Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 1

발행: 1852년

분량: 356페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

181쪽

155 tollit. Νil putidius est, quam mendaciis, inanibus

verbis, ac pigmentis supra meritum rem augere, et, ut ait Horatius, nubes et inania captare. Ut enim sacete ebat Spartanorum Rex Agesilaus: ego pessimum eum sutorem arbitrabor εemper, qui magnos calceos pedibus partis inducat.

Quare vulgatam amplificationis definitionem re-

R. Quia non est univcrsalis, sed peculiaris et Propria perorationis. Cum enim Cicero in Partitionibus de peroratione sermonem habet, asserit eam esse in duas partes divisam, nempe , amplificationem et enumerationem, et lum illam amplificationis desinitionem assert, quae vulgo usurpatur. Amplisicatio est gravior quaedam amrmatio , quae motu animorum conciliat in dicendo fidem. Nos autem cum non do perorationis amplificatione, sed de omnigena loquamur, peculiarem hanc respuimus, et universalem accepimus, id est unicuique generi, et parti accomodatam. De hac peculiari sermo erit in Arte Oratoria, cum de peroratione dicemus. Cedo illustria quaedam latina eaeempta amplisseationis hujusmodi. R. Cicero mirifieo amplificat hane sententiam, Deus est qui regit omnia, his verbis:

Quid potest esse tam apertum, tamque Perspicuum,

cum caelum Suspeximus, caelestiaque contemplati sumus, quam esse aliquod numen PraeStantiSSimae men

tis, quo haec regantur Τ De Nat. Deor.

Et in oratione pro Archia Poeta ita utilitatem

litorarum humaniorum exaggerat. Poterat enim dicere: Literae omnes vitae humanae aetates eaeomant.

182쪽

1 56

Verum quanto melius splendidiusque hoc modo dixit, per amplificationem

Si ex literis delectatio tantum peteretur, tamen hanc auit ni remissionem humanissimam , et liberalissimam iudicaremus. Nam ceterae artes, neque temporum Sunt, neque aetatum Omnium, neque locorum. Haec studia adolescentiam alunt, senectutem Oblectant, Secundas res Ornant, adversis perfugium ac Solatium Praebent; delectant domi, non impediunt soris, pernoctant IiObiscum, peregrinantur, rusticantur. Quod si ipsi neque attingere, Deque sensu nostro guStare Possumus, tamen ea mirari debemus etiam cum in aliis videamus.

Luculentissimum etiam habes in atrocissima illa Didonis adversus Aeneam abeuntem querela. Poterat Dido simpliciter et nudo Aeneam appellare durum inhumanum ferreum; sed querimoniam illam sic amplificat mirifice Virgilius Aeneid: lib. IV.

Talia dicentem, jamdudum aversa tuetur, Iluc illuc voIvens oculos, totumque pererrat Luminibus tacitis, et sic accensa Prolatur Nec tibi Diva Parens, generis nec DardanuS auctor, Perside: sed duris genuit te cautibus horrenSCaucasus, Hyrcanaeque admorunt ubera tigres.

Sic etiam lib. 2. poterat Aeneas exiliter, et jejune dicere se amissam conjugem Creusam clamoribus maximis per noctis tenebras appellasse: Verum remita verbis exaggerat:

Ausus quin etiam voces jactare per umbram, Implevi clamore vias moestusque CreuSam Nequidquam ingeminans iterumque iterumque Vocavi.

Denique ad ipsam Aeneidos calcem idem Maro Turni mortem sic amplisicat:

Ast illi solvuntur svigore membra: Vitaque cum gemitu sugit indignata sub umbras.

183쪽

Cedo illustria quaedam eaeempla italiea. R. Paulus ille noster in concione XV. mirifice amplificat hanc sententiam in incredulitatem impiorum sontem esse malorum omnium quae in mundo patimur.

Che si h latio coii questa lucredulita, se non COStringere Dio a fulminar que' castighi cli' et mi uacclava per non giungere ali' atto di fulminariit Questa increduΙita Sommerse ii mondo scorretio neΙ Diluvio deli' acque, quando non dili sede a Noe che Io prediceva. Questachiamo sopra i perfidi Sodomiti piogge di soco, quarido derisero la parota di Lot, che lo significo. Questa condu .se i contumaci Egigiani a naufragare netl' Eritreo, quan do indurarousi a quei portenti det Clelo che precede- Tono. Questa condanno innumerat,ili Israeliti a morirneIla solitudine, quando spregetavano Ie proteste di Mose, che lo Presagiva. Questa costrinse debellati gli Assirii a Perire solio Betulia, quando sdegnaronsi deIla libertu di Achior che Io denungiava. E placcia a Dio che non Sia questa, quessa che net secolo nostro ci lamenta uel Seno tante calamita, ci sottopone ii dorso a tanti flagelli.

