Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 1

발행: 1852년

분량: 356페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

241쪽

ditoribus subjiciendos mirifice valet. Locorum etiam descriptionem quamvis rarius haec enim usi latior esse solet historicis et poetis ) aliarumque rerum aliquando adhibet orator, si oratione aliquid historice tractandum sit.

Νon desunt in Cicerone pulcherrimae locorum descriptiones, praecipue in Verrinis, quarum unam hoc

loco exempli causa reseram STracusarum urbis de-- scriptionem ex Act. 4. in Verrem.

Urbem Syracusas maximam eSSe graecarum urbium

pulcherrimamque omnium Saepe audistis. Est, judices, ita ut dicitur; nam et situ est, tum communito, tum ex omni aditu vel terra vel mari praeclaro ad aspectum: et portus habet prope in aedificatione adspectitque ur- his inclusos, qui cum diversos inter se aditus habeant, in exitu conjunguntur et confluunt. Eorum conjunctionc pars oppidi quae uppellatur Insula, mari disjuncta a

guSto Ponte rumum adjungitur et continetur. Ea tanta est urbs, ut ex qualuor urbibus maximis constare dicatur 7 quarum una est ea quam dixi Insula: quae duobus portubus cincta, in utriusque Portus ostium aditumque Projecta est: tu qua domus est quae Regis Hieronis suit,

qua Praetores uti solent; in ea Sunt aedes Sacrae eOmplures, sed duae, quae longe caeteris excellunt, Dianae una, et altera, quae fuit ante istius adventum ornatissima, Minervae. In hac insula extrema est sons aquae

dulcis, cui nomen Arethusa est; incredibili magnitudine, Plenissimus piscium: qui fluctu totus operiretur, Disi munitione ac mole lapidum a mari disjunctus esset. Altera autem est urbs Syracusis, cui nomen Achradina est; in qua savum maximum, pulcherrimae PorticuS, oryatissimum Prytaneum, amplissima est curia, templumque egregium Jovis Olimpii; caeteraeque urbi partes una tota via perpetua multisque transVersis divisae, privatis aedificiis continentur. Tertia est urbs, quae, quod in ea parte Fortunae fanum antiquum fuit, Tycha nominata est: in qua et gymnasium amplissimum est, et complures aedes

242쪽

sacrae; coliturquo ea pars et habitatur trequentissime. Quarta autem eSt urbs, quae, quia Postrema aedificata est, Neapolis nominatur; quam ad summam theatrum est maximum: praeterea duo templa sunt egregia, Cereris unum, alterum Liberae, signumque Apollinis pulcherrimum et maximum: quod iste si portare potuisset, non dubitasset auferre.

Et quamquam de Eth0p0eja Satis dictum sit, nequeo eum locum praeterire in quo Tullius P. Rullum in Oratione 2. de Lege Agraria hoc vultu depingit.

Jam designatus alio vultu , alio vocis sono , alio incessu esse meditabatur; vestitu obsoletiore, corpore inculto, et liorrido, capillatior quam ante, barbaque majore: ut oculis, et aspectu deiiunctare omnibus vim tribuniciam, et minitari reipublicae videretur.

Inter descriptiones numerandus certe locus illo est libri quinti accusationis in C. Verrem de suppliciis in quo mirabili, ita vivam, artificio Nava .cliorum supplicium ad vivum exprimit, ut ad rem tam atrocem quidquid in se ipso esset facultatis oratoriae experiri videatur. Sunt qui inter narrationes colloeant, quod ego n0lim, nisi duae res inter

se natura diversae coniungantur.

