Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 1

발행: 1852년

분량: 356페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

231쪽

Tu te ne porti di coslui I eteruo Per una lagrinaeita che 'l mi toglie; Ma io faro deli' altro altro governo. Ben sat come neΙΙ' aer si raccogite Queti' umido vapor che in acqua riede, Tosto che salo dove 'l freddo it cogito. Giunse quel maI voler, che pur mal chi ede, Cou lo intelletio, o mosse ii sumo e ii vento Per Ia virili, che sua Datura di ede. Indi Ia valle, come iΙ di su spento, Da Pratomagno at gran glogo coperSe Di Debbia, e iΙ ciel di sopi a fece intento Si, che ii pregno aere in aequa Si converSe: . La plaggia cadde, ed a' lassati ven ne Di lei cro che la terra non sollerse; . E como a rivi grandi si convcnne,

Ch 'io sei di me quando it dolor mi vinse: Voltomini per te ripe e Per Io fondo;

Splendidissimum aliud exemplum ex Torquati Τassi Godelaido sumam, cantione XII. ubi narrat mortem, et baptismum Clorifida d.

E la veste che d 'or vago trapunta Le mammelle stringea tenera e leve,

L empie d uti caldo sume: ella gia Sente Morii si; e it pie te manca egro e lataguente. Quel segue la vittoria, e la trantia Vergine minaceiando incalga e Preme

232쪽

Ella, mentre cadea, Ia voce ainitia Movendo, disse te Parole estreme et Parole cli' a Iei novo uti spirio ditia , Spirio di se, di carita, di speme: Virili ch'or Dio te insonde , e, se ruhella In vita su, Ia vvole in morte ancella: Amico, hai vinio: io ti perdota . . . , perdona

II cavaltero, invece di parole, Gli da pegno di pace. In questa sorma Passa la hella donna, e Par che dorma.

233쪽

cΑPLT XVI. DE DESCRIPTIONE

R. Est illustris rei cujuslibet imago; sive rerum gestarum sub aspectu pene subiectio. Dissert a narratione quod illa expositio est rerum gestarum sive ut gestarum; haec illustratio et pictura quaedam

verbis consecta, ita ut narrationi satis sit res referre,

descriptioni veluti pictas oculis subiicere. 'Ouid afert orationi Deseriptio 7 R. Valet haec, ait Cicero, plurimum in re exponenda, et ad illustrandum id quod exponitur, et ad amplificandum; ut iis, qui audiunt, illud, quod augebimus , quantum efficere oratio poterit, tantum

esse videatur. Nec dubitandum, quin summa deo.

Scriptionis laus in eo sit posita, ut, Qu0d describit, ad vivum exprimat, atque ita propriis coloribus pingat, apiisque lineamentis conlarmet, uι in oculis auditorum, et in animis rei imaginem deligat. Quotvleae est Beseriptio ΤR. Ut narrationem, ita Descriptionem trifariam dividemus, et dicemus, aliam esse Historicam, aliam oratoriam, aliam denique Poeticam. S. I. De Deseriptione Historica. Quaenam est Beseriptio Historica 3 R. Illa est quae sive loeos pingit, Seu res gestas ab adjunctis amplificat, seu mores hominum et lar-tunas ad vivum essingit, ut animum mentemque lectoris seriat, et imagino veri capiat. Exempla doctrinam declarabunt.

234쪽

208 Afer exempla Deseriptionis quae Topographia

dieitur.

R. En Descriptio urbis Alexiae ex C. Caesaris commenlariis de Bello Gallico lib. I.

Ipsum erat oppidum in colle summo, admodum edito loco, ut nisi obsidione expugnari non posse videretur: cujus collis radices duo duabus ex partibus sumina subluebant: ante id oppidum planities circiter millia PaS- suum tria in longitudinem patebat, reliquis ex omnibuSpartibus colles mediocri interjecto spatio, Pari altitudinis fastigio oppidum cingebant. Sub muro, quae Pars collis ad orientem spectabat, hunc Omnem locum cOpiae Gallorum compleverant, soSSamque, et maceriam sex in altitudinem Pedum perduxerant, ejus nauuitionis, quae ab Romanis institvcbatur, circuitus undecim mille passuum tenebat.

