장음표시 사용
221쪽
iat erilis inductita procedendo ab singularibus ad univosaliaeves si sint marime ii dignitates exte
o cognitis reminis percipiuntur vidi lumine intellinus a GJed haec in libro posteriorum la/zr cissime patent. sCIENTI A ergo. Dcelarata scientia re parte sui obiecti circa quod est,& ra parte ius usae & generationis,nunc concludit eius diffinitioncm remictendo,nos ad resolutiva poste nota,& dioenia quo scientia est habitus Qui fit pa demonstratio in ta veris ut ibi inquit,& ρου
mis uitalos vacantibu sc item o nonomus,& prioribus ipsa coclusione e sisj eiusa polim subdit inserius in eodem libro resolutivortim. vera igitur esse oportet , quia fieri nequit ut id hiatur quod non existit vesuti diametrum comensurabilem esse cilicci cum chostii, & latcre riusdem qua/ auic paulo inserius. usie enim sint oporter,& notiora a priora. uta quoniam tum scimus cum cognoscimus Causam: priora siquidem causae sunt,& antra cognita non modo solum,quid ibe Mificent,scilicet id etiam altero quod videlicet sint,&paulo inserius.ex prunis autem esse nil aliud est quam ex propriis primipi s rite idem enim primum atque principium est.est ergo scientia ha tus demonstrativus: luo percipimus coclusiones necessarias per caulas suas inas primas immedi ias, ec noti es 5 priores ipsis conclusionibus. utili ha mus cognitionem huius conclusionis quod luna potest eclipsim vel obscuritatem pari,&cognoscimus huius causam rete interpositione tetrae:tune huius incerus scientiam habemus per causam suam: fieri potest demonstratio talis. . illud inter quod&solem fieri potest intopositio te est eclipsibilis ut ita loquar,&pati obscurit, temporemat luna est huiusinodi,ergo potest obseu tem di desecui patiate igitur cum habemus cognitionem multarum,& plurium conclusionum per demonstrationem ex causis suis propnis, te accommodatis, a prioribus di notioribus&caetcris conditionibus: tunc generatur in nobis sciemza tiae habitus. TU M enim quispiam. Oporter adha, ani scientiam conclusionis et principia Ee causae sint nobis magis note quam conclusio 'effectus di et eis magis credamus quam conciussioni aliter enim per accidens haberemus scientiam&non per se. qui enim seri potest et ignotum sciamus pcr ignotius nam si cognoscimus utrassi, scilicet principia,& conclusionem,& alterum per
alterum , id conclusionem per principium,pr celo m. cognoscimus principium quam comelusionem, N: causam magis quam effectum.Vnde est illa os hi dignitas propter quod unum/quo tale,& illud magi verum alia est notitia condusionis,alia principiomm.nam haec pertinet ad habitum principiorum ,qui dicitur intellectus is institus parebinilla pertinet ad scientia quε est habitus colu lusionum,& haec Pietes ponit illam ita ut principiorum sit maior notitia:maiors
cenitudo,& maior eis habeatur fi s,unae in libro posteriorum.magis enim princi ij sui omni/hus, aut quibusdam credere quam conclusioni nectile est.atque ei qui Wr, demonstrationem sciemtiam est habiturus no solum ipsa principia magis noti magi creditasunt quam id quintra ipsis os idituris ed etiam nihil prorsus eorum qua principijs opponsitur ra quibus erit ratio alio labsa contraria veri, credibulus sit aut notius principias ipsis oporte di mi Pa. haec enim in libro posteriorum lata patent.
Caput. IIII 'dorum aute quae aliter sese habere possunt est & aliquid quod sebeffectionem,& aliquid quod sub actione cadit.Diuersa uero sunt
effectio,atque actus.de his autem ipsis Zc externis sermonibus credimus. Quare& habitus qui cum ratione activus est: diuersus est ab eo sabitu qui cum ratione est essedituus, neque alterum ab altero contine tur. neque enim essedito actus est: neque aestus effectio. Atqui cum eximendarum aedium facultas,ars quaedam sic ac habitus quidem faciendi cum ratione, nulla* sit ars quae non sit habitus faciendi cum ratione, nec ullus habitus tallis qui non sit ars: fit ut idem sit ars atque habitus faciendi uera cum ratione.
A t uero circa generationem ars omnis uersatur: Sc inuentionem,contemplast
tionem' ue,quonam pacto fiat eorum aliquid quae & esse,& non esse possunt,& quorum principium non in eo quod essicitur,sed in ipso est Deiente. Nam
neque eorum quae necessario sunt,uel fiunt est ars: neque eorum quae sunt seo
222쪽
effectio atque actus diuersa sint: artem esset Honis esse non aetiis, necesse est. Atque circa eadem quodam modo uersatur ars,8c fortuna: quemadmodum ' 'dc Agatho dicit. Quippe ars fortunam: fortuna diligit artem. Ars igitur cui diximus habitus est quidam faciendi,falsa cum ratione.Contrarium auo 4stem artis habitus est faciendi, salsa cum ratione: circa id quod se aliter ha, here potest. COMMEN.
