장음표시 사용
51쪽
I siquia hominci qui sunt in aerate cor a possunt per rarionem persectam acquirere vi mitem quς est eausa Micitatis iande vita rimina ut ostendat quod non suffcit na e sectam virtutem ad hoe ut homo possit esse lix,& subiectum Picitatis nisi illa sit diutuma vel durauerit A.
ad finem xiis,postea quam sit eam ad ius nam si incidini in emnas Priami,& impediatur a ma/ximis calamitatibus,non poterit exercere operati s secundum virtutem quam ha tinctine sub/iectum selicitatis. Et per hoc vidctur loqui philosophus hic de felicitate non speculativa non acti/tia tantum quae est sui ad seipsum,sed de activa ciuili, quae sola videtur indigererat is bonis ad exercendas operationes felicitatis.Ex his omnibus perspicitur quid sit subiectu Ficitatis,non bru/ta,non pueri,non homo sine virtute, non homo cum virtute in maximis calamitatibus constitii/;,sed homo qui habre virtutem persectam idest prudentiam in vita persecta, idestvlai ad finem talis insubiectum Micitatis,quia habet causam.i. virtutem in se in quam potestsibi inesse
idicitas presertim ciuilis ut diximus
od quis in hac uita dicendus sit felix,& quid felix. Cap. X
, Si ne igitur nec unus alius hominum felix quadiu uiuit dicendus: sed Solonis sententia finem spectare oportet et Quod si 8c ita po inendum est: tum ne felix est cum euita discesserit an id absurdumi est penitus: nobis ipsis presertim qui felicitatem operatione quanodam dicimus esse et Quod si mortuum felicem non dicimus, neque Solon id
vult: sed tunc dici beatum hominem tuto posse,quia iam est extra omnia masia,calamitates . Habet quidem & hoc controuersiam quadam.Mortuo nanque bonum 8c malum uidetur aliquid esse: siquidem & uiueti non autem sentienti ut honores infamis,& filiorum,posterorum omnium prosperitates: atque aduersitates. Dubitationem autem &haec assierunt. et nanque qui ad η ε senei tutem usque beate uixit: secundum rationem decessit: multas circa posteros accidere mutationes contingit,& adios ipsorum esse bonos,uita cono secutos esse pro dignitate: alios contra.constat autem &distantius ad parenotes: multis uar is* modis ipsos sese habere posse.absurdum igitur est: si de funimis simul etiam mutaretur,&nunc selix fieret,nunc miser.absurdum est etiam,& minime, nec aliquod ad tempus posterorum ad parentes res perti' nere. Sed redeundum est ad id quod prius est dubitatum. ex illo nan & ida , quod nunc quςritur,sortasse perspicietur. si igitur finem spectare oporteat,&tunc beatum dicere quenquam,non quia beatus tuc est,sed q, prius erat:quo pacto non est absurdum,si cum est selix, non uere de ipse dicetur quod inest. Quia uiuentes dicere beatos ob mutatioes nolumus:& quia felicitatem qui dem stabile quiddam,nullo modo facile mutabile esse putamus: sortunam autem in eisdem saepe reuolui. nam si fortunam sequamur: si enumero seliocem ac miserum eundem dicemus,Chamaeleontem queda ostendentes ipsum selicem esie,ac debiliter collocatum. An sortunam sequi nullo modo est reo istum: Non est enim in ipsa bene uel male uiuere situm: sed indiget humana uita ipsius,ut diximus. Operationes autem eae quidem quae uirtute profrociscuntur,selicitatis: eae uero quae sunt contrariae, contrarii dominae sunt.atteo statur huic sententiae &id quod nunc dubitauimus. etenim nullis in operiobus humanis tanta est firmitas quanta est in operationibus ijsterquae a uirtuo te proficiscuntur.hae n1 p stabiliores 8c scientiis ipsis esse uidentur. harii auteipsaru eae vi caeteris intecellunt: in 1 cime stabiles sunt, propterea D in his ipsi' I Ethi .acei. D
52쪽
hrais,& niaxime,& continuatissime inuunt. Hoc enim simile est eausi: ut ipsartim non fiat obliuio.id igitur quod quaeritur: competet ipsi selica, & erit ino , blis per uitam. na semper aut maxime ea aget& contemples itur quae prodeuth uirtute,sortunam seret pulcherrime:& omni ex parte concinne ac aequabi s riliter.quippe qui uere bonus atque quadratus est sine uituperatione. Cum auo ' Riem a fortuna multa eueniant, & magnitudine, paruitate* disserant: parua quidem siue sint secunda siue aduersa constat non facere uitae momentu. granodia uero ac multa,si secuda sint beatiorem uitam efficiunt,quippe cum ad deo
corandum sint apta,& usus ipserum pulcher,studiosus fiat.sin aduersa :prgmunt,laedunt uit beatam. asserunt.n.dolores & multas operationes imo
Pediunt. Attamen & In ijs ipsis pellucet ipsa honestas: cu multas quispiam ae γ smagnas aduersitates facile persert: non ob insensibilitatem,sed quia genero,siis est at magnanimus. Quod si operationes dominς sunt ut diximus irae:nemo beatorum fuerit miser. nuna enim odiosum qui cu improbum aget,eum enim qui uere bonus est,atin prudens,sortunam omne decore peroserre,pro facultate* rerum semper res pulcherrimas agere : ut & ducem b num praesentibus uti castris ad optime gerendu bellum,& bonum item sui rem ex sibi datis pellibus pulcherrimum conficere calceum,caeteros p omnes identidem artifices arbitramur.q cum ita sint: miser quidem nunu fuerit ipse selix. Beatus tamen non erit: si in Priami calamitates incideret. nec igitur uas rius facile mutabilis erit.neque enim ex selicitate facile aut a quibusvis: sed ab ingentibus & multis aduersitatibus dimouebitur:& ex talibus non in paruo, sed in longo quodam persecto ut tempore rursus fuerit selix: magnas in eo res,praeclaras naeius.Quid igitur obstat eum selicem dicere: qui per uirtutem operatur persectam ,& bonis externis satis abundat, non quovis in ' si tempore, sed in uita persecta et An addendum est:&ita est inisturus, S seocundum rationem moriturus 7quippe cum futurum quidem incertum sit nos his: selicitatem autem finem, & omnino persectam omni ex parte ponamus.
