장음표시 사용
61쪽
adire de selicitare posim eo stantundiuidiriu hoe capitulum in tres partes.In prima declarat
philoli lius ιν rit considerandiani de virtute vim lius percipiatur Micitas,&deant a aliqua raparte,& tantam,quanisi pertinet ad ciuilem Uri moralem pro eognitione ipsarum virtutum In scim a diuidit animam in partes tuas. In tertia diuidit virtutes secundu partes. . potentias animata Dicit autem inprimis quod ad hanc sici etiam pertinet considerare de imite. probaturiSi ad hanc cientiam potina conlide o selicitatis: pertinet etiam missideratio virtutis r at primum est ergo di lccundum. ad ciuilam Olcntiam pemnet consideratio de vutute, sed haec est ciuilis scien ergo & ext .Et enim mm Micitas diffinianar in est operatio animi per intutem di partes diffinibrionis lint dilarandς,& declaran ut antea duat,& inussit una pars maxima ipsus diffinitionis, non incongrue est vimum de ipsi virtute, et cognitis partibus mesius cognoscatur totum. .distinitio stlicitatis constitutare talibus pambus,&hoc spectat ad hominem ciuilem uiuia maxime laborat citra virtute ut ciues nos efficiat, sicut Minos circa Cretenses&Licurgus circa Lacaede momos fecit.Curam enim adhibuerunt ut virtutibus,& bonis moribus instititerent ciues . sedescisclicitate humana quam side virtute etiam humana est perquirendii non emporis,sed animiqror cit propria hominis corporis enim alijsquo panin alibus videtur esse cois. Q VIE culta sint.blam virtus sitim animo ranci accidens in Do subiecto, profecto de labiecto virtuti xi.ipti animacit aliqua ex parte residerand dicit plis a ciuilLin. n. virtus sanitas animi introduceta in animo, sicut ianitas corporis incorpore.at cum medicus vult in ducere sanitatem in oculo ves in t corpore,considerat oculu,5c corpus,multomygis debet considerare de animo qui vult intraicere ro3 virtutem.l.sanitatem in ammo. Η O R U Μ autem gratia. Ostendit philosophus quatenus a ciuiunt perquirendum de ipsa anima. non simplicite sed aliqua ex parte, quatenus 'mnet ad hanc moralem materiam,&ad cognoscendum subicctum virtutum distinguedo potetias anime, ut cognoicamus in quibus sunt virtutes,&non ulterius. Est enim trita discussio alterius speculatioso nis,mmnetnam ad librude ala istorum mna.svirtutu&morum. DICUNTUR autem de ipsa, I haec est Unda pars in qua umpit diuidere anima in panes suas': affert primo unam diuitionem postea Mim,cncit autem quod ista sunt antea dicta a nima in extemis sermonibus: quasi incanturde ipsa alibi. s. in libra de anima, cetiam in extemis simurnibus.sciendu in eum Aristote las multos libros reposuisset:in duo genera illos diuisit eorum quosda .appellauit .i. dignos auditu,& tales sunt libri eius sumno ordine compositi ad tradedam doctrinam, veli dia
lacti moralis, naturali 'N: metaphysicς philosophi aliud est genus eoiu qui facti sunt extra ordinem illum gratia petentii ut sunt nonnulla opera ad Alexandrum,& quaedam eius carmina , bc si milia quae appestat extrina, 'uia non continentur in illo ordine doctrin quare multa sunt clinace anima in externis sermonibus inter ista mammae pars mundam est rationalis ,qua da irra/ rionalis,quaeqvidem partes potentiae sunt,&virum differant re &subiccto: an ratione tantii non meri in praesentiarum quaeroe,& tamen innuit differre ratione,non autem subiccto eii ponit ex Plum de nouo circinoentic suecimii &conuexo evidetinetiam hic tangere Ramnem laten rer,pra quo est animaduerundum quord duplex est opinio de poteriis anim Plato dixit easdisti Rui non solum ratiosita etiam subiecto.ita, aliam esse in eord aliam in cere : aliam in hep. ate Iocauit.l.rationem in Cercis,ir bilem in corde. cimitabilem in hepare posui civi in Tusculanis rescit etiam Cicera. Vctu haec membra diuersa sunt subiecto vipatet: philosophi vero Ditentia in q, anime partes ratione tantum diffcrant, non subiecto.i.ut idem illarum esset virumq; si abiectum anima ipla,& essetaria at imae, dimiittit autem, &distinguerentur ratione sicut concauum &conuexum in circusemitia circuit,ubi ratio conueri alia est a ratione concaui ne aut δε subie
sunt idem in ipsa circuiscntia sicut astansus,&dacensus in scala,' similia.hanc sententiam tamitiir doctor subtilis,qui etiam vult amous pmprios ira differre re a subiecto,sed tantum ration &idem dicit de potentijs animae,quae sententia est valde subtilis .sed intelligendum Plato non lia, inteam in varijs mcmbris,ac si anima esset in partes distracta,& diuisa,& eius una pars esset in eo trem,alia,& extera:sed intellexit Φ potentis animae,nuia principaliter exercebantoperatisies suas in illa membra tanq pcrinstrumentacideo erant luodammodo affixe illis, verum intellectus ipse nodicitur esse in instrumero corporeo, nec extenditur extensione subiecti ut dicit philosophus in li/sio braci anima. P A RTIS autem. Diuisa est anima in partem rationalem,& inationalam nunc si tui dat partem irrationalem,&cum esset diuide ii metatium,&sensitivamraccipit m timmitem veprimu im,sensitivam postea sumet inserius. o idit autem in primis vegetatiuam non esse propriam hominis duabus rationibus:illa pars animae siue potentia non est propria hominis est comi omnibus animantibus at pars v elativa est huiusmodi ergo&caetera debet er/D remoueri a potentiis p rijs hominis, quia in illa nully modo consistet virius humana nec iii etiam ci consequentis licitas. C O MM v N I S.IScilicet mn tantum licini in se rii 11 e nihil