. Deseriptio urbis Venetiarum ex Petro Masrdo

enetiarum urbis, in rccessu intimo sinus Adriatici, ea regio ac situs est, ut leniter Stagnantes ex alto aquae, illam Omni ex parte circumluant. Ea inclytae urbi, et ad merces copiasque invehendas opportuna re-CePtacula, et contra hoStiles incursus munimenta firmissima sunt. Ex iis Porro aestuariiS majores minoresque euripi totam urbem intercursantes, Variis maeandris seu flexibus ita distinguunt, ut quot in Partes pedibus, in totidem fere mari aditus sit, egregio Sane

vel artis, vel naturae miraculo. Indo vicorum in Sula-Tum et pontium ingens numerus; ut qui diutius ibi versati nou Sunt, viarum locorumque modo varietate, modo similitudine saepe saliuntur. Sed contra HuSmOdi ambages certum paratumquct remedium eSt maxima multitudo cymbarum, quae usquequaque disperSae nominatim ad omnia et privata loca quemlibet haud ita magna mercede, trajiciunt.

Afer alicujus rei gestae descriptionem. R. Pugna inter Η0ratios et Curiatios ex Livio λ.

Datur signum, infestisque armis, velut acies, terni iu-

235쪽

venes magnorum exercituum auimos gerentes concurrunt. Nec liis, nec illis periculum suum, sed publicum

imperium servitiumque Obversatur in animo', suturaque ea deinde Patriae fortuna, quam ipsi fecissent. Ut primo statim concurSu increPuere arma, micantesque fulsere gladii, horror ingens spectantes perstringit,

et neutro inclinata spe, torpebat vox Spiritusque. 2. Consertis deinde manibus, curn jam non motuStantum corporum, agitatioque auceps telorum armorumque , Sed vulnera quoque et sanguiS spectaculo eS-Sent, duo Romani super alium alius, vulneratis trihus Albanis, expirantes corruerunt. 3. Ad quorum casum cum clamasset gaudio Albanus exercitus, Romatias legiones jam spes tota, nondum tamen cura deSeruerat, exanimes vico unius , quem tres Curiatii circumsteteranu 4. Forte is integer fuit ut universis SoluS nequaquam Par, Sic adversus Singulos serox. 5. Ergo ut se-- gregarer Pugnam eorum, CapeSSit fugam, ita ratus Se quuturos, ut quemque assectum vulnere corpuS Sineret.

6. Jam aliquantulum spatii ex eo Ioco, ubi Pugnatum est, aufugerat, cum respiciens videt magnis intervallis Sequentes ; unum haud procul ab sese abesse: P. in eum magno impetu rodiit, et dum Albanus exercitus inclamat Curiatiis, ut opem ferant fratri, 8. jam Horatius caeso hoste, victor Secundam Pugnam Petebat. Tum clamore qualis ex insperato laventium solet Romani adjuvant militem suum; et ille defungi praelio sestinat. Prius itaque quam alter qui nec procul aberat, consequi possit et alterum Curiatium conficit. 9. Jamque acquato marte Singuli suPererant, Sed nec Spe, nec viribus pares. Alterum intactum ferro corpus et geminata victoria ferocem in certamen tertium dabant: alter fessum vulnere, sessum curSu trahenS cor-Pus, Victusque fratrum ante se strage, victori objicitur hosti: nec illud praelium fuit. 10. Romanus exultanS: duos, inquit, fratrum Manibus dedi, tertium causam belli hujusce, ut Romanus Albano imperet, dabo. 11. Male sustinenti arma gladium suportio iugulo desigit, jacentem spoliat. 12. Romani ovantes ac gratulante

236쪽

Horatium accipiunt, eo majore cum gaudio, quo Propius metum res suerat.

Nonne haec inter narrationes recensenda' R. Minime equidem. Et si cupias disserentiam agnoscere, lacile potes. Narratio facti paucis hisce continetur. 1. Datur signum infestisque armis terni juvenes

concurrunt.

2. Cum aliquandiu inter se aequis viribus pugnassent duo Romani super alium alius, vulneratis triuus Albanis, expirantes corruunt. 3. Illi superstitem Romanum circumsistunt. . Forte is integer luit. 5. Ergo ut segregaret pugnam eorum, capessit sugam, ratus secuturos, ut quemque Vulnere assectum corpus sineret. 6. Iam aliquantum spatii ex eo loco, ubi pugnatum est confugerat, cum respiciens videt magnis intervallis sequentes unum haud procul abesse. I. In eum cum magno impetu redit, eumque interficit.