Quod si ita sit, uiuentium eos quibus ea quae diximus, & insunt δέ ine runt beatos dicemus: beatos autem homines. Sed de his quidem eo usque sit definitum.
Eset in re alius quisti. Hoc est secundu capitulit huius tertii tractatus, in quo osten diturqn aliquis potest appellari Mix,6 quo Ne.&diuiditur in duas patres In prima quaerit 34vnii in vita du alios est fetu an post morte aliquis debeat appellari felix In secunda ostendit ιν invita ta aliquis en tau M appellari sel Micit thitur in prima, & cotinuatur haec pars cu pcedenti. dixerat.n.supra q, siquis inciaciit in risinas Priami,5: in illis constitutus obierit,si no deber,nec se in anctari s lix, queritur an cuisu dum vivit possit appellari seire,an sic expectare oportet exitum vitς iuxta Solossi sitim,qui Atheniensis suit,de unus e septem sapientibus,& le ator Nec alius quisq, quasi dicat non solii illum, qui inciderit in calamitates Priami, sed etiam Atque alium,quiscunq; sit possumusne appellaretalcem Sed cum Solon dicit in oportet spectare finem.Hoc dum bus modis videtur posse in ligi, aut Oidd in vita non sit felicitas,sta statim post mortem, aut Φoportet spectare flam, ut post mortem asseramus ipsum Histi seli ,eum iam constitutus est ex tra omites calamitates,quibus subiectus admatur dum erat in rita. Ad primu mota dicit philo/sophus,qdud si ita ponaturico statim accedat felicitas post mortem, hoe est alienum a polirio nostia,qua ponimus felicitatem in operatione quadamae. Virtutis, homo aute mortuus non potest operari
53쪽
operari secundum virturem indum positionciri,& diffiii nos nomam destacitate. Q UOD , si momum. ν Capit minc secundaen expositionem dic o quod si,spes et finem non est intri/haendum eo modo quo semius ditamus,nec ita volebat Solon Ad eum felicem post mortem im
ligere volumus ex eo, quia est positus extra calamitates,& res aduo' ad eum peruenire non pose sumi, enim non vadaurae ratandum . nam ille non videtur extra calamitates consistere ad quem bona,& mala possunt accedere. Sed ad hominem mortuum possunt na ,se mala accedere: ergo &caetera.Hocoslandit exemplo Viuomm,qui non sentiunt,veluti aliquis procul a patria,qui sortitur aliquem honorem, et efficitur multa, A quamuis ignorer': non sentiat talia,tamcn num,& malum suum esse videtur, & accedere ad illum,ita etiam post mortem similia videntur ad mortuum posse accessire . quare si in vita non est tutum aliquem appellareselicem ex eo, quia potitit calamitates subimnec etiam post mortem eo pacto quo diximus.extra mala, idest extra vitiarema calamitates, scilicet aduola fortunae. ideo est dicendus felix post mortem sententia Sol nis,quia non potin exertare vitia,nec subire fortunae calamitates, quia festum eo modo quos mitur a philosopho non habet lactim in mortuo. DUB IT ATIONE M autem &hM., Sensit philo phus in conlatandosuperiorem rationem seditisse na,& mala transire ad mortuos, de cum hoc videatur h. a re dubitationem ideo affert eam, Ae in hae pane non soluit, scd soluet po/sica in sequenti capitulo,ostendit autem hic dubitationem oriri ex aletis,quia si prosperitates asu tale transeantad mortuos,runc se luctur quia mortuus,quandoque erit seli quando miser,& uno eodemq; tempore unus atque idcm erit Mix Ne miser: si postea filiorum filii sint boni, tunc rursus fiet felix vero eodem tempore partim sint ni :partim mali erube ipse eodem tem pore felix' inscii Lex quo videtur absurdum ponerequod extat mutatione rerum,&suorum de ianetus nunc selix nunc misci fiat, erit etiam absurdum dicit philosephus,si dixerimus res pincerorum non pemnere ad parentes. Itaui uno modo dicaturi jd- oriri dubitatio quam nunc re/ε- linquit. luci aut in alio capitulo. SI IGIT vR finem. Resumit sententiam Mionis statim
do modo expositam,scillari quod post ipsam finitam vitam possumus aliquem si licem dicere se
cur bc tuto 5c nona ruis,' ea retalitis icit igitur si secundum opinionem Solonis e celandus est exitus in tunc appellandus est aliquis ei non quod tui sit,scit quia antea erat in Vit quo modo non est absumum: quasi dicat quod est insurdum asserere, Odddum aliquis est Mix non potest diei vere de ipse hie est sui cNam omnis propositio depraeterito est vera quando id in ali quo pr emi fuit verum si ergo dicerem Socrates fuit Mus,&nullum tempus suillat praesens in quo Socrates lacrit albus, nunquam poterit esse vera ista propositio Mimatiua de praemito,scili cet Socrates fuit albus,sic itur quando aliquis in vita apparebat felix, &tamen nullum Vmpus iiij truncin quo vere potuimus clime hie eliselix propter calamitates quae accidere potarari quomodo vere possumus dicere post exitum vi dem terito hic suit filix i. minc est appcitandus felix non P sit nunc,sed quia antea fuit quomodo non licuit antea id dicere dum erat felix t quasi dicat hoc non potest dici dem crito sinui in prassenti idem diei potuit vere. ouare videtur absurda di re ut dicebat Solon m in exitu vitς poterat aliquis appellari seli Ne nondum erat appelluntas stlix in vita propter impendentes adus itates non enim est bona ratio ista Soloni xiii qua locabat vim opinionis lasesquini non mesu in ecitu vite aliquis erat appellandus felix propter fortui
