장음표시 사용
291쪽
mus dicer quod flaut natura, ita Fato liberae illae sint . ita ut sicut non a natura, ita nec a Fato liberari polsint, cum sint naturaliter liberae. CATHO 1.ic Theologi in Fato in Diuinatione in eo quod est concausa,&in aliis quibus tam huius cemodi rebus, astute procedunt: sanctissima quadam fraude utuntur. Voce etenim damnant caeterum rem arctissime complectuntur Causa uero, cur huiusmodi uoces condemne in , est quo mani illis in D. Opi Max blas hemiam, communi usius abutitur. Huius generis inte alias est uox ista Fatum perquam cum creaturis esse subiectum, communiter, uulgo significatur Fatum igitur, kfunditus tolli, in cunctis iterum rebus idem adhiberi, Theo logi seu itiunt. Quam rem per Fatidistinctionem, commode declarare possumus. Est enim ad Opinio inem Fatiun triplex. Unu in quod in omnibus est; & omnia necessitat, quale putant Mathematici, Stoici cuin quibus , quid prohibet, ne Platonicos etiam statuainum Alterum , quod se aliquibus istum est,&in aliquibuSmini in c. ea autem tantum in quibus est, ineuitabili nececessitatate fieri dicuntur. Haec autem sunt uniuerta illa, quae natura fiunt: a causis naturalibus proficiscuntur quae impediri no possunt quod quidem Fatum sicut Peripatetici fatis docte defendunt,
ita illud , quod cuncta necesSitare asseritur, cum omnem contingentiae temeritatis naturam tueantur, acriter impugnant, ut lib. sexto Metaphysicae, tex. v II copiose uideri potest. Unde FAverr. lib. secundo Physicarum auscultationum, commentos III supra quadragesimum, inquit
Sermo dicenso irania esse necessaria, nullus est Mei in Metaphysica contradicitur. Pertium est, quod nullam ineuitabilitatem astruit immo potius omnem euertit necessitatem Fatum primum catholici Theologi penitus tollunt. Et quoniam uox ista Fatum, in hac prima Fatilignificatione, communiter sumitur; ideo cum resignificata, uocem etiam significantem piis auribus, exulare pie xlaia te contendunt. secundum aliquatenus moderantur, quoniam a Ionein
naturae Deum posse sius cndere, rectissime arbitrantur quod non faciunt Peripatetici unde ea, quae ab hoc Fato eueniunt nullo pacto ineuitabili necesse itate euenire, dicendum est. tertiunt Fatum sanctissime , doctissime, Marcii Rime Theolegi tuentur quod nihil aliud est; quam oti .edam diuinae prouidentiae explicatio quae quidem diuina prouidentia, sicut res cun tas crea-i it ita rebus cunctis, quarundam operationum principia indidit; quibus singulae, pro ratione naturae suae, post ciat quidem, at non sine diuino auxilio aliquid operari,& si ex delicto,&merito nostro ut ad Quirinum Ccribit B. Cypr. non semper diuinam opem sentiamus, aut etiam cognoscamus. idquid igitur res unaquaeque operatur;& quidquid ex operatione euenit; di Guina prouidentia, ac Fato,in operatur , euenit. Non Fato, aut prouidentia , quae remi plana ad operandum cogat euentumque nece Aitet ilia permutabilem reddat; sed quae rerum operationibus4 uirtutibus auxiliuin praebeat, earum uirtutem foecundet suaviterque pro rei agentis naturali appetitu, pro optato ab eadem fine, cuncta di siponat. Dicitur autem istud Theologorum Fatum, non εἰροψ uel πε e certa causaru in complicatione uel tertia inatione, sed a For, faris, quod usu caruit, a Theologis dictum est, quali effatum. Durandiis proptereati
primo lib. Theologicarum sententiarum ira quit, Quemadmodum in nobis uerbum uocale interioris conceptus et fati uulti est sic fatum diuinae prouidentiae est exprestiuum & quasi quoddam estatum atque expressum . idem habet B. Thoma in primo libro dist. x xx, quaest, II, ari primo ad . Quoniam cuncta antequasti eueniant, sunt estata; id est&a diuina uoluntate, quatenus secundarum causarum ii irtuti, Mearundem in sui operationibus opportunitati ipsa ob inestabilem clementiam siuam deseruit; ac sese suauiter insinuat,4 applicat; statuta, atque decreta, &ab intellectu diuino, ante quam eueniant, praecognita ueluti praenunciat, atque praeeitata sunt, iuxta illud quod Min sal. I. xi, legitur Semel loquutus est Deus. Et in Iob. XXXIII. Semel lo uquitur Deus , secundo idipsum non repetit. Et Psal. xxxviii. Quacunque procedunt de labiis meis , non faciam irrita. Et EsaiaS cap. primo postquam diuinam Quandam sententiam pro inunclauerat, subiecit.os cnim domini loquutum est ista. a fando igitur Fatum dictum est; sicut ab edicendo cdictum d a decernendo decretum . a statuendo statutum dici potest quoniam eo quo semel atque iterum dictum esto modo, Deus cuncta enatur, edicit, decernit,4 statuit.
Tria notantur,4 in tertio Boethii de Fato dissinitio exponitur, sub oriens in no
tatis dubitatio dissoluitur. C A P. v.