Includuntur in carcerem condemnati: supplicium constituitur In illos, sumitur de miseris parentibus NaVarchorum, prolithentur adire ad silios suos; prohibentur liberis suis cibum, vestitumque ferre. Patres hi,

quos videtis jacebant in limine: matresque miserae Per Ductabant ad ostium carceris, ab extremo com Plexu liberorum exclusae, quae nihil aliud orabant, nisi ut siliorum extremum spiritum ore excipere Sibi liceret. Aderat janitor carceris, carnifex praetoris, INOPS teΓ-rnrque Sociorum, et civium lictor Sestius, cui ex omni

gemitu, doloreque certa merces comParabatur-- ut adeas, tantum dabis; ut cibum tibi intro surre Iiceat,

243쪽

tantum nemo recusabat. Quid ' Ut uno ictu securis asseram mortem filio tuo, quid dabist ne diu crucietur,

ne saepius seriatur, ne cum Sensu doloris aliquo, aut cruciatu spiritus auferatur se etiam Oh hanc causam pecunia lictori dabatur. O magnum, atque intolerandum dolorem l o gravem acerbamque sortunam i non vitam liberorum, sed mortis celeritatem pretio redimere coingehantur parentesi Atque ipsi etiam adolescentes cum Sextio de eadem plaga, et de uno illo ictu loquebantur: idque postremum parentes suos liberi orabant, ut levandi cruciatus sui gratia lictori pecunia daretur.

Kibe eaeemplum aliquod deseriptionis oratoriae eae Italisis Scriptoribus ZR. Τria exhibebo ab uno tantum oratore Paulo Segnero, ut videas nihil esse germanius Tullii Se-gnerique nostri eloquentia. Cruciatus, victum, cultumque in primis horridum et asperum quo utebantur Monachi illi beatissimi, quos Sanctus Ioannes Climacus invisit, auditorum suorum oculis subjicit

in I. concione. Stavano alcuui, tutia la notis diritti orando at sere- ω no, altri ginocclitoni, altri curvi, ma per lo piu collematii tuite legate dietro te spalle a guisa di rei, peἡ-petua mente tenovano i lumi bassi, ne si ri putavano degni di mirar il Clelo. Sedevano altri in terra aspersidi cenere, sordidi, scarmigliati, e Dalle ginocchia tenendo celato si volto, ululavano sopra I'anima loro, e la deploravano. Altri percotevausi ii petio, altri si suelleva no .i crini , od altri putresatte mirandosi te lor carni pergli alti strari, co' quali te avevano lacerate, parea, clie

Che di faceziel Pieta, clemenga, compasSione, Perdo no , misericordia, questi erano i soli accenti, ehe Perquello caverne si udivano risonare', se pur si udi vano, merch i singliioggi, merce i ruggiti, cho ogni altro Suo

244쪽

no opprimevano, lasciavano altro distinguere, senon planto: quivi prolissi i digiunt, quivi brevissimii sonni, quivi ni una cura, quantunque moderatissima, de' lor corpi. Auresti veduli alcuni per Ia gran fete Iungamente raccolla, trar gravi aneliti, e tenere a guisa di cani, la lingua mori, tutia inaridita, tuit' arsa. Altrisi esponevano ignudi di moZZo verno alle Iiolturne intemperie di uti Ciel dirotto: altri si attulsavan ne glii ac- ei; altri si ravvolgevano tra Ie nevi: ed altri, i quali

non aveVauo animo a tanto, Pregavano ii Superiore, che almen gli volesse, caricati di ferro, tenere in ceppi, ne tenerveli Solo per alcun di, ma Stabilinente, ma sem-pre, ma sincite lassero dopo morte condotii alia sepollura. Benche qual Sepoltura disS'io 8 Non in ancavano molli di supplicare con ansia grande, che ne Pur questo si usasse loro di Pieta; ma che ancor caldo fosse it loro cadavero dato at corvi, o gittato at cani: e cosi spesso Veniva loro PromeSSO, e COSi attenulo, non SOV- venen doli Prima, per sommo loro dispregio, ne pur diun salino, non che d' alcun pili otiorevole funerale.

Videas nunc qua arte et verborum magnificentia festum apparatum, populiquo gestientis laetitiam . exprimat cum S. Joannis Chrysostomi corpus ab exilio redux Constantinopolim receptum est.

