장음표시 사용
161쪽
larum animos, illos tenet aliquandiu suspensos, i certosque quid dicturus sit: ut eum Tullius aiι contra Verremi
Etiam num mihi expectare videmini, judices, quid
deinde factum sit expectate facinua quam vultis, improbum; vincana tamen eXPectationem omnium.
Habes illustre sustentationis exemplum in Odo 2. lib 4. Horatii:
Quem tu, Melpomenei semel Nascentem placido lumine videris, Illum non labor Isthmius Clarabit pugilem: non equus impiger , Curru ducet Achaico Victorem, neque res bellica Deliis ornatum soliis ducem, Quod regum tumidas contuderit minas, Ostendet Capitolio: Sed quae Tibur aquae fertile Persiuunt,
Et spissae nemorum comae Fingent Aeolio carmine nobilem.
Ilper italorum einempta. R. Paulus Segnerus a sustentatione initium ducit exordii in 1. Concione.
Un sui estissimo annunZio son qui a recarvi, O miei riveriti uditori; e vi consesso, che non SenZa una estrema dissicolla mi ci sono addotto , troPPO Pesan domi di avervi a contristare si altamente sin dassa PrIma mattina, che io vegga voi, e che voi conosciate - me. Solo in pensare a quello che dir vi devo, Sento aggbiacciarmisi Per grande orrore 1e Vene. Ma che. gioverebbe ii taceret ii dissimulare che varrebhel velo diro.
Et Areostus: Chi mi dar 'la voce, e te parole. : Convenienti a se nobil soggettοῖ
162쪽
Chi I ale a1 verso presterti, che vole Tanto, che arrivi ali' alto mio concello IMolto maggior di quel suror, che Suole, Beti or convien che mi riscaldi ii petio fChe questa parte al mio Signor si debhe , Che canta gli avi, onde l' origin' ebbe.
Num est alius hujus figurae usus ' . R. In summa animi perturbatione hoc schemate utimur ad dicen um aliquid vel dictu mirabile, vel atrox, et excitata auditorum expectatione , quasi dicendo abhorrentes, tunc apertius dicimus. Ita apud Virgilium:
Tertia sed postquam majore hastilia nisu Aggredior, genibusque adversae obluctor arenae, Eloquar, an sileamd gemitus lacrimabilis imo Auditur tumulo, et vox reddita sertur ad aures:
Et Vincentius Monti in Basvilliana:
Perocche dat costoro e inpio furore A gittar strascinato ahil parto O taccio' De ribaldi it capestro at inio Signore, Di man mi cadde l' esecrato laccio.
S. XI. De hostrophe. Quid est Apostrophe 'B. Est schema quo sermonem ad aliam personam, Vel quasi personam convertimus, quam instituta ratio requirat. Hac orator Deum, superos amentost compellit, ac mortuos excitat, ac qu0quo Sensu . . carentia, quum opus sit, alloquitur. Non tamen cre- brius usurpanda; sed si ex assectuum commotione oriatur et opportune cadat, in uredibilo dictu est, quantam vim orationi addat, et quantum auditorum
163쪽
animos perstringat. Si vero inepta sit et frigidiuscula, venustate Omni carebit, auctoremque crimine ignoratae artis culpabit. cedo eaeempla latina. R. Ita Cicero pro Milone:
Vos, Vos appeIIo, fortissimi viri, qui multum pro Republica sanguine ni effudistis, Vos in viri et civis invicti appello periculo, Centuriones, vosque milites; vobis non modo inspectantibus, sed etiam armatis, et huic judicio praesidentibus, haec tanta virtus ex hac urbe expelletur Τ
Εt in Oratione 1. in Catilinam:
Tum tu, Iupiter, sint Iisdem, quibus haec urbs auspisciis a Romulo es constitutus, quem statorem hujus urbis, atque imperii vere nominamus , hunc et hujus Socios a tuis aris, caeterisque templis, a tectis urbis, amoenibus, a vita fortunisque omnium civium arcebis; ct omnes inimicos bonorum, hostes patriae , latrones Italiae, scelerum foedere inter se ac nefaria societate conjunctos, aeternis suppliciis vivos mortuosque ma- etaias.