Mira eloquentiae arte, et vix incredibili in Concione XXXVIII. sententiam amplificat, quae ab ipsa amplificatione sublimitatem attingit. Cum enim vellet auditoribus horrorem anteactae vitae incutere et dicere crederem inter auditores meos esse nonnullos, quibus animo inhaereret ad malas vitiorum con-8uetudines reverti, arrepta eruce in limino portae,

omni alio aditu negato, Christum crueisiaeum illis

conterendum pedibus ollierrem: magnificentia et splendore, quo nihil majus apud Graecos et Latinos, ita locutus est:

184쪽

desime di peccarer mi pare, che io questa mane do-vrei risolvermi di venir, come s usa ne mali estremi, a qualunque estremo rimedio: e pero parmi che io non mi potrei contenere di non imitare Ι'ardire di una talVergine , e levato questo Santissimo CrocisSso , vorreiandare a coicario su quella so glia. Indi chiuso ognialtro Passo , e tollo ogni altro adito , vorrei di colagridare tutio voce, tutio lagrime, e tutio suoco: Su, ehesi aspelta 8 Uscite, o miseri, uscite , che Vi Stanno an-Siose attendendo te vostre pratiche: uscite, che vi richiamano a terminare quegi'impuri discorsi i vostri com- Pagni: uscite, che vi ricercano a essetiuare queoi inia qui tramchi i vostri corrispondenti: ma se Volete PaS- Sare, questa e la Strada. Vedete uoi queste membra Silanguidet mirate voi queste pia De cost profundet So-pra di queste avete a metiere i piedi, ed a calpestalle. Che dubitate ' Questo e quel Cristo, Delle cui PubblicheosseSe solete voi collocare ordinariamente i vostri Principali diletii. Vi glace innanZi, straZiatelo a Placer vostro , Premeteto , Pestatelo , conculcatelo. Egli ha Iemani inchiodate, non dubitate che vi gastiti: bale labbra mutole, non temete che si risenta. ΑnZiandate pur felici, cli' egit rimarr. Datianto a Scoutare con te Sue pene i vostri dileui. Vol andrete aposarvi Su agiate plume e eoi si rimarra a spaSimar Suduro patibolo. Vol andrete ast in Dirlandarvi di mollisori: egit rimari assi a lati gulae fra acute spine. VOiandrete a passare Ie ore in plevoli tratieni menti: est Si rimarra a numerarie Da mortali agonie. Potele fare di questo misero corpo cio che a voi Piace, Pe

chh, come consessa egit Messo di bocca propria , hgia divenuto io scherno di tuiti i popoli, it bersa gliodi tutis te lingue, it legio di tuiti i piedi. Conculca runt me inimici mei tota die Ps. 55. 3. 9. Cristiani, s' loquesta mattina per I ' ultima volta lacessi questa grannoviia, e partassi in questa inaudita maniera, credete voi, che si douesse ritrovare taluno si temerario, che aC-cetiando 1' invito, passasse su questo Croci fisso animO

185쪽

Samente, e Per andare a peccare non te messe di conculcario rDantes illo noster Homerus, cum dicere vellet, jam horam diei extremam defluxisse, et noctis te- nebras ingruere, ita mirifico apparatu rem expreMit.

Era gia i' ora che volge it desio Α' naviganti, e intenerisce it core Lo di che han deito at dolei amici addio: E che Io nuovo peregrin d' amore Punge, se ode squilla di Ioniano, Che sembra it glorno planger che Si inuore.

Angelus Politianus suavissimus inter italicos poetas et mirificas elegantiae magister, ita per amplificationem ver advenisse dicit: Zessiro gia di hei foretti adorno

Avea da' monti tolla Ogni pruina: Avea satis at suo nido gia ritorno La stanca rondi ella peregrina; Risonava Ia selva intorno iutorno Soave mente ali ' ora mattulina: E l' ingegnosa pecchia al primo albore Giva predando or uno or alti O nore.