mutationes,quae accidere possunt in xua,quia felicitas debre essealiquid stabile,& non leuiter mutabile me consstens in t critatesortunae: is nune etiam diere in uiam si in mursortuna sae/pemice,& postea. mi ou eunde choemus inuti inamomne. ameseon.n.es animal paruo leoninmite: Φ non vidimir habere propriia colorem, sed cuicum colori adlipei talis coloris apparet, &hoc pene circa omnes colores sibi accidit, uri si rubeo adhaeret apparet rubeus,&sic non perinanet in eodem colore.dicitur aut cham eon. i. -ἰ τωχα ι i.humileon Est enim ut diximus quasi
paruus leo. A N fortunam sequi. H est secunda pars principalis huius secundi capituli: in qua 33 post a illam opinionem Solonis improbauit quibusdam sbitentiis meram resulat,& soluit omni/no assignando rationes ipsare aliquis in vita debeat appellari felix. ostendit autem primo Φ sdicis sest invita soluendo rationem Solonis deinde alia ratione eandem conclusionem vel sententia, scilicet in felix erit in vitain: non solum in , sed etiam per totam vitam. aeterea ostendit quia qui adeptus est felicitatem nunquam erit mill 5: si acci repore t non fit beatus, bc q, felicitas non laci leamittituridemum concludit Φn sunt dicendisdices tame ut homines qui persecte oporantia invitamsecta ut parebit.dicit igiturin primis in selicitas non est sta in potestate fore me,sed in nostra N: est res stabilis 5e firma,quare non in opus metu sommς expectare exitum vitae, ad hoc ut aliquis dicatur sciri xt voles at Solon,& probatur hoc duabus ratioibus, ma. Id quia est situm in nostra potestate, non est situ in potestate somnis: at se licitas est sitam potestate no stra, o non instrum pol te fortunae. XIaiorest nota, quianos sumus causa pose, sorvi
54쪽
na is etia antea declarauimus est causa m accidens, 5e hsc sunt oppositas. per se, N: per accidens. Quod igitur erit in potestate cautam se non erit in pol in m accidens. minores lain probata per suam diffinitionem,qua dicebatur quodHfelicitas est ommo animi per virtutem & egina. ergo conclusio nostia est vera:& etiam Idem declarat cum dicit quod ' erationes proficiscen/tes a virtute, bc secundum virtutem sunt dominς,& causς inretrices ipsius silicitatis. ntiaris veto,scilicet operationesserandum vitia sunt donunc contrari j,scilicet infelicitatis,&miscriς ripa ter,& non est sortuna. ATTESTATUR huic , Secunda ratio ad idem probandum quae su/ mitiar exstabilitatesdicitatis.&etiam ex dictis Solonis.Dicebat ni supra ut nos retulimum, bequia felicitatem quiddam stabile,& caetera. Volebat enim Solon a deo stabilem esse felicitat ,- pacto. Id quod est maxime simile in rebus humanis non insitum in potestate stas est marime stabilis in rebus humanis: ergo Micitas non est sita in porribile fortunae.maior clara:quia ea si sunt fortunae sunt varia,& mutabilia. minor probatur liciscieriae in rmus humanis identur esse maxime stabiles,atvirtutes sunt stabiliores quam scienci ergo felicitas quae oritur a virtutibus cnim me stabilis,maior iterum huius secunde argumentationis est clara,quia scien/tiae sunt certissimς, dederinus necissariis,quae aliter se habm non possunt. minor in qua videtur dubium p atur,sed pro huiusmodi cla rationesciendum quod rerum humanarum nota humanorum quaedam attribuuntur corpori, quaedam animς. Nori attribuuntur habitus naturales,& acquisiti ad perficiendos tales habitus naturales, ut pulchritudo alitudo, bur, crimaptitudo, dexteritas,& similia: quae cum sint in corpore ab ipsa natura perficiuntur studio,&diligeria,aut exercitatione, aut alito augentur ut arte nastica, arte equitandi,luctandi, Ac similito. animo aurem attribuuntur habitus intrilectu qui sunt duplice aut speculatiui,aut activi,& morales,habitus vero coss raris habent m se cauuun ut corrumpantur, cpita sunt in corpore, 6 cor pus comimpitur po se,& ex consequenti habitu qui ei insentaverum habitus qui sunt in animo cor untur po accidens non m se, quia animus utitur instrumento corporeo, quod corrum pitur.O uapropter si corrumpitur habitus animi non m se,sed propin inmumentum corrumpis tu ergo pcr accidens,quae vero corrumpuntur po accidens,stabiliora esse videntur quam ea qMα posside sie iam habemus cpita ea quae attribuinatur animo,stabiliora sunt cviam ea quae corpori. Cum vero duo attribuantur etiam animo, scilicet habitus sesculatiui,tum habitus activi at P moralesnestat videre rict horum sit stabiliosidi videbitur attre habituum esse stabilior a cpio simum rius exeunt operationes,& circa qum magis versabimur. at huiusmodi sunt actiuς nrtutes,, morales mss quam scientiae,ergo erant stabiliores scientiis,hoc tamen videtur verum in homine ciuili,sta inrisse non est verum simplicito.homo enim segregatus a multitudine,& penitus coniplativus magis versabitur circa contemplationem,quam actionem cum sit paucis contentus, deii ις scientiae magis tali inhaerebunt, u operati es morales,&habitus tales.sciendum est eriam quod duplici modo considerari scientia potast. o mo ut est conclusionis' demonstratio nem a sua causa neccssaria, di insatur circa materiam necessariamin: hoc pacto scientia est mastis ira,& stabilior,quam vinus, alio modo ut est habitus in anima, fosimili modo vimis moralis