Denique in Oratione pro Cornelio Balbo qum de Pompeio diceret:
Vos denique mutae regioves imploro, et Sola terrarum ultimarum; vos maria, Portus, insulae, Ilitoraque. Quae est enim ora, quae sedes, qui locus, in quo non exstent huius tum sortitudinis, tum animi, tum consilii impressa vestigia l . Ita Virgilius aeneid. lib. 2. - . . pereunt Hypanisque, Dymasque. Confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu, Labentem pietas, nec Apollinis insula texit.
164쪽
Et in lib. 4. Dido moriens rDulces exuviae, dum lata , deusque sinebant, Accipite hanc animam, meque his exolvite curis.
Deniquo in lib. 10 notissima est illa Megentii Apostrophe ad equum suum nomine Rhoebum: Rhoebe, diu cres si qua diu mortalibus ulla est
Cedo exempla uallea. B. Joannes casa in Oratione ad Carolum V.
O gloriose, o Bennate, o ben avventurose alii me, Chenella Pericolosa ed aspra guerra della. Magia a seguisteii Duca, e di sua mitigia . oste e dalle faticho edalle miserie det mondo vi dipartiste, vedete ora in che dolente stato it vostro Signore e PostO. φ
o Sansone , Sarisone , o dou h ora quella virtu chexendevati si temulor quella virtu, dico, con culti SPeZzavi δ' intorno i lacci di nervo , quasi lassero StoPPe mostrate at suoco: e ii recavi in collo te porte dellacitia, quasi lassero broneti dipinti iii telar Non sei tuquegli che ssidavi a lottar teco i lioni, e ne lasciavi icadaveri in preda alle apii Non sei tu , che fugavigi' interi popolit Non set tu, che splantavi gl intericampi y E come dunque i cagnuolini si latino ora bessedi te co' lor latrati, e a te non da pur l' animo di ac- chelariit Ei Dantes: O avarietia, che puoi tu pili sarne; Pol c'hai 'l sangue mio a te si tratis, Che nou si cura deIla propria carnet Et Petrarcar ω , Chiare fresche dolci acque, ove te helle membra Pose colei che sola a me Par douna,
165쪽
ove amor co'hegli occhi ii cor mi aperse; Date udienZa insteme Alle dolenti in te parole eStreme.
Et Areosius dicturus acerbam mortem filii cujusdam ducis Sorao ad caedem praesentis, ita patrem alimquitur per Ap0Strophem: 3
Che cor, Duca di Sora, che consigito Fu aliora it tuol che trar vedesti l 'elmo Fra mille spade al generoso figlio; E menar Preso in nave, E SOPra un Schelmo Troiacargit it capol Io hen mi inaravigilo, Cho darii morte Io spetia col solo Non poth, quanto it ferro at tuo figliuolo. .
De Prosopopoeis. Quid est Prosopopoeis ZR. Prosopopoeia est fictio personae, Seu Schema, quo personae mortuae, vel absenti, aut etiam rei Sensu carenti sermonem tribuimus, per quamdam licentiam oratoriam: v. g. cum inducimus loquentem Urbem, Provinciam, Angelum, Beatum, Parietem, aliaque id genus. Nulla extat figura, quae magis orationem esserat, et quae ad augendum, excitandum, ac movendum sit aptior. Sed in primis custodiendum est, ut quae inanimis quoque, et mutis rebus vertia tribuimus, et sint accomodata, et sint gravisSima.
