Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 1

발행: 1852년

분량: 356페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

121쪽

tio. Haec similitudinis landamentum exponere debet, ita ut manifestior appareat modus, quo duae res inter se conveniunt. Ita Cicero in oratione 1. CatiIinaria et Ut saepe homines aegri morbo gravi cum aestu se-hrique jactantur, si aquam gelidam biberint, primo relevari videntur, deinde multo gravius vehemergiusque amictantur: sic hic morbus, qui est in republica relevatus istius Poena, vehementius vivis reliquis ingra

Et Virgilius Nisum comparat leoni impasto surbanti per ovilia:

Immistus ceu plena leo per ovilia turbans ' Suadet enim vesana fames manditque. trahitque Molle pecus, mutumque metii; fremit ore cruento: Nee minor Euryali caedes.

asser eaeempla italica. R. Joannes Casa in 1. Oratione pro Foedere Ex- quisum sane comparationis exemplum hoc praebet:

Et Armstus, imitatus Virgillum, cloridani caedem 'impasto leoni comparat.

Come impasto leone in Stalla plena, Che Iunga fame abbia smacrato e asciuito, Uccide, Scanna, Inangia, e a Stra Zio mena L insermo gregge in sua balia condulto; Cosi it crudel Pagan net sonno Suena La nostra genie, e la macet per tutio. Lli spada di Medoro anco non ebe,' Ma si sdegna seri r l' ignobil plebe.

122쪽

93 Quomodo utimur etiam comparatione ad docendum pH. Conserendo rerum qualitates ita ut altera ex . alterius comparatione magis eluceat. Ita Joannes

Casa in Galatei libro, ut doceret unitatem esse principium et sontem pulchritudinis , ita comparationerem demonstravit: E per quello che io altro veste ne intest da un dotio

si puo it piu, e la bruttegga per Io contrario e molli. Siccome tu vedi che sono i visi deste helle e deIleleggiadre giovani ; percio lie te salte2ge di clascuna diloro palon create pure per uno Stesso viso. II che nelle brutte non addi viene: perciocche avendo elle gliocchi per avventura molio grossi e rilevati, E il naso Piccolo, e Ie guance passute, e la bocca piatis, e ilmento in mori, e la pelle bruna, pare che quel viso non Sia di una sola, dunna, ma sta composio di visi di molle e satio di pegra.

De Antithesi. Ouidi est antithesis Z R. Antithesis sive contentio est quum ex contrariis verbis aut rebus oratio conficitur, et ut aliis, verbis rem explicemus. Antithesis, sive oppositio est schema, quo verba Verbis, sententiae sententiis, ,

opponuntur; cujus rei splendidum in primis et illu- 'stre. ex plum habes in 2. Catilinaria rEx - Parte pugnat pudor, illinc pesulantia; hinc pudicitia, illinc stuprum: hine fides, illinc Daudatio; hinc pietas, illinc scelus; hinc honestas, illinc turpitudo; hinc continentia, illinc libido. Denique aequitas,

123쪽

temperantia, lartitudo, prudentia, virtutes omnes ceditant cum iniquitate, cum luxuria, cum ignavia, cum temeritate , cum vitiis omnibus: Postremo copia cum egestate; hona ratio cum Perdita; mens sana cum amentia, bona denique Spes eum omnium rerum Speratione confligit.

Ita Ovidius:

Frigida pugnabant calidis, humentia siceis, Mollia cum duris, sine pondere habentia pondus.

Cedo eaeempla itadica. R. Alberius Lollius in Oratione de . laudibus sapientiae: in Molli altri principi si diletlano della guerra; il Pru-

delatissimo nostro Principe ana a Ia pace. Altri alia loro particolare utilita e proprio comodo intenti, poco onulla curano ii hen comune de suoi citiadini; il he- Dimissimo Duca nostro altro non cerca, altro non desidera che di sar sem pre beneficio a clascuno. Altri Superbamente, e con severita comandano at sudditi, egii a guisa di huon pastore, angi quat alnorevole padrecon umanita e con destreaza governa i suoi popesi.