est habitus in anima, di in eo quord sunt habitus sunt sque in anima. Sed hoc pacto videntur stabiliores in anima virtutes morales,& activi quia frequentius exercemur secundum illos.res enim sa/millaro,& negocia publica atque priuata magis nos exercent θe trahunt, quam scientiae & videmtur mas, ne Mic ad vitam humanam,& in his recte exercedis est opus virtute morali: quare essecundum has stimus magis exoceamur,sciniis magis vertanurq in scientiis: merito in nobis
videntur fieri stabiliores.Nam in scientiis cum fiat intermisso aepe fit maior obliuio,& liko si intminus stabilis,quam virtutes ills quarum fit ocitatio sequens. cterea virtus moralis consistit principalito in inclinationeao rus ut dicunt,qui obliuioncm msuscipit, di in sexto huius imquit philosephus. At qui nec nabitus cum ratione sol uni signum erit quod obliuio huiusmodi habitus cst,sta pnidentiae non est. Rudentia autem viscimus activa est virtus,ex his habemuxprobationem minoris, tuta de quomodo virtutes sunt stabiliores quam scienti Alicet scientio sint nobi bores te sic etiam habetur cum felicitas Iroueniat a virtute quod ipsa est res firma,& stabilis,&q, non est sita in potestate sonuia quare no oporta spectare finem QN ut dicamus alique esse selicem eo pacto quo volcbat Solon. I D igitur quantiar. Cum superius probauerit philosephus in se licitas non est sita in potestate sortunς p cedendo contra sententiam Solonis, nunc et procedit Grra eandem,&odinatim cum causa silicitatis sit sitam nobis: aliquis potest esse,&appellari selix dum est in vita,& po totam vitam,& id quod quaeriturii. am sit felix in vita, se in totam vita
scilicet comprii Madaiici. Hoc'stenditur, quia scinpa, N: si non sempo cum sit homo,sali
55쪽
tem selix velit'semperopcran sorandum virtutes declarat philosephus, N: dicit quod operatur ma/xime seeundum vinules pra clarissimas quae sunt in ipso. E latur enim mirum in modum ope rationibus suis, quia operando semperestidiis,&percipitquckl virtutes quae sunt in eoi haese dimitur, nisi operaretur Ac erigitin Velleroperari,&--cum habeat in seli, bitum,& virtutem in potestate sua erit igitur Pax per totam vitam vel semper in macme operam do vii cogitando is virtu . FORTU NA MQUE. me in parte plis affert successurim sententias quae oriuntia rex dictis uiis,&declarant naturam felicis. ina est qua ost litur quod idii potest esse ore totam vitam ut non impediatur a fortuna, sed eam sciet pulcherrime per om nia,quia habebit ista tria per ordinem felix. erit vir bonus atque ex eo quamlus &sine vitupra rationcitatu est bonus aliter non esset Mix. est etiam bonus prudens, quapropter erit quadratusi quomodocunque adueniatfortuna, quadratum reperitur innumero,in figura, Λ in corpore. nu merus quadratus est ille qui resultat ex se ipso in seisiam Nd quater quatuor constituunt sexdecim etiam ipsa quaremitas est numerus periectus, continet enim in se vi numerum denarium , vltra quem non proprie est numaus, nam reliqui ultra qui dicuntur numeri sunt replicationes priorum numerorum.Continet autem Vi denarium numerum quaternitas, quia continet quatuoriiij.
ij. i. qtiae simuleollecta constituuntdecem.Figura quadrata est etiam po f. at continetur mim quatuor lineis squalibus, & habet quatuor an los aequales, colus quadratum est etiam possiectum corpus, ut est cubus: habet enim lac superimes quadratas aequales quarum una tu habet quatuor lineas, de quatuor anguli S , di quomodo iam iaceat semper stat tectus, fleeodem modo,quia omnes eius panes sunt aequales,similiter homo felix semper se habet eodem modo, rei propter virtutes quas habre in se, retina in omnibus xcruabilitate quadam.Est igitur Mix num rus quadratus,quia ut panes numeri quadrati suntsimules,& squales,sic operationes boni viri in quacula pre Asomina sempererunt similes, bc mediocritatem illam virtutis semper lauantes, divi numerus quaternarius continet in se omnem vim,&persectionem numeri, sicuir bonus,&solix continet in se omnes miniones virtutis,quibus bene, & recte utitur in quamnet fortunares etiam selix ut figura quadrata,&vt quadratum,quod habet quatuori meas aequalis,& quatuor angulos rectos.Vir enim bonus,&Munon est varius,&non variatur a fortuna: sed semper est aequalis &rcinus.Est etiam eorpus quadratum uti cubus, nam ut ille quomodocun*'iactatur si perstat rectus ta vir Mis in quacui fortuna stat aequalis,diremis,& nunquam fiminar, sequit qu erit sine vituperatione, di non faciet aliquid indecorum, sed penemse,N: con i stantissime se habebit in ciuacunque se a. C V M autem a fortuna. Sccunda est sententia, qua magis distincte se demiatdicit enim quod cum fortuna sit prostina aut aduersain: haecam po tesse, aut a, mrmagna.dcclarat nunc de paruis moribus sortitia di do quota par ua in viruiup partem siue aduersa sint siue prospera minimum habet momentum. GRANDIAT a sententia in qua lociuitur de misis,& frequentibus motibus fortunae in utranque partem. si sint in agna,& prosma honestant sui citat .illa enim quibus Mix potest exerimesa cilc,5 expedire suas o rationes,& uti illis pulcherrime, condecorant Dicitatem is magne pro/speritates sunt huiusmodi,ergo& tria. Mandum quia diuitis de se non dicuntur ptoprie /omus secundum usum possidentis vel utentis, ideo dixit usus studiosus,di cetera. 