Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 1

발행: 1852년

분량: 356페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

131쪽

Elle rigavata lor di sangue ii volto, . Che mischiato di Iacri me, a' lor piedi Da fastidiosi vermi era ricouo.

Nec multo inferior Aligherio Areostus rixantes canes pingit in hac similitudine:

Come soglion talor dui can mordentio per invidia o. per altr' odio mossi Αvvicinarsi dignignando i denti, Con occhi hi eclii e pili che bracia rossi; Indi a' morsi venir, di rabbia ardenti, Con aspri ringlii st rabbullati dossi; Cosi alle spade dat gridi, e dati' onte Venne it Circasso e quel di Clitara monte.

Petrus denique Metastasius, ut sexcenta aliorum poetarum exempla praeteream , imitatus Virgilium .

Aeneid. lib. 3.) in Galatea ita Cyclopem describit.

Vidi it crudele Frangere in contro at Sasso. Uu misero Pastor, che al varco ei prese, - - Per sarne orrido pasto alia sua same. Lo straccio, i, divise,. E le lacere membra Tlepide e semivive, Sotto i morsi omicidi Tremar fra denti, e palpitar io vidit E Γ atro sangue tutanto, Che spumeggiaua alle Sue Zanne intorno,. Uscia per doppia strada coli sero aspello Dat soZZo Iabbro, e gli Scorrua sul Petto.

De ' ProsopograpAio. Quid est Prosopographia ΤR. Pros0pographia, sive Essictio. est quum exprimitur et singitur verbis cujusquam sormas quod satis sit ad intelligendum. Est ergo expreMio via

132쪽

lus ac corporis totius, qua alicujus Vultum, os, lineamenta, incessum, cultura, habitumque Omnem exprimimus, ut animus personae descriptas appareat, vel etiam ut illa innotescat. Cicero in 2. Oratione pro lege Agraria ita nullum describit

Iam designatus alio cultu, alio vocis sono, alio incessu esse meditabatur, vestitu obsoletiore, corpore inculto, et horrido, capillatior, quam antea, barbaque majore, ut oculis et aspectu de nunciare vim tribunitiam, et minitari Reipub. videretur.

Ita Martialis deformem Zoilum lepido pingit:

Crine ruber, niger ore, brevis pede, lumine laesus: Rem magnam praeStas, Zoile, si bonus es.

Velim proferas eaeempla Italica. R. - Daniel Barioli per prosopographiam habitum. oris et essigiem Beati Francisci Borgiae ita exhibet.

Quanti ne scrissero di Vedula, it rappresentano vovi νdi aspello maestoso, ma insieme ama hile a maraviglia, e ne ricordano, che giovane era it piu MI cavalieroe di piu signori 1 presenZa che si mostrasse nella corte dei P imperador Cario Quinto, dove pur ne era it fore. Alio di persona, ma tutio beta rispondente e PrOPOP-gionato: di carni hianche, e in color vivo e gentile e ronte ampla, occhi grandi, hoc a Piccola: naso aquilino, e che traeva nel Iungo, come incor tutio it filo . dei volto.

La sua statura, accio tu lo conosca,

Et Areostus

133쪽

S. VIII. Dὸ Ethopoeia. Quid est Ethopoeia n. Ethopoeia sive Notatio est, cum alicujus natura certis describitur signis, quae sicuti notae quaedam, naturae sunt tribula. Est igitur expreSSio morum, qua alicujus Studia. mores, indolem, ingenium Verbis exprimimus. Ita Sallustius Catilinam omnibus artis coloribus egregie pingit in illa ethopoeia tant0pere,

omnium consensione, laudata. Lucius Catilina, nobili genere natus, suit magna vi et animi et corporis, sed ingenio malo pravoque . Huic ab adolescentia hella intestina, caedes, rapinae, discordia civilis grata suere ; ibique juventutem Suam exercuit. Corpus patiens inediae, algoris, vigiliae supra quam cuique Credibile est. Animus audax, Subdolus, varius, cujuslibet rei simulator ac dissimulator, alieni Bppetens, sui Profusus, ardens in cupiditatibus; satis eloquentiae, sapientiae parum. Vastus animus immoderata, incredibilia, nimis alta semper cupiebat.