62쪽
matis,& ineunctis quae nutriuntur, plantae,utem ones,ut animalia posue . embria Uetur esse aiumal cum est rubstantia animata sensibilis es est imminum adhuc sal. NAMhaeeani,nis pars. scinda ratio. id non est promit homini quo homo, c bonus,nec malus dicitur,sed ex
operationibus taliis pamsanimae homo non dicitur,nec prauus,nec nummo talis opcratio n5 erit propria homini nec ex consequelari potentia a qua prodat illa, maior pate minor claratur a philosopho,quia per somnii in quo haec maxime operaturispotentia venianua, non dicitur bo/nus homo vel malus.icto bene aixerunt antiqui felices a miseris in dimidio vitae tempore nihil dis scire,& dicit hoc rine afferri quia somnus est ociositas animi.per ociositatem vero animi nihil di/scemitur, nec videtur diffore strudiosus a prauo.post haec affert moderatione quanda eius Q diuitis selicem non differre ab infelici in somno,&dicit Misite disy tin hoc,quia cum viri ii in dormicirclo videant somnia: sciri habebit optima somnia, miser econtra.solent enim somnia fieri simi Ἀlia operationibus,& ham est differenti licet pari .notandum in somnia bonorii sunt meliora somnisis vitiosorum,quia somnia fiunt a motione sensi .nam extemi sensus mouetur ab obiectis suis: ti isti motus pcrueniunt et eorum obiectorum si cies ad internos sensus,& repromtantur in somnis di mouetur ris cogitariuMintrita etiam ipsa ratiosic igitur Mima erunt somnia feliciu:quia sensus repromtant ea prae si caeperant.Sus periit autem mcliora ex rebus Pictu: ergo N: cetera. . V ID E T U R aut .l, Philoseplius superius aiussit partes animae in rationalem,& irrationalem: II et postea subdiuisit ipsam irrationalcm cuius duas diximus esse partes.s Rctativam & sensilii .iam de vegetativa dixi Keamq; post habuit,quia nullo modo in eayotest esse humana Hrtus,& est oino incitionalis,nunc Vero sumit alteram partem irrationalem i. titiam,&dicitquMest quadam alia natura,&species irrationalis,q differt a superiore,quia illa est irrationalis mitiis,haec cita estinanonalis de natura sua,& eskntia sua, tamen quoquo modo particeps rationis.ostri dilaute prii mo et, est irrationalis. Id quord repugnat rationi est inationale, sed in anima est aliquid repugnans rationi:no est aut par veniatiua,quia iam illa posthabita est,sed appetitus sensitiuus,et, inani' inacrii appetitus sensitiuus inacionalis pars,&potentia. quia aut sit aliquid tale in antina repimmans rationi probat philosophus exemplo continentis 5c incontinentis. nam in utroq; est ratio, di est etiam qQ aduolatur rationi. verum in continente ratio vincit. In ipso inestinente vincitur ab appetitu , o iucit quod ita fit quandoq; in anima sicut in corpore quando habet aliqua mobra lae/D.tsicin ista membra seruntur in parte oppositam &non in eam inquam vestet inus.ita fit, cit philosophus in anima prestitam incontinentis, ubi est talis pars repugnans ratisini, ergo morionalios.sed in corpore qui talis repugnantia vci inobedientia mabs patet quia subiicitur sen/sui,in anima aut magis later.sed quo ista differant,non oportet nunc&teminare, quia sufficit ha/here tale exemplum ad percipilandum est in anima pars repugnans rationu&id inationalis.i.
appetitus sensitivus. UI D ET UR aut&hoc. Nunc ostii dit philosophus quor di, ροα sensi/ ii,
laua ves appetitiua cum sit natura irrationalis,tamen quoquo modo dicitur particeps rationis ex ' eo quo d paret rationi .ut in homine continente apparet,in quo,&si appretius pugnet cum ratione tamen creat tandem rationi sed hoc magis apparet in homine rem rato ves sorti, in intibus sine ulla repugnantia statim pars appitiua obtemperat rationi temperariis. n.habitum iam habet,per qum facile operatursecundu rationem,& non repugnante appetitu, quem assuremit Obesiae roni et semper sit paratus ei obtemperare continens vero non nabet adhuc habitum Virtutis, sed dispositione,5 quis meo etiam appetitus obtemperet rationi, men cum difficultate,&non sine Pugna.appetitus igitur est vira pars irrationalis de natura sua, quae tamen dicitur particeps ronisii uiuantum est obtemperans rationi. PAR s igitur. Nunc philosophus colligit supradictis: . Adi concludit quodliscindistinctio animς irrationalis.sduplex,alia inpari vegetatiua nitus eo '. pos rationis,&haec posthabita est a philosopho,alia inscia siciua ius vocatur apyctitiua ut in s Quado di mi ac t philosophus. sal sensimum inest,5 appetitiuum etiam inest.h autem vis dicit philosephus in quodamodo particeps rationis,non qu id in se habe. atrationem, sed inquantum est obediens rationi,& hocmodo apparet quod ipsa non hisci in se racionem po essentia,sed ut pams,& amicorum.i habrerationun quae est in alio, cluti tauin dicimus habm rationem patris, quanta obre crat patri,& suscipit in se rationem quam assignatsbi parer,di imponit, v Diiuxobremperat consilio patris vel amicus admonitionibus, Ac consiliis amici sui. notadum quM hac pars non dicitur particeps rationis ex eo quω habeat in se ratione, es ita suscipiat in se ut fiat rationalis. in sic mutaret naturam,&cilentiam suam quod est absurdum. sed intestigendum est quω sicut filius obt pcrans prudentiς patris dicitur quoquo modo particeps prudentie, & cocus ium&nte homin s litur, dicitur quoquo modo videns, arriceps visus,sic appetitus se tutus dicitur particeps rationis eo mata est obtemperas rationi.Notanaum insas acissima n, iura q non proficiscitur ad citremo ad exta si sine mcdio: hac partem appain collocauit inter