Est,' hoc loco tria sunt a nobis corollario notanda. Primum quod res ullae per se, hoc est diuino auxilio destitutae nec operantur,nec possunt operari quoniam per se stare&Iubsistere non queunt. Sed quemadmodum aer ad hoc, ut uisuid seruiat, iugi blis, uel alterius luminosii corporis praesciati indiget ita reSquaelibet, ut sit, it operetur, diuinae prouidentiae perpetua assistentia indiget, quaecum illa sit, ei uire subministret Meidem cooperetur. SECUNDUM, quod ex priore sequitur de quo ante copiosius dictum fuit,
292쪽
DE DIVINA PRAE SQ AD THEOLOG S E N T. 13
ost uod cuiuslibet operationis, ea tantum excepta, quae contra naturalium agentium uirtutes, atione: a solo Deo est, duo uni agentia pruicipia Deus uidelicet, me illa; quae 2 ration rae,ri uirtutis a Deo in ipsa re inditae, operatur. Hinc accidit quod operationes a uidentur esse status uaturalis agentis it cum equus currit, ignis cateiacit homo ho-m2he ut ne a Phuiusmodi. Quuaedam uero solius Dei, ut cum ignis peperceri tribu puc- ii Culleones Danieli cum duo panes in tantum multiplicati sunt ut eis quinque honii - sin saturat, Minitia ne ira mentorum tantum superfuerit; cum aquae mari ad strae
Catuali oronensione. Et hoc illius fortassis opinionis de Fato occasionem praebuit;
: mis u iniim uero a Fato tantum. Deorum
uoniain nroiecisse in lacum leonum Dalaiclem, incandentis limam Hrnacem re pue
ouam mentis uirtus uigeat; uel contra agentis naturai s uirtus magis quam prouiden . t huic ne capiar quaeso in uerbis non ei uiti dubitandum est Num m cunctis et k- dilui a uirtus ualeat, i peretur, quam ibi torum agentium; sed intclligaS, quod a ramunt in quibus dubitari potest, an diuina prouidentia magis caulis naturalibu accom-
Iz I floridentiae naturales avia sun illi, in quibus diu
usiarum nauusteriori naturali earundem motu, ac propensique Deus utitur ut fuit tempestas
di alii: vicennam sequuti naturalam causam conati sunt redder quod loca illa cauernosa, sul-ohu 'eis bitumino Iessent ruinae admodum apta, Mincendio. Nos tamen ex facris literi IΟ-nae primo, cen x Iri, Dei optimi Maximi, supremaeque diuinae providentiae , peculiares hos fingetactus constanter edocemur: naturalium nihilominus causiarum opera adlubita. Cuncti uero tam illi, in quibus uidetur magis naturalis quam urina quam 3 iacta oris effectus simi diuinae prouidenti a Deo cuncta moderante, pendere' uersos mare daemus. ut illi etiam qui nobis eae poterant; adlul-zzuid Iazdependouit, ut ea sic moderant proueniant. Quamobrem recte B. Grego Nisus enarra, um Ioannis cap. X, Thoma non erat cum eis quando uenit Iesus inquit,sii d
uet C sit quid intexe animaduertitis Nunquid casu gestum creduas ut electu Sith
palpans crederet Non hoc casu, sed diu uaa dispensatione gestum est. Hoecisse. Dum i iter cornibus inter vepres haerente, ab Abraham , pro lsaac filio, immolato, existi mandum est Cuncta nempestae necessario, siue contingenter, siue etiam casu. temere nobis eueniani Deo praeuisa sunt; eo modo, quo prius a nobis declaratum hul, singula suaviter hoc ore naturali causarum gentium ratio inclinatione, lis positioire: nexu, Nordine, Deo disponen proueniunt illis exceptis, quae praeter uel etiam supra naturalium causarum uim henda sibi Deus omnipotens seruari uoluit; in quibus haud diuina prouidentia naturalibus causis se
accommodat; sed contra naturales causas diuinae prouidentiae uniuersae natur: opifex, dom)nus, accommodaridis posuit. Constat igitur locupleti Ssime extis omitibus, quae fatim diximus,4 paulo ante compendiosissime perstrinximus, cum diuina uidentia, & cum diuina praescientia, tum lato, arbitrii libertatem, fortunam, temeritatem Uniuersiam denique contingentiae naturam conuenire, nec ut multi crediderunt pugnare ura inuicem Meminerimus tamen, si additu nam prouidentiam euentum reperamuS, Ortuitu S, aut temerarius, aut etiam necessarius absolute, simpliciter dici potest nullus, cum qui et pro
D inna prouidentiae dispensatione, libere, xcontingenter eueniat is vir ς
denominationem, a secundis causis, euentus sortiuntur; a quarum inefficacia, mulcemodi stectus esse,in nomenclaturam suscipiunt.
TERTIUM Cui bselli fati diffinitio, quam pro a sexta libri quarti de Consolatione philos ohica nobis Boetiuus exhibuit,catholice exponi posisit pse tamen loco citato, ad Stoicorum an opinionem, ricademicorum quam ad catholicorum Theologorum sententIam illam exuosuit cum ibidem fati necessitatem ineuitabilem. caularum dissolii lem nexum,' di-ζinae prouidentiae immobilitatem inde res immutabiliter dependeatit, Dequenter inculcet. Ouod sentiunt quidem,& docent Stoici,no autem catholici Theologi qui lati inevitabilitate procul abluunt indissolubilem causarum nexum non agnoscunt: humanam libertatem ciuitam iustitiam Deorum cultum, pietatem tuentur. Quae Omnia, quam primum me necessitatem, & perpetuam, atque indissolubilem causarum connexionum admisin tW
293쪽
Sed excusandus est Boethius quoniam in uniuers,opere clibro illor ut superius cap. v 111 libri tertii diximus non Theologum, sed Philoisphum agit quod etiam loco prius citato luculenter satis,4 exacte demonstrauimus potest tamen est dictum est ipsa diffinitio recteri catholice declarari si philosiophiam loquentem silere paululum, aut etiam abesse iusserimus. Diffinitio tu est, Fatum est inhaerens rebus mobilibus dispositio, perquam suiSquaeque prouidentia nectit ordinibus. Id quod definitur fatum est, non astrologorum influxu S; non Stoicorum certa, di in dissolubilis causarum complexio non effectus naturalis, a causa naturali de necessitate proue niens non breuiter fatum eo modosiumptum, quo plurimae philosis phantiam sectae sumpsere. Sed nunc uolumus per fatum intelligi, ipsium diuinae uoluntatis , de rebuS uniuersis, decretum. statutum, atque effatum. Hoc, inquam , dicimus id esse; quod diffinitur Sequitur definitio.