Eo a v M autem quae aliter sese habent & caetera.yHoc est secundum capitulum huius tram et , tus,in quo postq philosophus det unauit de uno ex quinis habitibus intellestiuis.id sciotia, quae quid cin est habitus intestinus,& mencis speculatius,ec eam dissiniuit ut patuit: nsie docet de alio,id est de arte quae quidem est habitus mentis consultariue,quae communi nomine appellati solet mciis activa,&l diuidi in aetium &sactivam.ars , ero est habitus in mente siue in intellemi iacti .diuiditur autem hoc capitulum in quatuor partes quae suis locis pates uni. in prima parte
ostendit duos esse habitus,qui versantur circa ea quae possunt ali in se hab quorum unus est prim tum agendi,idest prudmcia,alta principium laciendi idest ars.versanturalitur ambo circa obiecta quae possunt ali in se halbo quae tamen obiecta sunt diuosa,quia alia sunt agibilia alia saetibi, lia δε habitus ergo isti diuersi erunt,& etiam eorum operatiora di sicialiud est actio,aliud effectio: di aliud agere quod estprii dentiae,5: aliud facere quod in artis,& de iis etiam credimus. EXTEMNI s sennonibus. iaest ramuni sermoni hominum vinonnulli exponunt.dictum est tamen i nobis in primo ethicorum. bi philosephus inquitalicuntur autem de ipsa, & in exterius sermonibus nonnulla sufficient re quod limpii sunt nonnulli libri ab Aristotele extra ordinem doctrins: qui ap, tantur eaterni sermones ad differentiam inremorum librorum,qui sunt scripti in ordine ad doctrinam ut ibi patuit.eum igitur isti duo habitus inta se differant,int Sigendum est ludd non diffemetanu aliqua duo,quorum alterum sit sub altero vcluti qua clam species sub genere ut homo ab salidistis: sed si idusdistin species inici se differuntiis homo oc equus, ut sortitudo&temperan tia & huiusmodi .nam nec actio est essectio incco emo est actio, quod si inent sequeretur quord viiii incisubaltcro,tans species sub generoesta sunt diuerta species hisi tuum. AT LVI eum extruemdarum. Haec est secunda pars huius capituli in qua ostoidit illum habitum qui estprincipium sa=
crendi me ipsam artem,6 ipsam artem nihil aliudine quam habitum m ratione vera factivum:nee habitum cum ratione v factivum esse aliud quam artem,&sic di nitionem e citieum suo dilafinito, di hoe probat exemplo artis Uificarius,ex quo inductionedici potest idem esse in rcliquis artibus.nam simificati inhabitus cum ratione vera factivus. item statuarimit labrilis est huius modi mo Atet inductive quod omnis ars in habitus cum ratione vera factivus: omnis habitus talis est ars, ad hanc diffinicionem afferendam contulit diuiso supra allata quod eorum quae pose sunt ali in se habere,quaedam sunt agibilia,quaedam factibilia,nam ars Gest Vibilium,ergo taetrubilium dest eum vera ratione habitus saeuu rex quo distinguitur etiam ab habitu aetitio.l. a pro cia,quia prudentia est habitus aeuum,nonsactivus,5: agibilium non saetibili uis pam. AT voo circa generationem. H est tertia pars huius capituli in qua philosophus ostedit quomodo ' 'inversatur circa suam materiam:& primo tangit tria ex parte artis. Ac duo sestea ex parte materi primo enumerath tria.semerationem, inuentionem,cotemplationem, di incipit ab eo quod est ultimum in executione 5c primum in indentione, sciliat agere ratione operis.nam praeceditconsideratio,& inuentio in opiando sed tamen sticit prius mentionem te rati&stae si resolueret aliquod opus metis,quod ultimum in executione,& primum in intentione . incipit enim arrisex primum
talari & considerare. inuti apcllas quomodo Alexandri figuram sinat, drinde inuenire quomo,
facienda.& operari demum facit ipsam figuram, qua sacra cessat statim sua essectio . auare cir ea haec tria versatur ars idest circa contemplationem rei quam sacere vult: dcinde circa inuentiones ipsius in operando&si inedoretimum circa genaationem operis:quod est ultimum istarum trium, fitamen principale,&primum quod intenditur, quia consideratio,& fimo sunt ob opus ipsum. post haec affert duas conditiones ex parte materis susem qua in alia forma introduccnda accidenraus. primum est quod maloia talis non est nccessaria sol id fieri': non fieri potest , ut laetica de talia, sinundum quo materia talis non habre in se principium intemum, sollere ipsam artem. est enim oncipium artis in faciente, idest in ipso artifice,non aurem in eo quod fit, idest in opere,vel in muteria de qua conficitur opus . tribus modis fit aliquod opus ab artis Galli. traiismutando palus materiae,aut addendo aliquid,aut auferendo secundum diuinitatem,& indigentiam materiae . notan/ dum
223쪽
H dum quod philosophus diritgenotation esse opodrionem vitam artis. eum generatio videatur ij, essen re di verum est.commune erum quid est generario arti,&naturae,&pmp an dicitur imitatiunarem sed in si differt quod natura generarsormas substantialis,&haec est generatio proprie&simpliciter dicta, arsis generar formas accidentales, N: haec in Satur generatio imi pMed eundum quid indein libro physicorum dicit philosophus. autem res multisariamqviedam non ablature fieri,sed aliquid fieri,quaedam absolute fieri simpliciter quae dicantur 3Σ qu solis nimirumsubstanjs competit,&caetera. NAM nec eorum quae necessario sunt. t est quana pars huius rapituli in qua philosophus oslandit quo eis ars in suam materiam difforat ab alijs habitibus inmiectivis,&ptimo a scientia ,sed eum scientia triplex esse videatur, scilicet
metaphysic mathematica, naturalis.primo differt a methaphssica,fe mathematica, quia iste vera sentur circa ea quae necessario sunt, vel fiunt nccessario ut lunam eclipsari , di etiam naturalis scieruria est de neces Iarijs,quia omnis scientia circa necessaria versa Leodem modo intellectus & sapientia qui omnes habitus sunt'peculativi,&Versantur circa ea quae aliter se habere non possunt, ars vero circa ea quae possunt aliter se habere, ον cum marem sint diuerse. liuersi erunt habitus, 3e ars per hanc rationem dissest ab iis omnibu&Fraeterea differt aliaturali scientia,quia illa est rerum naturalium,quae in se habent principium sui tus,&mutationis,illa vero quae ab arte fiunt non habent in se principium motus,&mutationis dialterat m&Notandum quod natura est pnni pium mimum rerum naturalium t ars vero est principium ratemum respectu rei artificialis cum sit in artifice qui hctet talem habitum, de tale principium . quod si dicamus statuam