63쪽
II sIrε vegetatiuam iam in penitus irrationalis, Acin lactivam,quae inmitus rationali xt se autem est media,& videtur conuenire cum vegetativa inquantum est irrationalis per Ulaitiani, Ae cum intellectiva inquantum es particeps rationis,idest obtemperans rarioni eo modo quo dirimus. Mathematicarum.duplex citratio quantaim ad hoc pro tu spectat, aqua incitamur ab amiscis vela patre vel ab aliis consulentibus nobis,&talis dicitur persuasiua cuius dicimur eo modo participo cum ei obtemperemus,sicut appetitima diciturparti s nitioins es ei obtemperat.Alia est demonstrativa,& necessaria & in parte rationes parilantiam,idest intellectum ,quae cogit nos assentiri veritati ut faciunt mathematici assemis suas demonstrationes necessarias. Illa aut prior de qua loquitur philosophus est persuasi ua circa res agendas,Ac non circa speradas Ne suadet assem tiri, non cogit. HANC autem partem. Probateandem sententiam,scilicet questilla Mati tralis pars est partim rationis quoquo modo, di hoc probat ex signo,ouia si hoc non essent .non his us in ahima partem unam i tam ad obtemperandum rationi, uperflugessent omnes ad monitides,& increpati .ergo viditu aliquaoletam tittapta parere rationi,non es vegetati ua et diximus mon enim admonetur ut nutriat,aut non nutriat, quia Si semperofficium suu secun/dumcursum naturae supnoirest etiam ratio,quia ea de natura sua semper imperat, N: non dicitur rationem parere rationi.est ergo vis appetitiua ut dirimus, quae pom persuaderi. Q U O D si opor: Hacrin parte phil Mophusatio modo affert hanceandem diuisonem siquis enim di xisset,s,
Atui es tu dicis quod inationalis est duplex,scilicet minua,& appetitiua,&postea dicis Prativa potest quoquo modo dici ration alis: melius esia ponere hanc sub parte rationali dicen id rationalis est duplex, idest quidquaedam est rationalis per essentiam, quaedam per partici rationem.dicit philosophus quord nihil rescit utrum utamus eanere istam partem qus f obtemserans rationi sim illo membro qued dicitur rationale,& tunc diuidamus hoc paeto,quord partia animae quaedam est irrationalis quaedam rationalis.rationalis est duplα: Quaedam ' estianam talis,quaedam non per essentiam,sed perparticipationem talis,N: eodem redi jt sentciitis,quia po/rest collocari sub irrationali rem quoid eu irrationalis natura sub rati ii re eo quod est particia s, i, rati, nis pcrobesicrian :nec in absurdum quod diuersis respectibusfub diuersis membris locetur. . DI UIDITUR &virtus. Haec est tertia pars huius capituli: in qua diuidit virtutes secundum res animae quarum sunt habitusmam prediuisonem partium animae inuenitsubiecta virtuae: in quibus sunt ipse vimites Ac ineptoressit.Inuenit aurem duasyartes animae humans: in qua est ratio,& id quoa obessit rationi. im videtur anima humana collocari media interea quae sunt te nitus ratio, et substantia separatae,& ea quae sunt omnino expolia rationis tbrinainc platae,&ων uimodi.sunt intur animς numans partes duae,scilicet ratio,& appetitus sensitivus. e diuisione Nante diutilii Milosophus virtutes,&dicirquid earum quaedam dictiturintellectius vel ration
i vero sunt in parte quae oben rationi idest in appetitu sensinuo,& declarat has Virtu inser '. dissicire,quia cum volumus,liquem laudare de moribus,non dicimus illum esse sapietatem sed ser
m ves leviperatum: cum aut volumus aliquem laudaee in rarum*5c de intellectu nona mustallum temperatum ves sortem,sed sapientemargo illae sunt viilutomorales liae intellonius: quod Rutem comuni nomine debeant appellari virtutes dicit philosophus,quia ea quibus homines laim dantur 'ci omnes habitus,qui laudari solent sunt virtutes.sed tam habitus tutdlectici quam ni Hlas laudanturingo omnes ill sunt comistunt nomine appestandς virtutes, di in nomine me inunt,dillarunt postea.quia siue sunt virtures morales, aliς in lectius.Notandum Oda benem λ singuuntur virtutes secundum potentias animαnam cum quaeliber Virtus sit persectiorius mimicit, ii iis,oportet ut persectio aeqlictur ci cuius aicitur esse penemo irtutes'eris inuabutiti istis , tennis, auarum sunt pisse 'iones, ita ut sicuti diuiduntur, N: distinguuntur animae potenti tam irtutes dimidi,&distingui debent. notandum quod philosophus ut dixit pro quanta specta: ad hoc propositum diuisit potentias inuinae vicit idiuisione possit distinguere virtutes, de eo, Iocare eas inpropriis potentiis animae tanquam in sto subiecto, ni Virtutes sint accidentia,quae mire se state Λ possunt.Quapropter distinxit potentias animae duplicite idest in partem ratiotio
64쪽
ET HI CORVM AD NIC o. 'MACHUM LIBER
VM DONATI ACCIRI OLI FLORENTIONI COMMENTARII s.