Est inhaerens disipositio iam patuit, quid per inhaerentem dispositionem intelligere debeamus;
non ordinem tantum rerum , uti doctor existimauit, sed praeter ordinem, naturam etiam rerum, 'uidditatem, accidentia praeterea tam communia, quain propria, tam aduentitia, quatrinaturalia. cuncta breuiter, quae ipsi rebus contingunt: aut etiam contingere possunt. A diuina nanque Cut prius diximus prouidentia, suauissime cuncta disposita fuerunt Sequitur rebus mobilibus Jubi notandum est; quod inquit, quod ipsa di sipositio inhaeret rebus mobilibus mon autem quod res mobiles dispositioni; cui nihilominus inhaerere debebant; si rebus ipsis, atque rerum actionibus,&operationibus diuina non se accommodaret,& dixerim non quasi inhaereretri inseruiret prouidentia quum enim in a immobilis sit; rerum mobilitati indulget cui interea immobili quadam ut ex B. Iustino prius diximus ratione se insinuat. In diffinitione propterea subdituri per quam suis quaeque prouidentia nectit ordinibus J dicitur per quam uidelicet dispositionem prouidentia Pintelligas diuina quaequeJ idest singula corporea, incorporea, uiuentia, non uiuentia, maxima, is inima, quae iis Mundo uniuersio sunt; ut neque stupremos angelos, si pernae menti sine motu semper inhaerentes excipiamus. Qiiod enim fatum illud , cuius nos in prae sienti definitionem declaramus, excedat, supergrediatur, est nihil f suis nectit ordinib. D suis Pin iiiit, hoc eli non diuinae prouidentiae Cut multi perperam intellexere sed rerum mobilium; quoniam diuersiae res diuersum ordinem habent; quibus tamen ordinibus, quamuis diuersis, in unum tandem, Meundem finem tendunt omnia qui es Deus benedictus. a quo, per quem . propter que facta sunt omnia Prouerb. x I, Vniuersia propter seipsum creauit dominus. Si nanque diuina prouidentia, pro suo ita dixerim arbitri, capias quae si lector Gnon quid dico, sed quod uolo dicere in non pro rerum momento, in propensione, nexu, atque. ordine, rebus prospiceret, longe melius fuisset dicere, suo ordini, quum suis ordinibus; quod rei immobili, qualis est diuina prouidentia, unitas potius, quam multitudo conueniat. Cum igitur in dis sinitione suis ordinibus J dicatur; ad res mobile pronomeni suis Pline dubio referendum est; quoniam naturalib. rerum proprietatibus,ri propensionibus accommodata diuina prouidentia, in rebus ipsis, ordines plures admittit; qui quidem ordines cuncti, quoniam ab una diuina prouidentia lunt, in unum tandem ordinem, ad unum finem denique redietuntur, ita ut omnes ordines sint unus ordo i suem quia nihil est, quod effugere possit; proptera dicitur nectit quaeque J nectere nanque est in unum, ut fieri potest, diuerti colligere. Quum igitur ista diffinitio fati, hoc modo exposita, ut eam nos exposuimus rebus uniueriis conueniat, sequitur utres uniuersae mobiles esse dicantur CE il nanque rebus mobilibus inhaerens dispositio Patillud, quod absolute,&simpliciter necessarium est , non mobile, sed immobile est. Relinquitur ergo ut praeter Deum sit simpliciter necessarium nihil sed omnia mobilia&contingentia res autem
ut sunt, ita eveniunt. inecessaria, necessatio; contingentia, contingenter; immobilia, immobiliter; . mobilia, mobiliter . contingenter autem, mobiliter euenire, idem seni sunt autem omnia
praeter Deum mobilia & contingentia; singula ergo sine dubitatione, mobiliter,in contingenter eueniunt. Sed de diffinitione Boethii, diu litem, iuxta catholicam Theologorum doctrinam, explicatione, hactenuS.
Tollitur apparens contradictio, ad quem modum nonnulla necessario eue
niant, etsi omnia contingenter eueniunt, declaratur CAΡ. xxv I.
o I A M a nobiS hactenus ostensium fuit, cuncta secundum catholicam nostrorum Theologorum ueritatem,contingenter euenire, aduersus nos hoc loco diligens lector dubitabit, Qtio modo in primo huius nostrae disputationis libro,&cap. I. cap. X X IIII ultimo eorum opinionem comm cndauerimus;qui cu ira quorundam eventuum contingentia, temeritate,aliorum necessiitatem posuerunt; quum iam semel, atque iterum cuncta contingenter, nihil autem de necessitate ex Deo cuenire dixerimus.
294쪽
Disso Luitvst facillime dubitatio, ad alias,&alias causas rerum euentus reserendo. H.ibita nanque ad primam causam, .ad Deum Opt. Max. relatione, euentus cuncti libere proritis ut saepius dictum uitii contingenter eueniunt; ab eo nanque habent cuncta quod sint, quod
causa sint aliquorum a quo ut habent esse ita habere possiliat non esse,in actiones omnium sit ' pendi possunt, uel etiam immutari. Omnis creatura inquit B. Gregorius in moralibus eo ipsio' quo creatura est, in semetipsa uicissitudinem mutabilitatis habet. Mutari autem ex alio ad aliudire est, in semetipsis stabilem non esse. Unaquaeque enim res, quasi tot passibus ad aliud tendit, ' quot mutabilitatis suae motibus subiacet. Sola aute natura incompraehensibilis a statu suo ne cit' moueri, quae ab eo quod idem semper est, nesicit immutari. Haec ille. Cum igitur nilaut sit praeter Deum , quod absoluteri simpliciter dici posiSit necessarium sequitur ut nulla sit causa,quae impermutabiliter sit necessaria ad hoc autem sequitur, ut nulla sit in cunctis euentis ineuitabilis necessitas. unde colligitur omnia contingenter euenire. quae nihilominus ad secundas naturaleS, ac materiatas caulaS relata multi S modi S, euenire poterunt. Quaedam enim ineuitabili necesiSitate, ubi causarum uirtus, qua se se temperare nequeat, maturaliter agat, Mimpedita non fuerit, ta non potuerita naturali causa impediri quaedam necessitate cui tabili, ubi causa proxima etsi impediri potuerit, non suerit tamen impedita, sed naruralis, sit,is naturaliter operata fuerit: quaedam contingenter, ubi uel agens causa aliud agere poterat ies patiens S subiectum ita
ad alios euentus sicut ad hos, qui euenerunt, aequalem habuerit potentiam 'uaedam ibrtuit , tibia reiis ex ration , non ill ud perfecerit, quod intendebat; sed eius actio ab interrepcnte causa impedita suerit; quaedam etiam temere& casu, ut cum ea quae ex suae naturae inclinatione,aliquid intendi int,non id tamen perficiunt, quod intendunt, sed obiter inter agendum irrepunt alia, quae impediunt temere certe quae hoc modo eueniunt euenire dicuntur Manifestum igitur facii mest quod etsi cuncta secundum rei ueritatem contingenter. eueniunt quoniam singula pro diuinae uoluntatis arbitrio libere contingenter eueniunt, multa nihilominus ex neceISitate euenire dici possimi. Sed de tertio appendicio corollario hactenus.