Alexandrit,pideam moueri deorsum,non eo quo stitua,sed eo Quo l. apis,& res quaedam naturalis deoisum seratur.Itaque ipsa ut statua per accidens, se non per se habebit tale principium inremum. natura vero est principium perse in rebus naturalibus:vrpatet diffinitione eius in secundo physicorum natu/ Ira est principium quoddam , di causa utid moucatur diquς quiescat in quo primum po se, & non maccidens inclaira est principium eximum respectu rerum artua Ialium,ut patetin princi pio eiusdem secunda physicorum inter haec autem inquisis ea quae non Constant natura hoc interesse videtur quia ea quae natura constant principium in stipsis motus status ueraut per locum, autino citri decremenciue aut alterationis habere Videntur. at lectica,vestis,&alia similis muris quae talibus nominibus appellatur atque ab arte sunt: eo nullam vim nullum* principium mut, nisinsitum habent se paulo insertus,simili modostselia re videtur unumquo leoni quς per artem conficiuntur . nihil enim eorum instim prorsus eum nis suae primipium Mnem habet. postea duis: ea viso naturam habere dicimus quae huius pri impium ha re, de 3 3 extera. CUM AUTEM effectio. Cum antea dcciaratum sit artem differre a tribus illis h νbus intestini uis mentis speculatilicinumdcclarat eam differre ab habi ruamis, idesta prudentis cum qua magis vicisatur conuenire quam cum illi Imrobatur quod dularat hoc pacis. tuorum Mnes,&obiecta sunt diuersa, boliabitus illorum sunt diuers,sed saetibiliasse ibili se effinio, de 36 actio sunt huiusmodi rgo istorum habitus erunt diuersi, scilicet prudentia 6c ars. AT VE cir ca eadem. Ostendit philosophus quod ars,ec fortuna videntur quoquo modo coma revivia vi/deror quasi versari circa eandem materiam , ides circa ea quae posIunt aliter se haboe: Ne hoc pro bat auctoritate Agathonis poetae r qui vultquod ubicunque sit ars ibi possit esse fortuna &econotra: quomodo autem diesciant ista duo philosophus non ponit, sed ex hocollici potest,Padiis
xit quod unum comitatur allicrum . illa igitur quae sese comitantur non sunt idem, quia nihil co/mitatur seipsum, aeterea differunt quia ars est prino um perisfortuna per accidens. iram natora est causa persemens quoque est causa per sciat casus cst causa per accidens,circa ea quς fiunt a natura .sortuna vero est causa per accidens circa ea quae fiunt a mente ut in secundo physicorum osten/3s dit philosophus.& nos in primo ethicorum nonnulla retulimus. A RS igitur uti diimus. I, Ni cudit philosophus asserendo diffinitione armosupraSquod arsest habitus quidam eum ratidine vera factivus aiabitus sumitur hic loco genetis' ideo dixit quidam, quianon omnis habitus estam sed quidam .disserentia autem est cum ratione verasamum, contrariusvm itus qui graeceta sin dicitarineum salsa ratione lactivus circa ea qus possunt aliter se habere . notandum qi
Qirorantia bifariam dicitiar, negati otiis, di dispositionis, is habemus a preopho in mimo postinomm.cum igitur philosophus sumit hic habmim arri. p tum,non lamir imperitiam quandanma musca malςdispositionis, sicut in medicina ignoratio dicitur cum nullo modo stitur,& t lis ignoratio dicitur negationis,& ω est proprie opposita sc tia medicinsalio modo diciturigiis rario cum male,& paucise scitur medicina,& taliscit proprie opposita, &sic habemus Min est habitus lactivus,&non activus,' quod differt a caeteris habitibus mentis, & quod versatur circa materiam quae potin aliterse habere,quae habet principium extraneum: &quomodo conuenit, didiffert cum senum,&ci habitus cum ratio vera si ua contrarius vero econtra.
224쪽
E priidentia uero quaenam sit,hoc perceperimus pacto:si conte νplabimur quosliam ipsos prudentes dicimus esse. Videtur itaque
prudentis esse, ne consulere posse circa ea quae sibi sunt bona,ae Prosunt: no aliqua ex parte,ut quaenam ad sanitatem uel uires,sed quaenam ad bene uiuendum omnino eqnducant. argumento est id ita esse:eos etiam qui circa aliquiduersantur prudentes dici, cum bene ad finem studio. sum aliquem,excogitauerint ea,quorum nulla est ars. quare & omnino pruo
dens is est,qui ad consultandum est aptus.Consultat autem de iis nemo: quae aliter sese ha-e non possunt,aut de hs quae ipse agere nequit. Quare si scienotia quidem est cum demonstratione quorum autem principia aliter sese haν here possunt: eorum non est demonstratio, cunetii enim & aliter sese habere possunt neque de iis quae sunt necessario, consultatio fieri potest: ipsa pru dentia profecto,neque scientia, que ars esse potest.scietia quide: quia quod sub actionem eadit, aliter sese habere potest.ars autem: quM aliud actionis, aliud esseetionis est genus. restat ergo habitum ipsam esse agendi, ueracum is ratione,circa ea quae sunt bona homini atque mala: finis enim effectionis: est quid aliud praeter ipsem essectionem .aetionis uero non semper. est enim ipsa hona actio finis. Q uocirca Periclem&uiros tales arbitramur esse prudeles: oquia* sibiipsis,& quae caeteris hominibus sunt bona,perspicere possunt. esse
autem eos tales putamus,qui ad rem familiarem atque ad rempublicam administrandam sunt apti. unde & temperantiam conservatricem prudentiae apo opellamus.Conseruat autem talem existimationem. Voluptas enim & doIor non omnem existimationem corrumpit,atque peruertit. non enim hac,triano gulum tres angulos aequales duobus rectis habere.sed eas quae circa id habentur: quod cadit in actionem . nam principium quidem rerum agendarum id est, gratia cuius sunt ipsae.ei uero qui corruptus est ob uoluptatem aut dolore: continuo non uidetur principium ipsum, nec huius gratia ac propter hoc τε .sum,expetenda esse uniuersa atque agenda. Vitium enim principq corruptiouum est. Quare prudentiam habitum esse Uendi circa humana bona,vera curatione: necesse est. At uero artis quidem est uirtus, prudeliae uere non est.Et iin arte quidem qui sua sponte peccat magis est expetendus.circa uero Pruden Etiam minus,quemadmodum& circa inmites. patet igitur prudentiam uirtuorem quandam esse: non artem.Cum autem duae sint animae partes ratione has shentes: alterius erit ipsa prudentia uirtus. ipsius inqua opinatiuae. nam opinaolio circa id uersatur,quod aliter sese habere potest: SI prudelia ipsa. Atqui neo a que habitus est cum ratione solum,huius autem indicium est,talis quidem habitus obliuionem esse: prudentiae uero non esici COMMEN.
