장음표시 사용
101쪽
τε Et Chiabrera noster ita sub maris imagine iram dominae allegorice significat:
. Che discior ii se da riva, Tornera, non li diSS' io, . Mar si rio, Che indi useir non Sapra 1 viva ΤΕeco nembi oscuri, e Ventis Tuoni ardenti Contra te sorgouo insteine, Rotis son antenne e Sarte, Vinta e 1' arte Dentro ii mar, che orribit freme. Quale schermo, quale avan Piu speranZa Ed in chi landaria Omail is' Vol, che scampo dar potete, Nascondete,
Stelle inique, i vostri rat. Su si flagiti Ogni disdegno. In quel Iegno ' . Che fidossi ali' aurui sede, Lo travolga, lo disperga, Lo sommerga L empto mar, Io si deprede. Per poc' aura di Ciel puro
or che it vince atra procella, Chiami quella Aura infida a suo consorio.
Quid animadrertendum est in Illegoria n. Oratores plerumque ad rem illu=trandam propria quaedam translatis verbis adjicere solent. Habet usum talis Allegoriae, ait Fabius, frequenter oratio,
102쪽
sed raro totius. Rhetores Allegoriam mixtam appollant: ita cicero in oratione pro Milone.
Equidem ceteras tempestates et procellas in illis dumtaxat suctibus concionum semper Miloni putavi esse
Nisi adjecisset dumtaot fluetibus eonesonum esset allegoria: nunc eam miscuit. Quo in genere et species ex arcessitis verbis Venit, et intellectus ex propriis. Quid davendum est in Illegoria Τ B. 1. Ne sit nimis obscurdi, ut facile non intelligatur; magnum , meo judicio , vitium ; siquidem dicere dilucide, virtus est. Delectatio enim a facilitate comparationis vel similitudinis proficiscitur. 2. Ut quo genere translationis caeperis, eodem
finias etiam animadvertendum est: male enim diceres pre hostes invidiae ineendio deflagravi, ae demum ejus fluctibus sum demersus in Oportuerat enim dicere se ejus flammis 3um absumptus. S. s. De Donia.
Ouid esι Ironia R. Ironia, quam latini dissimulationem vocarunt, et quae Soerati adeo fuit in deliciis, est figura, qua aliud plane dicimus, quam verba ipsa significare
videntur. Quando V. g. quempiam simulata lauda. tione salso ae ingenioso perstringimus, nimirum aliud aperto dicendo, aliud vero innuendo: unde recte vocatur a Quintiliano diversiloquium, dissimulatio, et illusio, ut sonat Graeca ipsa ironiae vox.
Ouomodo intelligitur bonia 2 R. Intelligitur vel ex ipsa re, quae dicitur . vel
103쪽
ex ipsa pronuneiatione ut si dicas mi O praeelarum ovium eustodem lupum l - Statim enim dicentis sententia atque ipsa dissimulatio deprehenditur. Ita Virgilius inducit Iunonem dicentem Veneri:
Egregiam vero laudem, et spolia ampla resertis Tuque, puerque tuus: magnum et memorabile nomen, Una dolo divum si foemiua victa duorum est. -
Eximia etiam est Ciceronis ironia in Milonianat .
Sed stulti sumus, qui Drusum, qui Asricanum, Pompeium, nosmetipsos cum Publio Clodio conferre audeamus. Tolerabilia fuerunt illa: Clodii mortem aequo animo serre nemo Potest: luget Senatus; moeret equester ordo; tota civitas cou secta Senio est; Squallent municipia; amictantur coloniae, agri denique ipsi tam beneficum, tam singularem, tam mansuetum civem desiderant.
Et Ioannes Casa in secunda Oratione pro laedere sic Venetos incitat ad bellum:
Ma egii dice, che in quest anno non vuOl larguerra, ina vuol ripos arsi. Alalamo dunque te mani at Ciolo, e Ρoiche Sua Maesta ce ne concede licen Za, tornia moil capo sotio, e dormiamo riposatamente ancora queStospagio breve di tempo. Et Dantes; Godi, Firenete, pol chh se' si grande, Clie per mare e per terra batibi' ale, E per lo Inferno iΙ tuo nome si spando.
Quid est Sareas syR. Sarcasmus seu Subsannati O, qui ad Ironiam pertinet, est amarulenta quaedam irrisio, et truculentum genus Ironiae, quae sit cum magna quadam
104쪽
aeerbitate et contumelia, qua quispiam hosti crudeliter insultat. Ita apud Virgilium Trojano a se intersecto per Sarcasmum insultat victor Turnus:
En, agros, et, quam bello, Troiane, petisti, Hesperiam metire jacens: haec praemia, qui me Ferro ausi leutare, seruul: Sic moenia coudunt.
