장음표시 사용
111쪽
deton, est schema conjunctionibus abundans ut, eι justitia, et liberalitate, et fortitudine omnes Imperatores superavit.
Ascaniumqtic, patremque meum, juxtaque Creusam, Alterum in alterius mactatum Sanguine cernam.
ruit Oceano nox Involvens umbra magna terramque, Polumque, Myrmillonumque doloS.
Et Albertus Lollius in oratione pro Marco Horatio:
Ricordandosi, che a tre soldati soli, e una guerra ditanta importanza, ed ii carico di cosi grande impreSa, e la somina dello Impero e uella sortuna pubΙica sta
Et Petrarca: L'acque partan ae amore, e I ora, e i rami, si gli augelletti, e i pesci, e i sori, e Perba.
. Quid eommodi assert orationi Polysyntheton B. Saepe vim assectuum auget, saepius etiam descriptioni conducit. Cum enim conjunctiones inle ponantur, res inter se separatim apparent, dissicultates et spatium temporis sub oculis ponunt: ita Caesar in Commentariis .ut in singulas res animum intendas, praelium describit:. Hie equitibus tacite pulsis, ac .perturbatis, incredibili celeritate ad gumeu decurrerutit, ut pene uno temPore et ad silvas, et in numine et jam in manibus nostris hostes viderentur.
Quid est Bisjunetio R. Disjunctio, seu Dissolutio, esι quae conjunctio
112쪽
nibus verborum e medio sublatis, partibus separatis sertur. Fit ergo quum conjunctiones et particulae tolluntur, ut incitatior seratur oratio. Ila Cicero pro
Constituenda judicia , revocanda fides , comprimendae libidines, propaganda Soboles.
Sapientis animus magnitudine consilii, contemptione rerum humanarum, tolerantia sortunae, virtutibus denique omnibus, ut moenibus Septus, vincetur et ex-
Pugnabituri virgilius etiam ait: Monstrum horrendum, informe, ingens: '
Et Alberius Lollius in orationo ad Carolum V.
Non i superbi titoli, la porpora, te aquile, Ie corone, o gli Scetiri; ma 1' umanita, la mansuetudine, Ia cIemen , la liberalita, e la giustigia sono te proprie doti, ed ornamenti dei Re, e Ie vere insegne degi' Imperatori. Et Ioannes Casa:
Et alio loco: ' . O sonno, o de Ia quela, umida, Ombrosa Notte placido figlio; o de' mortali Egriconsorio, oblio dolce de' mali . Si gravi, ond e la vita aspra e nέOSa.
Quaenam est Disis ιionis utilitas R. Haec assectus vim auget, cum uno tempore, immo uno obtutu res oculis subiiciat diversas con
113쪽
86globatim Descriptioni etiam valdius apta est, ut ab hoc Caesaris exemplo lacile cuique patebit.
Nostri, emissis pilis, gladiis rem gerunt: repente post tergum equitatus cernitur: cohortes aliae appropinquaut: hostes terga vertunt: sugientibus equites occurrunt; si
Quis haec legens rei gestae celeritatem, et facilitatem non sentit 7 Putes haee omnia uno temporis momento, pene dixerim, evenisse. Ita caesar ut celeritatem et felicitatem suam Senatui Romano ostenderet, conjunctionibus e medio sublatis, lasoni- .co Patribus Scripsit z Veni, Vidi, Vici. . S. V. De Conversione et compleaeione. Quid est Conversio pB. Est sagura Repetitioni prorsus contraria, in qua Saepius eodem vocabulo clauditur oratio , ut in
Antonium: . Doletis tres exercitus, P. C., intersectosy Interfecit Antonius. Desideratis clarissimos Civest Eos quoque vobis eripuit Antonius. Auctoritas hujus ordinis aricta est' Assiixit Antonius.
Ex quo tempore concordia de civitate sublata est, libertas sublata est, fides sublata est, amicitia sublata est, respublica sublata est.
