Joannis Devoti ... episcopi olim Ananiensis ... Institutionum canonicarum libri 4 Tomus 3

161쪽

cere solebant. Hinc & municipales Magistratus pedanei judices a Paulo vocantur Leg. 38 g. Qui se f. de Pan.

εὶ Leg. 2 g. Pen. f. de Iudic. , let. 2 f. de Re

judic. Cujos iurisdictio non est , eius nullum est tribunal. Consule Polletium Ust. for. Roman. lib. I e. 6 Sc Brissonium de V n. rignisse. verb. Tribunal. s) Paulus Recepi. senten. lib. s cap. Is g. I , apud SchuItingium Iuriorvd. vet. ant justinian. p. q9ς ed. Lipsia I 737. Custodia, inquit, non solum pro tribunali , sed . de plane audiri possunt, atque damnari . Locum planum Ioeum aquum appellat Cicero,& eum loco superiori, hoc est tribunali opponit Epist. ad fam Ii r. lib. 3 , Epist. N opp. som. 7 p. 79 ed. Oliveti G neva II 6. Conser Gerardum Nooditum de Iurisdict. π per. lib. I eap. Io. Hinc edictalis formula, quo edicta proponi jubebantur .apud forum palam, unde de plano recte legi possint. Ita enim illam in tabida aenea Bibli thecae Regiae repetit Cuiae ius observ. lib. 7 cap. 3

' i in Leg. et 1. de Manum. Und. , Ieg. I 1. de Con- ου fit. Princi , tu. 9 g. de Plano F de Uc. Procons. , leg. 6 1 de Aecusag. g. Servi vero Inst. G Dbertio. Et huiusmodi quidem est planaria cognitio, Cuius O Currit mentio in Ieg. 4 eo . de Duati, licet in vulgatis editionibus mendose prorsus legatur plenaria . Qui depIano postulabant Μagistratum per libellum adibant, &Praetor per Subscriptionem postulanti respondebat let. Irm de In jus vocam , Ieg. 2s F. ad leg. Cornet. de Fati. Versim quae decretum, causaeque eognitionem requirebant, non per libellum, ac tantum pro tribunali expediti pol rant let. 9 f. Ubi deeretum Τ de O . Procons. , Ieg. 1 g. suspecti f. ad S. C. Turpil. Ne quis tamen putet, Romanis idem fuisse de plano, & summatim cognosce..te , mimadvertensim est, multa fuisse, quae summatim, sed tamen pro tribunali expedire oportebat. Ita decretalis honorum possessio ex Carboniano edicto, vel eius exemplo data summatia erat Ieg. 3 F. de Carbonian. edicto,& tamen alibi, quam pro tiabunali dar non poterat Ieg.

3 1. de Bon. posses f., let. 2 I. Quis ordo in bon. pos

g. v. Sedere judicem seges jubent, cum Pro seri sententiam ci , sive ut suam ostendat aucto-

162쪽

ritatem, sive quod mens acrius intendita qpo magis corpus quiescit O . Sed nusquam Iure civit. Cautum est . ut sententia a non sedente judice prolata irrita habeatu P, id a solo Iure Canonico Constitutum est 3). In judiciis- summariis nulla est sedendi necessitas ) Sedere vero debet judex sententiam dicturus publice, non in decreto, adeout nulla. sit vix sententiae, si in secreto dicatur 5 -

t) Leg: 6 6. m t. eod. de Postulanda N eL 7 I cI. Hinc sessiones judicum, quarum mentio est in let. ns. '1 f. Quis ord. in possess. Consule Polletium loe. cit. lib. I cap. s. Σ Hinc Tranio apud Plautum in MostelL ML sicia x vers. 14 rem. I p. ys I ed. Lugd. nata . I 669 Nimia plus' sapio sedem . .

g. VL Deinde vero sententia. serenda est in scripto ,. & quae sine scripto latae est ne nomen quid om sententiast meretur I - Nam saepe verba ori pronunciata menti illudunt , non item es, quae literis consignatae sunt λ. Periculosum est autem mproserenda sententia judicem labi x quoniam. senistentiam semel Iatam inutare, aut emendare non potestia Hinc judex diligenti primum de negocio deliberatione, & consultatione habita sententiam concipit, conceptamqua tu libellum sive brevem chartam referre debet ca .. Sed in causis brevi ribus , & maxime vilium personarum necessariaton est scriptura 3 quae otiam ommittitur interloquυtionibus L quas judici ore proferre Iiceu, inde vero notatius. scrimo masdat.

