장음표시 사용
211쪽
valebit ad persuadendum, quam alii calamistris, lenociniis et h7perbole. 3. Si nihil appareat fidei absonum, et quod
abhorreat a comuni hominum sensu; quia ut recte admonet Horatius in Arte Poetica: Quodcumque ostendis mihi sie, incredulus odi Quod si sorte rei verae , sed incredibili fidem sacere Velis, usurpare poteris Sapiens illud cujusdam veteris dictum: Multa esse vera, quae tamen non sunt verisimilia, et probabile omnino e33e quam plurima eontra probabilitatem contingere. d. Denique si clare aperteque exponas rerum circumstantias, et adjuncta personarum, Ioeorum,ae temporum, unde vel maxime pendet facti probabilitas. - Qua ratione suavis reddetur Narratio' R. Suavis erit 1. Si utamur verbis leniter, et numerOSe -- nantibus. 2. Si apto collocentur.3. Si quae narramus sint verisimilia, magna, nova, et inexpectata. d. Si adhibeantur certae quaedam narrandi formulae Tullio perfamiliares; cum V. g. pro tempore praeterito praesens usurpatur: item cum plures infinitivi subaudito verbo junguntur , ut cum ait:
Rex primo nihil metuere, nihil susPicari, dies unus, et alter intercedero.
Ita etiam Caesar libro 1. de Bello Gallico: . .
Divitiacus multis cum lacrymis Caesarem complexus 'obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret: seire Se illa esse vera, nec quemquam ex deo plusquam is doloris capere. διιπω, dixit.
212쪽
Ita Virgilius in mirificis hisce versibus libro VI.
At Danaum Proceres, Agamemnoniaeque Phalanges' Ut videre virum, fulgentiaque arma per umbras, Ingenti trepidare metu: Pars Vertere terga, Ceu quondam petiere rates, parS tollere Vocem Exiguam: incoeptus clamor frustratur hiantes.
5. Denique suavis erit narratio, si diversis figuris illuminetur, et si habeat admirationes, expectationes, suspensiones, exitus inopinat0s, et interpositos motus animorum, dolorem, laetitiam, metum, cupiditatem.
Quibus potissimum Figuris erit illuminanda Narratio, ut sit suavis P o. B. Precipuae narrationis Figurae sunt 'potπο- sis, Suspensio, sive 'Sustentatio, Mesamatio, Communicatio et Sermocinatio, sive Dialogismus. Harum omnium admirabile quoddam exemplum habes in jucundissima illa Narratione de Caci nece ab Hercule patrata apud Livium :Herculam in ea loea, Geryone interempto, boves mira Specie abegisse memorant, ac prope Tiberim fluvium, . qua, Prae So armentum. agens, nando trajecerat, loco herbido, ut quiete et pabulo laeto reficeret boves, et ipsum fessum via procubuisse. Ibi quum eum cibo Vinoque gravatum sopor oppressisset, Pastor accola ejus Ioci, nomine Cacus, serox viribus, eaptus pulchritudine boum, quum avertere eam Praedam vellet; quia, Si agendo armentum in speluncam compulisset, ipsa VeStigia quaerentem dominum eo deductura erant; mera boves, eximium quemque pulchritudine caudis in Speluncam traxit. Hercules ad primam auroram Somno excitus quum gregem perlusti asset oculis et partem ah-DMe numero sensisset, pergit ad proximam Speluncam, si sorte eo vestigia serrent. Quae ubi omnia laras versa
213쪽
vidit, nec in partem aliam ferre, confuSuS atque incertus animi ex loco in Sto agere Porro armentum Occepit. Inde quum actae boves quaedam ad desiderium, ut sit, relictarum mugissent, reddita inclusarum ex Spelunca boum vox Herculem convertit ; quem quum vadentem ad speluncam Cacus vi prohibere Conatus eS-set, ictus clava, fidem Pastorum nequicquam invocans,
Nunc asseram narrationis exemplum a qu0dam libro Danielis Barioli excerptum, in quo mem0rat adolescentis cujusdam gratum in praecept0rem animum his verbis:
V' c memoria d' uti giovane a condietion di fortuna POVero, e basSO, Ina per alte ZZa d' animo, e Dol,llia di,
spiriti grande at par di qualunque grandissimo, ii qualepoiche in parecchi anni di studio ebbe terminato it
corso delle naturali scienge in Mene, sui ricond0rsi quinci alla patria gia formato sitososo in quella famosa Universita, Presentossi a dare u comiato dest' ultima dipartenga at suo Maestro. Ma non cose losio gli su da vanti per soddissare a quel dehito, che torpreso da una in sorte vergogna di sh medesimo , ebbe tu abbOndan Za piu Iagrime agit oechi, che parese alia lingua; e Pur . . 'tuuaria plangendo, disper mai prima d'ora non essersi
gli to leva iΙ poter lasciare a chi ivnto douca, qua che segno deli' amor suo, qualche testimonianza delia 'sua gratitudine. A cui it maestro, clo disse non tidia nh Pensiero, ne Pena, concioSSiacoSacho, nh a te per soddisfarmi, nh a me per chia marmi ricompensato E pago di quavis mi se' debitore , si riclitegga che lusit nulla piu riceo di quel povero che tu se': cosi benΡuoi, tale essendo, scontar' in o ogni tuo debito. Vadunque; e quando ritornato alia patria, e quivi disputando , esponendo, siIosolando, insegnerat maestroneua tua, quel este nella mia scuola apprendesti discepolor in sentirii percio lodato digran saPere, cou
214쪽
sessa che Ι imparasti da me. Con queste sole due parole mi avrai piu Iargamente rimeritato, che se orami desti a cento doppi gemme ed oro , piu di quelche io a te ho dato di Mosolla, o di sapere.
