장음표시 사용
201쪽
Caudam minacem, Seque ad ictum comparans, Manum abstine, inquit, insciens: aliter malo Cogere veras quoque locustas mittere. Tunc civitates ruere consuerunt, ubi, Nequeunt prohos ab improbis discernere.
Velim aliud Fabulae mixtae eaeemplum. B. Aliud eximium sabulae mixtae exemplum reperies apud Iustinum historiarum lib. 4. cap. Hanc opportune adhibuit Regulus quidem ad concitandos veterum Gallorum animos contra Nassilienses, qui ex Asia nuper in Ligurum regionem advecti , locique amoenitate capti, condendae urbis locum ab incolis precario impetraverant. CANIS ET PASTOR : . .
- Canis aliquando partu gravida locum a Pastore precario petiit, in quo pareret: quo obtento, iterato petiit, ut sibi educare in eodem loco catulos Ιiceret. Ad extremum, adultis catulis, fulta domestico praesidio, proprietatem Ioci sibi vindicavit. Non aliter Massilienses, qui nunc inquilini videantur, quandoque dominos regio
Quantum porro valuerit haec fabula, continuo subjungit Iustinus: his, inquit, ineitatus Reae insidias Massiliensibus eaetruaeit. Allier eaeempla Italica fabulae miaetae. R. En bina ferme egregia.
HERUS ET CANIS SENIO CONFECTUS
Essendo iΙ cane armato dalla natura di Ieggiere2ga diptedi, e Ie mascelle di forti denti, e dello stato gragioso della gioventu, era molto gradito dat Suo Signore, e quan- , do tornava delia caccia saceva avere di tui special cura, e quese era per Ie sue grandi opere. Ed essendo ilcane assalito dat doloroso stato delia vecchleaga, in Privato it corpo della sol tegeta, o i piedi deIIa Ieggierez-
202쪽
2a, e te niascelle disarmate de ' forti denti. Ed antando alia caccia, rade volte gi' intei vetii va di pigilare alcuna Preda ; e quando la Prendeva , per l' inapotetiga deIcorpo, e Ie di sarmate mascelle, non Ia Poteva tenere. Onde iΙ suo Signore si levava ad ira, e disordinata- mente iΙ halleva, e con villane parole. At quale it Canerispose in tal mantera; insitio a tanto clie Ia mia dialettevole e Prosperosa gioventu fit in me, niuna Predaini pote suggire innangi; ma Ia colpa di me vecchiodovrebbe esser disesa daIIa grande Iode delia mia glo- ventu ; e P opere satie net tempo della prosperita do-vrebbono essere scudo de' dilatii della mia vecchlegeta. Quando feci te gran eose, to era grande apPreSSO a terina Ora invecchiato sonti vile; e non sat memoria delricevulo bene, e se lodi quello crue sui, sconvenevole com h di blasimare quesso clie ora sono ; e non e huOna discrezione avere logoro ii tempo della mia ooventu con lusin ghe, ed ora in mia vecchlegra caeci armi via. Ni uno amore dura, se non tanto quanto u stulto del-Γ utilita it conserva; e clascuno h di tanto pream, quanto egii puo servire.
Questa gli disse un di: siete contento Ch'io con voi mangi a mensa i Ed ei, si sono. Ed ella torna : datemi licenZaCh' io vi salti anche addosso a far care e. Ed ei Ie dice: si di questo ancora. La bestia si consola,
Fa giuochi, sa Paazie, Atti per mille vie, E salta, e mostra i denti A quei che son Presenti, E spingo it muso in inori, E fa mille lavori.
203쪽
Ognuno dalle risa si Smascella. Essa di tanta lode Insuperbisce e gode, E tanto se ue gonna finalmente, Che d' esser scimia te va suor di mente; E tutio a un tratio Scapsa, Finge baciar aΙ suo padrone ii viso Per far un giuoco, ed un mustacchio StraPPa. Ohi temeraria, it padron grida: questo, Questo dei mio heu far premio mi rendit Vogito mostrarii, attendi, Pegeto di trista,
Con un padme umano algar la cresta: Qua, qua basioni. val che deIΙ'error si mostri mesta; Che hastonata
Shalestrata ne su suor della porta.