163쪽

i) Leg. 3 eod. de Senten. ex perac reriris eam. τσβus. 1 qu. I , C. s de Senten. π re judic. in o. x Leg. 2 eod. de . Senten. ex perie. recit. 3ὶ Auch. nisi breves Cod. eod. , ubi etiam script ta necessitate Solvitur sententia Episcopi, qui inter suos subditos causas cognoscit, quod retulit Gratianus in decretum suum cAEn. 43' cap. II qu. I. Quod autem de Episcopo, idem etiam de capitulo sede vacante sancitum est in C. 43 de Testia. Sed hodie etiam Episcopi later suos subditos judicantis sententia in scripto serenda est. Cui acium ad cap. 43 de Testib. opp. tom. 6 col. 8s 3 ed. eis. ideo tum Episcopo, tum vacante sede Capitulo defititivam sententiam ex non scripto ferre licere arbitratur, quod sint illustres judices, qui eius solemnitatis ne cessitate soluti sunt in Ieg. 2 eod. de senten. ex peris. Hein Uerum in ea lege id tantum- illustribus judicibus datur, ut eti m per oscium suum, π eos, qui minist rium suum eis accommodant, sententias definitivas recia teno ex tabella, cum alii debeant eas suo ipsi ore ser

pias ex libello partibus legere ; quod generatim Canonico quoque jure de Episcopo constitutum est propter dignit tum prerogativam, ut inquit Bonifacius VIII in eis. eap. x de Sentem. in re judic. in s. Ego id jure singulari de

Episcopo sancitum arbitror, ut Cum Causam Cognosceret inter clericos, Scripturae solemnitatem Servare non cogeretur. Simile ius singulare de Psar secto Praetorio, qui merbo sententiam dicebat, constitutum fuisse , scribit Cassiodorus Var. lib. 6 n. 3 seu Formul. Prasea. Pro. p. 97 ed. Rotomag. I 679 , sed ceteri illustres judices, de quibus simile ius editum non fuerat, definitivas se tentias scripto mandare de bant, neque certe laudatri ex a eos hac necessitate solvit.

f. UΙΙ. Collata in libellum sententiu ab ipso

audice recitanda est, ct vero praesentibus, aut salis Um in eam rem vocatis litigantibus cr). Tantum Praesectis Praetorio, ceterisque illustribus magiis stratibus Iure Civili concessum est, ut per minis Stros suos sententias ex tabella recitent ca); 2 exemplo illustrium magistratuum Bonifarios VIII sancivit, ut etiam Episcopi sententias suas per alias

164쪽

proserant ca). Sed jam ubique reeeptum est, ut judicum sententiae per alios recitentur 43; imo

apud nos a nemine sententia legitur, sed eam Min

tam, ct publicatam notarius peculiari libro scri

bit, eaque tunc incipit vim suam exserere .

' ci) Leg. 2 eod. de Senten. ex peris. recit. , c. ult. de Senten. es' Re judie. in 6. Sententiam Ox tabe. la, Seu ex scripto pronunciare in Iure civili dicitur ex periculo recitare; unde titulus Codicis de Sententiis expericulo recitandis. Extat hic idem titulus in Crdice Theodosiano lib. tit. 17. De illo autem verbo pericu-Ii , ex quo sententiae recitantur, multae sunt, interque se discrepantes doctorum hominum opiniones. Plures Sunt, qui utrumque locum in Codice Theodosiano, S Iustini,neo corruptum putant, a legendum contendunt de Sententiis ex breviculo recitandis, atque ita Se tiunt Alcia- . . tus Dispunc . ao, Perrenoa. Animad Uers. 2 ψ, Ferran-8us Adduensis Explie. l. 2 apud Everardum Ottonem Thes. jur. civ. tom. 2 p. s7s. aliique, atque ii coetiam lectio probabilis videtur Donello de Iur. civit. Tib. 28ςAp. 3 num. I o opp. rom. 6 col. Αο3 eis. ed. Luea . Sed vera lectio est ex periculo, quam solide tuentur Sirmondus Antirreth. 2 cap. I γ, Desiderius Heraldus Observ. es. so Or Animadv. ad jus Attie. 274, Grotius in Flor. spars. ad cod. Iustinian. 7 34, Cujacius Observ. i. s cap. 2s opp. tom. 3 eor. I 2I er in cod. de Senten. ex perici recitAn. rom. 9 col. 99s ed. cit. De hujus a tem vocaburi interpretatione magnum ut sententiarum divortium. Mitto quorumdam explanationes plane ridicula & mitto illos, qui recitare ex periculo interpretantur recitare ex memoria, cum revera sit recitare ex scripto,