De productione uirtutis intellectius ac moralis.' Cap.L'V m autem uirtus sit duplex, inteIIemuainqu1 atque x inoratis: intelle 'tua quidem plurimu ex doctrina geonerationem habet,& incrementum. quapropter expς rientia indiget,tempore*.Moralis autem ex consuestudine comparat .unde &nome habuit tale.ex quo Epatet nullam fieri uirtutem morum in nobis natura. Nihil enim eorum quae sunt natura aliter assuescit.ut - ' r o natura competit serri deorsum: nuno
qua albuelicet seni uirium,neo si millies ipsum assuefaciendi causa quissipia serium proiiceret.simili modo nec ignis ferri deorsum: nec aliud quicu aliter usibi natura commi, assuescet: ne igitur natura,n praeternaturam inno his uirilites e ciuntur.sed idonei quide ad ipsas suscipiendas sumus natura. Iustaminus aut ipsas atm perficimur per consuetudinem.Praeterea eoru quae in nobis fiunt natura: potentias prius accipimus, deinde reddimus operatios 'nes. piod quide in ipsis sensibus intueri licet. No enta ex eo quia uidimus uel audiuimus supersensus accarpimus.Sed contra habentes, usi semus:non uss, ac psmus.ut uirtutes acco sinus operati prius:quemadmodu Scin artibus. quaenam posteau didicerimus serere oportet: sacientes discimus, dificator etenim edificλntes,& citharoedi,pulsantes cithara fiunt: pari modo iusti agentes iusti,& modesta modesti fortia* sortes inicimur.Testatur hoc: Mid quod in vitatibus iari solet. Legum nancν latores ipsos ciues assuefaciei
res bonos essiciunt.at omnis quidem legum latoris haec est uoluntas. quiuem non dine id faciunt:peccant.atque hoc ipse respublica bona: a mala repuo Nica dissim. Insuper ex iisdem&per eade omnis uirtus A ars similiter & fit.& corrupitur.ex eo nam quia pulsantcithara:& boni & mali sunt citharceo di. similli ratioe & sdificatores,& caeteri oes.nam exeo γ ia bene ordiῆcat, ni:&ex eo quia male mali fiunt aedificatores&Libri. Quod nisi ita sese habhret,non esset opus docente: sed omnes boni fierent aut mali. sic igitur Sc in uirtutibus res sese habet.agentes enim ea quae sunt in commerci is hominum talia iusti, alii iniusti sunt Fentes elim ea quae sunt in terribilibus rebus , t mere assuescentes,aut colidere: alij sortes,alii timidi fiunt. Ide&circa cupio
65쪽
ditates & iras euenire uideturialia enim temperati ac mites sunt,alij intempeo rati ac iracundi: ex eo plane quia hoc in ipsis aut hoc modo uersantur. Atque cui breuiter dicam omnes habitus ex operatioibus similibus fiunt. Quapropter tales quasdam operationes reddere oportet.ipsarum na* disterentias habitus ipsi sequuntur. non igitur parum,sed plurimum: quin potius totum reo seri,sic an non sic homines ab adolescentia consuescant.
vM A UT EMGpis sit litus. In primo libro philosophus inuenit finem M.
mum hominis,qui summum est bonum atque felicitas:& postituam inuenit, &ID finiuit quid sit,& in eius diffinitione ac pit virtutem loco di flarentic,& dunt quod ad persectiorem intelligentiam eius diffiniti,scilicet ultimi finis, seselicitatis opora rei declarare partes in diffinitione positas, ideo nunc docet in hoc secundo libro de ipsa virtute in genere: ut perfectius clamis cognoscamus ipsum summum bonum iam diffini. tum siue sit effectus virtutis siue sit aliquid quod est causae virtutum.Diuiditur autem hic liber intres tractatus secundum tria principaliter consideranda de ipsa virtute,de qua ipse es tractatumst ut posito fine sicuti diximus,& diffinito partes diffinitionis clucescant,& mlaia ipsa, quae sunt vir/tutes, quibus possimus ut boni sagittarii attingere illum finem.Rusdem enim in insiderare dorermino,&de iis quae ad illum terminum serunt. sed cum primo oporteat scire rem esse: iam putuit virtutem esse habeaturi itur notitia causarum illiustae quibus etia persecte habebimus si est, dcinde quid res est, Mindestres illa non est simplex: Quotupri est philosophus in primo tractatu huius litui considerat causas a quibus emanat virtus. In secundo assignat amnitionem virtutis vehabeatur quid ipsa sit. In tritio diuidit virtutem in species suas Vt singulae percipianturis imus traetatus diuiditur inquatuor capitula.In primo considerat a quo pictuit initus In semivio qua/les operationes sunt a quibus fit virtus. In tertio circa quae versetur moralis virtus. Inc uarto quo/mocio ex operationibus midiosis generatur virtus. Primum capitulum diuiditur in alias partes. In prima resumit philosophus diuisionem virtutis, quam fecit in ultimo praecedentis libri affe/r o duplicem vi rem,sciliret intellectivam, & moralem, & ostendit&-ntiam illarum non ex subiecto vis tantea,staracausa qua di flarentia ostensa in it intellectivam vi mitem re, clandam in sexto huius,& exequitur de morali. Fili enim allata differenna esset: videretur quo dutriusque esset una eademj danda doctrina,&simul incisdem libris. ostendit igitur modita rentiam virtutis inrescctiliae qua differt a morali, quia comparatur, di augetur in nobis ex doetibna, fi dicit plurimum, quia etiam fieri possit ex inuentione quamuis rari sint, di admodum paulo qui sacere possint. Ideo magis & ut plurimum acquiruntur perdoctrinam, diae docente. ideo erotia indigent, Ac tempore siue inuentio, siue doctrina sit.Doctrina non accipitur tantum vecst a docente, sed ut est ordinatus processus a principiis vel causis ad conciusiones, εο effectus vel emima ab offoctibus ad causas.quapropter talis doctrina fit ab experieraria, quae habet originem a sensibus siue per visum, siue m auditum, & reliqua: omnis enim nostia cognitio ortum lia. t a sensu, tuiquit philosophus. Deinde affert mmum quo generatur moralis virtus,in quo dissere ab intcilestiua. Et dicit quod ea gelacratur ex consuetudine, emam hλuit nomen, quod ad verbum graecum reserendum est, quia mos & cons ludo latine imi videtur consonare vi τια di lite apud mecos, quasi dicat moralis virtus fit ex consuctudine, qd etiam nomen indicat, quia dicitiar quasi consuetudinis virtus apud graecos. quapropter cum ambo haecgenera vittuntoriantur re diueris usis, merito differunt inter se ob ea quae diximus: et um disinunt etiam a, his, quae nunc non est opus incire. bitatur Mim tales clinerentiae positae sint differentiae ista, nam anulum . nam intellamua virtus victimetiam fieri ex consuetudine ,&moralis experim, tiar quam consuetudo,& raperientia non videntur sacere differentiam si ambo competunt
viriqire virtuti, scilicet in laetiuae, &morali. Dicendum est breuiter quod in sophus loquitus
hie de catilis poscitarum virtutum.Virtus intalestiua, disi adeatur oriri quoquo modo etiam ex consuetudine est per accidens, ei concurrit per acci&ns, consuetudo Vero, ei experientia persia Ad xnrtutis vero moralis Renerationem e latra Concurrit consuetudo perscrimetentia per acci. dens Differinatetiam consuetudo,& experientia, quia consuetudo fit in nobis . non enim pol I musconsuetudine rimpere acquirere, nisi nosipsos exerceamus.experienna fieri potest in alij
