장음표시 사용
251쪽
Laocoonta Petunt: et primum parva duorum Corpora natorum Serpens amplexus uterque Implicat, et miseros morsu depascitur artus. Post ipsum auxilio subeuntem ac tela serentem
Corripiunt, spirisque ligant ingentibus: et jam
Bis medium amplexi, his collo squamea circum Terga dati, superant capite, et cervicibus altis. Ille simul manibus tendit divellere nodos, Persusus sanie vittas atroque veneno: Clamores simul horrendos ad sidera tollit; Quales mugitus, sugit cum saucius aram Taurus, et incertam excussit cervice Securim.
Λt gemini lapsu delubra ad summa dracones Effugiunt, saevaeque petunt Tritonidis arcem; Sub pedibusque Deae, clypeique sub orbe teguntur.
Pari artificio Dantes noster comitis Ugolini mortem deseribit ita ut legenti saepo accidat id quod alibi Virgilius dixit:
Ob3tupui, steteruntque eomae, voae faucibus haesit.
Gia eran desti, e P ora e appressava Che ii cibo ne solova essere addotio, E per suo sogno clascun dubitava: Ed io sentit chlavar Puscio di solio Ali' orribile torre: onae io guardai Nel viso a' mi ei figliuoi senZa sar motio. Γ non Plangeva, si dentro impietrai Plangevan elli; ed Anselmuccio mio
Pero non Iagrimai nh rispos' io Tullo quel giorno, ne la I otte appreSSu.; Insin che Ι' altro sol nel mondo uScio. Come uri poco di vaggio si su messo Nel doloroso carcere; ed io scorsi Per quattro visi th mio aspello Stesso: Ambo te mani per dolor mi morsi: E quei, pensando in io'l fessi per vo glia Di manicar, di subito levorsi,10 .
252쪽
E disser: padre, assai ci fia men dolia Se tu mangi di not: tu ne vestisti Queste misere carni, e tu te spoglia. Queiami allor per non sarii piu tristi: Quel di e lyaltro stemmo tuiti mutit Ahi dura terra, perche non rapristi φPosciache summo at quarto di venuti Gaddo mi si gitto disteso a' piedi, Dicendo: Ρadre mio, clie non myri utit vivi mori; e come tu mi Vedi, Vid' io cascar li tre ad uno ad uno
Fra ii quinto di e ii sesto: Ond' io mi di edi
Ovidius in XI. Metamorph. libro regiam somni his
Est prope Cimmerios longo speIunca receSSu 'Mons cavus, ignavi domus, et penetralia Somni, Quo nunquam radiis oriens, mediusve, cadensve, Phoebus adire potest: nebulae caligine miSine Exhalantur humo, dubiaeque crepuscula lucis. Non vigil ales ibi cristati cantibus oris EVocat Auroram, nec voce silentia rumPunt Sollicitive canes, canibusve sagacior anser; Non sera, non pecudes, non moti flamine rami, Humanaeve sonum reddunt convitia linguae: Tuta quies habitat; saxo tamen exit ab imo Rivus aquae Lethes, per quem cum murmure labens Invitat somnos crepitantibus unda lapilli S.. Ante fores antri idecunda papavera florent, Innumeraeque herbae, quarum cle Iacte soporem Nox legit, et spargit per opacas humida terras. Ianua, ne Verso stridorem cardine reddat, Nulla domo tota est, custos in limine nullus: At medio torus est hebetio sublimis in antro PIumeus, unicolor, pullo velamine tectus,
253쪽
Quo cubat ipse Deus membris languore solutis. Hunc circa passi m varias imitantia formas Somnia vana jacent totidem, quot messis aristas, Sylva gerit frondes, eiectat litus arenas.
Quam descriptionem imitatus et aemulatus est Are-οstus noster, ut videre tibi licebit.