Quot modis contingens quilibet, uel temerarius etiam euentus, necessariussit, eXponitur; huic oct auo libro finis imponitur 'CAP. XXVII.
VA RT M ultimum appendicium corollarium illud est, quod quamuis fortunae, temeritatis, totius denique contingentiae natura, necessitati Cut di- istum fuit J ita opponatur; ut necessitas contingentiae. contra necessitati contingentia e regione , 4brmaliter sit opposita:& rursum quamuis contingentia cuncta sint . praeter Deum ipsum sit simplicitcr necessarium nihil in uillis tamen modi S&contingentiam necessitati. necessitatem contingentiae Deus Opt. Max. annecti disponiit; ut litem 'quae alioquin inter duo haec mutuo pugnantia, tota, quod aiunt, diametro aduersantia, perpetua erat 'Deus, ut ait Poeta melior natuardirempserit,&diisectata locis concordi pace ligauerit. Quemadmodum enim omne bonum primo excepto, quod Deus est, mali aliquid, hoc est maioris boni priuationem , uel ne gationem annexam habet;&malum omne, diuina sic moderante prouidentia in bonum quodpiam semper reducitur, ad bonum resetur quam rem nos ipsi, quasi oculis consipicere uidemur Borionempe cuipiam malum quodcunqhieaciliae rere semper, dii linae pietatis lege praeci pere, nisi caeci, uella natum tardi stimus, intelligimus. Quod etiam B. Dionysius cap. iii de Di uinis nominibus, nobis exposluit: cuius haec sunt uerba ουδὲ 1 ta τι κακὸν ἴν ιγες πύρπνοος D άν - , idest. Neque climatum quodpiam, qtiod bono non permistum exiliat. Et qucmaidmO- dum ea, quae sibi inuicem pugnant, Maduersantur, sibi inuicem commisce i,ssiimmum naturae opificem uoluisse, videmus. Cinno. n. quodam dicebat ex interprete lib. de quia Aris. Principio isumme contrariorum commode attemperato, coagmentationem natura ip a diget Sit, una eademque concinna cohaerentia. quippesiccum humido, calidum frigido, graui leue istum &Tectum orbiculari. Haec ibi. Ita quoque omnem necessitatem, prima excepta, quae Deu Sest, contingentiae nonnihil; hoc est maioris laltem necessitatis priuationem , uel negationein ania exam habere; contra contingentiam omnem nulla excepta, neceLitatis aliquid permi X tum retinere. quin etiam in necessitatem modo aliquo illam reduci, pertrahi, decretii r Vt id, quod in principio libri tertii diximus Diumam uidelicet prouidentiam in hoc Mundo , tanquam pullos duos in eodem nido, contingentiam simul in ecessitatem fouere, uerissimum csse, omnes nisi hebetes& tardi ad modii miint, nunc demum facillime intelligent quamuis enim sint ista abi atricem distantia admodum, Moppolita; commisceri tamen mutuo, unumque alteri connect a xl nae legi imperio Deiria praecepisse, non ratione tantiim appraehendimus sed oculis, nisi cT mus quasi consipicimus Fortuiti nanque, temerarit,in breuiter contingentes uentia cunc i,
295쪽
in necessitatem modo aliquo, ueluti in suum habitum maturale principium reducuntur; con tingentiamque quantum fieri potuit necesiuitati commisiceri, adhaerereque, Deus summus re rum omnium opifex atque connecti, uoluit, quam quidem connexionem, ac complexionem
alias ex Homero Plutarchus innuit dum inquit ἰταντι παφας βουλετο, s χη βwλετMἐμπε r. hoc
est quum quis id, quod uult, secerit; in id incidet, quod minime uult. Huius autem mutuae connexionis 4 contingentiae in necesiitatem reductionis, multi sunt modi. VN vs sit iste quem nuper diXimus quoniam cum aliqua temere,&incon illo secerimus in multa saepe ui quadam, ineuitabili quantum ad nos necessitate, quae alioqui noluissemus,
At τε modus sit ille quem Simpl. in expositione super Epictetum posuit; Iumpsit ab Alexandro Aphrodisiensi, in libro de Fato; cuius etiam in libro, An homo bonus uel malus fiat cap.
XLi,Simon Portius meminitiis autem est quod homo contingenter, xlibere, necessario operatur. Homo enim, quia homo est, libere, nec utcunque libere, sed de necessitate libere agit uidimus enim superius, ab humana operatione libertatem diuelli non posse. Necesseitate ergo ineuitabili homo si operatur, libere, & ex arbitrio, ac contingenter operatur. Cum autem ab arbitraria operatione Ortum ducat fortuiti euentus, ut nos prius, M cudo Physicarum auscultationum
libro fuse declarauit Arist. ut necessum sit, fortuitos euentus esse, quasi consequens esse uidebitur. In hunc modum in Deo, qui necessitas est, contingentia poni potest . Nam i maxime necessa Vrius sit, quidquid tamen extra se uult,de necessitate libereri contingenter uult. TERTI, s modus est, quoniam quidquid dum futurum erat, erat contingens: poterat est se: id ipsum dum est, necessarium est quod omne quod intutispius dictum fuit dum cst, necessarium sit esse. Qv ARTu modus est; quod id ipsum, quod dum futurum crat, erat contingent: non solum dum est, necessarium est esse, sed longe magis cum extiterit, cum iam in praeteritum transierit quanquam Cleanthi, qui Chrysippi praeceptor nisi hoc non placeat)necessarium est extitisse; Musque adeo necessarium; ut neque per diuinam potentiam non possit non extitisse. Lib. etenim sexto Ethicorum cap. LI. Agathonem commendauit Arist.' iii hoc solo Deum priuari aftfirma bat insecta fieri posse, quaecunque facta sunt. Et ideo apud Graecos extat carmen illud, luod nonnulli Pythagorae ascribunt quod lib. undecimo de legibus citatur a Platone.
fieri non potest, ut id , quod iactum est; tactiam non sit. Consimile dicebat Antipater Tarsensis cum fortunam non posse non dedi ite, aiebat, quod semel dederit Ioannes. etiam Sco Gius lib.quarto Theologicarum sententiarum Histinct V r. quaest. X, distinct. X. quaest. H. Deum, asseruit, non posse etiam de potentia absoluta 9 facere praeteritum, non praeteriisse. Vnde contra Faustum B. August. quae uerba asterri possunt aduersus etiam Callimachum, de quo lib. priΡmo cap. 3. qui siquis ita dicit, Si Deus omnipotens est faciat, ut quae facta sunt, secta non fuerint: non uid thoc se dicere: Si Deus optimus est, faciat, ut quae uera sint eo ipso quod uera sunt, falsa sint Et B. Hieronymus dicebat, quod etsi Deus omnia possit; non potest tamen de corrupta, facere incorruptam hoc fortassis uoluit ille uersiculus.