1 IN aduola. Qumta sententia inqua orindit quord magnae aduersitates impediunt istae Miciorem. Imptaue enim, cnturo rationes ipsius Micis. A TT A ME N 5: in hi I Qui im=μ ta sententia qua videtur moderari quartam,&tollire difficultarem siqua oriretur ex in leti Θυ renti iciti mamine Messitatibus clucet pulclaritudo vimitis,& virtus felici am si operati nes,solicit tam bon. e a malae sunt dominae vitae.1.talcm vitam efficiunt: quales sunt ipsae, proia, elancino tremis,&felixpoterit fieri miser ob eclamitates: quia quisqua non potest miser nisi pvitia si talia idest operati insulit domi vi ut ostendimus, sed felix exadueuis semper esiciet quid mesepolin. uodsi in Priami calamitates inciderit non tamen erit beatus,sunt qui sa/ciunt differentiam inter beatum 5c Vicem stilicet quod beatus sit persei, lix,& omnibus bonis prat datus licet animi,corporis&son ς.sdix vero possit esse sine bonis extemis,&qu indicat si ii quis tau inciderit in cisinas Diami in etiam remanebit Mix cum non faciat improba,sta tamen non crit beatus. posti, Mix cibus bonis Iram si ira erit beatus o Solon incidens in maecinias calamitates,ergo non erit felix non vel αSed viderar hic philosophus medium ponere inter mi umeo: silicem: idest hominem ciui non sit, nec Mix, cmiis,quasi dicat homo filix in beatus nun quam potest esse miser, sed propici maximas,& imisitatas aduersitares poterit deuenire,& fieri
56쪽
non felix non beatus,sed non tamen miser.quodsi efficientu non sesi thoe non erit facile' leui
de causa,sed maxima. At maxime ad ditates non is eueniunt hominibus, is ram ut ni amor nit v nde in ta maxima hesum multitudine,& muta robus pauca exempla memoratur, quare et possumus dicere in inate sunt calores quavis aliquando,& ram euenerint frigora, sic possumus dic sine formidine aliquem felicem appellare in vita,quauis aliquando selicibus maxime aduerasitates citerint quibus,&si non sint ut antea felices:non tamen sunt facti miseruhoc autem aO cideret si desperatione quadam laberetur in vitia.Quare si maxima de causa Micitatem amitteret non lacile nec breui tempore eam recuperarer, quia plurimis ei opus esset ad ipsam recupcrandam. Quare Mix non erit varius ac leuiter mutabilis. 4UID igitur obstat. Hac in parte philoso/ s Fphus concludit solutionem suam contra sententiam Solonis,&a et descripti oriem felicis di doquod cum fure uasi ostendimus quid vetat dicere eum felicem qui operetur secundum virtutem Perseram,&st externis bonis suisci inter abundansmon etiam in quovis tempore,sed in vita perasci ,idest vel po totam vitam vel accipiens longitudinem vitς pesecta. Deinde si addenda est alia Particu sollinita victurus,&congrue moririmis, hoc. addet arpartim ex conditione humanae vite,& incertitudine futuri,partim etiam ut selicitas sit omnino pG in sc ex omni parte munita, di videtur loqui de Micitate ciuili.Quare eum taec ita sint, tuintium eos,quibus haec supradicta inerunt dicemus beatos non si liciter, sed ut homines oui non ita hinciat in hac vita beatitudi/nem, et nullo modo mutariP1ssit scut est in diuinis substantius, quibus necessario inest felicitas. Hominibus vem non necessario inest: tuapropter & dimoueri potest ab habentibus licet ram,&cuctificult. ire presertim felicitas quae est activa tantum,& sui ad scipsum. Hicitasvem ciuilis de qua ideturprae ue loqui,pm rato magis potest amitti,quato magis indiget bonis extemis. Persecta ututem:idest pru&ntiam,quae est recta ratior liquam. SECUNDUM racionem moriturus. sc Id si non turpi morte,sed conuenienter,&constatienter secundum ante actam vitam is morium tur viii sortes uri naturali morte distatuti.
QMod posterorum fortunae ad destinctos pertineant. Cap.X I.
Ortunam autem posterorum,amicorum* omnium nihil conserore: longe ab amicitiae finibus discedere,& opinionibus contrariuesse uidetur.Cum uero multa sint ea quae eueniunt: uarias disseo rentias habeant,& alia magis,alia minus co serant: in singula quidem ipsa diuidere prolixum,& infinitum esse uidetunsat autem erit sertasse: I oosi de his ipsis uniuersaliter,sigura* dicetur.Vt igitur aduersitatum eam quae beatis eueniunt aliae pondus aliquod momentum habet ad uitam aliae sunt leuiores: sic sese habent:&ea qus circa amicos accidunt omnes.uiuentibus autem,an mortuis calamitas accidat: multo magis refersiqua res nefandae, grastu * agantur,an in tragoediis recitentur. animaduertenda est igitur disserentia hoc etiam pacto. immo uero considerandum sorsitan est: si cuiuspia boni uel mali participes sint destincti .videtur igitur etiam si quidpiam ex his ad xo ipsos perueniat siue bonum siue contrarium: exile quid ac parvum,aut simpliciter aut illis esse: siquidem tantum ac tale ut nem beatos eos emciat qui beati non sent,nem beatitudinem auserat a beatis.uidentur igitur tam prosperataotes u aduersitates amicoru: aliquid destinctis inerre. tale autem ac tantu ut nec
selices haud silices: nec aliud quicquam huiusmodi faciat. COMMEN.Fo R T v N A M autem post rum. Hoc est tmium capimisi huius icitii tractariis, in quo postem ostendit quomodo in hac vita est Micitas, nune ostenditqsio posterarum seminae pertineant ad sinces,ri drelaratio est solutio dubitationis proposis in praece ii capitulo. tauiditur autem hoc intrespartes.Primo ostendit quod calamitates post H& amicompertinent vel redundatit ad felices. Secundo quod calamitates siue fortunς postemmm, 8 amicorum pertinent ad mortuos,non tamen ut ad vivent .vmo ostendit qu serruns post rum, reconditiones siue