8. Nox properat ad secundum, eumque pariter occidit. s. Iamque aequato Marteῆ singuli supererant, numero pares, sed longe viribus diversi. 10. Romanus exultans: duos, inquit, fratrum manibus dedi: tertium causam hujusce belli, ut Romanus Albano imperet, dabo. 11. Tum gladium superno jugulo. defigit: jacentem spoliat. 12. Romani ovantes, ac gratulantes Horatium accipiunt: inde. ex utraque parte suos sepeliunt. Quis neget hanc' integram narrationem certami-

237쪽

nis esse 2 Nunc conseras cum Liviana descriptione, et si paulum expendas, quid a narratione descriptio disserat patebit. Haec enim duodecim capita, quae

notavi amplificata ex0rnala.Sive verbis, Sive adjunctis, sive siguris certamen illud ante oculos ponunt, ita ut motus corporum et agi lationem cernas, animos certantium et spectantium introspicias, et quasi teStis adesses, non legas. Sed nolim praeceptoriscordati partes mihi assumere, quare his mi SSis, cae- tera attingam. Hic sat erit dixisse, narrationem rei gestae vel quasi gestae expositi0nem esset descriptionem vero et locorum et temporum et persona- .rum illustrationem, ut res gestae melius potentiu quo elucescant.

De morum descriptionequae et Ethopoeia appellatur diximus, cum do Hrpolypost loquuti Sumus.

Nunc ad exempla descriptionum italicarum Veniamus. Alper eaeempla italisa.

R. En Taprobanas Insulae descriptio ex libro 3. Historiarum Indicarum Petri Masset, quas Franciscus Serdonati in italicam linguam convertit.

Taprobatia ha fgura Ovale, e gira circa dugento qua-ranta 1eghe, Si stende in Iungheaeta sellane otio legite, ed in larghegeta quat antaquattro'. e dat capo di Coro hseparata con uno stretto di mare pleno di secche, esituata dirimpetio alla costa che chlamano Piscaria. Inessa e tanta dolce2ga di aria, tale sertilita di terra e copia di sumi e ae acque perpetue che Si dice esserquesta gia stata la stanga de' primi nostri padri. Vi sono diversi armenti di hestiami, e genera elefanti molio bellicosi e docili; v ha la cava dei serro, e manca de-gli altri metalli: produce grati quantita di gemme, esea queste Zamri molto chiari e sint, e Crisoliti, Pseudopali, e Piropi; e similmente speziei te preZiose, Cinnaino, Cardamomo, Pepe, e Palme di meravigliosa bon

238쪽

ta. olire a qiiesto vi sono monti vestiti di selve, cliepi egate in forma di teatro sanno una bella vista, e Dei

meZZO V Pacchiusa una gran planura di iungo circuito a sona igit anga det plano dei teatro, uno de quali alga da terra quasi scite legite, e va Sempre molio di-ritto, e nella cima V 'c un Plano molio egua c.

Torquatus Τassus pulcherrimam exhibet villaticas aedis descriptionem in dialogo cui titulus Patersa milias quam hic legendam libenter subicimuS..... Egli la sua casa ci addito, che dalla ripa delfiu me non era molto lontana. Ella era di nuovo fabricata, ed era di tanta alteZZa che ulla vista di mori Si Poteva comprendere, che pili Ordiui a stati Ze i unosovra P altro contencsse : aveva dinan Zi quasi una pi cola plagga d'alberi circondata: vi si saliva per uia a Scaladoppia, la quat era suor della porta, e dava due salite assai commode per venticinque gradi largiti, e place-voli da clascuna parto. Saliti la scala ci ritrovammo in una sala di forma quasi quadrata, o di convenevolgrandeZZa, Per iocche aveva due appartamenti di stan-Ze a destra, e due altri a sinistra, ed alti etianti appar- tamenti si conoscea cti erano nulla parte delia casa Su-Periore : aveva incontro alia Porta , Per la qualo nsieraVamo entrati, uia' altra porta, e da Iei si discende-va Perse alli etianti gradi in un cortile, intoruo at quale erano molle picciole stanete di servitori, e granai, e ditu Si Passava in uia glardino assai grande, e ripieno dialheri fruitiseri con bello e maestrevole ordine disposti.