Fabellis Gamaris Gozai γg. V. Bo legibus et artifeio Fabulae. Ouaenam est prima ae praecipua Fabulae leae' R. Prima haec est lex, ut sabula quaelibet adjunctam habeat suam interpretationem, qua moralis illius sensus breviter explicetur: quam interpretationem quasi sabulae animum ausim appellare. Haec interpretatio, si ponatur post sabulam, Vocatur alla-Bulatio , si vero ponatur initio vocatur praefabulatio, si ita loqui fas esset. Ceterum initio ne an sino
204쪽
Ouaenam est altera leae Fabulae' B. Lex haec est, ut sabulae narratio sit perspicua, probabilis, brevis et jucunda. Verum de illis quatuor narrationis cum sabulosae, tum historicae virtutibus, itemque de figuris, quibus utraque potest illuatrari, capite subsequenti dicturi sumus. Quomodonam probabilis reddi potest, verique similis fabula, quae nimirum sieta semper re3 e8t, et commentitia, ac persaepe etiam ineredibitis fideique prorsus ab3Ona: quales sunt Apolossi, qui bel- tuis humanum sermonem astingunt '
R. Fabulae quantumvis siet tae quamdam tamen
. inesse probabilitatem, ac veri militudinem, si sua unicuique animanti servetur indoles ac suum ingenium: si vulpem satiam versipellem et subdolam: lupum rapacem et truculentum: agnum milem, et simplicem, ac caeterae demum belluae germanis propriisque suis coloribus depingalitur. Hinc sapienter monet Horatius in Arte Poetica, poetae mendacia ad veritatem accedere omnino debere.
Ficta voluptatis causa sint p xima VPris. Et alio loco ejusdem Poeticae. . Atque ita mentitur, sic veris salsa. remiscet, Primo ne medium, medio ne discrepet imum.
g. VI. De utilitate Fabulae. Quaenam est utilitas Fabulas 'R. Mirabiles quosdam usus habet sabula, si in
loco et temporo adhibeatur, ut par est. Primo eniri mirum in modum valet ad exhilarandos recreandoS- quo auditorum animos, et ad c0nciliandam atten-
205쪽
tioliem, quae delectationi solet esse conjuncta. Hac - arte sibi paravit olim attentionem Orator Demosthe nes. Cum enim licet do rebus gravissimis agens, fastidiose tamen, et oscitanter audiretur ab Atheniensibus, hac eleganti labella repente illorum aures et animos ad audiendum convertii.
Adolescens aestivo tempore Athenis Megaram profecturus , asinum conduxit ; cum quo effervescente jam meridie, solis ardor coepisset esse vehementior, vitandi caloris causa sub astyi ventrem se conjecit, ut umbram inde captaret. Ast Agaso qui incaverat Asinum, hinc hominem serio perturbare , asserens se nihil nisi Α- Sinum, non vero Asini umbram locasse; alter contra affirmare se cum Asino pariter illius umbram con
Cum autem vidisset Demosthenes captos hac sa- hula judices risu corruere, ac poene emori, disces Sum repente paravit, vel pararo se finxit: sed rogantibus enixo Atheniensibus, ut sabulae quod reliquum erat Persiceret Ita ne vero, mutata Voce inquit, ds asini umbra audire vultis, de rebus 9rα. vibus et seriis non vultis 2 - et illos hoc artificio ab oscitantia taedioque ad summam quamdam audiendi alacritatem traduxit. Quaenam est altera utilitas Fabulae'. R. 'Fabula non solum valet ad delectandum, sed, qu0d caput est, facit etiam in primis ad docendum, ad movendum, et ad corruptos hominum moreS e mendandos. Hic etenim est quemadmodum philoso- Phiae, sic etiam sabulae laudabilis scopus, ut utraquem0rtales ad honestatis, ac virtutis studium a Vitio-
206쪽
rum laedi late tradueat. Sed Philosophus et Fabulator diversis itineribus eodem contendunt. Philosophus o jurgat vitia palam, et aperte sine ambagibus et i tegumentis: unde ostensi persaepe improborum animi salutare monitum aspernantur ac respuunt. - Castigatique remordent se inquit Iuvenalis At Poeta vitium impugnat quasi aliud agens veluti per cuniculos, et monitorum austeritatem sabularum condimento mitigat: ut nempe captus ac deli- .nitus innoxiae voluptatis illecebris animus salutarem medicinam libenter admittat, ut sapienter monet
Lucretius. Sed veluti pueris absintilia tetra medentesCuin dare conantur, prius Oras Pocula circum Contingunt inellis dulci, navoque liquore, Ut puerorum aetas improvida ludificetur, Labrorum tenus: interea perpotet amarum Absinthi laticem, deceptaque non caPiatur, Sed potius tali facto recreata ValeScat.