re expericlitia extra nos, cin aliis saeta possumus perci' ec addiscere dc acquirere nobis virtutes
66쪽
intellini uas vesu in arte mcdicitis raperientia in alijs quod omne reubail ars pu cholaram
extara. EX quo paret. H es secti pars huius primi capituli,in qua incipit docere de virtute zmorali,& animaducitendum quὸd philosophus incipit a magis notis nobis,notiores aut sunt nohia morales virtutes, ct in lemuse Incipiendum autem ar magis notis nobis ut antea dixit, osten/dit autem a quo profluit & fit vitet .si enim ar consuetudine oritur,ergo n5 a naturaeoportet enim
inuenire caulam in uam eius vel earum v mm .nam cum videamus Virtutes antea non esse
in nobis,&postea fieri:nccesse est eas prouenire ab aliqua causa est ua,quarum cum multae cau/sae ola possie videantur. affert duas tantum,& earum alteram dicit non esse. naturam: alteram dicit esse,ides consuetudinem,& operam nostiam.nam de causa univcrsali,& principalissima q in deus: nunc non loquitur,quia loquitur de causis propinquis.fortunam aut,&casum ponere causam inraturum adetur absurdu, cum sint causae per accidens, sicuti ostensiim est antea cum dicebatur fortunam non esse causam felicitatis.relinquirurergo qu6d sint a natura vel a consuetudine re opera nomu,quae ridentur causς propinquς,&per se, verum non re naturarergo ra orira nostia,& colassio redinciquod autem non sint nobis a natura probat philasophus.nullum eorum quae insunt alicuiar natura potest aliter assuesci in immutari consuetudinent consuetudine fiunt homines re no stirdiosis studiosis: mutari possunt,& aliter assuescere,ergo vimites non insunt nobis a natura. m, torostenditur exemplo lapidis &ignis.nunquam enim assuescerent aliterq habeant a natura, minor expolantia paret. tandum quord philosophus videtur etiam hoc afferre propter Socialem &Platonem,qui aixere virtutes inesse nobis i natura . cum anima citctur ab optiae summo cito,nibus virtutibus tam practicis quam speculati uis,quas non amittit anima, sta earum obliui tu quando venit in hoc corpus,postea exercitatione,&consuetudure redeunt in mentem non a quiruntur denuo,ideo Q non sit noua quaedam acquisitio, sed reminiscentia quaedam. huic scimtentiae adiici tur philosophus,&ideo affert consuetudin in causam 4rtutis. N E C igitur natu/ 3 ira nec praeternatura. Hac in pane philosophus inscrtunum re supradictis,quod apy at con larium,&ostenditquω,&si virtus non sit in bis insita a natura. tamen non est eriam in nobis p tonaturam, quia habemus aptitudines,&porentias ad illas suscipiendas ab ipsa natura nam imites sunt in subiecto in anima. Deus autem creauit animam cum tali natura,& aptiti idine viressit suscipere virtutes tanquam formas in sua materia.Nam omnis materia habet aptitu nem Propinquam ad suam sorinam suscipiendam naturalitar,non enim posset aliter susci re sormas quas suscipit.nos igitur inatura habemus vires de potentias suscipiendi virtutes tanquam sora per suctudinem' est illa,quem facit vinas rimares,quas nabere possumus,habeamus.
Fora iam quod id quod suscipitur in aliquo habre subicctum pmptium: in quo est res passiua
Per qua subuctum tale potest suscipere talam rem:virtutes aurem suscipiuntur in parte aliqua ani/ma: ' habet talem im suscipitat.1dcirco distinguuntur secundum vites,&potentiassescceritia . ori S sunt vires,& potentipvaris etiam virtutes,& tales vires dantur anime adeo, di ideo insunt Mobis a natura virtutes vero comparantur consuetudine non preter naturam, quia habemus apri minem naturalem, quam si non haberemus,tunc desieriar e vel fieri in nobis praeter naturia. N hoc idem intelligendii non solum de xirtutibus moralibus, sed etia intellectivis. PRAETEREA rum quae in nobis. I Haec est alia ratio ad probandum ide scilicre in virtus moralis non efficitura natura,sed a consuetudine.dicitenim quod in iis quae insunt nobis natura prius habemus potexi perandi vinde operamur H exemplo sensuum paret prius habemus vim indauit,postra videmus. In irtutibus moralibus se econtra prius operamu per consuaudii lem Opcrandi acquirimus habitus,per quos deinceps, &facile&hene operamur.&dicitq, ita fit in virturibus mora libus.ssicut in artibus, quas eo operationes acquirimus ut in pulsatione citharS, &fabricatione Pater, nde per illas artes sariae oriramur,& recte secundu eas,& omnia quς dicuntur hic de moralibus possunt acimodari intelliniuis. TEST AT UR hoc yTertia est ratio ad eande sentem sciam inhandam.s auord virtus generatura consuetudine testimonio lcgumlatorum, qui cupietaciues suos bonos efficere non relinquunt hoc naturae, sed condunt lcges quibus ponunt praemia bonis, mas vero malis ad hoc ut ciues se excreeant in bonis omationibus,5 sic acquirat bonos habitus i virtutes,& fiat boni,&h est propositum omnium qui x cie sunt latores lo, se versi Dis. Mord si aliquati hoc non sequitur,m enor legis ves legumlatorum, N: talis res publicanon est bona. Vnde etia Plato eas leges esse nisba quae non est ent bono. INSUPER ex eisde. Haec cest quarta ratio ad probanda eandem sententia,N post habeamus expositores quosdam qui albter diuidunt hoc capitulum,& hunc textum. dicit ergo philosophus.si virtus si Retiam ars pene ratur, c corrumpitur raris ,scilicet operationibus in genere, men variis modo se habentibus profecto non videtur procedere a natura.at primum cst, opo&secundum.Hoc ostendit philoso/Phus o piis. nam pullatio cithargestu opcratio in genere quae duplicita,&estrario mosiori potest
67쪽
ti potest.sarem 5e malciat re bona pulsatione oritur ars pulsandi bona', re mala v comm metalis ars. Ne in mificationibus eodem modo,N: in alijs artibusui militer fit in vimatibus. erantur enim excisdem operationibus genae,ae corrumpuntur ex eisdem diuelo tamen modo se habenti/burunam operati,s nq,5c malς conu aiunt in genere,ambς enim sunt operationes : differunt postea,quia diuerso modo se habent. ne enim recte se habent,mais aut econtra,&ic pater qu6d excisdem gelam Ucratioci generantur,d corrumpuntur virtutes,&hoc exemplo iustitie,s: sortitudinis ostedit philo mitus.Quq cum ita sint,manifestum est in operatio eadem genere se habet ad opposita, quia potest bona, N: mala tim,de ideo sunt a nobis ,5c ex nostra consumidine, quia operatio naturς non se habet ad opposita,sed unus motus est is qui fit secundit naturam. Exijsdem ac mea dem. genere.nam operationes circa idem subiectum tueb Asiue male sunt eaedem ge/ncre licet differant post a per bene 6c male, de notandum . philosophus intelligit lite comimpi virtutem: non solum, quia corrumpatur habitus iam acquisitus virtutis,sed etiam cum introducitur viciosus habit . QUA PROPTER . Ex supradictu inseri duo,quae appellantur conclaria.