Et Paulus SeMerus: Tulti quanti qui fiamo o giovani, o vecchi, o Pο- veri, o ricchi, o nobili, o plebei, tuiti do istino morire. Etiam Petrarca noster I

- Qui iusta umile, e qui la vidi altera; or aspra, or piaua, or dispietata, or pia; or vestirsi onestate, or Ieggiadria; or mansueta, or disdegnosa e sera. aQuomodo etiam ad doeendum Me seh te uti po3sumus rR. Res, vel rerum qualitates si rebus vel rerum qualitatibus opponemus, ex hac contentione liquido

124쪽

veritas elucebit. Hoc modo Torquatus Tassus in Dialogo de Amicitia quid intersit assentatorem interet amicum per Antithesim docet.

Il sine detram leo h il giovare, delPadulatore it complacere t proprio diar amico Ia liheria dei pariare, deli' adulatore it partare a voglia alti uiper acquisiarsi graZia e benevolen Za Sono dissecenti Miraccio 1' amico e 1'adulatore, che Ι'amico tralascia ne' negoetii alcune cOSe minute, e non mostra foverchia' diligeneta o curiosita: l 'adulatore net Ie eois simile h assiduo 'ed in salicabile, e non eoncede ad alcuti altro luogo o tempo di Servire. L 'amico con-ν cede l'utilita atra inico, ma I'oraeua risertia a se Messor P adulatora concede di leggieri Ia vittoria delle eoisoneste, ed in clascuna cosa Si contenta delis seconde parti; se non ne vi Eli, che in quelli vuole it principato L amico e partecipe piutiosto den infelicita e degl' infortunii che deli trigi ustizia; Ι adulatorenu' in contro sugge Icolla mala, e ri torna con Ia huona fortuna, ma suggendo e ritOrnando e Sempre congiuntoees vigio.

Quaenam vitia sunt in Intithesi vitanda'. R. Duo Vel maxime. Primum est, ne si equentiores fiant Anti theses, quod profecto juvenile est, et a viris eruditis jure ac merito reprehensum in Seneca, et in aliis: quemadmodum orator ille, de quo Pedisius in Satyra:

. . . . . . . . Crimina rasis

Librat in Antithesis; doctus posuisse sguras Laudatur. Bellum hoc, hoc hellum thlterum vitium osti si Antithesis per vim et Iongo petita videatur, studioque, et arte quaesita. Hujusmodi Anti theseon aucupes, et quasi venatores non illepide comparari possunt Architectis illis, qui sΤm

125쪽

98 metriae causa ementitas simulatasque senestras aedibus affingunt. g. IV. De Eaepolitione. Quid esι Eaepolitior st Expolitio, sive Exornatio, aut Commoratio est

qua utimur rei honestandae. Quum eni in eodem loco manemus, aliud, atque aliud dicere Videmur. Haec figura ad amplificandum , et ad motus excitandos valde insignis est. Fit ergo quum eamdem sententiam variis modis versamus, ut attentionem paremus, et altius in auditorum animis. desigatur. Ita Cicero pro SeXtio. . FHaec imitamini, per Deos immortales, qui dignitatem, qui laudem, qui gloriam quaeritis: haec ampla sunt, haec divina, haec immortalin ; haec fama celebrantur, mori limentis annalium mandantur, posteritati propa

gantur.

Idem pro Marcello

At hujus gloriae, C. Caesar, quam es saulo ante adeptus, socium hahes neminem. Totum hoc quantumcumque eSt, totum est, inquam, tuum. Nihil si hi ex ista laude Centurio, nihil praesectus, nihiΙ cohors, nihil turma decerpit. Quin etiam illa ipsa rerum humanarum domina Fortuna in istius se societatem gloriae non osseut; tibi cedit: tuum esse tutum et Proprium latetur.

Et Virgilius r

Quem si sata virum servant, si vescitur aura Aetheria, nec adhuc crudelibu& occubat umbris.

Et alio loco:

Olli dura quies oculos, et serreus Hrget Somnus, in aeternam clauduntur lumina noctem.