uti titulum illum in utroque codice legenti facile nato bit. Fere inter omnes constat , perieulum esse libellum, ex quo sententia recitatur, sed male hujus nominis cau- reddunt, quia scilicet ex sententia semper aliquis Periculum subeat, aut reus, aut iudex si male judicavit, quae etiam Criacii sententia est. Ego assentior Iacobo Gothc fredo in leg. x eod. Theod. de Sentent. ex peris. recitan. tom. I p. 43 s ed. Lipsia in. , qui perieu miste retatur experimentum, & te itamen, quemadmodum periculum facere nihil est aliud, quam rem antea tenta

re, ne quis Per et rem fiat. Est isitur periculum tabe,

165쪽

ti, seu libellus, in quin iudex Scribit quod sentit; ac Readulo legens, atque integens, quae Scripto mandavit, eun- cta emendat, quae emendarida putat, ut in hisce scriptutis fieri solet, denique Conficit Sententiam, quam recitare debet . Uno verbo quod a nobis minutu, id in Codiei-bus Theodosiano, & Iustinianeo periculum appellatur. Σ) Leg. a cod. de Senten. ex peric. r.eitan. 3 p. ult. de Senten. π ra judic. in 6. Consule Gudelinum de Iur. . noυis. lib. e. I 2.

S. VIII. Quod attinet ad idioma, quo senten. tiam con pere oportet, id jure Romano. tantum Latinum erat, quod in ferendis sententiis, atque in publicis actibus au hibebatur ci). Quod quidem jus non in urbe solum , Sed etiam in provinciis, licet alio sermone uteretur populus m obtinuisse viis detur a . Sed Arcadii, & Honorii lege sancitum est, ut magistratus provinciarum tam latina, quam graeci lingua sententias proferre possint 3). Ecclesia semper usa videtur graeco, aut latino serinmone , qualem videlicet populi usus postulabat; quin etiam posteaquam seχmo latinus popularis 'esse desiit, eum in dicendis sententiis Occiuenta- Iis Ecclesia retiavit. Nunc etiam forum saeculare multis in locis latina lingua, barbara tamen, stincondita utitur:

i) Leg. 48 us de re judic. . . Σὶ S. Augustinus de Ciυit. Dei lib. I9 cap. 7 opp.

tom. 7 col. F s I cit. ed. Venet. 3) Leg. a1 eod. de Senten. interloq. Quam legem quidam pugnare existimant cum dict. leg. 48, drevera nulla inter utramque pugna est.

g. IX. Noctu quoque judicia exerceri, aut sententias ferri vetant leges Romanorum ci), quod jus profluit a legibus XII. Tabularum Va). Nam idquid judex agit, non in tenebris, sed Palain,

166쪽

7 . Atque in omnium luce agere debet. A Jure Civisti Canonicum non abludit 3) ; sed tamen eXempla non desunt judiciorum, quae noctu gesta vim &exitum habuerunt 4 . Certo etiam in loco , in quo jus dici solet, sententia ferenda est s); sed

his in rebus spectare decet locorum Consuetudinem; ct jam plerisque in locis subtiliores hae s Iemnitates fori usu sublatae sunt. .

3 Consule Petrum Fabrum Semestr. l. 2 c. 9. .

s3 p. 24 de insic. π potest. delet. ) Suetonius Augusto cap. 33 p. 233 tom. IPitiscἰ Leovardia 171 . Areopagitas noctiu judicasse Constat, & multa sunt exemula judiciorum noctu gestorum aut ex donsensu litigantium, aut ex loc.rum consuetudine.

Senten. Er interloqibique Glossa.