Lungo h spiegare la magnificeneta, la divogione, lacalca con cui su te spalle di nobili Sacerdoti su portato sino in Calcedone. E gia ita Calcedone era opportunamente arrivato 1' Imperatore con un intera armata, di navi e piccole e grandi adornate pompOSamente: quan do appressatost con Ia sua splendidissima capitana, vi ri- cevette a ginocchia plegate ii sacro deposito, e tra un glo- condissimo strepito di trombe, di viole, di cetere, di tam- huri se dirigrare immantinente te prore a CostantinO- poli. Dica I 'Oceano medesimo, s egit altra volta avea mirato giam mai trionis piu hello. Splendevano d'Ogni in torno tulte te Spi agge ancor piu remote di saccoles di fanati: rideva it ciet piu sereno, it mare Piu Pla-

245쪽

eido; e soΙo alcuni venticelli battendo maestaevoimenis su I'acque te lor penne, Parea che s in gegnassero d ae cordar con Ι'armonia delle voci it suono delle onde. Ogni navigilo solgorava di oro, ogni antenna era in-ghirtandata di siori, ed omi poppa incoronata di fiam me. Precedevano prima i Iegni men nobili, appresso i piu signoriti, ed in sine seguiva la capitana, vie pili ancora diogni altra ragguardevole Per Ia maesta della mole, peria ricineZZa de Iumi, per ia sontuosita degli addobbi. Eomai non iungi miravasi ii porto delia Citta, quando ad

uno stesso momento conturhasi ii cieto, e iΙ mar corru clandosi, levossi una hurrasca si formidabile che Squa elate te vele e rotte te sarte, dissipo tutia improvvisamente P armata. Figura levi voi, se a un tratio cambia-ronsi i salmeggiamenti di giubilo in gemiti di spavento. Chi temea delia sua vita, e chi deli altrui, e pili anchemolli temevano delia perdita di quel sagrosanto deposito, quasi che quel mare medesimo, ii quale rigetlastomacato e SMgnoso gli altri cadaveri, lasse di questodiveauto famelico ed invidioso. Ma dileguossi Ogni timore quando videro avere it Santo stesso eccitata sigran procella per venir cosi trasportato a salutare lamemorabile vigna di quella vedova, per cui tanto avea tollerato. Perocish arrivata che fu Ia sua capitana vicino a questa riviera, rasserenossi Ι' aria, tacquero i venti, si tranquillarono Ie acque , e ricongiuntisi instemetuiti i vascelli se guirono lietamente iΙ Ioro Viaggio al- P imperiale citia. E qui di nuovo comincian pure attre pompe ed altri stupori. Scendotio tuiti sul lido i ca-valieri, i sacerdoti, i so Idati, e sino at templo degli Apostoli, ψ ordina una Solennissima processione, dietro laquale a guisa di trionsante sie gue su iΙ carro imperialei1 sagro eadavero. Quindi quaΙ credete cho si a lya eompagnamento di si nobile sun erater Muti, che snodan la lingua; sordi, ehe riacquisian l'uditor zoppi, che disciolgono ii passo; eiecti, che riaprono i lumi;

insermi che riguadagnano Ia salute: e in un con questi inonda un mare si smisurato di popolo, che Costanti-

246쪽

1iopoli stessa nol cape in seno. Ne gia su alcuno, a cui quel di lassero oggetti di oetiosa curiosita o gli architrionsali che incontravansi in ogni strada, o te iscri-etioni eleganti che pendeano d' ogni parete, o i nemhistoriti che piovevano da ogni halcone.

Νec certe splendidus minus et luculentus locus est in quo Moysem leges a Deo accipientem in vertico Sinai describit.

