti quia extimatio proprie dicta est tantum animo rationalis,di est quasi quoddam mus commune ad haec omnia scilicet opinionem,sciciariam,sapientiam,intellectum,artem prudMitiam. unde philosophus in libro de anima sunt autem existimationis ipsius hae differentis,icientia videlicet, opi mo & prudentia,& cam . verum quamloque existimatio capitur pro opinione tantum vet accipit hie philosophusistimationem, & opinionem pro eodem. dubitatur quia non vidctur verum id quoddictum e cilicet quod ijsquique vireturibus intellectivis se rer anima prospiciat, fle verum adinam ars quandoq; falliturisimiliter prudentia dicendum quod anima iis virtutibus semper dicit verum sed tamen est differencia,quia secundum habitus mentis speculatiuae qui sunt scientia, satimna,i tellectus,semper anima dicit verum tam ra parte rerum cluam ex parte nostra, N: illotu haitiuum suntenim de necessirijs,& iis quae non possunt aliter se habcre ,& ideo salii non possvnr,sed semper illis habitibus anima prospicit,& dicit verum. secundum vero habitus mentis consultatiuae vi sunt pmdcntia,' ars quarum litera in in mente aeuua,altera in lactiva. anima semper dicit u tum quantum ex parte sua, quia tales habitus verum repromtant,ex parte vero rerum, de executisse euenit quandoque ut anima non semper dicat verum, & tunc talis error fit per accidens, & non per se in culpast in prudentia ves in arte,sed in conditio ,5c Varietate rerum circa quas versantur quae contingentia sunt,& possunt aliteratque aliter se habere, ideo euenit interdum ut saltantur . notan/dum piaeterea quod philosophus dixit esse quinque habitus intellectivos,& non plures nec patiet res, & non assignauit rationem suilicumne talis diuisionis, sed nos talem afferre possumus sumen/do eam ex obiectis circaque versantur quq tetigit supra philosophus:&dixit esse diuosa genere. tot enim habitus esse oportet quotlant obiecta vere percipienda sunt autem primo dii pliciter,aut noces Iaria, aliteontingenti contingentia.vero sunt, aut ea quae fiuilia nobis, aut qlix tanta narii, ra.de contingentibus naturae non est Im relinquuntur ergo conringentia quae fiunt a nobis, N:
ipsa necessaria. at necessaria quaedam sunt principia, circa quae habitus est principiorum qui dici. ritu intellestiis.quoddam sunt ex principii Rides conelusiones de quibus est habitus qui dicitur scietia,& quia ex iis duobus Idetur fieri posse δῖgregatum quoddam, ideo oritur tertius habitus qui dimit sapientia, quae est veluti amborum nodus,&quas ut ita loquar quaedam seientia adepta. ii igitur tres habitus circa ne laria Versantur. Contingentia vero quae fiunt a nobis, bo quae potisunt aliter se bere,quaedam sunt agibilia,quatalam lactibilia.circa agibilia est pnidentia. circa s, ctibilia ipsa ara': sic hiscinus quinque habitus, e virtutes intellectivas.testant contingentia sfiunt a natiara,quae quia non semper vere percipi possunt a mente speculativa ad qua pertineret emrum eo nitio:idra de iis omnibus est opinio quae quide non est virtus vidictu est,& ideo phs exclu/fiteam a numero inrtum intellectivarumaciei duci tamen quod opinio potest esse de omni biis. s. ne anis,&de contingentibus,&verabo salsa.vtq, terra non sit minor sese,&quord triangulus non habeat tres angulos aequales duobus tritis,& alijs huiusmodi, ndetur esse opinio ,& si mise 3 sit de ijs de quibus non est alius habitus. SCIENTIA igitur quid na sit.yHaec est seeunda pars huius capituli ii qua piis ex quinqx habitibus allatis sumit unum. i.scieria 5e ipsam declarat prima ex obiecto 3olis ex modo mo processivo demii videtur incire sitam diffinitionem.dicitergo in primis quod intelligcre possumus quid sit sciata si percipiamus vere illos habitus iam dictos sorsum distinctos inter se non similitudinem seqvcndo illorii,qua conuenire videntur,inc no distingui.distinguutur per obiecta diuersa & pere quae Uni DP per se competuntiquare vi musde scientia obiecta sua,& ea quae competunt ei per se,& videtur afferret tria. mo quod scientia versatur ei rea necest aesecundo quω circa a.temo quod circa id quM neq; meratur in corrumpitur . primaeo uso piobatur hoc pacto.id quod aliter fieri non potvi ne anu est. at id quod latur aliter fieri non potest ergo id quod scitur est neccssarid. maior est clara ilio batur a philosopho ex cothominum opinione.omnes.n.existimamus vet id quod stimus aliter se habere non possit. unde in libro posteriors.late inquit umquam rem simpliciter non ut sophiste per accidens arbitramur cum causam ob qua res est illius causam Me N. fieri non posse quo res aliter sese habeat cognoscere arbi/trantur tutacvltra secundum probatur sic,omne necessariu proprie dictum est perpetuit . at id quod stitur est necessarium,ergo id quoescitur est perpetuum tunc vltra tritim probatur sic nullum perpetuum,aut generatur,aut corrumpituriat id quod statur,re circa quia vellatur scientia est per an non peruratur, c mimpitur,emostis aest cura nccxssaria popetua,& ingenerabiliasse
220쪽