166쪽
Afer eaeemplum aliquod eae Latinis Seriptoribus. R. Ita Cicero in Divinatione contra Verrem inducit Siciliam insulam loquentem:
Sicilia tora, si una voce loqueretur, hoc diceret. Quod auri, quod argenti, quod ornamentorum in meis urbibus, sedibus, delubris fuit: quod in unaquaque re ueneso Senatus, populique R. iuris habui, . id mihi . tu, C. Verres, eripuisti, atque abstulisti.
Sic etiam in 1. Catilinaria ita loquentem. Patriam iainducit:
Quae tecum, Catilina, sic agit, et quodammodo tacita Ioquitur. Nullum jam tot annos facinus extitit, nisi perier nullum flagitium sine te: tibi uni multorum neces, tibi vexatio direptioque sociorum impunita fuit, ac s- hera. Tu non solum ad negligendas leges, et quaestiones', verum etiam ad evertendas, Perfringendarine valuisti. Superiora illa, quamquam serenda non fuerunt, tamen ut Potui, tuli: nunc vero me totam esse in metu, Propter te unum; quidquid increpuerit, Catilinam timeri; nullum videri contra me consilium iniri poSSe, . quod a tuo scelere abhorreat, non est serendum. Quam- obrem discede, atque hunc mihi timorem eripe. Si 'Verus, ne opprimar; Sin salsus, ut tandem aliquando . .' ' timere desinam. Haec si tecum, ut dixi, Patria Imua- ' .
Virgilius etiam Aeneid. lib. 2. inducit Aeneam appellantem Iliacos cineres, et suae virtutis laborisque quasi testes adhibet.
Iliaci cineres, et gannina extrema meorum, Testor, in occasu vestro, nec tela, nec uIlas Vitavisse vices Danaum, et si fata suissent; Ut caderem, meruiSSe manu.
celebris est apud Lucanum illa Patriae Prosopo
167쪽
poda, quas Julio caesari juxta fluvium Rubiconem apparens, illum a civili bello dehortatur.
Iam gelidas Caesar cursu Superaverat Alpes, Ingentesque animo motus, hellumque futurum Coeperat. Ut ventum est parvi Rubiconis ad undas, Ingens visa Duci Patriae trepidantis imago Clara, per Obscuram vultu moestissima noctem Turrigero cauos essundens Vertice crines, Caesarie lacera, nudisque adstare Iacertis,
. Et gemitu permixta loqui: Quo tenditis ultra rQuo fertis mea signa, viril Si jure venitis, Si cives, huc usque licet.
Afer eaeempla italica. R. Bina exempla exhibet Tassus: in altero clorynda jam coelo recepta Tancredo apparet et solatur: in altero miles Danus morte sveni regis sui narrata, ita testes acceptae cladis ossa regis sui et vulnera adhibet, optime Virgilium imitatus, ut videro est ab exemplo superiore.
Ed ecco, in sogno, di stellata veste in Cinta gli appar la sospirata amicar Bella assai piu; ma Io splendor celeste L orna, e non toglie la uotigia antica. E con dolce alto di pieta te meste Luci par che gli asciughi, e cosi dicar Mira come son bella e come Iieta, Fedel mio caro; e in me tuo duolo aequeta. Vol chiamo in testimonio, o det mio caro Signor sangue heu Sparso, e nobit' ossa, Che allor non sui della mia vita avaro, schivat ferro, ne schivat percossa: E se piacluto pur lasse cla sopra Ch io vi morissi, ii meritat con Ι' opra.
Joannes casa in Oratione ad Carolum V. Questa terra, Sacra Maesta, e questi lidi Parea, eho
168쪽
Paulus Segnerus eo die, quo jejunium quadragenarium incipit, et Sacerdotes cinere sacro populum viritim inspergunt, in primae concionis peroratione ita cineres sacros appellat:
A quelle ceneri adunque, a quelle ceneri appello, chenhhiamo in capo: eccole qua, discopriamole, dimostriamoΙe. Non te veggio io questa mane eguaimente Sparae, e su te chiome canute, e sui crini biondir Ad esse aduraque io mi riporto, esse dicano, ESSe Sentengino, se vi suo essere temerita Pari a questa: consessarsi mortale in ogni momento, e pur fidami di vivere al- cun momento in colpa mortale.