Sic etiam Plautus senis avari sordidique mores mirabiliter exprimit, dum illum inducit haec Staphylae - anui mandata dantem.

Cave quemquam alienum in aedes intromiseris. Quod si quispiam ignem Volo, Ne causae quid sit, quod 'te quisqJavi quaeritet, Nam si ignis Vivet, tu extinguere extemplo. Tum aquam aufugisse dicito : 'si quis petet. Cultrum, securim, pistillum aut mortarium, Quae utenda vasa semper vicini rogitant; Fures. Venisse, atque ahstulisse dicito. Prosecto in aedes meas me absente neminem Volo Iutromitti, atque etiam choc praedico tibi Si bona Fortuna vetitat, ne intromiseris.

134쪽

Novi ingenium mulierum: nolunt, ubi velis; ubi nolis, cupiunt ultro.

Et alio loco:

Nosti mores mulierum; dum moliuntur, dum comun

tur, annuS ESt.

Cedo exempla eae italicis scriptoribus. n. Ita Franciscus Guicci ardinius Carolum Octavum Gallorum Regem mira arte pinxit.

Carlo , in sino da pueri zia, su di complessione molto debole, e di corpo non sano, di statura piccolo, e d'asPetto se tu gli levi ii vigore e la dignita degli occhi brutilastino; e 1' attre membra proporZionate in

modo, ehe Pareva quasi pili simile a mostro che auomo. Ne Solo senin alcuna notigia delle huone arti, rna aΡpena gli surono cogniti i caratteri delle lettere. Animo cupido δ' imperare; ma abile pili ad Ogni attracosa, Perche aggirato Sempre dat Suoi, non rite neva Con ΙOro ne maesta ne autorita; alieno da tulte te fatiche e saccende, e in queIle, alle quali Pure atten- deva, povero di prudeneta e di giudicior se pure aΙ- cuna cosa pareva in tui degna di laude, riguardata intrinsecamente, era pili lontalia dalla virili che datvigio. Inclinagione alia gloria, ina pili preSto con impeto che con consi glio: liberalita, ma inconsiderata, e Seneta mi Sura, o distin Zione: immutabile talvolta neIIedeliberaetioni; ma spesso pia ostiuagiove mal landata, che costanga; e quello che molli chiainavano bonia, moritava pi i convenientemcute nome di freddeZZa, edi remissione di animo. Et Tassus noster: . ' -

Alete e l 'un che da principio indegno .Fra te brutture de la plebe e sorto; ' ' Ma lo innalgaro at primi onor dei regno Pallar sacondo e lii singlii ero e scorto

135쪽

Pleghevoli costumi e vario ingegno

Al finger pronio, atringannare accorto, Graii sabbro di calli nnie adorae in modi Nuovi, che Sono accuse, e Pajon Iodi.

Num Prosopographia et Ethopoeia possunt m seerist B. Feliciter admodum miscentur Prosopographia et Eth poeia proprie dicta, et ex tali mixtura Schema gratissimum e marescit, ut liquet in exemplo Sequenti, ubi M. Calphurnium sic pingit Tullius.

Consul ipse parvo animo et pravo: tantum cavillator genero illo moroso, quod etiam sine dicacitate ridetur, facie magis quam iacetiis ridiculus: a quo nihil speres honi rei publicae, quia non vult; nihil metuas mali, quia non audet.

g. IX.

De Somathopoeia. Quid est Somathopoeiar B. Est schema poetis dumtaxat cognitum, quosormas fingimus saepe ut με- Virginus, pravidem Ovidius. Est ergo fictio personae, sed ita ut mores et ac us a verisimili mutuemur. Custodiendum est enim ut qualis ab initio larma processerit perpetuo sibi constet.

B. Exemplum praebet Virgilius .eximium quum cyclopes in alitro. describit. .

Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro Brontesque Steropesque et nudus memhra Pyracmon. Alii ventosis sollibus auras Accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt Aera lacu, gemit impositis incudibus antrum; Illi inter sese multa vi brachia tollunt In numerum. versantque tenaci forcipe massam.