Velim aliud italteum gravioris deseriptionis histo

ricae exemplum eaehibeas.

n. Verum ut gravius exemplum descriptionis historicae asseram, picturam illam quam Bariolus ipso reliquit, de lamis horrendis essectibus in Historiae Sinensis libro 4. Cap. 96. eligam. Ex hac enim mirifico patebit nihil in rerum natura esse, quod ars

239쪽

dieendi non ita possit evolvere, aperire, explicare, ut quid praeclarum et mirificum appareat, et oculis

magis quam auribus cum summa animi voluptato hauriatur. La Provincia di Scian si non vide mai per Pad die tro,

rono suor della terra: Per Ι'innumerabit popolo di choiulta la Cina e sollissima, e la maggior Parte pOvera glia, eho di per di vive di quel che guadagna o acca ita O rubagitio una generale careStia, e una Si rabbiosa fame, chele memorie antiche appena Sara che De Paccordino altra di maggiore stremita o di piu barbari esemri. Finche v ebbe fronda e teneri ramoscelli su gli alberi, tol

ciate, Diente pili che risecche at sole, grau ventura eratrovarue a rodere, O Stainui Si. Alla sine, venuto me noogni altro pasto, egiandio da risiutario te hostie, si voti ne a dar dei denti arrabbiati Delia carne umana, e vi- ver de' morti: avvegnachb m eZZO Carogne, Si come gia Aine ZZo si acidi, menti e tuti avia eran vivi. Di qui a puco diro di uti esercito d' incendia ri e ladroni, che la necessita raduDO e mise in campo, parte nella provincia, e parte in Chianceu stessa. Di questi Scia gurati, o gni dios pochi or molli cadcvano in mano alia giustigia, chene sacea macello, in chiodandoli vivi ; e in torno ad ossi . ' ii popolo impagiente coli' aspetiare che tracollando mO- - .-strassero di spirare: e aliora gli Si avventa vano addos soco' lor coitelli assuati, che per cio tuiti gli avcvano in Pugno, e ne reci levano delia vita i brani, e ne si P

240쪽

Pavano dat te viscere it meglio, e qui or ora cosi crude e sanguinenti te divoravano: lal che quel misero Condan nato, in meno che non sarebbe Se lasse in megetoa un branco di lupi, restava uua Delta OSSatura, SenZaaltro di piu che te budelia suentrate. In tanto Ia neces Sita grande in eccesso ne consumava ogni di a molli insteme: e lal ve ne elibe, in cui Ia citia nou su potulo interamente Deitare daIla troppa moltitudine de eada- Veri, che glacevano per te publiche vie: e gia quattro amPie lasse e prolande, cavate atquanto suori delle mu-ra n erano riem plute per sino at sommo, e vi si stra-Sei navatio a rovinar dentro dati' orto, asserrati con unramPicone a maniera di carogne. La piu in lice sortem de hamhini, e de' sanciuiletii esposti, e dalle propriem adri gittati essi i primi, per l' insorserihil dolore chy era,vederit casear dalla fame, e chi edenti quel che non po-

tevario lor dare perche ne mancava no elle Per se. Bensu barbara la pieta di non poche, te quali sualmentecostreite a gittar i lor figliuolini, per almeno campanidalla voracita delle sere e degli uomini , e licciOcche

non Se ne spargessero qua e la Ie infelici ossa , elle SteSSe aueau cuore di sotterrarii vivi. Padre e madre vim, che disperato di trovare onde sostentar sh e uti lorbam bino che amavano piu che sh stemi, i I gittarono Delsum e e in eo manente ancor se dietro a tui; ma con dis-uguat sorte , e degna de' colpevoli e deli' innocente: quegii annegarono: questi risalito a si Or d acqua, e quivi tenuio non so come a galla, ne su ricolio, e dato at Padri che ii battegetarono, e visse, caro Singolarmente infra gli altri.

g. II. De Deseriptione Oratoria. n et Orator deseriptione utitur' R. Hypotyposim et Ethopodam saepe ab oratoribus

usurpari ostendimus: altera enim ad concitandos animi motus, altera ad mores vitamque hominum Ru-

SEARCH

MENU NAVIGATION