Voi hen sapete, come gia Dio comparve a Mosh sula cima dei monte Sinai, per dargii di sua bocca Ialegge che si doveva promulgare at Suo Popolo. Maquanto spaventoso fu Ι' apparato, con cui compat,eglii Parea elie tuite te tempeste, chlamate da' quartieri delle nuvole e degli abissi, lasser Venute a generat rasse-gna sopra quel monte. It campo delia battaglia era Paria, la quale per rendere Ιa battaglia ancor piu f rate, aveva, ad onta det Sol PreSente, recata una inuanotter se non che di tratio in tratio veggendosi comparire alcune come sta cole accese, o fanali ardenti,solgorava pur qua Iche luce: ma luce Si Spaventosa, cheren dea tosto desiderabili te omhre e cara la nolle. Ri- spondevano d'ogni lato Dattanto con formidabile concerto, at muggir de 'tuont lo strepitar delle trombe, odallo strepitar delle tro e it muggir dei tuoni. Non pote vi sapere, se soSSero questi segni che incitassem alta halia glia, o suo nassero alia Attrata; angi vedovi, che per rendere anche maggiore Ia consusione, ne1 medesimo Punio che usciva ii Iampo, Scoppiava collampo it tuono, e net medesimo ancora che Scoppia va il tu ono, volava col tuono iΙ fulmine. Fumava ilmonte agit squarci ed alle scissure che gli formavanoi fulmini nelle viscere: e vomitando suoco, e vibrandosamme, avresti credulo douer luti' ardere in breve Iostesso eielo di uti sunestissimo incendio. OP immaginatevl un poco per Vita vostra, che dovea sare quoi popolo a una tal vista, che dovea dire. Stava egli a O-gni in torno schi erato consorine i termini che Dio gli

247쪽

veva egii farnet V 'erano confusamente tra essi delle

donne, dei giovani, de lanciuili ; e gli uomini stessi,

siccome ae intelletio assat grossolano, doueano proba-hilmente pensaret, che ogni momento fosso 1' ultimo per Mose. Ah, dovea dir quella donna in veder pre- Cipitare Dei fulmine: questo e quello che va diritto a seri rio. Ah, dovea ripioiare queu altra, in veder sa- Iir quella vampa: questa e quella che va veloce a in g0jarselo: e come suo essere doveano discorrere aluina Ioro che tanto fumo non gli abbia Sossogate ancora Ie sducit Troppo ardito egit e stato certo a fidarsi diandar tant' alto. Potea Pur contentarsi di rimanet sene, come gli altri, alle falde delia montagna, scusandosi Presso a Dio, Se non Poteva Seguitatio alta cima.

Sed de oratoria descriptione satis sit: nunc de Poetica videamus, quamvis hic locus non esset, non enim nobis de poetis praecipuus sermo est. Malo tamen exemplis abundare, ut tyrones aliquid oblectamenti capiant, conlatisque locis historicis, oratoriis, et poeticis ex se intelligant unam ubique describendi artem, sed certis finibus circumscriptam a diverso orationis sine et elistractere g. m. De Deseriptione Poetica. Quaenam est descriptio Poetiea 'R. Ut pictura poesis erit, dixit Pisonum Praeceptor, et Tullius Homeri poesim contendit esse picturam potius existimandam in 5. Tusculanarum quaestionum - traditum est Homerum eoeeum sui33e; at ejus picturam non poesim videmus - Homerus

ergo quae ipse non vidit, ut nos videamus essecit.

248쪽

Quid sibi haee eerba volunι fln. Hoc itempe, descriptionem poeticam picturam esse debere. Itaque et in eligendis verbis major cura esse debet, ut illa sono numerisque rem imitentur: in

collocandis, ut motum animorum et eorporum quibusdam veluti coloribus reserant: Vivaxi Sententiarum splendor, ut montes seriant, et Ioluptatem inducant, remque de qua agitur oculis manibusque subiiciant. Solertiam in adjunctis, in ordine servando industriam, in varie tale diligentiam, in exponendo elegantiam postulo. Omnia vera, vel proxima veris sint; abhorret enim animus ab illis, quae sive Sunt, sive salsa videntur.

Quid differt poetiea deseriptio ab historiea et oratoria flR. Cognoscere Iicebit si sinem cujuscumque excutiamus. Bistoricus describit ut rem melius es riusque teneas, orator ut assectus animique motus excitet, quod ad persuadendum maximo conducit, poeta praecipue ad delectandum. Historicus ergo ut doctor descriptions utitur necessitatis causa; orator utilitatis, poeta voluptatis. Aries vero, quae a Voluptate oriuntur nil mediocro patiuntur. Quare tantum eaeteras poetica deseriptio superabit, quantum narratio a descriptione superatur: ita ut historicum et oratorem verbis re significare et illustrare, poetam coloribus a natura ipsa mutuatis descripsisse dicas. Alperas nonnulla poetiearum deseriptionum exempla.