V Primum est quod postea quam habitus fiunt non a natura,scis ab operatione,& consuetudine n
ma,est animadumenta quales operationes exerceamus: quia habitus acquirutur similes operatio nibus nostris:secundum tu q, non parum imo totum rescit adolescentes hoc in illo modo assuescere.nam ex bona assuetudine oriuntur in cis uirtut xx mala autem vitia,& Meeest sententia Platonis ut alibi ostendit philosophus.Circa praedictamiae fiuntqtuestiones 5 primu.dubitatur inuinituressint a natura, cuius dubitationis solutio consistit in hac distincti Jcis. ν naturale est duplex. unum quod opponitur vio D.alterum,quod opponitur siue distinguitur contra voluntanu, beid quod sponte fit. hae distinctione stante possumus spondere in vinules sunt inatura,so G sunt a natura. A natura sunt vinules,& naturales nobis. sex eo quia opponitur violento quasi in natur is nobis ipsa rimis,quia Gest res violenta nobis,& contra natura. sunt enim potetis omnes a natura in nobis,quibus possimus acquirere ipsam virtutem.non sunt a natura ,& natiuales nobis ex eo quod naturale opportitur voluntario nam licet virtutes Scoperationes s undumissas fianta principiis naturalibi Nune sponte proficiscuntur ab ipsa volutate cuius motus liberent ad oem differentiam.natura aut ad inani tantum differetitia mouct,6c in hoc ridetur opponi voluntario, quia siue velis,sue nolis suo naturali operatur, tigiatas perfertur sursum apis deorsum de nam ra sua.hoepacto non dicuntur virtutes esse in nobis a naturaui enim sic esset omnes essent Hidiosi.sta generatur virtus exoperationibus fitqucntibus,quae fiunt paelectionem,quae demo procedita voluntateuic igitur virtutes oriuntur ex nostra operatione,& consuetudine,&non a laatur 5: si potetias habeamus a natura quibus possimus eas acquirer ubitati in ite circa id quod dicit phi/losophus quod α operationibus Renoantur rimates, non videtur verum tali ratione.nulla res
ma, poscia oritur a minus p ta: sed nilures sunt posce operaticibus,qugipsas pro dian ergo ex ipsis non videntur generariali dum quod sinam aut aequale ab ectu ili, aut minus Persectum a magis persecto p Iucitur.nihil.n. potest agere vltra vires suas. 'erum fieri aliquid bisariam considerari potest, aut is totum,& omnino,aut aliqua ex parte.ab operationibus proficiscuntur vi res,tal non tantum ab illis: de illsoperaciones non sunt totalis,& integra causaesta est ibi recta ratio imperans appetitui,& ponens in diocritate, ita ut illa simul cii operantibus sit totalis causa producendi ipsas virtutes.qu.are ad agumentum dicendum qu3d verum,sed tamen non est
absurdum quδd aliquid posectius oriatur a minus misceto: auanao illud minus perfectu non sit
causa,&principui totale illius quod producitia sicut in innutibus euenire videtur respectu opera/tionum.qusaturire,an virtus unica operatione possit acquiri,ci: concluditurquMplimbus oporationibus est opus ad virtute acquirenda propia circunstantiasq Variant opomones, 5: debi circunstantic nequiruntur necessario ut in tertio magis patebi quaeritur cita amissint externi inremi a quidus oriatur letus' concluditur quod non ab externis necessario: sed ab interius aetibus,& opcrationibus generatur 1irtus.extemi aetiis tantum indicant,& ori uiit in remunt ni vero, qui reddunt appetitum obt pcrantem ratac , proprie faciunt ipsam viminem.