DE PRUDεNT1 A v bene tractabimus. Hoc est tmium capitulum huius tractares, in quo posteaquam dcclarauit duas virtutes intellectivas,quariam altera speculatiui intelle/ 3 ctus,alma coiisustinui iactivi persectio nunc de alicio habitu mentis sustinus docet, id est de Prudentia
225쪽
terminatu de desinitar mediocritas omnium Virtutum moralium. dividitur utem hoe capitae ilia spartes.m os dit quid citeres alia. in anda deciarat differentiam inter artem des tiam di prudennamini Oilanditisuectum in quo,&obiectum in quoelest. prie stprudentia ictata murm primis quid est simpli uter priscias Hre hoc nure matris noto nos iit inuenire diffini non prudenti haec: im percipi T- qui bene consulare Pollant Iri: IMI tu MUL Vcuiri mr corporis sanitate vel roburia nonr turminus minam: ad medicinam gymnastixam, sed eos potius qui ire conta sunt circae quae simpliciter conserunt ad me 'dam vitam humanam:&hanc sententia mim nare videtur quodam lapso,dc communi sermone ho min.quasi dicat ouemium, Meos cui ad aliquem finem bonum inequendum, Me cogitauerunt quibus essequerentur talem tam
consuevimus in ea rea est ire prudenres non loquimur de ijsquae ad artem tinent sic etiam aequ esse vidctur qui si citerde omnibus d vivendum pertineistius inς eonsul ram,simplicuerappellare prudentes.solet uim philosephus in ijs moralibus. &amuis sumere probationes ex comuni iudicio homnum,quia nores sunt, intodum iis ictus accomodamde 4ν ut alibi incluitanon omnino vana videtur fama quam populi multi decantant Co NsvLTAT utem nemo de ijsce rebus. Affert nunc italaphusdifferetiam inter habitus iam dictos.a sunt mentia & etus, bo ipsim prudentiam,vi possiit inem eius diffinitionem,& dicit quod nemo nullat de ijs quae sunt necis a meque de iis quae non nossunt agi a nobi es a natura aditur 'et ab alia causamos coiis, mus dei 3squae alit habere possunt,&agia nobis ut in tertio latissime ostendit. st Me de 'inprudentiam non esse scientiam nec artem,&primo probatur quia scientia nest pruintiali pactosscuncia non est cius quae possunt aliter se prude tians quosluntat in se habeam pmyria nest scientia vel ecolum est scientiam esse de necessariis,&habitus distinguuntur per obicera diuelsamitiatur item aliata ire quod prudentia non est scientia.scientia est cum demonstration rudentia non est cum de monstratione prudentia non est sci Memonstratio est rerum 3ccoclusionum quarum primcipia sunt 'Sana,N: non sunteiusmodi Wpossint aliter se habereaex quibus&si necesaria e&losio sequi possit secundum aliquam lannam syllogi Mai, non tamen secundum materiam . erit enim quaedam necessitas consequentiae.m demonstrat de Veto ex principisis necessariis sequeretur no mitas consequentis sed extam consequentis genae,&sorma sillogismi& materia. Upretia est de ius ae agunti lacia non est ijsquSaguntur, ergo scientia vel econtra. Item probatur qiuod prudentia nonin ara licet hoc inseri latius declarabit. nuorum
non est prudentia L, C Om a. um pro Mur Prucientia noncitara licet nocinferius latius de vitabit. nuorum habinium operationes sunt diueris,&ij habitus sunt diuersi. ate modi actio sunto nes uersae. nam aliud 'us actionis aliud effectionis, ergo di habitus erunt divos. sed diu est ha/bitus actioiais,ars effectioni Sargo ruden noninars, cecontra ars est prudentia RESTAT
IConcludit sustiis diffinitionem prudentis dicendo mord eum non sit scieri bo
DNnon uae eximi a nobis possunt i inua nobis qu sunt iambit hci' min. tuae non dicuntur effici in talis actio es pessi mo a iis,& in motus est massere videtur terminari aderimum opus, di quas ei, persectio operi;
carpb rem essectio ordinatur ad vireriorem finem,actio vero interdum est finis &apetis bonum. eluci felicitas ipsa quae est operatio animi secundum prudentiam.quare prudentia insatur circa ea
hira.dicit enim quod lemus Pendem appella prudentem,& alios huiusmodi homines. nuim publicis paritarac priuatis iis recteprospicere solent quae simi bona, de commoda. VNDE de temperantiam.'Probat alio signo philosophus,quia temperantiam appellare solemus eonstria, trio prudentis dicituretiim graece temperantia.- ρασμα ἰτώσῶζε τυο ibini quia vidctur inmativa esse prudentiae exeo,quia pr ipue moderatur voluptatem&dolorem. qta labefacta rei toistimationem,&iudicium percipiendi bona dc mala Fer voluptatem enim vitia eosequi mur, lore aufugimus a virtute.quam cum temperantia cons et tale iudicium prudelitiae quo prolo mus bonum finem in rebus agendis,signum est quod mucisti aversaturori huiusnaodi quae lunt Dona,& mala homini diristendo actiones nostri, ut recte sequamurraque sunt nobis bona ugiamus utem mala,non videtur aurem tib sacrare pacto existimationem illam voluptatit
226쪽
di dolos,qua meipiuntur quaedam speculatius conclusiones, Hestilla quὀd triangulus si abrem, angulos uales duobus rectis,quail si veritatem quammus posthaben sunt etiam voluptates ei
qui speculationi dare operam vult. verum cum voluptas,&dolor corrumpat extimationem illam rerum amndarum, sigilum est quod prudentia circa talia versaturinam principium rerum agendarum est finis ob quem actioncs aguntur.quod siquis habeat extimationem,& ludicium corruptum