R. Veram amplificandi doctrinam attigisse fateor. Longinum Rhetorem Graecum, qui in suo de Sublimitate libro affirmat, amplificationem e33e quadrebus magnitudinem asperi, et ideo in augendo consistere, sexcentisque figuris ali. Omnes enim figurae amplificalioni mirifice inserviunt, cum mens Si Vemotibus imaginationis sive assectus excitata, aliquid illustrare studet. Sed ut Fabii, quo magistro Perpe tuo et libentissime utimur, doctrinam sequamur, di semus quatuor polissimum modis orationem exaggerari

186쪽

posse. Quatuor maxime generibus, inquit, Video constare amplificationem 1. incremento, 2. comparatione, 3. ratiocinatione, 4. congerie.

Quid est Amplifieatio per incrementum' B. Est ea, qua Oratio veluti per gradus videtur

augeri, et ascendere donec ad Summum pervenerit. Ita Tullius Verris crudelitatem eo per incrementum deducit, ut verba explanando crimici non ultra suppeditent. . 'Facinus est, inquit, vincire civem Romanum t- Prope parricidium necare. Quid dicam in crucem tolleret Nihil addi jam videtur ad hanc amentiam, improbita

tem, crudelitatemque P0 se' . . .

Vide etiam quomodo per gradus et per incrementum assurgat oratio in hae sapientissima Senecae Sententia in epistola ad Lucillum:

Magna vitae pars elabitur male agentibus: maxima nihil agentibus: tota aliud agentibus. Ita Passavantes noster: 'Una sata uti giovane vincendo il dolore la vergo-gna, Si ando a consessare at Priore dei Monistero di sanVittore. Posto a pie dei prete tanto dolore di contrietionesu nel euore, tanti sospiri Dei petio, tanti siniiozai nella gula, tante lagri me negli occhi , che la voce gli venuemeno, ed in veruna mani era non Potea formare la Parola, coIIa quale potesse i suoi peccati consessa re.

Quid est amplifieatio per comparationem' R. Est ea quae sit per unam vel per multas comparationes, vel per plures. Fiet Amplificatio perplures comparationes si dicas v. g. cum Tullio iii

Pisonem - 'Ego nou te vecordem, nou furiosum , non mente captum , non tragico illo Oreste aut Athamante demetItiorem putem t

187쪽

Ita in oratione 3. in cat. Tullius mirifieo per comparationem hanc sententiam amplificat: Semper apud Romanos in honore esse debere diem illum quo Respublica servata est:

Etsi non minus nobis jucundi atque illustres sunt ii dies, quibus conservamur, quam illi, quibus nascimur, quod salutia certa laetitia est, nascendi incerta conditio, et quod sine. Sensu nascimur, cum Voluptate Conservamus: prosecto quoniam illum, qui hanc urbem condidit, . ad Deos immortales xenevolentia famaque Sustulimus , esse apud vos posterosque vestros in honore debet dies is, qui eamdem hanc urbem conditam amplificatamque servavit.

Vide quanta verborum sententiarumque copia ex comparatione illustravit orationem, et magnificam, at pene dicam locupletiorem reddit. Addito etiam pulcherrimam istam juvenis Pallantis a Turno occisi cum flosculo decerpto comparationem, quam Scaliger quovis nectare dulciorem non veretur appellare.

Isic juvenem agresti sublimem in stramine Ponunt, Qualem virgineo demessum pollice florem, Seu mollis violae, seu Iauguentis hyacinthi, Cui neque fulgor adhuc, nec dum sua larma re emit.

Quam comparationem alia addita, arripuit Areo stus parique felicitato usus est, cum de Dardinello moriente diceret:

Come purpureo fior Ιanguendo more Cho iI vomero at passar tagliato Iassa, o come carco di foverinio umore Ii papaver neIP orto ii capo abbassa: Cosi giu talia saccia Ogui COIOre Cadendo, Dardiniel di vita passa; Passa di vita, e sa passar con 1 ut 'L' ardire. e la virtv di tutii i sui.

188쪽

Ita Daniel Bariolus in Geographia morali.