B. Locorum descriptionem sumemus a Virgilio,

et TasSO. Est in seeessu longo locus: insula portum Emeit obieetu laterum, quibus omnis ab alto

249쪽

Frangitur, inque sinus scindit sese unda reductos. Hinc atque hinc vastae rupes, geminique minantur In coelum Scopuli, quorum sub vertice late Aequora tuta silent, tum Sylvis scena coruscis Desuper, horrentique atrum nemus imminet umbra. Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum: Intus aquae dulces, vivoque Sedilia Saxo, Nymmiarum domus: hic fessas non vincula naves Ulla tenent, unco non alligat anchora morsu.

Luogo h in una deli erme seloe assai riposto, ove si curva il lido e in mori stende

Ch a lui la fronte, e ii tergo alPonda ha Opposto, Che vieti daIPalto, e la respinge e sende. S'innaletan quinci e quindi, e torreggianti

Fan due gran rupi segno a'naviganti. Tacetono sotto i mar sicuri in pace: S ra ha di ne gre Selve opaca Scena: E in megeto d esse una Spelorica glace, D'edere e d'ombre e di dolci aeque amena. Fune non lega qui, ne col tenace Morso te stanche navi ancora frena. La discina in si solinga e quela parte Entrava, e raceocli ea te Vele Sparte.

Descriptio imbris in 1. Georgicorum lib. vers. 316. habemuS:

Saepe ego, cum navis messorum induceret arvis Agricola, et fragili jam stringeret hordea culmo, omnia ventorum concurrere praelia vidi, Quae gravidam. late segetem radicibus imis Sublime expulsam eruerent ; ita turbine nigro Ferret hyems culmumque levem, stipulasque volantes. Saepe etiam immensum coelo venit agmen aquarum, Et laedam glomerant tempestatem imbribus atris Colleetae ex alto nuhes: ruit arduus aether

250쪽

Et pluvia ingenti sata laeta, boumque labores

Diluit: implentur fossae, et cava numiua Crescutit Cum sonitu, servetque fretis Spirantibus aequor. Ipse pater, media nimborum in nocte, corusca Fulmina molitur dextra: quo maximu motu Terra tremit, fugere serae, et mortalia corda

Per gentes humilis stravit pavor: ille sagranti . Aut Atho, aut Rhodopeia, aut alta Ceraunia telo Delicit; ingeminant austri, et densissimus imber: Nuuc nemora ingenti vento, nunc littora Plangunti Tassus noster una tantum Strophe ita exortum

turbinem et cadentem grandinem describit cant. 7. stroph. 115.

Dagii occhi de mortali un negro veto Rapisce it glorno e ii sole; e par che aVVampi Negro via piu che orror d' inferno it cieto, Cosi fiammeggia infra baleni e Iampi, Fremo no i tuont, e pioggia accolis in gelo 'Si versa, e i paschi abbatis, e inonda i campi: Schianta i rami it grati turbo, e par che crolli Non Pur te quercle, ina te rocche e i coΙli.

Mirabili arte Virgilius depingit duos serpentes, qui Laocoonta petunt, et cum natis interimunt. Totum locum asseram; ex se tyrones expendant qua arto collocata sint verba, ut picturam essiciant.

Laocoon ductus Neptuno sorte Sacerdos Solemnes taurum ingentem mactabat ad aras. Ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta Horresco reserens immenSis orbibus angues Incumbunt pelago, pariterque ad littora tendunt: Pectora quorum inter stuctus arrecta, jubaeque Sanguineae exsuperant undas: ParS caetera Pontum Pone legit, sinuatque immensa volumine terga. Fit fouitus spumante salo: jamque arva te vehant, Ardentesque oculos suffecti sanguine et igni Sihila lambebant linguis vibrantibus Ora.

Diffugimus visu exsangues; illi agmine certo

SEARCH

MENU NAVIGATION