. - .

g. X. Porro sententia debet esse cum Iure consentiens, actisque, & probatis congruens Ι , ut si juri expresso repugnet , nulla sit ca); si vero litigantis juri adversetur, valet quidem, & si

iniqua sit, sed per appellationem suspenditur, Πωvoque judicio revocatur 3 . Debet etiam esse Certa , ct quae definite absolvat, aut condemnet; quamquam necesse non sit in ea decidendi rationes enarrare, nisi id gravis causa postulet 4),

postremo Controversiam per omnes ejus partes ex- 'pedire debet. Hinc non tantum super praecipuo

negocio sirenda est, sed et m super iis, quae nex

167쪽

gocio accedunt, cum eoque sunt ConneXa, di conjuncta, uti sunt expensae litis , & Ducius percepti; dedecet enim, absoluto judicio, litem alteram ex prima. Iitis materia eXorixi s .

i) Si aliud ex actis constet,& aliud iudici ex privata Conscientia exploratum sit, multi putant, judicem non secundum acta, & Probata, sed secundum conscie tiam judicare oportere. Verum haec sententia longiorem faciet judicii cursum , & graviori sumptu utrumque litigantem afficiet neutri tamen proderit. Nemo enim iudici extra acta credere cogitur, illaque statim novo judicio secundum' acta revocabitur. Tutius esse iudicem sese pro sus ab 'eo iudicio abscinere, causamque deserre ad judicem superiorem , vel de componendo negocio laborare. iod si nihil horum facere iudex possit, & omnino Sen-tς itiam ferre Creatur, eum non secundum, id quod ipse novit tamquam privata persona, sed secundum id , quod sibi innotescit tamquam persona publica, hoc eSt Secundum acta, & probata jadicare debere tradit S. Thomas 2 2 quast. 67 art. a. Ex iis tamen, quae judex prἱvarim novit, adjuvari potest, pergit ipse Thomas, ut d strictius discutiat probationes inductas , ut possit earum defectus Avestigare. Quod si eas non possit de jure repellere , debet eas in judicando sequi . . Late ea de re disputat Covarruvias Var. resol. lib. I c. I. α) Leg. I9 1. de Appellat. , C. I de Sentent. πre judic., C. 64 de Regul. Iur. in ε. 3) Leg. 2 cod. Q. uaud. provoc. non est neeess. , C. s π 6 de In integr. restit., C. I 3 π 2 I de Senten. er

f. XI. Et quia litem injuste videtur instiis

tuisse, qui causa Cecidit, ubique victus in expensas victori condemnatur . G, praesertim Si Constet. eum temere , ac per Calumniam litem intulisse ca . , Fructus vero, quos victus Cogitur restituere, ii Praecipue sunt, qui post litem Contestatam 1 uere Percepti, aut saltem Percipi Potuissent, quoniams

168쪽

re in 1 udicium deducta, statim in possessore maIa fides oritur 3 . Quin etiam si quis ante litem

Contestatam in dolo, malave fide versatus est setiam fructus antea Perceptos restituere debet. i) Leg. y eod. de Fructib. π Iit. expens. i) Confer Donellum de Iur. l. 16 c. 3 α. 4 π

g. XII. Lata , 2 publicata sententia , nisi ab ea intra decem dies appellatum fuerit, vim acquirit rei judicatae Q, quae finem Controversiarum pronunciatione judicis accipit ca). Nam qui intra

legitimum tempus non provocavit, Cum Pro Care posset, is in sententiam Consensisse videtur. Proinprie res Judicata, non sententia , Controversiae fi Nem imponit, quoniam haec non ita rem expedit sui totum negocium plane finitum habeatur. Res judicata actionem, & exceptionem parit 3 ; jus facit inter litigantes, quin ae tertium obligat, si ex ejus consensu lis acta sit, aut is Causam ab alterutra parte habeat 4), veritatis' habetur logo 5 , ct quamquam postea nova prodierint monuismenta , tamen iis Per rem judicatam extincta , non. nisi ope restitutionis in integrum , redintegrari

I Novell. 13 eap.3, quam pontisices sequuntur cap. 13 Is de senten. , O p. 36 ae Med . . mp. 31 in . de elect., eap. 36 da testib. αὶ Leg. I b. de Re judic. ' 3) Cap. I 3 de Senten. cy' re Iudis. 4) Cap. is eo ., c. 23 in An. de Heben. s) Leg. 2s F. de Stae. homin. Eleganter Cicero pro Sylla num. 22 ram. 6 p. 3 83' ed. G nev. I 744. Sta tus, inquit , τι ipublica maxime judicatis rebus conti