57쪽
siue mal sive bon ,aut non redundant ad momos misi permaturit tantum habent momenti vides istoscit miseris reddat suum et rataicibusmiscios, dicit auton inprima: quia ea,quae sunt aliena ab ossiciis amicitis non sitiit tribuendastici.sed dicere fortunas post rum, & amicorum nihil pertinere ad felices indor alienum officijs,&finibus amicitis ergo non est dicendum
nihil potineant: et etiam hoc contra communem opinionem hominum, qui tantum tribuuntss amicitiae,ut amicorum omnia intcommunia. C VM vero multa. In hacpane declarat qua/haμ quae sunt illa quae periimium ad felicem siqua perueniunt ex Diterorum,di amicorum sortirni de dicit in declarare singula membratim distin endo quae, te qualia sent, reetiam gradus po/st rum nimium longum,& quasi infinitum videretur.sed utamur distinctione is ante: diximus enim φ si felix mutatur mutari videtur a m is fortunis seu spera sint seu aduersa,nam pruspera ait aduersa immiselicitare,parua autem non mutantselicem,eodem modo dicemus de his quae eueniunt post amicis,aut elinibus.ipsius felicis. aut enim sint resper aut aduors de item aut magna,aut parua, a paruis non mutatur selix, i magnis mutatur non tamen ita ac si sibi Ioo euenirent illa seu lipera sint Iaduersa. S A T autem erit.IHaec est secunda pars huius emituli in qua ostendit, tuo pacto calamitates post rum ad selli perueniant,di quod non ita ac eos
mutuos ut ad viueres,& vicitur sacere talam rationem:mala quae eueniunt felicibus vivis,& ea qinrueniunt ad eos mortuos ex posterorum calamitatibus magis disserunt,qdivitiant ea mala quq aguntur,&quae recitanturi in tragoediis.Nam illa dum aguntur vehementer tangunteos qui talia agunt vel patiuntur,dum autem recitamur non eo pacto pertinent,ergo bona & mala, quae eueniunt posteris non e m modo perueniunt ad Hices uiueres,sicut ad mortuos,qucili dicat asuersitates filiorum,& amicorum tangunt Mices luentes satis ortuos vero parum aut nihil. ror IΜOvero. Tertia pars huius capituli,in quae cludit*prosperitates,&aduersitates postero rumpariam aut nihil pertinent ad mortuos,&siqvim perti sunt non ita tamen ut felices non tabces,aut no ces,selices sacere possint,& cum di Aut simpliciter,aut illis: intelligedum est quod sortunς patu momenti felicibus quomodocun*sint,& hoc simplAter, mi as,tuns non sunt essentia felicitatis:vel si hoc uni uci ter sumtum haberet dubiumreluia magna videantur asscire magnum momentum, idco dicit vel ipsis.s.mortuis quia etiam illa quae sunt magna de talantibiis parua in nullius momenti.
actiones.robustimi etiam, idoneum* ad cursum homine SI csterorum quem . similiter Iaudamus, . assedius est aliqua qualitate,& ad bonum aliquod, odiosum resertur. id ita esse patet & ex deorum laudibus . nam cu ad nos reo sectuntur:ridicular sane uidentur.quod quidem ex eo fit,quia Iaudes ut dicismus per relationem eSciuntur. quod si Iaus talium est: constat optimorum non esse laudem,sed maius aliquid praestabilius ue,quemadmodum Sc uideo tur. Nam S deos beatos felices p dicimus: uirorum etiam eos qui maxime
sunt diuini,& rerum bonarum simiIi modo. nemo nan felicitatem laudat: ut iustitiam sed ut diuinius quiddam praestabilius' ue: rem dicitem beatam. 303 Uidetur aute & Eudoxus recte uoluptati primas defendisse partes. Id enim uoluptatem inqua quae quidem est bonum non laudari: indicare putabae
praestiuiliorem ipsam esse rebus Iaudabilibus uniuersis: talem autem: deum& summum bonum esse dicebat: ad lige enim caetera uniuersa reserri. Etenim laus quidem uirtutis est.hac enim ad res honestas agendas idonei fiunt.como mendationes autem operum sunt simili modo:tam corporis quam etiam amisi
&fortem,&bonum omnino uirum, atque uirtutem: ob opera Iaudamus, ae
58쪽
mae. Uerum haec quidem exacte discutere: magis ad eos forsitan pertinet,qui
circa commendationes uersentur . nobis autem perspicuum ex iis quae dixismus fuerit : seliestatem ex ηs esse quae honorabilia sunt&perseetii.Videtur autem ex eo sic se habere quia principium est. etera enim gratia eius agimus omnes.principium uero, causam* bonorum honorabile quiddam & diuisnum dicimus esse. COMMEN.HIs autem demminatis.I Hic in quartus tractatus huius primi libri,in cpio philosophus I oz
posteaq declarauit dubitationes quae rimnstant ad descriptionem felicitatis:nunc tiauestipat utrum felicitas sit de numero bonorum laudabilium an honorabilium,3c in qua parte ani ingessistit.diuiditur in duo capitula,in primo quant virum felicitas sit norum lautabilium an ho/ norabilium.Insecui docet in Qua parte animae insistit Micitas: qum aliqui expositores dicatho acto tamen dicere etiam possemus cruod postea et philosophus descripsit,fc diffiniuit felicitatem,& arauit nonnulla, quae ad eam aiffinitionem pertininant,& in ea diffinitioiae sumpta sit vimis de chia incipia dicere in secundo libro,ideo in secundo capitulo huius tractatus voluit diuidcre potentias animi,& de ipsis tractare,quantum potinebat ad moralem. imum capitulum rursus diuiditur in tres partes. In prima pro nit id, quod vult inquirere, scilicet utrum felicitas sit bonorum laudabilium , an honorabilium. In secunda ostendit in selicitas non inde genere laudabi/lium. In tertia quia ipsa est degenere honorabilium,iam enim 'pissim sirit felicitatem esse bonum: qd