non recte pespicietur ab eo taleprincipium.1. talis finis rerum agendarum, qui dicitur principium quia mouetantestinum 5c appetitum: est enim appetibile,& ideo mouet rand arandum bonum sus ratione boni id autem est,aut bonum,aut apparens bonum.ille igitur qui habeoit iudicium c septum ob voluptatem non prospiciet bonum fine. nam qualis quiis est, talis sibi videtur finis . vitiuautem corrumpit finem illum ves iudicium de tali fineaex quibus patet quo d bene assimata est dimnitio prudentiat,& ne addita illa pars agendi circa humana bona. tandum quod finis in rebus agoedis dicitur esse principium quia mouet.tiam ut in aedificis domum: aedificatorcin movete, tructio domus,& ipsum opus quod est primum in intentione,& ltimum in raecutione,ita in amdo finis ipsi & si sit x ltimum in execiatione: tamen est primum,& principium mouens,&causa prin salis Hagatur. dea philosopho finis solet appellari causa causarum. AT vero artis quidem. trivi est secunda pars huius capituli in qua philosophiis,&si antea aliquam disterentia attulcrit limrer artem 5e pru&nti tamen quia magna videtur ei se affinitas into eas: asscit alias rationes ad prihandam eandem diffcrentiam, quarum; na est talis, artis est virtus, at prudentic non in virtus oporrudentia non est ars, paret ratio quia ars indiget virtute ad recte poficiendum suum opus,& pnia pue initure iustitis,nam ob prauitatem ves auaritiam vel inuidiam uri aluiuid huiuimodi: t quis negligcre suum opus ab arte sua conficiendium. lui rami habet bonum habitum ipsus arns taquando dicimus Ilitutem ad artem pertinacin Fidemur dicere hoc quia ars constituaturo vimite ranu ex parte sua essentirii, quia ipsa ars est.virtus in lectiva H vidimus,sed quia ad rone operidum videtur artifex indimre virtute morali,5 presertim iustitia,quia moralis virtus intentionem iacit rosta quare Metisci nisi iustitiam habeat, di probitatem non recte,& bona ut ita dicam fici viotur arte in opere faciendo,at priadentia non indiget aliqua virtute morali cum sine illis esse non pinsit, et ille cire prudaia,quia in recta ratio,& quas sorina quaedam omnium Virtutum moralium. coniungitur n. m appribu retino,& videtur oriri quasi quidam nodus omnium virtutum, & hoe sit quando appetitus operationibus studiosis as Iuctactus est obedire rationi videm. ET in artem 4Σdem. Alia est ratio qua ostendit quod ars a prudentia differt hoc pacto.in arte ille potior,& mcos in rcndus esse vicitur,qui sponte peccat squa ille qui non sponte.circa prudentiam vero, &alias Urtutes fit econtra.potior est ipitur, N: magis expetendus intelligendum in hoc si undum arte . naspontare desectus non arguit imperitiam artis at non spontaneus arguit immitiam di ignorantiam artis itant voluntarium Hrium tale in alte,& si virium sit: tamen noxiactur esse vitium amfrpotin cnim esse malus homo,& pcritus artifex, ct abuti illa arizat circa prudentiam fit econ .vivetum erum voluntarium arguit Mectum prudentis,' prauitatem hominis non habentis vere modentiam,sed astutiam Quandam,&sic in Piquis virtutibus morum in quibus i norantia non sint culpa comissa excusari solet. iustum vero volun anum spontaneum* reprehendi.at in aete,&si voluntarium ictum reprehendoedum simoia tamen ut artis ictum, sed inuoluntarium bencto prehenditur 1et artis Iscctus,cum imperitiam praes erat. ta his paret prudentiam non cise arte .seriola virtutem quandam.ars Vcro non eo pacto videtur virtus ut illa. CVM autem duae lint. His 43
est ima pars huius capitulum qua philosophus declarat subiectum in quo est ipsa prudentia,N: domi cum duae sint animae partes rationales. peculativa & consul ciua,ut supra dcclaravit,quae αὐmaniter appellari solent intellectus speculatiuus re practicus I Iudentia erit in altera. inconsultatiisua & ratiocinatiua,quae est etiam orincipium opinandi,& assiseat rationem, quia xetran . opinio Ac pruderia versantur cim idciri obiectum in micrta circa ea quae possunt alita se habere,differunt tamen ut supra x idimus: quia opinio in etiam de naturalibus q a nobis ficti non possunt, praerem non est virtus, qui asalli potest: Mutintia vero est virtus ,&circa vcrumpospiciendum inco quod agmduin est non fallitur,nec fallit ex parte sua,licti ex parte rerum salii possit. ATQ V I nec habi/ 4 rus in cum ratione solum.yHac in panedicunt quidam philosophum velle prudentiam non solatae habitum cum ratione, sed oponere eam esse coniunctam cum recto appetitu sua operatiosi ex eo quia prudentiς non si obliuio.nam si esset habitus cum rari tantum, eius fieret obliuio,sicut aliorum habituum ita tellectivorum,& nesminthoc ad reliquos oumes habitus in lintuos. quod eorum fiat obliuio, mi cntic vero minime,quia coniuncta est cuin appetitu recto,& moralibus virtutibus,seeundum quas ma, continue amur,& earum obiecta frequentius nobis occurrunt,
ad hoc propositum accommodata illacile videntur quae a philosopho in primo libro dictitur. di nim nullis in rebus humanis tanta est certitudo quanta est in opa ionibus ijiceqη imire γυficiscuntur,
227쪽
Iog ininturhae nanet stabiliores,& mmcijs ipsisnla V driani o ip mim e s an lunt di maxime firmae Messent,id. pmpiaca quod tui si parari,& maxime& connuatissime vivunt.hoe enim causa esst ad rquominus cir priar oblivio. mo inmites sint stabiliores scientiis di limini nWlligendum est.nam ambosum I mobiles praetora lamnae insantur circa ne lana, virtutes mica ea quae possunt alim se habere sta intelli dum est hoc quanrum ad O urionem,& rationem ipsarum.continuenaque eun in is videntur agi silia. obiora vii Sum Vr uβωporin rixtum puble, rumpnuata di alia huiusinodi in quibus humana V MM Vi , quorum se raci racmaeone fit, si re. Mamus et habitus virtutia magis figantur mammo,ut italo quaruiseriae habitus. hoc vi. esse causa quo minus cir cassat oblivio. Morp terea Raeti rectus qui semet istute morali coniungitur. obliuione non tolli , rerum quidam ab iit philolaiae hae in parte probare eand distinctionem summus allatam inter Apin
hae ad habitus spe latiuos, scd probant Llum mat prudentia non est habitus solum eum rarione; est enim erim eum a tu operatione sua ro prudentia non est ars. nam ille habitus.sari cuius fieri Utest obliuio est solum eum rati diredd a non est obliuio, ergo prudentia manest la frustam cum ratione. rario patet ex his quae