Quid enim aptius v. g. ad inanium promissorum tumorem sino cuiusquam offensione castigandum,
quam haec laepidissima Phaedri de monte parturiente sabella ΤMONS PARTURIENS
Mons parturibat gemitus immanes ciens ;Eratque in tereis maxima expectatior At ille murem peperit. Hoc scriptum est tibi Qui magna cum minaris, exivicas nihil.
Quo etiam ingenioso alludit Horatius in Arte P
iicaa Quid dignum tanto seret hic promissor hiatu IParturient montes, nascetur ridiculus muS.
207쪽
Ad hanc sabulae utilitatem pertinet etiam quod ait idem Horatius in Satrra 1. lib. 1.
Tantalus a labiis sitiens sugientia captat Flumina. Quid ridest mutato nomine de te
Quibus veterum eaeemptis probari potest Fabulam ad docendos animos, et assctetus concitandos ut lem esse 'R. Exemplo Menenii Agrippae, qui plebem Romanam , quae graviter ossensa in montem Aventinum aliquando secesserat, ad patriam auctoritatem concordiamque revocavit narratiuncula Apologi de ' membris humanis adversus stomachum conSpirantibus: et quod nec legum nec Magistratus auctoritas potuerat, id sietitiae narrationis blandimento perfecit. Apologum sic narrat T. Livius.
VENTER ET RELIQUA HUMANI CORPORIS MEMBRA
Tempore quo in homine non, ut nunc, omuia in unum consentiebant, sed singulis membris suum cuique consilium, suus sermo fuerat, indignatas reΙiquas parteS, Sua cura, Suo labore ac ministerio vetitri omnia quaeri: ventrem in medio quietum, nihil aliud, quam datis voluptatibus frui. Conspirasse inde, ne manus ad Os cibum ferrent, nec os acciperet datum, nec dentes conficerent. Hac ira ventrem dum fame domare vellent, ipsa una membra, totumque corpus ad extremam tabem venis-Se. Inde apparuisse ventris quoque haud Segue ministerium esse; nec magis ali, quam alere eum, reddentem in omnes corporis partes hunc, quo vivimus vigemusque, divisum Pariter in venas, maturum consecto cibo, San guinem. Comparando hinc, quam intestina corporis Se ditio similis esset irae plebis in patres, flexit mentes hominum.
208쪽
2. Probare etiam poteris exemplo Stesichori et Aesopi . Aristoteles refert in secundo Rhetoricorum,Stesichorum cum Ili merenses ducem exercitus sui cum Summa potestale Phalarim creassent, atque illi custodes corporis dare constituissent, cum alia multa disseruisset, tandem eis hanc fabulam narraSSe, quam italice conversam ab Annibale Caro munditie, et singulari elegantia hic reserem .
Stavasi prima ii cavallo a godersi la prateria: Venne uia cervo a turbat gli it suo pascolor della quale in-giuria volendosi vendicare colatro at cervo, dimatidol' uomo se potesse insieme cou tui darilegii castigo. Si bene crispose I uomo quando tu pigilassi it freno iv bocca, ed io ti salissi sopra con una lancia in mano. E consentendo it .cavallo u questo, e montando il' uomo addosso, it cavallo in ece di vendicat si divenne servo deli' uomo. Ora guardate ancor VOi, clie volendovi vendicare 'de' vostri nemici, non v' soenga CO- me at cavallo. Vol vi siete gia messo it si cno, potine avete dato 1 imperio ad uti Capitano. Se gli darete orata guardia, e Iascerete che vi caualchi, sare te gia saltiservi di Falari.