igitur bonum laudabilem honorabilesIn prima igitur parte hilosophus dicitqucid his hoc pacto determinatis, scilicet quae dicta sunt post diffinitionem felicitatis in superiori tractatu tertio, scilicet, causa,&subiecto idicitatis,fc de tempore in quo dici potest selix, indendum qua/lis sit Ficitas virum bonorum laudabilium: an honorabilium .sunt enim tria in quorum aliquo ssMicitatem ponori,inlicet tentiae, tum bona laudabilia,tum bona honorabilia, non est autem de numero potentiaisi,quia operatio non in potentia, Ficitas est operatio, pramea facultates se potentiς intodum diris intumd malum, felicitas veros per est bonaequare cum non sit de nu/mero potentiarum xes saeuitatum, restat inquirendum Hruni sit denuincto laudabilium an honorii luim,de quo magis est dubium,& ex hac inuestigario percipietur'liquid 'id videtur compedires licitati eo quinys in Notandum in nonina,quaedam cliuina,quaedam humana.Huma rursus, quaeviam semper detriminata ad bonum, O un indeterminata ut sint ad ommlibet,&diei possint,aut bona,aut mala prout habentes riuntur, ut quaedam potetiae in facultates ut me dicina,quae dirigi potest V int cicndum,& sanandum,ars nauigandii ad exportandum Hilia,se piraticam exerce am & alia huiusmodi,quorum de numero philosophus non vult esse Micitate, di post habet haec tanq sit aliquid per se notum.restant bona determinata ad bonum semper,& hec ire si bifaria sunt aut pose, aut aliud: 1baliud et virtutesqsunt ob operationem, &Plia dicibriar laudobilia:pcr se ut opcratio secundum virtutem,idest ipsamicitas quae non est ob aliud,& t,li a dicuntur de numero bonorum honorabilium ut inserius ostEdet. O M N E aurem laudabile. ν Io 3. Hac est secunda pars in qua ostendit quod Micitas non est de numero laudabilium,& hoc probae mmo ratione postea auctoritare Eudoxi. primo igitur dicit hoc pacto. Id quod laudatur in asse mim aliqua qualitate,' ordinatur,& refertur ad alii quid aliud bonum qdest pstabilius se ed Micitas non est huiusniodi,e Micitas non est de numero lauciabiliuimponit autem exempla in habitibus animi' corpori de dicit*isti laudantur,quia reseruntur adathid.i.ad operationem,&quia per hos habitus,ne operamur, et iustum propter operationem iustititam mini quia eumst natura talis pol Crocere opera robusti hominis, oce quia podest VHocito cumre, quapropicristi habitus laudamur quia reserantur adactiones,quod ii laus est nam quae reseruntur,reni optimarum non erit laus Laudamus igitur ea quae nc mur, ut ex habitibus,trum arunn rum eat Mus ostendit philosophus declarat etiam id exemplo substantiarum separatarum, quas ctos / t. illat, hi enim dicit philosophus ridiculi vidciatur si laudantur eo modo quo laudari somines solent, sequeretur enim inordinarentiar,& rescirentur ad aliud,& referremus hoc pacto deum ad nos.ia eremus eum similem nobis,non ergo laudatur eo pacto deus, sed honoraturitariam ipsa selicitas est de numero honorabilium,quia non rescitur ad aliud,optimis enim conuenit aliquid maius quam laus.Felicitas est optimum, summum quoddam, aliquid aliud maius , q laus re conuenire videtur,dubitati in quia rum victor verum in chi .i. substantiae separatς non laudentur, sed presertim iriectus noster cum David,& alij pro regamiliis in locis incit ominis ad laudem des,
59쪽
Σ3Dicendum iretur,bisariam possumus loqui de deo, aut eo pacta quo solamus laudare homines, scilicet quoa non vincatur a cupiditatibus,auti agat aliquod bonum redundans ad ipsum tamquam se perficiens. hoc enim fieri non debet in nulla misinione ind igeat deus,&stra omni patre Perseus: toprophe hoc modo laudandum dixeruEIneptum enim videtur dicit philosophus. Alio modo dicim eum esse laudandum, quia agit bona in nobis, &est causa efficiens bonorum omnium,quae habemus,& hoc pacto laudandum deum promere dicunt, et auctorem nostri boni& raestinorem nostrum ut grati, se memores benesciom quo ad fieri potis videamur sic enim laudantes pro accaeptis bonis varias agere videmur .vel dicere possumus in deus laudatu ut eausa αν ΟΦ ficiens non et finalis. Est enim finis ultimus ad quem os a reseruntur sine cotrouersia. V ID E T v R. autem. I Probat auistoritate Eudoxi q, felicitas nonis de numero laudabilium. cerat enim Fodoxus Uluptatem esse summum bonum:&probat hoc pacto, omne honu humanum, aut debet laudari:aut honorariat voluptas est bonum,& non lautitur,ergo est bonum honorabile, sed bo/num honorabile est summum bonum,ergo voluptas est summum bonum.Non enim remetur ad Rhud,idco non laudatur,versi haec trire discutere videtur pertinere ad oratores dicit philosophus. Notandum in philosophus probat modum arguendi ipsius Eudoxi non tamen probat opinione suam, ilicet quia voluptas sit summum bonum quaecunq; sit illa siue turpis,sive honesta,ostem Iosdet enim postea, audd summa voluptas sequitur,di comitatur felicitatem tanqua umbra comi NOBIS aurem. Hax est tartia pars in qua concludit m felicitas est denumero honorabilit
Vnde philolaphus in libro physicorum dicit in finis erat omnes alias causas, di a nulla necessitatur,dicitur autem principium, quia nos mouet ad ope randum,&est primum in intcntione:finis autem dicitur,quia est ultimum in executione: ad quod omnes actiones diriguntur,nec est absurdu q, ide diuersis respectibus dicatur principium di finis.