Posse, prope necesisitatem habitat . uix enim res est, quod iam preteriit , praeteritam uero sui iast, est necessarium: cum tamen paulo ante Messe non esse poterat quanquam interea me non lateat carmen illud aliter explicari posse. Qv1NTus modus est, quoniam collecti Sperconditionem undique circunstantiis, ex contingentia in necesisitate cuncta uidentur euadere collecti namque omnibus Hrtuiti euentus causis, io sitis id quod alioquin& contingens, temerarium erat; necessarium tunc demum esse cognoscetur; quod ex omnibus sui,collectis causis, unumquodque non euenire, non possit. Quae res Stoicorum opinionini, Omnia per succe sibi uam causarum seriem ineuitabili necessiitate euenire, asserentium, an fana non modicam praebuisse sors an doctis uidebitur. Non enim casius est euentus ita temerarius; ut nulla prorsus causarum conne ione sit productus quum sine aliqua causarum complicatione, Mordine, euenisse potuerit nihil Sed casus est euentus; qui a nulla causarum complexione qua necessaria sit, productu est. Veruntamen quamuis complicatio necessaria non fuerit, quicquid tamen inde euenerit si cuncta simul in suo ordine ac dispositio ne- causas intelligamus hineuitabili quadam necessitate , progressum fuisse , nemo est, qui non intelligat.
54 TV s modus sit Quoniam omne quod uerum contingenter est; exprimi perueram orationem potest quae quidem oratio, i contingenter uera sit, ipsa tamen rei, de qua est,&contra res ipsi orationi necessitatis non nihil impartitur. Nempe si uera est oratio. Socrate sedet, necessarium est, sedere Socratem Nisi eni in sederet Socrates; oratio illa, Socrates sedet, uera minime
296쪽
ni me esse posset. Et contra si uerum fuerit, sedere Socratem; ex necessitate uera est oratio, o crates sedet, si orationem quispiain contactat. Hinc propterea non solum Stoicis sed aliis inuit uina fuit maximi momenti ad ineuitabilem necessitatem suadendam ratio ex diuina praescientia iis ductes cum tamen nullius ponderis esse, iam quilibet diiudicare potest nullam enim necessita tem scientia , praescientia, uerita S orationis, cilia id genu important, praeterquam suppositionis allationis quae necessiitas inconia CXione tantum, non etiam inconneXl ex init.
S., 1, o sit. Quoniam innumera fiunt quae si simpliciter intelligantur hoc est si non aliqua
ad aliud Quid piam, relatione, non tantum contingentia, sed temerata etiam esse perhibentur.
At si ali uid, quod uel esse, uel fuisse, uel bre supponatur, illa reserantur necessaria flatim euadunt Venam profecto secare contingens est supposito quod sanari cupias. uelis, secare uenam, neccssarium erit. Item moueri equum contingens est; sed posito quod currat moueri eouum ita nece sarium est ut non moueri illum, sit penitus impossibile. Atios est modus octauu . Quoniam neceSsitati contingentia opponitur. Etumam oppositorum' ut in superioribus copiose dictum esto non potest in Orbe uniuersio esse, sine altero
Necessarium autem, quia necessarium est, non potest non esse. Contingens ergo,quia necellario noonitur,non si e non poterit Consimilem habet in Thaeeteto rationem Plato ubi ad Theodo rum induit Socrates. Mala ab Orbe uniuerso expelli non possunt. Quod necessarium sit aliquid sena 'er esse quod bono, quod non esse non potest, aduersetur. Haec sunt ex interprete Platonis uerba Atim nossibile esto Theodore, mala penitu extirpari. Nam bono oppositum aliquid sempe reste, necessarium est. Haec ibi. Necessitati igitur ipsa etiam contingentia nedum el- sectus ipse contingens, erit aliquo ri bdo admissa inanio quam intime connexa. ACCEDIT iis, qui dicti sunt, modus nonus, quoniam contingentes arrectu aeterna sint, siue secundum Physicos , in rerum naturis, in reali existentia. extra sua causas, mundum aeternum aifirmantes; siue etiam secundum Theologos, in essentia diuina ab aeterno, intra hanc primam causam, tanquam in suae stantiae fonte, iampridem isternis seculi occulti aeterna autem omnia ut inquit lib. sexto Ethicorum cap. III Aristoteles quatenus aeterna sunt, necessaria sunt. Quamobrem ex omnibus, quae diximuS, omnino uerum illud esse colligitur quod Dionysius diuinis Nominibus cap. MD, scriptum reliqui quod diuina prouidentia inferiora, conuersione quadam, superioribus alligauit terrena nanque coelestibus, humana diuinis, malabonis, adde contingentia necessitatibus alligari rerum cunctarum summus opifex, atqvi connecti uoluit. Atque haec quidem dicta sint a nobis, de tertio Stoicorum argumento de diurna praescientia, atque de diuina prouidentia, de fato, deque eo quod contingentiae, temeritat , manaeque libertati minim aec ipsa repugnent; neque contingentiam temeritatem xom ni rerum natura expellant; de neceSsitate etiam . contingentia, quomodo haec ter se com nu-
seean Nunc reliquum, ut ea omnia, quae ab aduersariis, Mab iis, qui cunctarum rerum ineuitabilem necessitatem Jatum desenuere conantur,pro suae opinionis confirmatione libro primo adducta fuerant, cistoluamus..i t
297쪽
ET. PHILOSOPHI PRAECLARISSIMI,
In quo ad omnes in primo libro adductas confirmationes, quibus, ex diuinatione, futuri euentus multiplici praesensione,
contingentia, s temeritatis natura tolli, ineu tabilis ter in cunctis rebus fati nec ita confirmari uidebatur ires ondetur.
Ad primam Stoicorum confirmationem, ex sacrorum codicum auctoritate procedentem, secundum Philosophum,& secundum Theologum respondetur.