Minnui est alijs habitibus siue sint speculatiuisium , oporta etiam visit m a
viii re coniunctus, re quo sequitur quod print nQns Suio: mappetitus cranti iri relat,diconiunetus cum prudelitia ei semperatarim tari Urgeat operation amrti stabilior fit ipsa prudentia.dubitati cimGqdicta tintin
nservatricem dentiςμ tamen hoc amaicituresse ali m virtutum. viii
Philosophus conrumpit extimationem bonam, directum Iudacium rerum Mendarum, ergo vir tutes smiabunt.contrariorum enim contraria sunt consoluenti quare non tantum hoc mi raperaimc munus.dicendum quod hoc prax uembuitur temperatio, quia& si omnis virtus ferietur circa voluptates,& dolores,quae vera existimationem daemunt, en ipsa tempoatia magis θ aliqvcrsatur circa voluptates δε circa vehementiores,quae maxime la sectar rectum iudicium imidarum.quare & si alie virtutes conseruent prudentiam,non adeo inmen ut temperantia,& alia vitiai cm. ruauis corrumpanteandem,non iam tamen Vt intcmpcrucia. o philosophus vide
tu Gem tio hoc officium coseruandi magis tribucre u aliis vi tibi . dubitatur prae quia
philoso us ostendit prudenti messe virtutant intepouam constituens eam in parte anum raranali coissultatiuaa.in intellium activo.D tamen videtur di probariar quibusdam rationibusquipla est moralis. iusti,t xvitutis intellcct quis in Meobliuio sed pretiς non est obliuio- o prudentia non est virtus intellectiva, patet racio auctoritare philosophi dicencis quod obliuio estrius habitus qui est cum ratione,&q d prudentiae non in obliuio P in rem amaret. Ite omnis forma ridetur esse in eodem subiosto in quo est id cuius est sorina,sed prudencia est sorma virtutum rem erit in eodem sibiecto in quo sunt virtutes,sed virtutesLmoris sinat in appetitu , S ibi erit etiam prudentia & sic erit virtus moris,maior est nota, quia ubicula pest commitum ibi sunt par tes compositi mitior patebit inserius,quod pri in Isso a viteturum moralium. Item prudentia m t. nim ad bonum, sed virtus intellinitia perficit potius intellectum ad verum. ergo prutatia ron erit virtus intellectus sed potius mori philolaphus ranam reus declarauit priussin in esse virtutem in lactus δε non dixit moris, probatur etiam qui api maliqua mentis.l.intellcctum activum ad verum dicendum,eo est habitus mentis,& intellectius': nomoris.Ad primam rationem indiciturquota iussissici virium intel ei fit oblivio:nc ristator,quia prudema est virtus intellecti A tama eius non fit obliuio, litast alii habitus intinci ' L
228쪽
mui habo ent illas conditiones,quas habet prudentia ut essent commm eum appetitiitecto vi 'tibus moralibus,& daretur occasio continueoperandi, tunc eorum sicuri prudentiae non'fieret oblivio. Ad lecundam eum dicitur quela lamia est in eodem subiecto , in quo est id cuius est soniverespondendum quod prudenti non est forma virtutum in formans,& intima,sed est externa diripes di stu mans,& idω non oportet ut ipsa sit in eodem subiecto cum virtutibus mons. n. n. est centia in appetitu riuo, sed in parte animi rationali per escntiam.sin parte consultatiua esse perius vidimus. Ad tertiam cum dicitur quod initus ita liniva perficit intellectu ad verum conce
um,de dicendum qu rideria perficit intellectu ad verum,&tamen in hoc stat simul Hpetificiat apperimm ad bonum, d intelli adum qu perfici appetitum ad bonum uno modo ii
ligitur et incliner ad bonum, alio modo ut dirigatur ad idem.primum fit per virtutes moris quae sunt in ipso ap tu.leue enim scitur sensum per euitatem quae est in ipso,&sic appetitus per vimitem moris,quae est in ipso inclinatur semper ad bonum,sed noc modo prudentia non pernia appontum sensitiuum,quia non est in ipso,sed perficit eum dirigendo,& poducendo ea quae faciunt maem bonum cosequendum qui expetitur,unde inserius inquit,etenim rimis quid raro si ipsum inicit rectum.prudentia aurem ea inlucisa quae ad illud tendunt atque perducunt. cum labor prudentia ' at Fritatum et dirigens: non oportet necessario ut ipsa sit in eo qui diristis sit dominus dirigens seruii non est in eo, inclinans vero est in eo quod inclinatur, di sic patet quod vinus moris est ui appetitu: prudentia vero in intellectu,& forsitan non essent reprehendendi illi diu dicunt omnes virtutes moris esse in appetitu sensitivo ob hanc rationem, quia omnis xjrtus momiis est circa voluptatem & dolorem.notandu est tamen quo M prudentia solet nunc llocari inter xit
rates morales,nunc inter virtutes mentis. nam enumerat quatuor virtutes morales,ad quas ali mdipuntur,scilicet prudentiam,rusticiam,temperantiamfortitudinem.enumerat etiam habitus in
tellecti dis quin ,& ponunt prudentiam inter eos. nam ut ipsa habet operationem consultandi ubdetur ine locanda inter inmites mentis ..ut vero operationem dirigendi appetitum conficiendo sua vi quasdam mediocritates ex parte ine um, vivitur quoquo modo esse moralis tamen virtus estantes ua ea ratione,qua in veluti forma pestastiua intinetiis activi.nam ut inquit philosochim ranciam ha insulterius erit ipsa prudentia v
De intellectu. Cap. VI. autem scientia existimatio sit de uniuersalibus 8c ijs quae neρ 4s scenario sunt. sint demonstrabilium,scientiar p omnis, principia est enim ipsa scientia cu ratione principii rei scibilis nec est scienu tira nec ars,nec prudentia.scientia: quia ipsum scibile demonstrabile et t. ars re prudentia: quia in iis uersantur,quae sese aliter habere possunt. At neque lapientia est.est enim sapientis,de quibusdam demonstrationem habere. Quod si ea quidem quibus uerum dicimus,&nunu salsum in ijs quae pos sunt aut non possunt aliter sese habere: haec sunt: scientia, prudentia,sapientia,
intelle His,horum autem trium habituti nullus esse potest : alip tres dico, pruν dentiam, scientiam,sapientiam: restat intellectum esse principiorum.