136쪽

Ei Tassus ita Plutonempingit:

Orrida maesta nel sero aspelto Terrore accresce e pili superbo it rende: Bosseggian gli occlii e di veneno insetto Come infausta cometa it guardo splende; G1' i volve ii mento, e su Ι irsuto petio Ispida e sulta la gran barba scende λE in guisa di voragine prolanda S apre 1a hocca d'atro sangue i in m Onda.

Ouid dicendum est generatim de Hypotyposi, Pro- svographia, Ethopoeia, Somathopoeia 'R. Dicendum est has formas omnes seu figuras ad deIectandum aequo ac ad movendum idoneas esse.

Narratio historica, et sabulosa etiam Ethopoeiam, et Prosopographiam usurpat; ita ut hae quoque ad

docendum idoneae esse videantur. Hypotyposis tamen aliaeque saepius ad assectus excitandos valent. Animadvertendum est etiam haec schemata a brevitate praesertim vires accipere, neque in minuta rerutri descriptione sed in vera consistere. Non Omnes rerum, vel personarum qualitates, sed praecipue carptim sumendae, oculisque subiiciendae sunt. Custodiendum est denique, ut ars occulta sit: quidquid enim patenti artificio sit, vim omnem sive ad delectandum, si vo ad movendum ammittit. Opus est ergo broritate . veritate, et perspicuitate summa uti, ut mens aliquid delectationis capiat, animusve assectibus accend Mur: quae si desint, omnem operam perdideris. Maior licentia in Somathopoeia est quum in fictione versetur: morum tamen imilationem quamdam et vitae, vel in personis fictis exprimendam esse conseo. Sed ut diximus haec poetis tantum relinquenda est.

137쪽

De Praeoccupatione. Quid est Praeoccupatio 'R. Praeoccupatio est qua et auditorum existimationes, et eorum qui contradicturi sunt verba praevenientes obvias dissicultates removemus. Ita Cicero pro Archia:

Quaeres a nobis, o Gracche, cur tantopere hoc homine delectemur: quia suppeditat nobis, ubi et animus ex hoc sorensi strepitu reficiatur et aures convicio desessae conquieS ant.

Et in Verrem:

Fortasse dices: Quid i ergo haec in te sunt omniat Utinam quidem essenti Veruntamen ut esse poSsent magno studio mihi a pueritia est elaboratum.

Et Horatius lib. 1. Epist. 18.

Si bene te novi, metues, liberrime Lolli, Scurrantis speciem Proserre, professus amicum.

Alper eaeempla italica. R. Ioannes Casa in prima oratione pro Foedere.

Se voi mi dire te, ch egii ci vuoi di fendere, io vi di- mando, chi lo minacciat Chi lo spavetitat Chilo as Salisce 'Ei Tassus: Tu, che audito sin qui ii sei condulto, Onde speri nutrir ca valli e lautit Dirai: Parmata in mar cura De Preude. Dat venit adunque ii viver tuo dipende 3

138쪽

g. XI. De Concessione. Ouid est concessio 7 R. 'Concessio est quum aliquid etiam iniquum videmur causae fiducia pati, atque concedere. Ita Tullius in Oratione pro Flacco:

Tribuo Graecis literas: do multarum artium discipli- nam: non ad imo sermonis leporem, ingeniorum acu men, dicendi copiam; denique otiam si qua sibi alia Sumunt, non repugno: testimoniorum religionem et fidem numquam ista natio coluit.

Et in oratione quinta in Verrem:

Sit fur , sit sacrilegus, sit flagitioruin omnium, itiorumque Princeps: at est bonus Imperator, et felix, et ad dubia Reip. tempora reServanduS.

Et Virgilius in quarto Aeneid. inducit Didonem di

centem Aeneae: I, Sequere Italiam ventis: Pete regna Per UndvS. Spero equidem mediis si quid pia utimina possunt Supplicia hausurum ScopuliS

Cedo eaeempla italica. B. Joannes Casa in Oratione ad Carolum V.