CAp v PRIM.VM Ts ad ea omnia, quae ad inevitabilern rerum,&euenituimΟmnium, fatalemq; necessitate madendam in principio nostrae disputationis tum ex Stoici S, tum ex astrorum inspectoribtis, Maliis ad indueta iterunt, ex his, quae hactenus 1 nobiS dicta sint, possit quiuisno multa disti cultate, immo mira quadam facilitate respondere deadem cuncta dis luere adi singula tamen, cum eorum aliqua sint, quae non luna non contemnendam, sed multis etiam modis diligentem, accuratam considerationem desiderare uideantur, proprias responsiones afferre minime grauabimur. D primam igitur confirmationem, per quam ex sacrorum codicum aut oritate Deum cuncta praecogno cere ac moderari, ut
inde omnia cum errare in sua cognitione,ac prouidentia decipi ille non possit 9 ineuitabili quadam necessitate euenire, Stoici persiuadere conantur, Dicimus, quod sacros codices, propter religionem . propter miram uulgi de eisdem existimationem,
Aristoteles si non mente, genibus saltem,&exteriori aliquo cultu fortasse ueneraretur caeterum flocci eos faceret,&mentiri in eo, quod asserunt, Deus omnia praecognoscere, illos si
ne dubio confiteretur Romani contra in tanta reuerentia libros Sibyllinos ii erant acri Romanorum codices θ habuerunt; ut quemadmodum lib. primo cap. cm,de magistratibus loquens Fenestella testatus est)Qlis Duum uiris libros istos insipicere, liceret; sed cum Duum uiro rum sacerdotium, ad decem usque protractum fuisset; ab illis demum solis Decemuiris sibyllini Iibrilegi permittebantur sacros adeo codices Romana antiquitas est uenerata, tanquam qui
mendum nullum continerent; sed Deorum mentem,&Oracula certissit me continere,&ea nobis exponere crederentur.
PLATO lib. octauo de legib.&ante Plat. Parmenides sacros codices recipit, si spicit, ac ueneratur in fallibilemque ueritatem, sicut in omnibus aliis, ita in eo, quod Deum omnia coanoscere, moderari , temperare significant, illos continere est opinatus qui etsi rerum it prius di ctum fuit aliquarum per se solus in immediate, aliarum uero aliis uel spiritualibus, uel corporalibus quibusdam naturis mediantibus curam habeat, patrocinium; cuneta tamen modo quodam nobis inexplicabili cognosceret in ea ab ips procedere , ipsumque ab omni procedentium communioile, abQlutum esse; in Timaeo Plato uberrime declarauit. quae omnia, uel Platone teste, infacri, Graxorum codicibus, fusius exponuntur. Diuinus Iamblichus , Syrianus, Plotinus, Porphyrius,&multi uel philoisphantium, uel theologigantium Ethnicorum libros,
298쪽
qu id sui mystagogis, Mantistitibus inter sacros habebantur,o uenerati sunt: eorum aliquot
sunt illi etiam interpretati. l. . . . O.
Nos TR Theologi non solum sacros codices ob reliuionem suspiciunt: sed etiam, quia stoli indubitatissimam ueritatem contineant, reuerentur in tanquam uera Alma sancti Spiritus oracula, calfissimis auribus eo dem recipi iubent. Dis crepant a Platone, Syriano, lamblicho, alus philosophantibus quod alios inter sacros, longe diuersos nostri theologi ab illa siue Graecorum,nue Aegyptiorum, aut ablyoniorum antiquitate codices habeant. Os certe noliri habent, qui De Optimi Maximi ueramylteria, sanctistima sacramenta oracula indubitatissima contineant qui uero a philosophantibus, siue ab Ethnicis theologis, inter sacros habentur prophani reuera omnes sunt;&multi, uel poeticis fabulis pleni; uel stii pris etiam Mince lubu , mille obscoenis actibus prodigiosi Sed tam eorum multi, quam nostri omne cesto quod omnia apud Deum praecognita fatuant 9 a rebus tamen contingentiam, uel etiam temeritatem p e nitus non abigunt; quod diuina de rebus, tuentibus omnibus praecognitione admissa, multa ad eum modum, qui declaratus abunde in superioribus fuit in contingenter, temere euenire permittantur . cuiuS rei maxilla una, ex nostris codicibus sacris habere possumu, indicium quod omnes praeceptis, admonitionibus, increpationibus, exhortationibus, huiusmodi multis aliis, pleni sunt quae cuncta litimanum arbitrium a quo multa contingentium, ibrtuitorum eventuum genera prodeunt cumulatissime declarant, atque conuincunt. Quos si non eo modo, quo Stim Sibyllini reseruari uelim, ut paucis ad eos pateret aditus: tantum inter Pontifices uersari post ent,&ab alio nemine perlegi; optarem nihilominus, ne ita late paterent; in cuiusque essent potet late ut etiam in uulgarem linguam tranStati, apud cerdones, Ianios,&cetarios ei sent a quibus peruerse intellecti, praeposterae doctrinae, ii , aliis ansam Νnde haeresis obrepet, praebere uideretur . Multi nanque eos legendo male intelligunt, alus etiamale intelligendi occasionem praebent. Nolite inquit D. N. Matth. O. sanctum dare cani bu S, neque mittatis margaritas ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus sui S conuerudi sirumpant uos Deceret certe Christianos multam sacris literis exhibere reuerentiam, ut non Passim omnibus legende permitterentur, sed uiris duntaxat, in scientia probatis,' in de constantibus. Nis Esaiae vi I. credideritis non intelligetis Hebraeorum nulli, ut m praefatio ne tu per Ezechielem , inquit B Hieronymus principia libri Gene os o canticum canticorum;&EZechielem te ere permittebaei tu , nisi aetatem lacerdotali inimiterii idest annum trigesim uni impleuiset ut ad persectam scientiam &ad mysticos intellectus, plenum humata aenaturae tempus accederet ne uidelicet eos libros, eorundemque tropologiam, rapita talem ensum minus percipientes, irreuerenter aliqui legerent,in contrectarent, ne dicam despiccrent' contemnerent. Sed de iiS hactenus.
Ad secundam confirmationem, quae ab ipsa diuinatione procedit, secundum Physicos, respondetur; primum ex Stoicis, diuinatio ipsa persuadetur CAP. O.