CVM aut scierim existim sit. Hoc est quartum capitulum huius sectat tractatus in
qim postud temnauit dembus habitibus mentis,scilicet scientia, arte,&riarat alium habitum qui dicitur intellectus,& est habitus intellectivus principiorum . diuiditur in duas par , in prima incit quasdam conclusiones n*aciuas. quibus distinmithia lilitum a exteris habitibus menti natam astimatiuam, qua ostendit lisscumscie sit circa uniuersalia,&nω rima friusiones monstrabilis' n sint principia ex quibus oriuntur tales conclu/principiorum huiusmodi rerum scibilium erit aliquis habitus mprudenta non sapientia,ergo erit alius habitus.prima Scstquod scicialia non esti, itus principiorum probatur sic, scientia est de ijs quorum est clem, stram,at principioni mrmim tabilirum non est demonstrati ergo principiorum non est scientia. secunda
229쪽
serenda clusi. Ars est GH qitie possunt aliter se habM,at principia rerum scibilium n5 ssunt
aliter se habere Reorum non est ars,sunt enim principia,&causs ne Dr .imia concitato pro/hatur eodem medio,inlicet quod prudentia est deius quae possunt aliter se habere,sed principia sci/bilium non possunt alita se habere ergo eorum non est pru tiaequana concluso,sapientia est etiade conciuilonibus quae demonstiari possunt .sedorincipiorum non est demonstrario ergo eorum
non erit sapientia,inquantum est conclusionum. tandum quod scient aversatur circa necessaria, di item habitus principiorum qui dicitur intellectus versatur circa nec inaria, sed illa sunt cones siones & effectus, quorum ereiurio ex causissuis pertinet ad scientiam. Haec vero necessaria sunt principia & causae, quarum eo trio pertinet ad habitum principiorum, qui dicitur intellectus. virorumque vcro cognitione Mestur oriri notiti quae pemnet ad istentiam quae qualis habitiis sit patebit inferius. QVOD si ea quidem quibus vere. Haec est secunda pars huius capituli rin qua affert eonclusonem illam affirmativam quod principiorum est intellectus hoc pacto . prin/cipiorum rerum scibilium, aut est scientia,aut sapientia, tars,aut prudentia, aut intellectus, sed eorum non est ars nec scienti nec sapientia,nec prudentiae ergo eorum est intellectus, quM autem non iit ars,nec scientia,nec prudentia,nec sapientia probatum est antea, sed artem hic non enume
tauit philosephus,quia reliquit tanquam per se notum,& eatim est probatio, idest eo&m mediis de ipsa de prudentia. quod autem relinquatur ut sit intestinus habitus principiorum cum non sit aliquis istorum quatuor paret eo, quia non sunt nisi quinque habitus intellectivi quibus verum percipimus , scilicet tria circa ea quae non possunt aliter se habere,uis sapientia, scientia, intelle inis, di duo circa ea q poliunt aliter se habere,scilicet ars,ec prudentia. At ex illis non est sapientia, non aescientia, & ex ius nullus, scilicet neque prudentia rieque ars restat ut sit intestinus. EXI
S r i M A Tio ., Dictum est seperius qi ita existimatio mise dicta est tanquam genus ad orn/ties habitus intellectiuos,& in eo loco adduximus philosophu in lissim de anima, quare,scientia exi stimatio dici potest. Principii rei percipiendi scientia,idest principii rerum scibilium. De quibusdam,quae poliunt demonstrari; ncipia vem Wprincipia non demonstrantur.Notandum quod principia d onstrationum ex quibus oritur scientia, quaedam sunt dignitates, quaedam positi Des,dignitas est oratio indemonstiabilis,o nulla indigens demonstratione,quia de se patet. Vnde Theomrastus des bendo dignitatem dicit quod est opinio cui omnes homines assentiuntur,ve est hae. de quolibet verum est dicere quod aut est,aut non est, N: de nullo istorum ambo. huiusmo/di principia,quae statim innotescunt cognitis termini Mnecesse est discentem habere ex sese sine ulla doctrini & afferre re domo sua. Iade pnilosophus in libm posteriorum inqui principiorum avitem ratiocinandi vacantium medio id quod indemonsi aDile est quddj tyn est nccesse discerutem haberet positionem apprilo.id autem quod necesse est eum habere qui dilaedo quod vis est pera privus dignitas appellatur.sunt enim talia quaedam quae quidem asscit is ex sesequi discit ad unaquaque sciciariam perdiscindam & cetera has autem dignitates appellare solent isti communes animi conceptus,quia omnes homines re sesenaturaliter percipiunt,& nesciunt pene ut inquit Aueramis unde habeant,&istς dignitates dicuntur esse principia complexa. positio vem iterum subdiui ditur,quia quaedam est suppositio, luaedam diffinitio suppositio est principium complexum quod declarauit philosophus in libra postmorum cum duitim us ea quidem nonum,quae Utrauis enunciationis ac pit pari resse inquam quippiam,aut non esse lappositio dicitur,& extera.Diffinitio autem est principium incomplexu et in eodem loco dicit philolophus,eavem c sine hoc icto est diffinitio suppositio iterum aut lappostio esse potest aut petitio.differt autem sippositio ldiffinitione ut in mathematicis apparet.nam quid est unitas,&vnitate esse et inquit plis non eadesunt verum horum principiorum quaedam sentis causς uniuersales, lumam minus uniuersales,&quas particulares inpectu univcrsalium & quaedam ingrediuntur d onstratione vi,& virtualiter ut isti di euntiquaedam so alit ex quibus sequitur necessario conclusio quasi ininus quidam cir/ius est lamnaei.cognitio ex tali causa,ec principio vel principijs. principiorum vero Accausarum cognitio pemnet ad intellectum qui dicitur habitus principiorum de quo est sermo. notandum prae/tereamita plis perpulchre ostendit breuibus quod habitus principiorum debet esseda insus asM ilantia,& sciciaria presertim es ista duo versentur circa nec inaria is intellectus. primum quota est dii lictus a scientia quia non idem Udetur esse habitus principiorum,& indemonstrabiliain: eones sonu,& eonu quae indigent demonstrarione . nam cu in scientia procedatur a principiis ad conci siones, idcntur Minqui principia alicui alii in omni.n.motu resinquitur terminus a quo,& amularitur terminus ad que.oportet igitur primi termini relicti sit aliouis habitus sicut scietia est termini lite erit ergo intestinus qui percipiet principia tantia.tunc vltra pniacipia sunt conclusionil principiaesunt enim duo veluti tresativa. principia,&id quod est ex principiis. Murriusque non inaeiquis habitus,quia principioru est in lectus eoiu vero quae sunt α principijs est sciem utrius Ethi. acci. T