. . I verbis virtutem illude superbis. Bis capti Phryges haec Rutulis responsa remittunt:
et apud Trasum ita Argantes illudit Tancredo:
Che non potrai dalle mie mani, o forte Delle donne uccisor, suggir Ia morte ;eui Tancredus pari sarcasmo respondet: Vieni in disparte pur tu, che oinicida Sei de' giganti solo, e degli eroi, i Uuccisor delle lammine ii 3sida.
g. XI. De Hyperbole. Quid est Hyperbola 3 .
R. Hyperbole sive Superlatio est oratio superans veritatem, alicujus augendi minuendivo causa. Sio Tullius pro Marcellor
Domuisti gentes immanitate barbaras, multitudine innumerabiles, locis iustititas , omni copiarum genere
Et Virgilius do Amagone Camilla:
Illa vel intactae segetis per summa volaret Gramina, nec teneras cursu laesisset aristas; Vel mare per medium nuctu suspensa tumenti, Ferret iter, celeres nec tingeret aequore Plantas.
105쪽
Et Alberius Lollius in Oratione do laudibus Tuscas LinguaezSe la natura istema i suoi concelli con umana voce esprimes volesse, creder Si dee 4erinamente , ch' ellaaItre parole giam mai non userebbe, che Ie loseane.
Et Petrarca: Nel suo partir, parti dat mondo amore, E cortesia, 'e it Sol eadde dat Clelo, E dolce comincib farsi la morte.
Quid est animaduertendum in Hyperbola 2 R. Duas esse Hyperboles species, quarum una maximo idonea est descriptioni, altera melius passioni inservit. In descriptione non obest veritati, sed veritatem amplificat, ut facilius in animum inducat ; in perturbationibus vero, quae natura ipsa omnia exaggerant vim et colorem addit. Haec potior habetur.
R. Virgilius de Turni equis ita ait:
Qui. candore nives anteirent, cursibus auras.
Et Danies noster per hyperbolem currum, quo Beatrix vehebatur ita describit:
Non che Roma di cocchio coεὶ bello .. Allegrasse Africano, ovvero Augusto, Ma quel deI Sol Saria Pover Con ello.
Nunc addam exempla hyperbolis perturbationem antes mi exaggerantis. Virgilius ita inducit Didonem dicentem Aeneae: . Nec tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, perfide; sed duris genuit te cautibus horrens' Caucasus, hyrcanaeque adi norunt ubera tigres.
106쪽
Ist dem modo Armida apud Tasgum increpat Bai-
naidum: αNe te Sosia produsse; e non sei nato Deli' Agio sangue tu; te I oiada insana Dei mar produsse, e 'l Caucaso gelato ;E le mamme allatiar di tigre ircana. e
g. XII. De Periphrasi. Quid est Periphrasis
R. Periphrasis sive cireuitio est oratio rem simplicem adsumptam circumscribens elocutione. Ea
sit cum Iongiori verborum ambitu circuituqiae dici- - . mus, quod brevius ac simplicius diei poterat. Ita Cicero pro Μilone, cum gravius videretur dicere Clodium a Milone suisse occisum ς' maluit illud hae verborum circuitione molliret
In quos incensos ira, vitamque domini desperantes eum incidisset, haesit in poenas, quas ab eo servi fideles pro domini vita expetierunt. iEt Virgilius pro hae una voce moritur, Sic ait rolli dura quies oculos et serreus urget Somnus: in aeternam clauduntur lumina noctem.
Et in ecloga secunda. ubi pro hac una voce: Iam advesperascit, longiori hae , tritaque ' utitur , peri Phrasit
ASPice, aratra jugo referunt suspensa juvenei, . Et sol crescentes decedens duphicat umbras.
Et Tassus in Dialogo, cui titulus Paterfamilias, MI . tumnum per periphrasim his verbis designavit:
Era nella flagione, che it vendemmiatore suoI premeredalle uve mature it vino, e che gri alberi si veggiono
107쪽
in alculi luogo spretiasi di si uui, quand io in abitodi sconosciuio peregrino tra Novara o Vercelli
Et Dantes per periphrasim Deum ita dixit iColui che mal non vide cosa uuova;
Lo ministro maggior della natura.
Etiam Petrarca pro Italia dixit:
Quid notandum de hoe Tropοὶ R. Nota periphrasim apud Poetas esse irequentiorem quam apud Oratores. Quod si non idonea sit, vel si nimis redundet, jam non appellabitur Periphrasis sed Perissologia, orationis vitium, non certe virius.