Da variis Narrationum generibus, et seleeta illarum eaeempla. Quotvisae est Narrationis genus ΤR. Triplex: alia est enim Narratio historica seu simplex, alia oratoria, alia poetica. Narratio historica illa est, quae rem gestam exponit veritati prae-.Sertim inserviens, posthabitis ornatibus et figuris; quare simplicem appellavimus. Oratoria vero, ut docet Tullius, triplex in genus dividitur. Alterum in
quo ipsa causa et omnis ratio controversiae conlinetur de quo non est hic dicendi locus . Alterum
in quo digressio aliqua extra causam, aut crimina- . tionis, aut similitudinis, aut delectationis non alienae ab eo negotio de quo agitur, aut amplificationis causa interponitur . quod narrationis genus Aristoteles eaeemplum appellavit). Tertium est remotum a civilibus causis, quod delectationis causa, non inmissi cum exercitatione dieitur, et scribitur. Poetica denique narratio ea est quae figmentis et luminibus omnibus imaginationis, servata probabilitatis lego, rem fictam vel quasi gestam exponit, ita ut animos poesis dulcedine captet, et sibi conciliet. Quid duperunt inter se haec tria narrationum genera δR 1. Mo potissimum interest, quod Historicus, et Orator ordinem temporis, et rei gestae seriem in narrando Sequantur et servent; contra quam lacit eis, qui eliam a sine, aut a medio rem solet ordiri.
215쪽
2. Hoc interest, quod Historicus veritatem con- seetetur, orator verisimilitudinem, Poeta vero commentitiis etiam sabulis veritatem aspergat. s. Denique hoc interest, quod Bistorica Narratio sit sermo simplex, brevis ac nudar Ora loria sit ornatior, ei susior . Poetica Vero ornamentis abundet, et omnibus artis coloribus picta sit, atque polita.
Narrationis Historicae me la. . Isser eae ueteribus Latinis illustria quaedam eaeempla narrationis Historieae R. Instar omnium duo exempla hic reseremus, alterum ex Commentariis Crit Iulii Caesaris de Bello Gallico. libro 5. g. 44. Alterum ex Livii libro 1. in quibus omnes, quas diximus virtutes dolesque optimo jure miraberis.
Erant in ea legione sortissimi viri centuriones, qui jam primis ordinibus appropinquarent, T. Pulfio , et
L. Varenus. Hi perpetuas controversias inter se hahebant, uter. alteri anteferretur : Omnibusque annis de Ioco summis simuΙtatibus contendebant. Ex iis Pulfio , cum acerrime ad munitiones pugnaretur: Quid dubitas, inquit, Varener aut quem locum probandae virtutis tuae expectas' hic dies de nostris controversiis judicabit. Haec cum dixisset, procedit extra munitiones, et quae Pars hostium consertissima visa est, in eam irrum Pit. Ne Varenus quidem tum vallo sese continet, Sed Omnium veritus existimationem, subsequitur, mediocri SPatio relicto. Pulfio pilum in hostes mittit, atque unum ex multitudine procurrentem transiicit: quo Pereusso et exanimato hunc scutis protegunt hostes, et in
216쪽
illum universi tela conjiciunt, neque dant regrediendi facultatem. Transfigitur Scutum Pessioni, et Verutum in balteo defigitur. Avertit hic casus vaginam ,
et gladium educero conantis dextram moratur manum,