D sECUNDAM confirmationern, quae ex ipse diuinatione in communi prius, deinde in particulari, hoc est ex diuersi generis oraculorum praedictione Nil uinatione procedit, eo ordine dicendum est, quo in primo libro adducta argumenta fuerunt primit m igitur ad illud, quod pro diuinatione, in uniuersum adductum suit, deinde suo ordine, ad singulaea, quae ex certi diuinationi generibus, deduc tam erunt. .
,------ Ao illud igitur primum quod ex diuinatione incommum arguebatur. D ENDUM, Divinationem quidem Xenophontem, qui DeoSesse diceret, penitus abstulisse, Stoicos uero illam defendere. quorum aliqui, ut ChrysippuS alii plerique multi comprobare suerunt conati quam etiam quemadmodum posteriore libro de Diuinatione ad finem retulit Cic.)ita diffinierunt, Divinatio est uis coenoscens &uidens,&explicans signa, quae a Dus hominibus portelidatur. Alii, Divinatio est futtirorum praesensio, hominum ullae Ialaxime conducens,& mmoda. Alii uero ex Stoicorum siecta illam si Ciceron in pleri Sque locis libri dediuinatione credendtim est,ita diffinserunt, Divinatio est earum rerum, quae ortultae putantur praedictio atque praesensio. Dixerunt alii, Divinatio est earum rerum,quae infortuna lunt positae,
prae leni . quae quidem diuinationis diffinitiones prophetiae etiam de prophetia autem nunc Physica loquimur quam superius libro septimo in parte quatuor secuimus communem loquendi modum sequamur; differentiam quam inter uatem, Prophetam potuit Plato Olciamus, aptari possunt. Etenim hoc modo diuinar ideli uel portenta explicare, uel nitura praesentire, illa maxime quae in fortuna sunt posita, prophetare est. Diuinationem autem a
299쪽
riginem diicere possidonius existimauit a Deo, a Faro, siue caularum connexionem, com fili cationem, siue magis coelestem influxum per fatum intelligat erat enim mathematicus ore jus) a tura diuinationem in duo genera Stoici distinxerunt; quorum unum ex arte, aite runt ex natura esse affirmaueriint. Ex arte, inquiunt, sunt auspicia,auguria, Mid genus alia. Ex natura uero sunt si,mnia iurores. his nonnulli sorte addiderunt. primum illud coniectura iugique rerum ob eruatione constare antiqui putauerunt, secundum concitatione, furore.
Multituerunt Physici,ut Dicaearchus Peripateticus, Cratippus Ciceronis familiaris, cilii G ii
duo haec tantum, quae ex natura esse dicuntur, diuinationis genera, furorem scilicetvi somni uinreliquerunt; caeterati ero cuncta tanquam uana,&nulliuSueritatis indicia, resipuerunt, abie cerunt Stoici ad ditiinationem siuadendam, illa usi fuerunt ratione, quam ex Cratippo, Chrysippo. Diogene, Antipatro, aliis imittis lib. secundo,de Diuinatione, retulit Cicero. Ea autem est. si sunt in , neque ante declarant hominibus, quae futura fiunt, aut non diligunt homines, aut quid eueliturum sit,igla orant; aut existimant,nihil interesse homilatim scire, quid sit futurtim, aut non
censent esse sitia maiestatis, praesignificare hominibus quae sunt tutura, aut ea, ne quidem dii ipsi significare possunt sed consequens falsum est, neque enim non diligunt nox sunt nanque benefici seneriq; hominum amici. Neque ignorant ea; quae ab ipsis constituta,designataq; sunt. Neq; nolira nihil interest scire illa, quaesutura sunt. Erimus enim in periculis cautiores, si scierimus, quae mala sutura sunt. Neq; Dii hoc alienum ducunt a maiestate sua. Neque non possunt sutura praenosicere, in significare. Non igitur Dii sunt, Mno significant nobis sutura sunt autem Dii, ergo significant nobis futura. Quod si sutura nobis significant; uiam etiam ad sumificationum intelligentiam nobis praebent. caeteroqui frustra significarent. ergo diuinatio, ut tota ratio sit, si Dii sunt, est diuinatio; sed Di sunt, igitur diuinatio. Alia etiam breuiori ratione, ad eandem probandam, usus est Cratippus qui duo tantum g
nera diurnationis admittebat, furorem,& somnium, ea autem est. Si unum aliquid tali praedictiam: ut cum euenerit, ita cadat, ut praedictu suit, est diuinatio sed est primu , est igitur diiunatio. Rationem istam pluribus uerbis lib. primo &secundo de diuinatione ita ad Cratippi opinione, exposuit Cic. Si sine oculis non potest extare officium in munus oculorum possunt autem aliquata do octili non sungi suo munere; qui uel semel ita est usus oculis ut uera cerneret; is habet sensum oculorum uera cernentium. Item igitur si sine diuinatione, non potest officium,& munus diuinationis extare potest autem quis cum diuinationem habeat, errare aliquando, nec uera cernere, fatis est ad confirmandam diuinationein semel ita esse aliquid diuinatum ut nihil fortuito cecidisse uideatur, sunt autem eius generis innumerabilia; esse igitu diuinationem confiten Gdum est. Addebat Chrysippus ratione aliam, ut libro quarto de Praeparatione euanoetica cap. I,
retulit Eusebius, quae est, fatum praedici iones uerae&certae sunt si fato fiunt uisiversa, sed est primum, igitur diuinatio.
Divinatio, qualem asserunt Stoici, multis physicis rationibus improbatur.