126쪽

99 Asper aliquod eaeemplum italicum. n. Alberius Lollius quoque in Oratione ad Carolum V. per Expolitionem ita ait:

Qual sertilita ae in gegno e si gi an de , Sacra MaeSta, quat si uine d' eloquenZa e tanto amplo, qual naan ieradi partare o di scri vere e si rara e tanto eccellente, cho Possa non diro illustrare, ma narrare appleno temeritissime ed infinite laudi dei P Aue2ga Vostra'

Et Paulus Segnerus:

Non ti dare in preda alle iniquita, non vivere come vivi in tauta libertii, con tanta liceuga, non sare comesues dirsi d'ogni erba fascio.

Franciscus Petrarca hac usus est figura in sequentii talico Epigrammate:

Que1 eli' infinita provviden ga ed arte Mostro net suo mirabit magistero, Che creo questo e queli' altro emissem, E mansueto pili Giove, este Marte :Quae omnia exempla , dempto illo Petrarcae ad assectus pertinent. Velim allieras exemplum Eaepolitionis ad attentionem majorem parandam R. Joannes Boccaccius, ut altius lectorum suorum mentibus amicitiae dignitatem, et utilitatem imprimeret, ita expolitione sententiam amplificavit.

Santissima cosa e l' amista, e non solamente di singolare vivereneta degna , ma di esse te con Perpetua laude commendata, siccome discretissima madre di magnificen Ea e di onesta, sorella di gratitudine e di carita, di odio , e di avarigia ne mica Sempre , Sen Za Pi ego aspellare, pronia a quelio in alti ut virtuosamcnte Ope rare che in se vorrebhe che sosse operato.

127쪽

100 g. V. De Gradatione. Quid est Gradatio 2 R. Gradatio, quae Climax a Graecis dicitur, ostsigura qua per quosdam veluti' gradus, vel ascenditur ad summum, vel descenditur ad insimum. In hac enim, ut ait Fabius, non ante ad consequens verbum descenditur, quam ad superius conscensum est: repetit enim quae dicta sunt, et priusquam ad aliud descendat, in prioribus resistit. Haec aperti rem habet artem, ideoque rarior esse debet. Alper Gradationis eaeempla latina. R. Exhibet Tullius eximium id Oratione pro Ui-

Ione exemplum. Neque vero Se populo solum, sed etiam senatui tradidit; neque senatui modo, sed etiam publicis praesidiis, et armis; neque his tantum, verum etiam ejus pote- stati, cui Senatus totam remPublicam commiserat.

Et in Distola ad Atticum tu. Si dormis, expergiscere: si stas, ingredere: si ingrederis, curre: si curris, advola. .

Horatius etiam:

Ludus enim genuit trepidum certamen, et iram, Ira truces inimicitias, et funebre bellum.

Virgilius denique in Eeloga 2.

Torva leaena lupum sequitur: lupus ipse capellam: Florentem cythisum sequitur lasciva capella.

Cedo italiea eaeempla Gradationis. n. Paulus Segnerias hoc nobis' suppeditat:

- QueSta e dunque la cura, che voi tenete deIla vostra anima' questa e la stima dei vostro sinet questa h

128쪽

ia solleeitudine delia vostra felicitὲ3 saper di stare

Et alio loco:

Chi h contadino vuot diventar citiadino ; chi h citia-dino , vuot divenir cavali ere ; chi e cavatiere, vuolascendere a uti Soglio 'di Dominante; e pero quando avra inai tanto, clie hastigii a soddistare la sua am-higione rEt Dantes: Nol senio usciti more Dei maggior corpo al Ciel, ch e pura luce: Luce intelleituat plena d' amore, Amor di vero heu pieti di tetigia, Letigia che trascende Ogni dolZOre. Tassus deniquet Non cade iΙ ferro mai, che appien non colga; Ne cogite applen, che plaga anche non saccia; Ne plaga la, che I alma altrui non tolga.