De duplici animae parte ac uirtutis diuisione.
Um autem selicitas animae quaedam per uirtutem persecta sit die
ratio: de uirtute cosideremus oportet. Hoc enim pacto melius sertasse de seliditate etiam contemplabimur. Videtur autem 5c is quiuere civilis est circa hanc maxime elaborare.uult enim ipses ciues bonos essi cere, legibus cp obtemperates,ato horum exemplum legumlatores tum Cretensium tum Lacedaemoniorum habemus, & si qui alii tales fuere. , si haec consideratio ciuilis est sacultatis: constat inquisitionem hanc perinoe ut ab initio proposuimus ac instituimus sere. De uirtute aute humana considerandum est. Bonum enim humanum,ae felicitatem quaerebamus humast nam, uirtutem uero humanam dicimus non eam quae eorporis est: sedeam quae animae.& selicitatem enim operationem animae dicimus. Quaecum ita sint,patet ipsem ciuilem aliqua ex parte de anima seire oportere, quemadmodum Sc eum qui curaturus est oculos , totum corpus, de ipsis seire oportet: dc eo magis: quo secultas ciuilis honorabilior est,atque praestabilior medici na. Elegantes etiam medici multa plane circa cognitionem corporis tractant. io a &ciuilis igitur ipse de anima contempletur oportet. horum autem gratia δίquo ad satis est ad ea quae hic quaeruntur. nam ulterius exactius ueconsideraore: maius est opus,dissicilius' ue fortasse u ea quae proponuntur.dicuntur auptem,& in externis sermonibus aliqua de ipsa sufficieter Sc utendum est ipsis. Vt partium eius aliam ratione uacare: aliam rationem habere. atque nihil in praesenti refert distinctae sint hae perinde at* corporis partes.& omne partis bile: an ratione quidem sint dus, re uero seiungi non possint,ut in circunferenim tu sese habent concauum,& convexum. Partis autem ratione cantis :alia
60쪽
quidem comunis est Scuegetativa. Loquor aut de ea quς causa est: ut id quod
ipsim habet nutriatur,incrementa* suscipiat: tale enim aiae potentiam: in uniuersis quae nutriuntur qui spiam posuerit,& inscctibus,& hanc eandem etiain persectis:est enim magis consonu rationi hanc eande u aliquam aliam ponere. Huius igitur uirtus comunis quaedam,& non humana uidetur. Na haee pars & potetia in somnis uidetur maxime operari: bonus autem Sc malus mi nime in somno discernitur: quapropter inquiunt a miseris felices in dimidio uitae nihil differre. hoc autem recte accidit: somnus enim otium est animς tam studiosae a uitio scinisi parumper motuu perueniant aliqui: atin ita modestostrum melior qua quomuis uisa fiant. Sed de his quidem haei enus,& nutriendi potentia,cu expers sit humanae uirtutis omittenda est. Videtur aute &alia , i ,
quaedam esse natura animae uacans ratione: aliqua tame ex parte particeps rationis.Continentis.n.& incontinentis rationem id* animae quod ratione hahet laudare solemus.recte nan* 8c ad optimas res inuitat.in ipsis aut Sc aliud quid praeter rationem inesse uidetur quod quidem repugnat,resistit p rationNam ut diGIutae corporis partes, si ad dextera mouere uelis,in sinistra feruntur: sic plane fit 8c in anima.ad contraria. n.incontinentium appetitioes seruntur.uerum in corporibus quidem cernimus ea quae ad contrariam partem seortitur: in anima uero non cernimus. fortasse autem non minus & in anima putadum est esse aliquid prster rationem,quod huic aduersatur SI obuiat: dice re uero quo modo est diuersum: nihil refert. Videtur autem & hoc rationis ii acuti diximus particeps esse,paret enim in ipso continente rationi:& in temo perate ac sorti magis forsitan eidem obtemperat, omnia in illis sunt consona
rationi. Pars igitur animae ratione uacas,duplex esse uidetur.Vegetatiuanan 1 14
que nullo modo rationis est particeps: sed cupiendi uis,& omnino appetenodi,rationis est quodam modo particeps:ea ratione qua obedit ipsi atque obotemperat.sic εc patris,& amicorum,& non ut rerum mathematicarum,dicismus rationem habere.hanc autem partem ratione uacantem rationi obtempe Irs
rare:admonitiones,& increpationes 3c cohortationes etiam indicant. Quod si oporteat hanc quom partem dicere rationem habere: duplex Sc ea pars erit quae rationem habet,& una quidem proprie 8c in seipsa. altera uero ut is qui obtemperat patri. Diuiditur autem & uirtus hac differentia. Uirtutum enim alias intellectivas,alias morales dicimus e sapientiam quidem& prudenotiam 8c sagacitatem,intelle stiuas: liberalitatem autem,S temperantiam,mo rates,nam cum de moribus cuiuspia loquimur: non sapientem illum aut sagacem,sed mitem aut temperantem dicimus esse,laudamus autem & sapientem
ob habitum. at habituu eos qui Iaudabiles sunt uirtutes appellare solemus. COMMEN.CUM aurem silicitas. IH est secundum capitulit huius quarti tractatus in quo post a inue rosinit sincitate esse de nunicio bonorum honorabilia,&hoe sibi comperere veluti quςdi pro/inctas,nunc quaerit in qua parteanimς sit ipsa Micitas cum diserit eam esse animi operatione hoc etiam facit ut ii me possit docere de virtutibus quae sumptς suere in diffinitione fclicitatis, virtutes aut percipi non potarant nisi prius distinguerentur potentiς animς quantu permeret ad moralem ob cogiam e virtutum,de quibus incipiet docere in secuta huius,ut partes diffinitiois