Tom. III. h

169쪽

ct 6 Leg. 4 eει. de Re Jurie. , C. 2r da sentent. πνι judic. g. XIII. Multae tamen causae sunt, in quibus sententiae vim nunquam obtinent rei judicatae, quamquam. appellatum non fuerit, eaeque idcirco recte revocantur. Hujusmodi sunt causae , in quihus agitur de vi matrimonii cr); item sententiae Iatae a judice excommunicato cu), vel incompetente, aut Competente quidem, sed contra jus exinpressum 3 , aut contra priorem rem judicatam 4 , aut neglecto juris ordine, aut ex falsis inis atrumentis , 2 testibus , a quibus judex deceptus

est s), aut quae legitime publicatae non sunt 6 , aut quae dictae a judice pecunia corrupto ); de

nique numquam transeunt in rem iudicatam se notentiae criminales, in quibus rei condemnati sunt, Praesertim cum subjecti sunt Poenas quae restitu

tionem admittit c8 .

3ὶ Leg. I s. a Qua senten. sine appellat. rescind. 4) Leg. I eod. Quand. provocari non est necesso s) Leg. 3 eod. Si ex fals. instrum. , C. 22 de Sentent. π re judici, C. 9 de Testib., C. 6 de Except. 6) Cap. ult. de Sentent. . re judie. in 6. 7 Leg. 7 cod. Quand. provocar. non est necessa 83 Argum. leg. 6 F. de Appellat. Ceterum Sente tia nulla esse potest modis compluribus, quos late recendit Blasius Altimarus do Nullit. senten.

f. XIV. Rei judicatae finis est executio, Pezquam ad exitum, actumque perducitur, quod rejudicata definitum, ct mandatum est l . Nam va-

170쪽

I rna, & inanis esset sententia, nisi exitum haberet, qui finis est, quo reserri omnem judiciariam

disceptationem oportet. Haec autem executio fit statim in actione reali, si res ipsa, quae extat,

tradi possit in actione personali dantur induciae

quatuor mensium, qui a die, quo edita, vel si provocatum fuerit, a die, quo confirmata sententia est, numerantur ca). Sed judex praescriptum tempus vel producere, vel Contrahere potest, uti rem rum ratio postulare videbitur 3). Nunc sori usu, ct consuetudine receptum est, ut vel statim post emissam sententiam, vel post aliquot dies, vel etiam post longum tempus arbitrio judicis constitutum expediantur literae executoriales, quarum vi apparitores, aliique inferiores ministri sententiam

exequantur .

r) Fit exeeutio post rem iudicatam; quoniam iudieii initium ab executione sumere non licet leg. s 8 Τ. do

Re judic., leg. t cod. de exectit. rei judic. Ac recte monet Cujacius in eod. tit. de Execut. rei judic. opp. tom. 9 Pol. Io 23 ed. cit., esse Contra ius, quod profitemur, Illa iustrumenta , per quae debitor non adito iudice, neque edita re iudicata in carceres dctrudi potest.

αὶ LQ. 68 ff. de Rei vindie., Q s de Sententi crve judic. , C. 26 .de Uc. π potest. jud. delegat. Τempus hoc humanitatis gratia, ut ait Papinianus in leg. is in fln. F. de Compensat. debitori a lege Conceditur, ut tempus habeat conquirendae pecuniae , quam adversario persolvat. Et olim quidem ex jure XII. Tabularum tempus illud erat triginta dierum s qui in iisdem tabulis i sti dies appellantur, quo eodem vocabulo utitur Cicero de Legibus lib. 1 9. 9 opp. tom. 3 p. I 98 ed. Oliveti Geneυ. I7 3 Prater Idea matris, inquit, famulos, eosque justis diebus, ne quis stipem cognitio ; hoc est diebus Certis, quibus fas est stipem cogere. Illud vero triginta dierum spatium, quod datur, ut iudicato satisfiat, modicum tempus dicitur in log. 84 f. In pecunia F. de let. ' in Ieg. I f. de Din. actur. Itaque ex lege XII. Ta-