sit in uni bilia:sed non sumest hoc,quia etiana opinio videtur circa hax insari.quare deciminius v linius scientiam ex modo suae Nncrationis. P R AE T E R E A omnis sciciana. inclarat i itur Σ cientiam re parte suae causae,& generationis & dmir affare tria primum quod scientia ec alit e fit emittolle.secundum quod scientia se ra syllogismo. tertium quod fit ex syllogisino demon Irativo.primum probat hoc paesto.omnis doctrina omnis. disciplina in loliuata antecederi fit cognitioiae sed scientia fit ex doctrina intellectiva, em scientia fitem antecedenti comitione. malo, tum ostendit philosophus in libς posteriorum,est enim liber priorum qui dicitur resolutivom prio/rum,sc est Iibo resolutivorum posteritas,in cuius, principio ua luit qudd omnis doctrina omniso disciplina intestini ua ex antecedenti fit cognitione. minorem ost dit philosophus in remi, scili quo u scientia ei do na fieri di scibile.i. id cuius est sociaria disci potest notandi im quod doctrina di disciplina subiecto sunt idem differunt rati ut via ab Athenis Thebas, vi Ihebis Athenas. ut enim est a doctore dicitur doctrina ut vero suscipitura discipulo dicitur dis lina. nomum quoabisariam scientia acquiri posse vidctur,aut domna quod fit plerianque auri nitentione quod is r m,& summa eum dissicultate. i'traditur doctrina idocente doctor est terminus a quo, discipulus& suscipiens terminus ad quem. verum in inuentione. intellectus agens est vidoctor: possibilis voro ut discipulus concurrit etiam sensus,& admiratio & alia huiuscemodi , quam non solum doetii. na a doctore tradita quae est propria,sos etiam ab inuentione per intellinum amem adepta ex amrecedeuri fit cognitio .seeluida conclusiψ probatur hoc pacto. omnis doctrina quae ex antecedentiis 1gnitione.aut per syllo sinum aut 'inductionem fieri sole sed scientia fit ex doctrina ut paulo ante probauimus,cim scientia fit aut per inductionem, aut per syllogismum,non fit autem perinductionem,ergo pia splogismum,quod probari potest hoc pacto,in do primo eas aequineta
nonum species quas ponit philosophus. Viad Notandum quora quamplex est argumentatio syl/logismus,inductio,enthinaema:exemplum.in libro priorum o adit philola us quid sit sylloribmus & enthini a .in topicis quid sit intamo, & exemplum et ibi patet. syllogismus est oratio hi qua quibusdam postis necesse est per ea quae posta sunt aliquid aliud eueniret,ut omne animal est
substantia omnis homo est animal ergo omnis homo est substantia. inductio in prooema sitim, aribus ad uniuersale. ut hic ignis calefacimile ignis calcfacit,& ille atque ille,ergo omnis ignis calosacidenthimetita est processio ab Hia propolinone ad conclusionem. hoc communi tersia an , Iari consequentiai. ut homo est ergo animal est, ex plum est nocessio a singularibus ad sing l, te simile, Ut Dionysus clandestinis insidiis aggressus est tyrannidem Pysstratus eodem pacto Se atque talis ergo iste Catilina aggreditur tyrannidem. verum cum haectat quatuor,Enthii noma reducitur ad syllogismum:ex plum ad inductionem.nam minimema est syllogismus imp ctus. exemplum quoque est inductio immisina. de philosophus in libro pos orum inquitiaue emplo: auod est inductio,aut enthinaemate: quod quidem est syllogismus: facultas ipsa solet ora/suadere cum igitur hientia fiat per inductioncm ves syllogismum, di inductio uratur singula ιribus,scientia vero hit de uniuersalibus,ergo scientia non erit perinductionem.relinquitur risit per
syllogismum, principia enim quibus utitur syllogismus scientificus uniuersalia sunt & ex iis con eludiintur uniuersales condusiones. tunc vltra tere conclusio probatur, pacto, scilicet quὀdsistis' est per demonstrationem, scientia in per syllogismum,sed syllogismus aut est probabilis auessicoetiuus,aut demonstrativus,non est autem p. syllogismum pDbabilis,aut deceptiuum,emo per&monstrativum sumit mim demonstratio principia necessaria,&ex ijs cogit coclusioncm so qui ncctilariam non modo ex se asyllogismi, etiam ex materia adeo ut sinu. itur non silum neacissitas consequentis,sed etiam consequentis haec autem non fiunt in syllogismo probabili neque in decepti .quare eum inductio sit principiti uniuersalis, idcii procedat a singularibus ad uniueralale,& uinotescat nobis uniuersale per inductione in his in quibus viriuersalia sunt minus nota n his, & magis nota. ra parte naturae,& eum syllogismus, scilicet Gnonstrativus ex univcrsalibus uniuersales eonesudat conclusiones,& irem sumat principia necessaria r mento stilantia non erit per inductionem,sed per syllogismum,& non m quemcunq .curi per deceptiuum aut probabilem,ses per demonstrati M. ATQ V E inductio est principium& mucisalis iis us. i.est principia,& via Et ad percipiendum univcrsala in iis in quibus uniuertalia sunt nobis minus nota et ex parte naturae 'sunt enim remotissima a sensu:quare procidendo inductive possingulariavenimus in cognitionem uniuersalium.deinde ex uniuersalibus principijs procedimus ad uniuersales condusiones in syllogismo demostrativo,& latentisco,ideo dicit postea in rcitu. RATIOCINATIO aut & caeterae, is Videtur enim loqui de ratiocinatione de strativa ideo subdit. S VNT ergo principia. scilicet quorum non est demonstratio ui enim esset principiorum dcmonstratio tum Trincipioni citent alia principia,& rursus alioni alia,& esset processus in infinitum,& tolleretur omnis scientia standu ististiir est in principius quorum non est ratiocinatio cimolamatiua,sed eorum est inductio.cognoscum