Ma Posto ancora quello, che rion e da concedere, ne da consentire in alcuti modo, cloo che i Priucipi, Postergata la ragione, vadatio dietro alla cupidigia, edali' avari Zia 3 aucora presupposto, dico io che Vostra Maesta noli dourebbe negare di concedere Placen Za. Et TasSUS: Or quando pur estimi esser satale Cho vincer uoci ti possa it ferro mai, Stati conceSSO Vinceratii la fame .

139쪽

l 12

Quid observandum in hae Figura pB. Quamquam haec sit apprime ad delectandum

idonea, interdum tamen et ad docendum valere potest. Exemplo Pauli Segneri demonstrabimus: is ut animae humanae praetium maximum ostenderet, ConceSSione usus est hoc modo:

Che non vo gliate mettervi sempre at sicuro in altri interessi umani, io me ne contentor vi peritono, ineari ischiate Ia roba , che avventuriate la riputagione , che Cimentiate anche spesso la sanita; perche tuite que Ste COSe Sotio a guisa di merci, che final mente Pertroppo Precipitosa risoluetione guttate iri acqua SI POS-Sano ri Pescare dopo it naufragio, ma 1 animal Ahin lnon e questa da premere cosi pocor peroeche la se dita che si saccia non ha riparo. Chi Don vede emere una Somina temerita ii nou procedere con Sonama cautela l .

g. XII.

De Praeteritione. Quid est Praeteritio R. Praeteritio, quae Ciceroni videtur in amore et in deliciis suisse, fit cum simulamus nos Vel nescire, vel nolle dicere id quod vel maxime dicimus. Ita Τullius suum Pompeium magnifice laudat per

Praeteritionem. Itaque non sum praedicaturus , Quirites, quantas ille

res domi militiaeque, terra marique quantaque selici tale gesserit: ut ejus semper voluntatibus non modo cives assenserint, socii obtemperarint, hostes obe citerint: Sed etiam venti tempestatesque obsecundarint; hoc bre

vissime dicam. . . .

Habes etiam luculentam ejusdem Tullii praeteritionem in Vatinium:

Atque illud tenebricosissi inum tempus ineuntis aetatis

140쪽

tuae patiar latere. Licet imPune per me parietes in adolescentia perfoderis, vicinos Compilaris, matrem Verberaris. Habet hoc praemium tua indignitas, ut ado-Ιescetitiae turpitudo Obscuritate , et sordibus tuis te

gatur.

Et Virgilius Aeneid. lib. 10.

Quid repetam exustas Erycino in litore classes Quid tempestatum regem, ventosque furentes Aeolia excitosy aut actam nuhibus Irim 'Da, quaeso, eaeempla eae Italis. R. Paulus Segne rus in Concione de Unive rsali Judicio sub exordii finem hac utitur praeleritione:

Nota v' aspeltate da me dunque, uditori, ch' io questa marae vOglia rappresenta rvi, come altri sanno, eSpla-Ziocii socose apparse Deli' avia con formidabili aspelli, fragori di tuont, Dem hi di fumo , piogge di suoco, gratadini di fast te. Non it sole vestito di nere .spoglie; non Ia luna grotidante di vivo sangue, non ogni Stella, GE convertita in cometa i suoi crini scioglie quasi insembianeta di lutio. Signori tio, uti Solo Orrendo SPetta colo avrete voi questa volta da contemplare, e questo sara it Peccatore svergognato at cospetio deli' universo. η

Ioannes Casa etiam dixerat in Oratione ad Caro-Iuua V.

Io 1ascio stare e Bologna , e Firenge, e Roma, emolli altri stati, de' quali voi per avventura avreStepotiato agevolmente in diversi tempi larvi Signore. Et Tassus: Cio che sopserto abhiam d' aspro e d' indegno Sette anni omai sotio si iniqua Soma, Ε tal, che arder di scorno, arder diadeguo Potra da qui a mille aiani Italia e Roma. Taccio che su dati' arme e GII' ingestio DeI huon Tancredi la Cilicia doma,

SEARCH

MENU NAVIGATION