230쪽
vero simul est dandus ali tuis habitus qui cognoscat principia, non modora quo principia sunt sed etiam secundum omnes suas condit ires,& ctiam ut habmat respectum ad conciussiones de talis habitus erit sapientia distincta ab illis aliis iram Cum sit ordo ii iter istos alter erit alteroprio stinctus ab alio. Notadum praeterea qucu talis habitus principiorum acquiritu praecedit enim mitio terminorum, veluti antoluam intelligamus quω omne totum est maius sua parte ooorerenos percipere quid significat totum, quid significat pars antecesit etiam cognitio sensitiva omnis cognitioantellectiva ortum habet a sensu,quare & iste habitus intelleinuus ortum habinis a cognitione terminorum ,& ar sensu, & experientia di acquiritur ut duimus secundum philoso limis Aristotelem,quia anima nostia est tanquam tabula abrasa: in qua nihil est depictum me ullus his,
tus insitus a primordio.Raro tamen Vult omnes habitus virtutum,&scienciarum animam habere innatos,obliuione tamen sopitos ese cum ingreditur coss M, &exercitatione tacitari ita ut dilacio
apud eum sit reminisci. neratur tamenscundum Aristo em talis habitus m modo quo die tam est:sed in anima est tamen potentia,& apritudo acquirendi eum,scilicet intellectus,&cum non ha ret aliud nomen apprilauit philosophus hunc habitum nomine potentiae suscipietis eum iri ictellectum.nam intellius speculatiuus,aut est principiorum tantum,aut coclusionum qu sunt e principiis,aut viroriam p: conclusionum tantum ex principiis est scientiaequae seper demonstrati re cum discussione ex principijs ad condusionem,& causa ad inclum. virorum est sapientia invidebimus. principiorum tantum est alius habitus:qui cum non habeat aliud nomen apreretur in lactus nomine potentiae lac intellectiusquare in intrit cistu spcculatauo isti tres erunt habitu dishrim inter dubitaret autem quispiam cum plis dicat hic scienciam non esse principiorum ex O mii, est cum demonstrationerin primo tamen postolorum dicit esse principiorum scientiam. hcst dicendum quM scientia bifariam considerari potest avrproprie,aut improprie. scientia proorie dicta in illa quae de conciusonibus est per demdibationem, qu/m hic philosopiatis appestat sciretia eum dicit eam non esse prin i .alia ethimproprie tamaria sine demonstrationciqitam h
cio indemonstrabilem e. auare cum hic plis ostendit sciennam no esse in lectum nihil aliud inquam ostendere scientiam proprie dicta quς est conclusionum, non esse scienciam illam immo itemeram quae est principiorum: tuam hic appellat intellectram,ibi autem dixi tesse duplicem scientiam ob opinionem quorundam qui lacntia tollebant dicendo quod omnis scientia est mi inaehati nem,& cum principiorum non sit demonstiatio, non erit scientia,&si principia non scientur imo. rabuntur conclusones,quia ex magis notis debemuS per re ad minus nota.quias principia norimantur conclusiones non poterunt sciri,& sic non erit scientia rerum ut esse apparet Ad hanc nux/ nem soluendam Aristoteles affert duplicem scimtiam, 'nam sinedemonstratione alia per dem, strationem:scicimam per demonstrationem proprie dictam saretur non esse principioru sed scientia sine dcmonstrari improprie dictam dicit Eie principiorum,quae ita nota cile vult et maior fitrum certitudo u conclusionum, Ac id non indigent demonstrationcit ad illam quaestionem soluendam utitur illa distinctione scientiae in illo proposito: hic vero ubi loqui oportebat distitiae de singulis habitibus inrellcctivis, appellat hunc habitu principioni intelleim,quom maiores certinam, a coiaclissionuis diximus. notandu tu duplices sunt cautaetalis eskndi:alirim iligendi .atis se habent einendi ita in ligaei. Mendi item duplicia sunt: quaedam prima,quaeda tion omnino pronia. Prima sunt quae non praesupponunt alia priora in m geram, Ut in genere causae cientis detis in gram causae materialis:materia primo. veru deus est omnino prima causa sine ulla distincti die stoneris 5 simplicita primit.materia vero & si non praesupponat aliud primu in suo generritamen pia supponit causam efficientem deii, ut potantia praesupponit actum ut dicit phs in metaphincis.na ma ellendi sunt quae psupponunt alia priora in e cin genere,ut substantiae separato ipsum dicanum substanas separatas,ves etiam ctu'ipsum, intri ndi principiis,mdcm modo primu principui affirmatiuii est simpliciter primu Vt de quolibet,affirmano &negatio, primu vero principia negatruum praesupponit illud affirmatiuum,cst tamen primum in suo genere.sde nullo istoni am/O,alia vero postmora iii genererediguntur ad illa.ammativa.n.ad primu principiutim attulina Figuturiri oe totu est maius sua parte,5 sic de alijs,negariua vero visi punira puncto addatur fit maius&similia admi principiti negatauu rediguturista haec lacius in libis posteriorv.hic tantum concludatur quω principiorum est maior certitudo,& quod habitus rarum Diarissimu f. appellatur inrellectus a pho,& ne videtur instituisse natura ut talis habitus facilius acetratur qua
alii, ut inde accedere possimus ' scienciam, &sapientiam quς cum maiore difficultate acquin i turis ijs omnibus quae dura sunt colligi potest diffinitio, di descriptio talis habitus hoc modo. in laetus