Ouid observandum est in Prosopopoeis ' R. Observandum est primo, hanc per tres gradus procedorb. Prior Metaphorae similis est, cum inanimis rebus qualitates illae tribuuntur, quae animantium sunt. Ita Virgilius:
Aut coniurato descendens Dacus ab Istro.
Conjurati enim erant populi. Et Dantes:
Risus enim est hominis, non rerum. Secundus gradus est cum inanimis Vel incorp0reis corpus, motum, et actus concedimus. Ita apud Tullium: Aliquando gladius ad occidendum hominem ab ipsis porrigitur Iegibus.
169쪽
Et in Georgicis apud Virgilium ubi arbos alio germine insita novos fructus parit:
Nec longum tempus, et ingens Exiit ad coelum ramis selicibus arbo Miraturque novas frondeS, et non Sua Poma. .
Tertius gradus sit cum inanimis omnique sensu earentibus auditum, visum, vocem, Verbaque tribuimus, vel etiam orationi nostrae, veluti respondentia inducimus. Ita Cicero:
Silent leges inter arma, nec se expectari jubent.
Et Torquatus Tassus in venustissima Ode in qua animam inducit Dei -nagrantem, ita exorditur: Liete piante Leate π. .
Verdi eme e nor novelli, Clie grati odori ai ciet sempre spirate ;Limpidi e hei cristalli, Che per amene valli. Con dolce mormorio scheretando andate; vaghi amorosi augelli, Che alia nuova stagion di ramo in ramotate cantando, io amo; Aure si esche wavi, O pre di quelle man, che adoro e bramo, Che sole han deΙ mio cor ambe te chiavi, Delii dite al mio Signore
Com' ardo tutia dei suo Santo amore.
Ouid aliud in Prosopopoeiis animadvertendum 'R Duo praesertim 1. Prosopopoeiam, ex Vehementioribus assectibus ortam, cum assectus vim remit-t at, et jam deficiat, produci non posse: tunc enim frigida, puerilis et ludicra fiet. 2. Non concedendum e SSe SenSum, et Verba nisi rebus, quae aliquid in se dignitatis habeant: nam si parvae, vel humiliores
170쪽
Ioquentes inducas, vel cachinnum, vel indignationem auditorum excitabunt. Quis enim sanae mentis homo, aut crepidas, aut unguos, aut bacillum mortui hominis loquentes, sine ira et risu sustinere possit 7 Caveant ergo lyrones neqiis hoc uti audeant schemate, nisi in magnis verisque animi coucitationibus. Si naturam audient, praeceptis etiam ignoratis, legibus artis parebunt.
R. Visio ea est per Fam imagines rerum arusentium ita repraesentantur animo, ut eas cernere oculis ac praesentes liabere videamur. Hanc figuram qui bene coneeperit, is erit -in assectibus potentissimus. Ita Tullius in quarta oratione contra Catilinam:
Videor enim mihi hanc urbem videre lucem orbis te rarum, atque arcem omnium geutium, Subito uno incendio concidentem : cerno animo Sepultam patriam , miseros . atque . in Sepultos acervos civium t versantur mihi ante oculos aspectus Cessiegi, et suror in Vestra caede bacchantis tum Iamentationem matrum- familias, tum sugam virginum, atque puerorum, Re ve xationem virginum Vestalium perhorresco.
Et in Oratione pro Milone ita conversus ad Pompeium inquit.
Erit, erit illud profecto tempus, et illucescet. aliquando ille dies, quum tu, salutaribus, ut Spero, rebus tuis, sed fortasse motu aliquo communium temporum im mutatis qui quam crebro accidat, experti debemus scire et amicissimi benevolentiam, et gravissimi hominis fidem, et unius post homines natos sortissimi viri magnitudinem animi desideres.