Giace in Arabia una valletia amena,
Lontana da citiadi e da villaggi, Ch aΙΙ ombra di duo monti e tutia plena D' antiqui abeti e di robusti saggi. II sole indarno it chlaro di vi mena, Chli non vi pub mai penetrar co'raggi, Si gli h la via da solii rami tronea;
Hactenus de poetica descriptione. Sed antequam ad alia veniamus scire volo tyrones me de industria attulisse quasdam descriptiones quas Italici imitati sunt a poetis latinis, ut ab hoc etiam imitationis studio capiantur, et ab exemplis modum quem suoloeo dicemus arripiant.
254쪽
DE TRIPLICI STYLI GENERE, ET PRIMUM DE DECOROQuomodo parari potest faeustas recte seribendirn. Parabitur facultas recto seribendi si cujusque generis orati0nis character quaeratur. Nam quum caput artis sit decere, intelligendum in primis est quid orationi deceat, quid non . Sed quid deceat, quid
non, sacile cognoscemus si animadvertamus quo in genere Scriptionis versemur, et quid nobis in dicendo propositum sit. Νam ut tria genera orationis esse diximus , quorum alterum ad docendum, alterum ad delectandum, tertium vero ad movendum contendit, ita omnis oratio triplicem characterem, seu Strium assumit: simplicem et tenuem in docendo, ornatum et suavem in delectando, vehementem et grandem in movendo. Et quo quisque in dicendo, vel scribendo characterem orationis servaverit, hoc erit majore dignior commendatione: nam hoc modo decorum assequetur, et punctum omne serui. Character orationis vero, sive idem est ac strius, sive ut eM malim in stylo apprime consistit.
Quid est Stylus 'R. Stylus est peculiaris quaedam ratio, qua scri ptor ingenii sui vires, imaginationis, assectuumquo contemperat, ut orationis genus, indoles propria decorisque leges expostulant. Nomen habuit ab aeu, seu instrumentum quo in ceratis tabulis veteres Scribebant, quae prima vox et origo pro ipsa scriptiο- ne seu dictione et sermonis consormatione postea
255쪽
Definitionem hane styli velim declares. B. Dixi stylum esse peculiarem orationem, qua aeriptor ingenii, mentis, animique vires contemperat, quod stylus ab ingenio, imaginatione, et assectibus formam accipit: dixi peculiarem esse: nam non om nes eodem modo sentiunt, nec eodem modo animo et mente concipiunt, verbisque res exprimunt: dixi uti genus Orationis eaepostulat, nam cum varia Sint genera orationis, ut antea docuimus, quod alteri decet, ab altero admitti non potest: dixi denique ut indoles propria legesque decoris expostulant, quod stylus sive dicendi character a charactere scribentis abesse non potest, cum sit veluti quaedam scribentis essgies. Leges decoris vero nemini praeterire permi sum est: his enim posthabitis, venustatem, et Viin omnem oratio amittat necesse est. Quid huie desinitioni consequens est R. Nempe hoc unum consequitur, ut qui ad scribendum aggreditur operam det, ut bene ingenium, mentemque propriam contemperet excolatque, atquΘanimadvertat quo in genere orationis Versetur, naturam propriam, non ab aliis mutuatam, sed excellentiorum arte et studio informatam sequatur, omnes decoris leges perpendat, et servet: quod ut facile assequi possit vires imitatio suppeditabit. Νam hoc primum imitatione praestamus, ut animum men-- temque componamus, et pene dixerim, optimorum seriptorum exemplo emngamus: orationis genera Se- eernamus , et quod decorum est sponto nulloque laboro arripiamus.
Quotupleae est Stylus 7 R. Ut genera dicendi tria, ita et stylus triplex. Ad docendum enim stylus simplex, seu lenuis Ves .