impeditumque hostes circumsistunt. Succurrit inimicus illi Varenus , et laboranti subvenit. Ad hunc se confestim a Pulsione omnis multitudo convertit, iIlum veruto transfixum arbitrantur. Occursat Ocyus gladio, cominusque rem gerit Varenus, atque uno interfecto , reliquos paulum propellit. Dum cupidius instat, in locum inferiorem dejectus concidit. Huic ruraus circumvento fert subsidium Pulsio, atque ambo incolumes, compluribus intersectis, summa cum laude sese intra munitioncs recipiunt. Sic fortuna in contentione et certamine versavit, ut alter alteri inimicus auxiIio salutique esset, neque dijudicari posset uter utri virtute ante
GUTI S CUM TARQUINII FILIIS CONSULIΤ ORACULUM
Brutus ab Tarquiniis ductus Delphos, ludibrium verius, quam comes, aureum haculum inclusum corneo
cavato ad id haculo, tulisse donum Apollini dicitur, per ambages emgiem ingenii sui. Quo postquam ventum est, persectis patris mandatis, cupido incessit animos juvenum sciscitandi, ad quem eorum regnum Romanum esset venturum. Ex infimo specu vocem redditam serunt; imperium Summum Romae hahebit, qui vestrum primus, o iuvenes, osculum matri tulerit. Tarquinii, ut Sextus, qui Romae relictus suerat, ignarus responsi, expersque imperii esset, rem summa ope taceat jubent; ipsi inter se uter prior, quum Romam rediissent, matri osculum daret, sorti Permittunt. Brutus alio ratus spectare Pythicam vocem, veluti si pro- lassus cecidisset, torram oscules contigit; scilicet quod
ea communis mater Omnium mortalium esset.' Quaeso et bina eaeempla Italica asperas. R. Libentissime. Duo enim habeo, alterum ex
217쪽
Maluteo Villani, in quo patriae charitatis virtus
elucet, alterum ex aurea Francisci Giam bullari historia, in quo mors Sirenabaldi Moravorum regis elegantissime exponitur.
no parrebbe degno di ri prensione lasciando indimenticanZa un caso OccorSO in questo tempo, perche ei pare esempto dr mirabile caritu intra padre o fl-gliuolo ed e converso, tutio che apparito 'sia in uomini di hassa condigione. Nel contado di Pireneto e eoinune deIla Scarperia, villa di Santa Agata, un gam goncello, nonae Jacopo di Piero, spr-vedia tamen cesse un suo compagno. Cio satio, io mani sesto at passiiun quale turbato gli disse, che εubito si partisse, e siriducesse in luogo sal , e cosi secet. Il mali sigio su portato alia Simoria e incolpato e preso ne su il padre
deI garaone, ii quales tormentato , per non ' accusarei1 sicli uolo, consesso, Se avere commesso it peccato 11Γ Unciale dessa Marperia. D mandato a Firenge alPotesta, consessando questo medeSimo e Passermando, fu condan nato nel cabo. II figliuolo, che segreta mente ora venato a Firenge per Vedere che sine avesse; ve-dendo it padre innocente andare a n orire per lo dilatio suo, da Sinisurato amore da si gliuolo a Padre,
deliberato di morire perche it Dadre campasse, iI quale
liberaritente vedea andare alla Horte Per campar tui, eon moIte agrime Si rappresentb alta Signoria, dicendo: io sono vesanielite eotui clic commisi ii peccato; io sono colui che ne debbo Portare la' pena, e non per me questo mio Padre innocente, ebe e tanto acceso dicarita vorso di me Perche io campi, che somce dr m rire per me. L'ussciale udito ii gargone, quas Stupc- satio rite nue e soStenne 1' esecuetione che si sacea de padre; o trovato la Verita dei satio, ii padro fu liberato: o ii si gli uolo, Per la necessitii deIla corte, a disdi Margo, con piet e Iagri me a chiunque Ι'udiro uoo videro fu decapitato. E certo se stato lasse commesso
218쪽
il malificio seneta mali etia, tanto atto di pleia da unbenigno Signore credere si dee che avrcthe meritato Perdono almeno desta vita.