R. Hypolyposis, quam latini Demonstrationem v cant, eSt, cum ita res verbis exprimitur, ut geri negotium, et res ante oculos esse videatur. Splendidum inprimis ac illustre illius exemplum habes in septima Verrina, ubi Tullius Verris inhumanitatem oculis ita subjicit.

Ipse inflammatus scelere et surore in forum venit. Ardebant oculi; toto ex ore crudelitas eminebat. Ex-Pectabant omnes quo tandem progressurus, aut quidnam BCturus esset, cum repente homiliem corripi, atque in

foro medio nudari ac deligari, et virgas expediri jubet. Clamat illo miser se civem esse Romanum.

129쪽

102 . Sic etiam ab eodem Tullio egregie depingitur Antonius Provinciam mollitur ae delicate lustrans.

Vehebatur in essedo Tributius Plebis; laureati lictores antecedebaut, inter quos, a Perta lectica, mima Portabatur, quam ex oppidis municipales homines honesti, Obviam necessario Prodeuntes, non noto illo, et mimico no inuic sed Volumniam consalutabant. Sequebatur rheda cum lenoni hus, comites nequissimi. Re-jecta mater amicam impuri filii tamquam nurum sequebatur.

Hypolyposim creberrime solent usurpare Poetae, ac praesertim Virgilius, qui res adeo vivis, et spirantibus, ut ita dicam' coloribus describit, ut pene sub oculos cadant. Ita in lib. 4. Didonem morituram

pingit:

At trepida et coeptis immanibus cssera Dido, Sanguineam volvens aciem, maculisque tremeutes Interfusa genas, ct pallida morte futura, . Interiora domus irrumpit limina, et altos Conscendit suribunda rogos, ensemque recludit Dardanium, non hos quaesitum munus in usus.

Nihilo inserior est illa do Mezentii equo hypot7posis,

quam merito mirantur omnes. Tollit se arrectum quadrupes, et calcibuS auraSVerberat, e trusumque equitem super ipse secutus Implicat, eiectoque incumbit cernuuS armo.

Cedo exempla italica eae Oratoribus. R. Per h7polyposim Iacobus Passa vantes describit visionem divinitus cuidam carbonario oblatam.

II Carbonajo vide venire inverso la fossa correndo, e stridendo una feminina iscapi gliata e ignuda, e dietrole veta iva uti cava liere in su uia cavallo uero Correndo, coci uia coltello igaudo in mano. E della hocca, edegit occhi, e det naso det cavaltero e dei cavallo usciva

130쪽

nainina di suoco ardente. Giungendo la se in milia altasOSSa, clie ardeva, non passo Piu Oltre, e tiella lassa nouai diva di gittarsi, ma correndo in torno alla lassa, tu So-Proggiunta dat cavatiere, che die tro te correva, la quale traendo guai, Presa per gli svolagranti ca Pegli , crudelinente seri per Io meZEo dei petio col coltello, clieten eva tu mauo.

Mirifico etiam Paulus Segne rus describit latronem, qui Henrico Susoni per Germania o silvas apud Rhenum iter facienti armatus occurrit.

Quivi mentre enti ava solo fuit' ora tarda, ecco si vede venir innangi uti l adrone terribilissimo di statura, divolto, di portantento, ii quale armato d una Sci initari aal sianco , e d' via' asta in mano , IO guarda sisso , e- pol dice: sermati, Padre, che poicite tu mi hai sem- hiante d' uomo dabbene, io mi voglio consessar teco.

Per hypolyposim denique Daniel Bariolus hominem iratum describit.

Gli ardono in fronte, e gli flavillano gli occhi: ii volto nil avvamparglisi sembra rovente: al hollir che gli sasii dati' imo det citore it sangue , te labbra inquietegit tremano: rode a denti chiusi, e scroscia: raccapric- ciasi e gli si arru flavo i capcgli: il respirare gli vicue

Allier eaeempla ex Poetis. R. Danies Aligherius rerum omnium pictor mirificus oculis subjicit ignavorum poenam his versibus:

Questi sciaurati, che mal non sur vivii Erano ignudi, e stimolati molio Da mosconi o da vespe cli erati ivi. ι

SEARCH

MENU NAVIGATION