Qura uirtus ab excessu & desectu corrumpatur ad mediocres inclinans ope
, rationes. Caput. II. Um autem praesens tractatio,non contemplationis sit ut caetero gratia,non enim ut sciamus quidnam sit uirtus: sed ut efficiamur boni,cons, deramus na nulla ipsius esset utilitas: de actibus quoona modo sint agendi,con syderare necesse est. Hi n1 sunt authoo Gi.acci. D iij
68쪽
ETHICORVM res: ut tales quidam Ipsi habitus flant quemadmodum diximus. Agere igitur
ratione recta: commune est,&supponatur. posterius autem de ipso dicetur: 're quid est ipsa recta ratio,& quomodo ad caeteras sese habet uirtutes. Illud
autem antea confiteamur oportet: omnem sermonem qua est de rebus agen
dis,figura & non exacte fieri debere, quemadmodum & ab initio diximus.' rationes inquam ut materia postulat,semper emagitandas. Actiones autem&ea quae prosunt: nullam habent stabilitatem: quemadmodum neque saluobria.atm cum talis sit sermo uniuersalis,multominus is sermo certitudinis habet,qui de singularibus est. nam neque sub artem, neque sub praeceptionem ullam cadunt. Sed oportet ipses agentes ea semper consederare: qtiae ad tempus accommodantur. quemadmodu & in medicina fit:&in gubernandi etiaarte.Verum etsi pr sens sermo talis est uti diximus,enitendum est tamen ope ac auxilium ferre. Primum igitur hoc contemplemur oportet: res istiusmodi ii tales esse,ut ab exuperatione desectionet ue corrumpantur,ut in uiribus uideo mus,ac ualetudine fieri. nam pro rebus obscuris,esaris indiciis utamur oporotet.exuperatio nan laborum desectio* uires corrumpunt. similiter potus, cibi* exuperantes atque deficientes ualetudinem austirant: moderati uero iaciunt, augent & conseruant. Sic igitur & in fortitudine, ac temperantia carie ris* uirtutibus res sese habere uidetur.qui nan cuncta sugit, atque formis dat,neque quicquam subire,perferre. patitur: is timidus fit. qui nihil omnis notimet sed aggreditur omnia: is audax nimirum efficitur . simiIi modo qui uoluptate omni potitur, nec excipit ullam:intemperans, qui cunctas fugit: perinde at agrestes homines,insensatus euadit. etenim tam temperantia usortitudo ab exuperatioe quidem 5c desectu corrumpitur: a mediocritate au . rem conseruatur. At enim non solum ortus & incrementa: corruptiones ue i di , ex eisdem & ab eisdem essciuntur: sed & operationes in eisdem etiam erunt. Nam & in caeteris quae sunt manifesta magis : res ita sese habere uidetur,ut in uiribus. Vires enim no tam copia cibi quἱm multorulaborum tolerati comparantur:& robustus ipse multum sumere cibum,& multos Iabores tolerare maxime potest. Sic fit SC in uirtutibus ipsis. nam abstinendo a Voluptatisthus efficimur teperati.& sacti iam temperati: maxime ab ipsis possumus abostinere.idem & in sortitudine fit. etenim assuescendo formidolosas res paro
Dipendere subire ipsas atm perferre: sortes euadimus: factij sortes maxiome res sermidolota poterimus sene. C O M M E N.
Cura autem praesens tractario. IH udum rapitulum huius primi tractatus,in quo
Ni supra ostendit virtutem generari in nobis nona natura,sed a consuetudine& actionibus urisinu declarat quales sint ills actiones:quibus efficitur ipsa vimis.diuiditur aute hoc 'capitulum in tres partes.In prima proponit quod:N: quomodo videndum est de actibus. In se imo ostendi quales actus efficiunt virtutem:& quales e impunt. In tertia ostendit de actionibus quae fiunt posthabitum acquisitus. tuta sunt similes illis quibus comparatus est habitus. In pri/ maint parte dicit philosophus: tuo deum praesens opus.i .inimo,&finis principalis huius do ei S moralis,non sit cognitio tantum, quemadmodum est in exteris. i.inscienti js speculariuis, quarum finis est tantum cognitio sed huius finis sit amo qua efficimur boni, colarium invido
re deambus qualiter de A ii nam quales sunt actus tales habitus fiunt. Notandum q finis scientig
69쪽
scicine moesis differt a fine scientis speculanticinam speculatius est tantum cognitio:moralis es ν dupici scomitio &amo.veru cognitio est finii minus principalis: actio principalior. AGERE igitur. Oslandit philosoplius in genere quomodo debent fim actu bo operationes studiosesci/liorq, debent fieri secundum rectam rationem, idest prudentiam,& hoc est commune prs tum&conuenit omnibus actionibus boni a ortet autem illud ptiesupponere tanquam concinum, quia non est locus probandi in praesentiam.sed in sino huius declarabitur quid est recta ratio,idin identia,& quomodo ea sit iiisula in omnibus alijs virtutibus tanqua sal in epulis,sine qua nubia esset vimis, & ubicunque ipsa pru&ntia adest,est causa ut canere sint virtutes tales . notandum quia actus nostri possunt esse boni, se mali propter diuersas circunstantias, & qualitates i illis timin possunt, k illς circunstantiς, a quibus nostri actus qualitatem accipiundideremitiantur ab ho/mine prudente, tui diiudicatquς circunstantia reddat actum nih&ouae malum. ILL UD aut antra. Ostendit modum procedendi in hac doctrina tradenda de actibus nostris,qui modus est persuasitius,& ab effectibus, Ac demonstratione,quia & non propter quid ut in primo libro lapius dlxitimateria enim virtutum & res agibiles non eodem modo se habent etia si in univcrsali suman/tur,de quibus magis vicitur,q modo se habete,& non permutari deberent.ou si in uni in uersali sunt mutabilo,& varis,multo magis eueniet hoc in singularibus ,& in singulis ambus: sasingularia non cadunt sub aliqua arte,&certa regula. Sunt enim varia & aliter atet ita se habciat ut patri in his quς dicuntur sana,A effectiva sanitatis,quae non sunt semper talia vi efficiant sanitate propter varia tenipora,& atra & complexiones Varias. Afferemus tamen eam doemira qua patitur subiccta materia. PRIMUM igitur. est secunda pars huius capituli in qua ost dit M. ales actus efficiunt virtutem, & quales corrumpunt eand ,& dicit m actus qui sunt in me dio inter excessum&defastum, efficiunt &conseruant virtutem texcessus&desinus corrumpunt eandem di introducunt habitus viciosos,& probatur hoc pacto.Omne illud quodd corrumpi extremis generatur,& conseruatur a medio,sed virtus corrumpitur extremis:emo generatur,& coso vatura medio.maior dcclaratur exemplo virium &sanitatis:minor exemplo sonitudinis,& temperantip t patet in textu.notanta in magna est similitudo quantum ad hanc paria inter corpus, &animam.navet corpus habetvires&robur,&hmoi tau virtutes,& sanitatem in Micitatem: sic