Suembaldo, nella grandissima sesua Ercinia divenuto fuggiasco e povero, e cibandosi di erbe e di pomi,
doPo alcune giornate, s incontro in tre eremittet coni quali accompagnatost egli per quario, Senis altrimenti manifestarsi, pacientissimamente sostentie tutio Io insulto della sortuna sino ali ultimo di della morte. Alia quale sentendosi egii molio vicino, chlamati a shi compagni suo i, tutio giocondo disse cori: uoi non avete sin qui saputo, amici e fratelli miel, chi io mi Sia, e donde venulo. Sappiate che io sono Suembaldore de' Moravi: che in una halia glia grandissima rottoe vinio gia da Arnolla re di Germania me ne venni alia solitudine. E avendo esperimentato in me iunga- mente Ia inquieta vita de' grandi, e la quietissima dei privati, lieto e contento murio al presente nessa SO- Iinga e romita casa di questa sania selva dolcissima; alIa tranquillita delia quale non si avvicina in ma- utera alcuna quaI si voglia real grandegra, o bonacciadella sortuna. Qui almeno it sonno sicuro sa parere saporite Ie radici strane delle ei be, e dolci is acquedine sontane: Iaddove i pericoli sempre e te curefanno amarissimo it cibo e ii vino. Quei tempo chetra voi Son vivulo, sono vivulo certo beato ; e tutioquel che io vissi nel regno, su piutiosto morte che vita. SeppelIiretemi in questo Ιuogo; ed andandovene 'al mio figli uolo, se per sorte ei lasse ancor vivo, glidirete tutio ii successo. Perdonatem i, Datelli miei, epregate per me it Signore, che non mi conti a Peccato quel che io ho satio. Questo appena potette raprimere di maniera μ' ei sosse inteso; ed an donne aqueir altra vita. I romiti, come e'voleva, manifeStando tutio at figlivolo, secero chiara la morte Sua.
219쪽
Cedo Eaeempla narrationis Oratoriae similitudi- . nis aut criminationis sive delectationis causa habitae. R. En duo luculentissima exempla ab orationibus Marci Tullii desumpta. Alterum eo spectat ut surta et rapinas Verris clarius demonstret, alterum ut scit innocentiam de parricioso insimulati melius declaret.
Herculis templum est apud Agrigentinos, non longe a soro, Sane sanctum apud illos et religiosum. Ibi est ex aere Simulacrum ipsius HercuIis. quo non lacile quidquam dixerim me vidisse pulchrius clametsi non tam multum in istis rehus intelligo, quam multa vidi usque eo, judices, ut rictum ejus ac mentum paulo sit attritius, quod in Precibus et gratulationibus non solum id venerari, verum etiam osculari solent. Ad hoc templum, cum esset iste Verres Agrigenti, duce
Timarchide, repente, noete intempesta, Sei Vorum armatorum sit concursus atque impetus. Clamor a vigilibus sanique custodibus tollitur. Qui Primo cum obsistere ac defendere conarentur, male multati clavis ac fustibus repelluntur. Postea convulsis repagulis, effractisque valvis, demoliri signum, ac vectibus labefactare conantur. Interea ex clamore fama tota urbe percre-huit, expugnari Deos patrios: nou hostium adventu, nec opinato, neque repentino praedonum impetu, sed ex domo atque cohone Praetoria, manum fugitivorum
Nemo Agrigenti neque aetate tam assecta, neque viribus tam insirmis fuit, qui non illa nocte, eo nuncio excitatus Surrexerit, telumque, quod cuique sors asserebat, arripuerit. Itaque brevi tempore ad sanum ex
220쪽
urbe tota concurritur. Hora amplius in demoliendo signo permulti homines moliebantur: illud interea nulla lababat ex parte; cum alii vectibus subjectis cpnarentur commovere, alii deligatum omnibus membris rapere ad se funibus. Repente Agrigentini concurrunt: sit magna lapidatio. dant sese in fugam istius praeclari imperatoris nocturni militeS: duo tamen sigilla perpa vula tollunt, ne omnino inanes ad istum praedonem religionum reverterentur. Numquam tam maIe est Siculis, quiu aliquid facete et commode dicant ; veIut in hac re: Ajebant in labores Herculis non minus hunc immanissimum Verrem, quam illum aprum Erimanthium reserri oportere.
Non ita multis ante annis T. Caelium quemdam Tamracinensem, hominem non obscurum, cum coenatus
cubitum in idem conclave cum duobus adolescentibus filiis isset, inventum esse mane jugulatum. Quum neque Servus quisquam reperiretur, neque liber, ad quem ea suspicio pertineret; id aetatis autem duo filii propter cubantes De sensisse quidem Se dicerent: nominastiorum de parricidio delata sunt. Quid posteal Erat
sane suspiciosum, neutrum senSi SM: ausum autem
esse quemdam se in id conclave committere, eo pOtissimum tempore, eum ibidem essent duo adolescentes filii, qui et sentire, et defendere facile possent: erat Pori O nemo, in quem ea Suspicio conveniret. Tamen, cum planum judicibus esset factum, aperto ostio, dor mientes eos repertos esse, judicio absoluti adolescentes, et Suspicione omni liberati sunt. Nemo enim putabatqueinquam esse, qui cum Omnia divina, atque humana jura scelere nefario polluisset, Somnum Statim capere potuisset; propterea quod qui tantum facinus Commiserunt, non modo Sine cura quiescere, Sed ne spirare quidem sine metu POSSint. Ex oratione pro Sexto Roscio Amerino cay. 232.