256쪽
subtilis maxime aptust mediocris sive floridus ad delectandum: sublimis, seu Vehemens ad movendum. Nunc de unoquoque singillatim breviterque disso
DE STYLO SIMPLICI Quid est Stylus Simpleae 'R. Sirius Simplex qui etiam nuncupatur tenuis, et subtilis, et infimus ille est, qui consuetudinem puri sermonis, ac prope quotidiani imitans, nihil habet elaborati, et propria ingenuitate ac nitore elucet. In docendo praecipue, in narrando, et in rebus tenuioribus, quae sermonis familiaris speciem praeseserunt, cujusmodi sunt Epistolae, Dialogi, Fabulae, Comoediae, solet usurpari. Quaenam sunt dotes Styli Simplieis e R. Perspicuitas, Suavitas, et Munditia ; de quibus quamquam supra dictum sit, tamen hoc loco memoriae gratia non piliiI repetere lubet. Sermo erit
purus, et latinus, ait Cicero) si dilucido planeque
dicatur: ut quamvis ornatus omnis insignis remoVeatur, et quaesitae venustates elaborataque concinnitas absit, tamen elegantia, et mundities remanent. Hquamquam e numerorum vinculis stylus simplex sit eximendus, nihilominus, neque solutus, neque Vagus
erit, ita ut ingredi libere, non licenter errare Videatur. Habeat ille etiam molle quiddam quod indicet non ingratam hominis negligentiam, de ro magis
quam de verbis laborantis. Eritne omnis tenuiorum etiam figurarum et 1 porum Ornatus a Stylo simpliei removendus Θ. R. Figurarum, et troporum verecundus erit usus :
257쪽
sunt et figurae ad docendum aptae, quae hic locum
obtinent: sed parce: translatione vero uti potest crebrius, qua frequentissime sermo omnis utitur. IIoeornamento igitur liberius paulo quam caeteris StΥ-lus simplex utetur: negligenter tamen. Caeterum et in Verbis, et in sententiis, omni arte, lenocinioque careat, ita ut sermone comuni nihil distare videatur. In ambitu etiam lenuis sit, ne in rerum Omnium tenuitate numerus indecenter assurgat: debet enim ut antea dicium est ab omnibus numerorum Vinculis eximi. Cum stylus simpleae omni arte ornatuque abhorreat, nonne faelis etiam ab imperitis eo arabitur ΤR. Minime: nam orationis subtilitas imitabilis illa quidem videtur esse existimanti, sed nihil est experienti minus. Quars illud Horatianum opportune venit
- α . Sibi quiuis Speret idem, sudet multum,. frustraque laboreι Ausus idem.
Etsi enim non plurimi sanguinis ut cum ' Tullio
loquar) Sirius simplex est, habeat autem succum aliquem oportet , ut etiamsi illis maximis viribus ornatibusque careat, quibus caeteri n0rent, integra tamen valetudine, et naturali quodam robore vigeat. Ubi Deum habet stylus simpleae 8 R. . Cum dictum sit ad dogendum esse idoneum, nec non ad narrandum, facito locum quem obtinet designavimus. Νam si in docendo narrandove praecipue, et ita sermone familiari hunc usurpamus, sa-cile intelligi potest, ubicumque mens quieta ab omnibus imaginationis assectuumque motibus Sermonem regit, locum habere. Quare has inter tres strii rationestae interest, ut stylus simplex quieta mente FemPec
258쪽
regatur: mediocris etiam compositis motibus ad do- lectationem; sublimis vehementioribus animi, mentisque concitationibus praesertim vigeat.
Unde petenda sunt emempla Styli Simplieis fl- R. Selectissima exempla strii simplicis passim i venies, si de latinis Scriptoribus aureae Augusti aetatis sermo sit, in Caesaris Commentariis, in Cornelio Nepote, in Epistolis Ciceronis, in Terentii Comoediis, in Fabulis Phaedri, ac in Virgilii Bucolicis. Si do italicis scriptoribus dicatur in Speeulo Pen tentiae Iacobi Passavantis, in Vitis Sanetorum Patrum a Dominico Cavalca interpretatis, et sere in omnibus Scriptoribus Seculi XIV praesertim in Angeli Pandoliini libro de Regimine Domus. Inter poetas simplicitatis laude florent Torquatus Tassus in Bucolicis, Sanagrarius in Arcadia, Politianus, Alamannius, Oricellarius: nec in Aligherio, Petrarca, et Areosto pulcherrima styli simplicis exempla desunt. Ouodnam vitium occurrit quaerenti Styli simplicitatem'
B. Qui sugiunt et reformidant omnem in scrpbendo ornatum, nihil probantes, nisi planum, et humile , et sine conatu, in illum incidunt strium , qui siccus et exanguis, et aridus dicitur, qui nil sermo habet ornamenti, neque succi . Ita dum timent ne aliquando cadant, semper jacont, et ut ait Horatius in Epistola ad Pisones Serpit humi tutus nimium, timidusque procellae. In hoc enim dicendi genoro quod subtilitatem tenuitatemque consectatur, cavendum est, ne nimio Studio cxilitatem orationis imitari videamur, et dum vitiosa c0lligero metuimus, verum serm0nis Suceum,
259쪽
et sanguinem disperdamus. Denique in hoc suprema Iex habeatur, ut in ipsa tenuitate nil nisi politum, et urbanum, et elegans probetur, neque quod ineptum, aut politum est, simplex et subtile ducatur. Sunt qui cum inepte aliquid sicceque dixerint se simpliciter ingenuequo dixisse amrmant: at non ineptiis , sed munditie, non sutili, sed casto sermone stylus simplex alitur, propriisque Veneribus emicat, tanto venustioribus . quanto minus accersitis, in quo plus operae est certe, quam appareat.