A P. III. ERv'M N1MvΕRo ad uesius diuinationem illam, quam Stoici defendunt, insurrexit Carneades. cum Carneade Cicero hac ratione Divinatio non habet certum subiectum. certam materiam, de qua sit, circa quam uersetur di-ninatio igitur non est .argumentum illo constare uidetur, quod omnia oenus quodpiam subiecti, ut sint, requirere uideantur aliud Maliud pro ratione naturae eius, quod esse dicitur. assumptum, uiri illi sic probant. non est earum re rum, quae subiectae sensibus sunt; nec earum, quae artibus continentur; nec ea Hrum, quamn philosophia disseruntur; nec earum, qua in republica ueritin tur; nec est rerum omnium, nec aliqua ei certa materia, in qua uersetur, potest ascribi sequitur ergo ut nulla sit
A resipondebunt Stoici, in illis rebus, uersari diuinationem, quae in sortitia sunt positae. Ita nanque illam definire eos dicebamus. Divinatio est earum rerum prae siensi Qua in fortuna no- sita sunt. ι i EF, aduersius hanc responsionem, cin uniuersum aduersus Stoicolum de diuinatione decreta, multi rationibus, tum Cicero tum alii plerique uenerunt: quarum aliquot potentioreSuidelicet, breuibus percurremus. Primum igitur Stoica diuinationi illud obstatri quod quae praesentiri aut arte; aut ratione, aut usu, aut coniectura postulat ea non diuinis tribuenda Stoici putauerunt; sed peritis. at, subde tu, omnia, qua praesentiri dicuntur uno praedictorum Odorum uidentur praesentiri. Nulla igitur est praesensio qua diuinatio dici possisit. perperam e go ex praesensione diuinationem Stoici diffinierunt. Secundum
300쪽
S cvNDv M. quia earum rerum, quae nihil habent rationis, sed temere, caeco cassi, tolubilitate Fortunae fiunt, nulla potest esse praesensio. At diuinatio, est, iuxta eoru in dogmata, earum rerum praesensio quae in Fortuna nant positae Nulla igitur diuinatio TERT 1 v M. Deus dit; quod in Fortuna positum est certe illud ueniet si certe eueniet; nulla fortuna est. Est autem Fortuna rerum igitur fortuitarum nulla est praesensio, quae diuinatio dici possit. Fortunam enim cum diuinatione, inna diuinae scientiae certitudine pugnare philotaphantibus omnibus uisum semper suit; ipsis etiam fortasse Stoicis licet diuinationem rerum set tuitarum praesensione definierint. Fortunae nanque nomine, non rem, quae temere,&caeco casu, sed quae per certam quidem, sed occultam causam eueniat, ut superius libro tertio cap. x xo dictum sui hintellexere. Adversus quos longe secus quam communis sit huius nominis sortunaJ usus, uti illos fortunae significatione, dicebat laus, alia praeterea obiecimus quae nunc iterum reserenda minime duximus. in Rrv M. dii finitio aduersatur communi Stoicorum opinioni qui omnia Fato , fatalique necessitate euenire existimarunt; cum Fatum praesertim diffiniant, per aeternam quandam causarum complicationem, ex qua, quicquid euenit eueniunt autem ex ea omnia hineuitabili necessitate eueniat. si enim nihil fieri potest; nihil accidere nihil euenire; nisi quod ab omni aeternitate, certum fuerit esse futurum ratoque tempore, atque ex certis causis quae potest esse Fortuna Θ qua Bblata qui locus est diuinationi Z quae sortuitarum rerum praesensio dicta est ξ sed respondebunt it paulo ante dicebamus quod ea euenire fortuna dicantur; non quae caeco castu,&nulla certa, determinata causa sed quae ab occulta causia fiunt; quae fato, i finita causarum connexione, ineuitabili necessitate, fieri illi dixerunt. Sed aduersus hanc responsionem, multa superius, hoc est tertio libro cap. xxo, obiecimus; ad quem locum lectorem in praesentiarum missum uolumuS. Qv INTV si omnia fato fiunt, Rineuitabili necessitate proueniunt singula quid prodest diuinatio paut quid est, quod nos moueant, aut brtes, aut exta, aut ulla praedictio Si enim ut Ciceronis utamur exemplo fatum fuit classes populi Romani bello Punico primo alteram nau- fiagio, alteram a Poenis depressam, interires; etiam si tripudium sol illimum pulli sectilent, L. Iunio. P. Clodio constilib. classes tamen interiissent. Sin cum auspiciis obtemperatum esset; interitu classes non fuerunt; non interierunt Fato: uultis autem omnia Fato nullius igitur est, utilitatis diuinatio cum ob diuinationem nil secus, quam fiat, perno S fieri potuerit. E T VM . quoniam si etiam ex futtiroi tim diuinatione praecognitione moucri incitarique possemus; non esset id nobis utile. sicundia latata esse dicamus. Quae enim uita fuisset Priamo; si ab adolescentia, sciuisset; quos euentus senectutis esset habiturus M. ne Cras utile fuisset tum cum maximis opibus, fortunisque florebat; scire sibi intersecto Publio filio, exercituque deleto trans Euphratem cum ignominia, R dedecore esse pereundum Aiacensebimus, Cn. Pompeium tribus suis consulatibus, tribus triumphis, maximarum rerum gloria laetaturum fui se
se; si sciuisset; se in solitudine Aegyptiorum , amistb exercitu , iri trucidatum ADDE, quod non istum nuli ius esset nobis utilitatis diuinatio; sed magnae etiam sollicitudinis, perturbationis, doloris cauis quum non tam bleant homines, bonorum expectatione, gaudere; quam timore impendentium malorum solicitari, perturbarique, atque angi. PRAETEREA mala nobis imminere illi audiamus nullo modo cogitamus; bona uero, innata quadam propensione, humanum genus expectare Qtet. Habet enim mirabilem ad ea inclinationem. Ita fit, ut bonorum an nunciatione non magnopere augeatur letitia; immo nonnunquam etiam minuatur; si maiora sponte sperauerimuS quam ea sint quae uaticinio praedi-D cuntur. Malorum autem praenunciatione, quoniam praeter spem omnem saepenumero nunciantur, uehementer tangimur, ac perturbamur.
Si P am o, est argumentum Alexandri Aphrod libro de Fato. Quoniam diuinatio, est rei su- tu praenunciatio; at Stoici non praemonitorem tantum sed auctorem etiam parricidii futuri atque incestus, causam, Apollinem faciunt Laio nempe Apollinem consulenti dixerat Pythia Filium ne tibi generes; alioquin ab eo obtruncaberis incestibus domus tua edabitur; sanguine tota inundabit. Iti terrogati autem Stoici, cur in consilii aliquando, atque in exortationis morem, ab Apolline reddantur resiponsa; sicut nuper de Laio diximus, Respondent, Deum idcirco ita Laio respondisse; ut ea implerentur; quae erant Fato, cineuitabili necessitate adimplenda Nisi enim ita reipondisset Apollo; non euenissent ea; quae de Laio,& de Oedipo
commemorantur. Qiaoniam Laius filium, quem ebriu S genuerat, non exposivisset non opositum pastores non educassent, non educatum Polybio Corinthio non tradidi flent: non traditu Signotum patrem non intercinisset;&domum sanguine, incestu non repleuisset. Sed contra domi educatus parentes ueneratus suisset. Vt igitur uniuersa haec fatalis fabula perageretur;