Aesopus etiam in Samo cum oratorem quemdam turbulentum defenderet, qui rei capitalis insimul batur, vitaque periclitabatur, ita dixit:
Volando una Volpo passare it sume cadde tu una lassa, e non potendone tiscire pati iungamente e riem-pissi di mosche cauine. Un riccio passando, Per Sortela vide. E avendone compassione, te domando, Se VO leva che te spiccasse quelle moscho da dosso. GIi xi-spose di Do. E replicando it riccio perchol perche diss' ella queste si sono gia satolle sopra di me, e Poco Sangue mi succiano, e se tu me te levami, Ver-vebbero delle attre assetate, che mi heverebhero tutio ιil restante. Cosi dico a voi Samj, eost ut e ricco e Per
209쪽
questo non ci sara piu dantio. Ma se IO 1arete morire, sorgeranno degli altri clie son poveri, i quali usurpando it nostro comune ci conSumeranno.Quid addendum de hujusmodi subulis'
R. Hujusmodi fabulae, ait Aristoteles, Sunt con- cionibus accom alae, atque hanc in se commodi tatem habent quod arduum est res gestas, et exem pia iis, quae tractantur, similia invenire: sabulas autem facile est; nam eas ita fingere, sicuti collationes, Iicet, modo quis id quod simile est perspicere possit. Fabulae etiam facilius excogitantur: exempla tamen in deliberationibus longe utiliora Sunt. De iis eum de narratione dicamus, proli Sedisseremus.
Ouid est Narratio R. Est rei gestae, vel quasi gestae exp0Sitio. Di - .citur rei gestae, vel quasi gestae, ut nempe narrationem tum Historicam, tum Fabulosam complectatur haec nostra desinitio. Suum porro nomen traxit narratio ab antiquo, et obsoleto vocabulo Narus, hoc est Sciens peritus. Veteres enim dicebant Narus pro Gnarus, ut observat Varro libro quinto de Lingua Latina: narro, inquit, dum alterum
'cis narum: a quo narratis, per quam cogno8cimus rem gestam.
Quaenam sunt virtutes Narrationis R. Tres praecipuae recensentur: Perspicuitas, Probabilitas, et SuavitaS.
210쪽
Cur inter narrationis virtutes breviιatem non numeramus 2 R. Brevitatem hoc loco praetermittendam censuimus; nam haec virtus est illius narrationis, in qua causa, et omnis controversiae ratio continetur,
nec non illius, quae exempli gratia adducitur, non huius quae a causis remola delectationi dumtaxat, vel doctrinae inservit. Cum de narratione, quae est pars quaestionis sermo erit, tunc de brevitato
Quomodo perspisua fiet Narratio 7 R. Fiet perspicua
. Si temporum servetur ordo, adeo ut quod primum gestum est, primum etiam reseratur. 2. Si verbis propriis, et usitatis utamur.3. Si res non interrupte narretur. 4. Denique si diligenter vitetur omnis verborum ambiguitas, qualis esset ista. v. g. Munt Regem Pyrrhum Romanos vicisse. Quis enim indo
Victor, quis victus intelligi possit Quantum porro eniti ac contendere debeat Orator, ut perspicue narret et aperte, facile intelligi poterit ex aureo illo Fabii Quintiliani praecepto: Prima suorationis virtus perspicuita3. Quod si obscuritatis vitio laboret narratio, jure ac merito cadet in illius auctorem, quod de obscurissimo quodam scriptore jactatum est a nobilissimo Poeta: Ouid juvaι obseuris involvero scripta latebris, Ne pateant animi sensu 2 tacero potes.
Quomodo flet probabilis Narratio 7
R. 1. Si is, qui narrat, sit notae probitatis et fidei. 2. Si rei gestae seriem exponat sine suco: qua simplicitate nimirum atque candore plus multo