Erempla SIyli Simplieis ad docendum. Ouaenam essa debet oratio Philosophorum' B. Quamquam enim et philosophi quidam ornato locuti sunt siquidem et Theophrastus divinitate loquendi nomen invenit. et Aristoteles Isocratem ipsum Iacessivit, et Xenophontis voco Musas quasi locutasserunt: et longe omnium , quicumque Seripserunt,
aut locuti sunt, extitit, et gravitate princeps Plat0
tamen horum oratio neque nervos , neque aculeos oratorios, ac forenses . habet. Loquuntur cum doctis,
quorum Sedare animos malunt, quam incitare. Sic do rebus pacatis, ac minimo turbulentis, docendi causa, non capiendi loquuntur, ut in eo ipso, quod delectationem aliquam dicendo aucupentur, plus non nullis quam necesse sit, sacere videantur. Ergo ab hoc genero non dissicile est hanc eloquentiam, de qua nunc agitur, Secernere. Mollis est enim oratio philosophorum et umbratilis. nec sententiis nec verbis instructa popularibus, nec vincta numeris, sed soluta
liberius. Nihil iratum habet, nihil invidum, nihil a-
260쪽
trox, nihil mirabile, nihil astutum: casta verecunda, virgo incorrupta quodam modo. Itaque sermo potiusquam oratio, dicitur. Quamquam enim omnis locutio oratio est, tamen unius oratoris locutio hoc proprio signata nomine est Cic. Orator g. II.
Quid est libertas 3 Potestas vivendi ut velis. Quis igitur vivit ut vult, nisi qui recta sequitur , qui gaudet ossicio cui vivendi via considerata atque proVisa est y qui legibus quidem non Propter metum Paret, Sed eas sequitur atque colit, quia id salutare maxime
esse judicat: qui nihil dicit, nihil facit, nihil cogitat
denique, nisi libenter ac libere: cujus omnia consilia, resque omnes quas gerit, ab ipso Procisiscuntur, eodemque reseruntur; nec est ulla res, quae plus apud eum
Polleat, quam ipsius voluntas atque judicium: cui quidem etiam, quae vim habere maximam dicitur, fortuna ipsa cedit: quae, sicut sapiens poeta dixit et suis cuique fingitur moribus. Soli igitur hoc contingit sapienti, ut nihil faciat invitus, nihil dolens, nihil coactus. Cic. II. QUID PRAEsTARE DEBEAT AMicus SCRIPTORI POETAE
Quintilio siquid recitares: eorrige Sodes, Hoc Hebat, et hoc: melius te posse negares, Bis terque expertum frustra: delere jubebat, Et male tornatos incudi reddere Versus, Si defendere delictum, quam vertere, malles, Nullum ultra verbum, aut operam insumebat inauem, Quin sine rivali, teque et tua Solus amares. Vir bonus ac prudens versus reprehendat inertes, Culpabit duros, incomtis adlinet atrum TranSverso calamo signum, ambitiosa recidet ornamenta, Parum claris lucem dare coget,