Quomodo sit complexio 7 5 R. Si ab eodem verbo , vel ab iisdem verbia oratio incipiat atque claudatur, Compleris Vocabiri
114쪽
tur; quae figura Repstitionem simul et conversio nem complectitur. Ita Tullius rQuis legem tulit 7 Rullus. Quis majorem partem PO-puli suffragiis privavitῖ Rullus. Quis comitiis praesulti
Chi spinse gli Atentesi a sest morsi ali' impero di Pi- Sistrato, se non Ia lacondia r Chi sece riuscir Temistocle SuPeriore at giusto Aristide, se non Ia lacondial E chi. salvo la vita al medesimo, condouo at cospetio dei rede' Persi, se non Ia larga della lacondia i Chi sece con-st ar capitatio alla gravissima spedietione delia Spagna Publio Scipione Asrieano, se non la lacondia i Chilace cader te armi di mano agit arrabbiati nemici di Marco Antonio, se non la lacondia'
Quid est Synonymia 2 R. Est verborum idem sero significantium coacervatio ad rei magnitudinem demonstrandam, et ut majus orationi pondus accedat: ita Tullius in Miloniana et
An vero vos soli ignoratis y Vos hospites in hac urbe versaminit Vestrae peregrinantur aurest neque in hoc Pervagato civitatis sermone versanturi Ita Plautus: Quicumque ubique sunt, qui fuere, quique suturi Sunt Stulti, stolidi, latui, fungi, blenni, buccones, 2 Olus esO omnes longe anteo stultitia, et moribus indoctis.
Et Albertus Lollius in oratione ..de laudibus eloquentiae;
beneta I' rivis di questa nobilissima sacoIta non e arte
115쪽
alcuna, che possa complutamente n suo ossicio ese-guire; aueti sono itute muttote, Senaa. lingua, sentia voce, e Senaa virito.
Et Tassus: Io vivoy io spiro ancoral E gli vidiosi Rat miro ancor di questo infausto dier
De Pleonasmo. Quid est Pleonasmus 'R. Est figura, quae in eo consistit, ut verba quidem adjiciamus non tam enuntiandae rei necessaria, quam ut ex iis magnitudo vel dignitas, vel denique species peculiaris quaedam oculis subjiciatur. Haec magis poetis, quam oratoribus. idonea est, quamquam nonnumquam etiam commode ab oratore usurpari possit. Da Virgilius:
..... Ipse Deum manifesto in lumine vidi Intrantem muros, vocemque his auribus hausi.
Huc etiam reseruntur sormulae Virgilianae:
Sic ore loquuta est. - Talia Voce refert.
Apis si saevit maxume Pessima, quod certe vim addit. Horatius denique: Graecorum longe doctissimus. Dantes: Uomo gia sui, E li parenti miei surou Lombardi, E Mantuani per patria ainendui.
116쪽
Quid animadsertendum est in Pleonasmo 'R. Pleonasmum vitiosum esse cum supervacuis verbis oneratur oratio, et quoties verba fuerint otiosa et superfuerint; obstat enim quidquid non adjuvat, ut docet Fabius: sed cum industria aliquod verbum adjicitur ad vim augendam et affirmationis gratia, iunc haec figura vim et elegantiam sermoni
g. VIII. Da Retieentia. Quid est Retieentia R. Est figura, quas sit quando verbum aliquod subauditur, ut cum ait Tullius in Verrinis:
Hunccine hominem l hanccine impudentiam judices 'hanccine audaciam rsuppio feremus. Tullius idem in oratione pro Milone hac reticentia usus est: An quis illae legis, quam Clodius a se inventam glo
riatur, mentionem sacere ausus esset vivo Milone, Dedicam consuIel De noStrum enim Omnium . . .. non audeo totum dicere.
At vero Rutulis impar ea pugna videri Iamdudum, et vario misceri Pectora motu.
Non v era giunto ancor Sardanapalo A mostrar cio che in camera si pstote.
Che si . . . Che se . . . Volea piu dir, ma intanto Conobhe che seguito era I 'incanto. .
117쪽
90Quo loco imitatus esse Virgilium mihi videtur dicentem: Quos ego ... sed motos Praestat Eo mponere suetus.
Reticentiam inservire assectibus facile patet; impetum enim animi, reppression Verborum quasi continemus: et, ut ait Fabius, ipsa ostendit assectus vel irae, vel solicitudinis, et quasi religionis. Sed de figuris verborum hactenus.
DE FIGURIS SENTENTIARUM S. I. Da Figuris Sententiarum ad docendum idoneis.
Quaenam sunt Figurae ad docendum idoneae 'B. Septem praecipue numerabimus 1. Inti ε- sim, 2. Sustentationem, 3. Comunicationem, ε.. Correetionem, 5. Similitudinem, s. Comparationem, .7. Progressionem. Sed quoniam nonnullae ex his etiam Imaginationi, nonnullae etiam assectibus inservire possunt, nos inter illas recensemus, et nunc sat erit dixisse has figuras ad docendum idoneas esse et
aptiores. μg. II. De Figuris Sententiarum ad deleetandum idoneis. Quaenam sunt figurae Sententiarum ad delectandum idoneae r 'R. Voluptatem asserunt praesertim illae figurae, quae ab imaginatione ortum ha M. Hae sunt l.