animus habet virtutes tana vires,& felicitatem tanq Gitate haec autem in utroq; penotantura medio,corrumpuntur extremis. ilosophus autem attulit exemplum habituum& virium qiunt in corpore: tanquam notius,insensatus non est appellandus talis qui esset summe castus,vir' nati, sollere castitati uia sugit voluptat secundum rectam rationem. agrestis vero di i asensibi lis sine recta ratione. A T enim non solum. Haec est tertia pars ituli in qua asscit alia scrimnam talem in iidem actus profluunt ab habitu sive virtuoso siue vitioso iidem inquamaex quibus peneratus est talis habitussicut sit in habitibus corporis ita etiam in I itibus animi,sed inhabiribus corporis ita fit ut tales operationes sint post habitum quales lacrutante habitum, ex litibus ille habitiis laetus cstaergo ita fici inhabitibus animirutales. enim crunt operatio 'post habitum qualessuere illς ex quibus est ranciariis.notandum quod philosophus videtur hic inerre alia Θυrentiam a superiore.prius enim probauit quia omnis virtus oritur ex mediis actionibus. hic au tem ostendit quod talo operationes erunt post virtutem quales fuerunt ante virtutem quales in Quam sucrunt illς ex quibus maerata est virtus. etiam dicere possumus quia hic probat etiam superiorem sententiam hoc pacto.ex talibus operationibus oritur vinus: quales sunt ills clus pro deunt a xvirtute post habitum acquisitumsed operationes prodeuntes a vimine,posthabitum ac quisitum consistunt in mediore o ex medijs operationibus oritur virtus.dubitatus quia non inde .tur crum maduis qui fiunt ante habitum,& post habitum sint idem ut sint eiusdem 'mei. vati aliquid dicitur esse idem,aut genere,aut specie,aut numero. Idem de genere non est hic intelligin/dum,quia in modus nimis latus. nes enim amis hoc pacto sunt idem,& conueniunt in genere morum. Idem etiam numero esse non possunt actus qui antecedunt habitum,& actus qui fiunt ab
habitu,&sequuntur post ipsum. relinquitur tales actus si sunt idem ut dicit philosophus, sint eiusdem speciei,& hoc non videtur aerum ala agere studiose,& non studiose differunt spmciat a re post habitum virtutis est ante studiose aure vero ante habitum virtutis est agere non studioseremo ista differunt specie,& non sunt eade seseae vet ait philosophus.dicendum quM amis,&rationes quae praecedunt,&sequuntur habiturai considemturre parte sua.tapsarum actionum. sunt eiusdem speciei.Nam indoe depositum,&hoc fieri ante habitum iustitie acquisium,& posthabitum eiusdem est speciei & ductales actiones sunt dem specie . si vero consderentur ex parte agentis non sunt eius&m species.ἡam altera fit ar non studiose: altera a studioso,& sie soluitur dubitatio iram cum philos lius dicit in tales actus ante,&posthabitum sunt idem mictigit ex parte actionum, scilicet luda sunt eiusd speciei&rationis.
70쪽
Quia uirtus moralis sit circa uoluptates ac tristitias.
T qui signum habituum sit oportet ea uoluptas quae ipsis actionis
bus aduenit,&identidem dolor. Quina a corporis abstinet uooluptatibus: si hoc ipso gaudet, temperan, est. sin moleste sert: ime perans. Rursus qui pericula subit S gaudet. ut saltem non dolet: sortis, qui uero dolet rei midus est. moralis nach uirtus circa uoluptates, dolos res uersatur,obuoluptatem enim res improbas agimus: ob dolorem uero
res post habemus honestas. Quapropter homines ab ipsa statim adolescetiacut inquit Plato ita institutos esse oportet: ut ijs ga
- - - ut ijs gaudeat, doleant': quibus igaudere dolere oportet haec est enim educatio,ac eruditio recta. Proerea si et sc tari uirtutes sunt circa actiones at* affectus,ὁmnem uero assectu,SI actione omo esse nem,uoluptas sequitur aut dolor ruirtus ob idipsum etiam circa uoluptates, dolores uersatur.indicant id ita esse & poenae: quippe cu per ipsos fiant dolores.sunt enim medicamenta quaeda. medicamenta uero per contraria fiunt. Praeterea omnis habitus animi ut & antea diximus ad ea Sc circa ea natura i ι habet,a quibus deterior,meliori essicitur,at ob uoluptates dolores' ue praui habitus tantiex eo sane quia persequuntur homines atm fugiunt aut quas,8cquos non oportet, aut cum non oporter, aut queadmodum non oportet,aut quot modis aliis a ratione talia definiuntur. QIapropter & sunt qui definientes uirtutes:assectuu ipsas inquiunt este vacuitates,tranquillitates e quasda. sed non recte, quia simpliciter dicut:& non addunt ut oportet,& qn oportet,& cstera quς addutur. uirtus ergoEis sup nitur circa uoluptates at* dolores: optimaru esse rerum activaluum asstintrarium. Fuerit autem nobis de ipsis 8c ex his etia manifestu. Nam cum tria sint ob quae quispia expetit,honesstum utile,iucundu:& tria illis contraria ob quae fugititurpe,inutile,atin molestu: bonus adeuir circa haec omnia recte agit.malus aut peccat:& maxime circa uoluptate. Haec enim Sc edis est animalibus,& omnia quae in expetitioone cadunt comitari uidetur: quippe cu dc honestu,& utile uideatur esse iucundu . Praeterea cunctis una cu hominibus ab ipsis incunabulis est enutrita. qua, Propter arduum est hunc assectum insitum uitae extrudere. Iudicamus etili & 'actiones ipsas at a magis alii minus: voluptate alip dolore. idcirco totu ipsum negociu circa hare esse necesse est.non.n. parii est ad actus bene aut male,ga dere aut dolere. Dissicilius est etia ut Furaclito placet oluptati repugnare ' uirae.at circa difficilius semper 5 ars fit S uirtus. id enim quod in hoc efficio tur bene:praestabilius est . quare propter hoc etia circa uoluptates dolores totum negocium est:& ipsius uirtutis Sc ciuilis etiam facultatis.qui nam bene his utitur: bonus erit: qui uero male,malus.Dictum sit igitur uirtute circauo Iuptates,dolores uel ari: dc ex quibus fit ab iis ipsis augeri,& cum non eosdem modo fiunt corrumpi,& circa illa etiam operari ex quibus est orta.
T Q U I signum habinium. Hoc est totium capitulum huius primi tractatus, q&arie ac 1 3cipitur ab expositoribus.quium dicunt quod in hoc capitulo osteditur circa qus versatur moralis