. DE FIGURIS VERBORUM Quid est figura '
R. Est conformatio quaedam verborum ae 8 lentiarum a communi ratione loquendi remota, seu ornamentum quoddam orationis a communi consuetudino remotum.
Quot sunt genera figurarum ΤR. Duor aliae enim ut tropi versantur in verbis tantum, aliae in sententiis et sensu ipso. Quia vero facilius est id, quod quasi naturali motu essicitur uno vel paucis verbis, de figuris verborum erit nobis anio dicendum, quam de figuris sententiarum.
108쪽
81 Quid disserunt inter ra Tropi, et figuras verborum R. Hoc disserunt, quod tropi fiunt tantum in verbis translatis, hoc est a sensu sibi proprio in alienum sensum traductis 3 figurae vero fiunt in verbis propriis. Unde ortum habent Figurae ZR. Figurae omnes sive verborum, sive orationis Vel sententiarum , a natura originem ducunt. Cum enim vel ratio, vel imaginatio, vel assectus in nos dominatur, natura ipsa sponto has nobis loquendi formas suppeditat. Si quis cupiat aliquid in auditorum mentem residere Repetitionem usurpat, Int thesi excutit, Interrogatione provocat. Si quis animi dolorem exprimere, et alicujus opem implorare volu elamatione , Obsecratione, Apostrophe , natura ipsa magistra, utitur. Si quis denique admiratione captus rem aliquam describere aggreditur Polysyntheton, Dissolutionem, Similitudinem, 'potyposim usurpat. Νos de figuris verborum indistincte dicemus; figuras vero orationis trifariam dividemus , et primum de illis, quae ad docendum sunt idoneae; mox de iis, quae ex mentis imaginatione; denique de illis, quae ex animi perturbationibus originem ducunt, breviter disseremus.
Quid esι Conduplieatio 7 R. Est ejusdem vocabuli vel plurium iteratio, sive initio orationis, sive in sine, sive alibi. Haec iteratio
109쪽
. 8a sit sive amplificationis eausa, sive miserationis. Ut cum ait Marot
nunc, nunc insurgite remis Hectorei socii.
Me me adsum qui feci: in me convertite serrum, O Rutuli. Mea fraus omnis.
Vivis, et vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam Fuit, fuit ista quondam in republica virtus.
Ila Paulus Segnerus in concione do Paradisi gloria:
Al cieto, H cieto, sedeli miei devotissimi, at cieto , at cietol Euvi alcuno travoi ii quat sta vago di ascendere a tanta gloria' et Dantes noster: Non Son colui, uou son colui, che credi. g. Π- -
De Re ιitione. Ouid est Repetitior B. Est figura, in qua ab eodem vocabulo saepius inchoatur oratio ut in 1. Catilinaria:
Nihil ne te nocturnum praesidium palatii, nihil ur- his vigiliae, nihil timor populi, nihil consensus honorum omnium, nihil hic munitissimus habendi Seuatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt 3
Ubi vides profecto vocem illam nihil saepius iteratam, maximam quamdam vim asserre orationi. Et Virgilius Ecloga X. me gelidi sontes, hie mollic prata, Lycori,
me nemus, hic ipso tecum consumerer aevo. Diuitiam by Corale
110쪽
et Paulus Segnerus. Vendetia gridino tulte te creature contro di esso, gridino vendet a gli Angeli, Mendetia i Santi, vendetiale Sante, Mendetia i Demonii, tuiti vendetia. Denique Dantes:
Per me si va nella citia dolente, Per me si v a Deli' eterno dolore, Per me si va Da Ia perduia gente. τ rQuaenam est Repetitionis utilitas rn. Facib in primis Repetitio, ut acrior sit ac vehemiatior. oratio; ut cum ait Cicero: .
Quem senatus damnavit, quom Populus B. damna vit, quem omnium existimatio damnavit, eum vos sen- tentiis vestris absolvetis 3
Non serar, non Patiar, non Sinam.
Bepetitione utitur eleganter Aeolus ventorum Bo, dum Iunonem sic alloquitur apud Maronem rTu mihi quodcumque hoc regni: tu sceptra Iovemque Conciliast tu das epulis accumbere divum.
Quid in Repetitione eavendum est y R. Valet mirum in modum in exaggerandis virtutibus ac vitiis, et schema est plane venustum. Sed quia statim incurrit in oculos, propterea non est diutius continuandum: sed satius est, ut aliorum sche- malum admistione temperetur.
g. III. De Polysyntheto. Quid est Polysyntheton ' an. PNIsynthetis, seu, ut alii malunt, PolysIn-