Avviene ai disperati non altrimenti che a' cervi, at cui CaPO S avventa un aquila cacciatrice e samelica, poco prima convoltasi nella reua, e asserra toto Strettamente cogit artigii at pie delle corna, e spesSeggiando iI ba tergit deli 'ali potvero se sugii occhi spavento orribilis- Si ino, e cecita in un medesimo tempo gli cagiona, edegit per I uno Dahissa, e gettasi a uri correre di Spe rato, per I altra non si vede ita Dan Zi, e non Sa dove

corra: ella tuitavia di balteudosi, e picchiandol col hecco,it caccia sino a rovinar gili d' uti halgo; e net darch' egii sa Ia volta, ella si campa in aria suli' ali, eil misero in precipigio si s fracella, e riman Pasto del- aquila. Alii la disperata poverta quanti ne getta in Precipietio , e a dar per denari te malnate lor carniali' altrui libidinosa lamel Quanti ne conduce a dis- credere la provvidenga e Dio, ii veder i suoi meriti non riconosci uti, e te altrui indegnita premiatet

Et Torquatus Τassus Epicorum omnium facile

princeps. Sal che la corre ii mondo, ove piu versi Di sue deseeetete ii lusinghier Parnaso, E che ii vero condito in molli versi I piu schivi alletiando ha persuaSo ;Cosi alΓ egro sanci ut porgiamo asperat Di soave licon gli orti det vasor

Quid est Implifieatio per ratioeinationem ZR. Ea est, quae alibi posita, alibi valet: ut aliud crescat, aliud augetur, inde ad id, quod extolli volumus, ratio deducitur.

Objecturus , ait Fabius 3 Antonio Cicero merum

et vomitum: Tu, inquit, istis saucibus, istis lateribus, ista gladiatoria

189쪽

totius corporis firmitate, tantum vini in Hippiae nuptiis exhauseras, ut tibi necessu esset in Populi romani con-

Spectu Vomere.

Quid fauces, quid latera ad ebrietatem 2 Minimo

sunt otiosa. Nam respicientes ad haec possumus estimare quantum ille vini in Hippiae nuptiis exhauserit, qu0d serre, et coquere non posset illa gladiatoria corporis firmitate. Ergo si ex alio colligitur aliud, nec improprium, nec inusitatum nomen est ratiotinationis. Ita cum Aeolus a Iunone rogalus:

. Cavum conversa cuspide montem v

Impulit in latus, ac venti velut agmine iacto, Qua data porta ruunt.

Apparet, quanta sit sutura tempestas. Sic quoque solet ex alio aliud augeri, ut cum Annibalis bellicis laudibus ampliatur virtus Scipionis. Et sortitudinem Gallorum, Germanorumque miramur, quo sit major C i Caesaris gloria in Ita Paulus Seguerus improvisae repentinaeque mortis periculum amplisi eat, non ut in hac re valeat amplificatio, sed ut per ratiocinationem vim habeat ad Ostendendam temeritatem illorum, qui vel uno horae momento in peccatis vivere auderent. Quo enim majus periculum ostendit, ita major temeritas est: quare periculo amplificato per ratiocinationem in temeritate viventis in peccato, amplisi-catio illa valet.

L' eccidio dei vostro cor po non sol Potrebbe essere Prossimo, ma imminente. Potrebbe avvenire in questasettimana medesima che ora corre, in questa mattina, in questo momento, perche la morte Se ne va Sem Pre a mala di spada e d'arco. Gladium suum vibrapit, et arcummum tetendit Ps. I. U. 9. Colla spada colpisce i vec-

190쪽

chi, che pili non si possono riparare, colpisce i delicati, colpisce i deholi: con Ι'arco i giovant che superhi confidatio nella fuga. E come dunque polrete giustificarela vostra temerita, Se inutilinente lascierete trascorrere tempo alcuno, per minimo cli' egii staῖ In Concione 1. 6.

Ita, ut potentiam malefici illius amoris, qui animos hominum exagitat, et saepissime humi sternit, conciperes, Politianus noster ita dixit:

E quella man con ch era a tener uSOLa clava poderosa, or volge it laso.

Quem locum postea imitatus est magnus ille noster

Torquatus hoc modo. Mirasi qui Da lo Meonte ancelle

Quid est Implificatio per congeriem '

R. Ea est, quae coacervatis sententiis, et verbis idem significantibus, sed lamen progressione aliqua, rem describit et declarat. Nam etiamsi aperte per grassus non ascendant, tamen veluti acervo quodam allevantur. Neque solum verba, et sententiae sed et causae et essectus coacervantur, vel adjuncta, quae rem anteiverunt, vel comitantur, et circumstant, Vel consequuntur. Ita ex coacervatione rerum Marcus Tullius Tuberonem aggreditur in oratione pro Ligario. Quid enim tuus ille, Tubero, districtus in acie Phar-

SEARCH

MENU NAVIGATION