118쪽
91 Similitudo, a. comparatio , 3. antithesis, d. Empolitio, S. Gradatio, 6. Hypotiposis, T. Prosopographia, 8. Ethπευ, s. Somatopea, 10. Praeoecupatis, 11. Conerasio, 12. Praeteritio, 13. Sermo-einatis. S. III. De Figuris Sententiarum ad movendum idoneis. Quaenam sunt figurae Sententiarum ad movendum idoneae flB. Hae sunt quae vehementi assectuum perturbatione exortae, auditoribus vim quamdam et perturbationem asserunt, animosque exagitant usque ad lacrΥmas. Quot sunt figurae sententiarum ad movendum idoneae '
R. 1. Melamatio, 2. Epiphonema, 3. Interrogatis, ε. Subseetio, 5. Dubitatio, 6. Obsecratio, T. Immeeatis, 8. Correetio, s. communieatio, 10. Sustentatis, 11. Apostrophe, Prosopopea, 13. Visis. De omnibus singillatim dicemus.
APUT IX. DE FIGURIS SENTENTIARUM . AD DELECTANDUM IDONEIS . B. Similitudine.
Quid est Similitudo pB. Similitudo est oratio traducens ad rem quampiam aliquid in re dispari simile: nam ut aliquid Harius significemus, saepe aliud proponimus quin similo
119쪽
sit rei de qua loquimur. Neque Similitudo eum Metaphora, et comparatione, licet assini tale quadam inter Se conjunctae, permisceri debet. Metaphora enim nomen rei alicujus alteri applicat; Similitudo aliquid simile in re dispari traducit; Comparatio res quadam similitudine conjunctas consert. Aliud enim esset inhumanum hominem tigrem esse, aliud uti tigrem saevire, aliud in sanguino debacchari veluti tigres, praeda correpta. Sed exemplis facilius res declarabitur. cedo Mempta. n.' Tullius ita Verris arrogantiam similitudine significat:
Repente enim te tamquam serpens e latibulis oculis eminentibus, inflato collo, tumidis cervicibus intulisti.
Si Tullius Metaphora uti voluisset serpentem dixisset , si comparatione, Verris cum serpentis mores et qualitates comparasset. Et Horatius Pindarum amni monte decurrenti similem lacit;
Monte decurrens velut amnis, imbres Quem super notas aluere ri Pas, FerVet, immensusque ruit profundo Pindarus o e.
Et Dantes Angelum syderi similem dicit: - .
A 'noi venia la creatura bella Bianco vestita, e ne Ia saccia quale Par tremolando mattulina stella.
Et Ioannes casa similitudine utitur initio orationis ad carolum V. de Restitutione Placentiae.
Siccome noi veggiamo intervenire alcuna Volta, Sacra Maesta, clie quando o cometa, o altra nuova luceb apparita neli' aria, it piu delle genti rivolte al Clelo miratio cola, dove quel maravioloso lume risplende;
120쪽
cosi avriene ora dei vostro splendore e di Vol; percio elth tuiti gli uomini ed ogni Popolo, e clascuna Parie delia terra risguarda inverso di Vol solo.
Et Ioannes Boccaecius, antequam pestilentiam illam, quae Florentiae urbem invasit, describere aggrediatur, hac utitur similitudine, ut rei luctuosissimas fastidium molestiamque minuat.
Questo orrido com inciamento vi sa non altrimentioche a' camminanti una montagna MPra ed erta, Presso alla quale un bellissimo Plano e dilettevole sia ri-posto, ii quale tauto piu vieue Ior piacevole, quanto maggiore e stata dei salire, e deIlO smontare la gra-
Quomodo Similitudo etiam apta est ad doeendum' B. Quod rem alteram per alteram similem ostendens laciliorem rei cognitionem reddit. Ita ut omnia alia exempla praeteream, ne oratio susior videatur ) Tassus noster, ut ostenderet ingenium otio obrui ita dixit:
Ove I' oetio signoreggia, tui non riluce raggio. in- gegno, ivi non vive pensiero di gloria e di immortalita, tui non apparisce nh immagine, nh simulacro, De. Pur omhra o vestigio alcuno di virtu. E siccome glistagni e le paludi, putride dioengono nella lar quiete;
eost i neghitiosi marciscono neἰΓ otio loror e rastione-oolmente ponono cosi morti esser chlamati, come quelle acque morte si chlamano.
, a comparatione. Quid est comparatio R comparatio seu imago ut illam Latini vocarunt in est sormae cum quadam similitudine colla-