Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 1

발행: 1852년

분량: 356페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

291쪽

injussu vestro, non judicari de cive R., sed indietacausa civem R. capitis condemnari coegit. Tu mihi etiam legis Porciae, tu C. Gracchi, tu horum libertatis, tu cujusquam denique hominis popularis mentionem facis, qui nota modo suppliciis inusia talis, sed etiam verborum inaudita crudelitate, violare Iibertatem hujus populi, tentare mansuetudinem, commutare disciplinam conatus es I Nam haec tua, quae te hominem clementem, popularemqua delectant IIictor: manus: - modo hi ius libertatis, mansuetudinisque non sun Aed ut Romuli quidem, aut Numae Pompilii sed Tarquinii superbissimi atque 'crudelissimi regis, ista sunt cruciatus carmina, quae tu, homo lenis, ac popularis libentissiae commemoras. Caput obnubito Arbori infelici suspendito. Quae verba, Quirites, jampridem in hac Republica

non solum tenebris vetustatis, veruim etiam luce Iibertatis oppreMa Sunt.

DETESTATIO BELLI CIVILIS

Quis furor, o cives' quae tanta licentia ferri, Gentibus invisis Latium praebere cruorem' Cumque superba foret Babylon spolianda trophaeis AusoniiS, umbraque erraret Crassus inulta, 'Bella geri placuit nullos habitu ea triumphos' Ηeul quantum potuit terrae pelagique parari Hoc, quem civiles hauserunt sanguitie dextrael Sub juga jam Seres, jam harharus isset Araxes, Et gens si qua jacet nascenti conscia Nilo. Tunc, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi, Totum svh Latias Ieges cum miseris orbem, In te verte manus: nondum tibi defuit hostis. At nunc semirutis pendent quod moenia tectis Urbibus Italiae, lapsisque ingentia muris . Saxa iacent; nulloque domus custode tenetur, 'Rarus, et antiquis habitator in urbibus errat: Horrida quod dumis, multosque inarata per Rrinos Hesperia est, desuntque manus Poscentibus arvis;

292쪽

Non tu, Pyrrhe ferox, non tantis cladibus auctor Poenus crit: nulli penitus discindere ferro Contigit: alta sedent civilis vulnera dextrae. . Ex Lucani Pharsalta lib. I.

Et Paulus Segnerus in Concione 28.

Clie so pur sinalinente alcuni di VOi, non commossida quanto ho detio, vogitono an eo ra Perior giocondo trastullo seguitare ad offendere it loro Dio siticho maiyOtranno: deli atriae no, genussesso io vi supplico diuna gragia, la quale mi avete Per Ogni modo a concedere in guiderdone di quei non pochi sudori, cheio per via spargo, e di quegli ancora maggiori, ch'io Spargere Q, ed e, che almen per ossenderio andiate in Iuogo, dove la vista de' benesiri divini non vi rim- proveri 1 ingratitudine vostra. Ma dove andrete perornelle ville, ebe Dio per uoi lien lamite di tanti seu lii Ne glardini, che Dio per uoi lien vestiti di tantisorii Ne m siti, che per uoi Dio tien gravidi di tacite acque y Ne' campi che Dio per uoi tieti secondi ditante hiadet Nelle setve, che Dio licti per uoi popolate di tante seivagginei Ne mari, che Dio tieci per

uoi prooed uti di tante peschel Dove n atid rete, clieno navediate o quel sole, che per uoi splende si luminoso, O quei cieti, che per uoi girano si indefessit Nelle tenebre stesse v'o pur queu 'aria, che Per heneficio divino voi respirate. E questa sola bastera a condan narvi quando pecchiate dis leati, e disconoscenti. An date dove volete ., Misericordia Domini plena est terra: che e quanto dire: non ei in tutio ii motidoun tuo go a peccaro con glubilo ; Se Pur non Sietegiunti a si alta inumanita, che collochia te iΙ diletto vostro in offendere da per tutio chi pone ii suo daper tutio in henesi carui.

Et Dantes in carmino 6. Purgatorii inducit Sordei Ium ita loquentem.

. Alii serva Italia, di dolore ostello,

Nave Sen Za Docchiero in gran tempesta ,

Non donna di provincio, ma hordello l

293쪽

dueli anima gentii su cosi Presta, Sol per lo dolce suon della sua terra, Di fave al citradin Suo quivi sesta.

Ed ora in te non stanno Sen Za guerra

Di que chyun muro ed una fossa Serra.

Cerca, misera, intorno dalle prodeLe tue marine, e Pol ti guarda in Seno, S alcuna parte in te di pace gode. Che val perche ii racconciasse ii freno Giustiniano, se Ia sella d votat

Alii gente, che douresti esser divota, E lasciar seder Cesare in ta sella, Se bene intendi cio che Dio ti notat Guarda coin 'esta sera h satia sella, Per non esser corretia dagii sproni Pol cho ponesti mano alla predella. o Alberto Tedosco, cli' abhandoni Costet in c satia indomita e Selvaggia, E dou resti in rcar li suoi arcioni; Giusto giudicio dalle stello caggia

Sovra it tuo sangue, e Sia Duovo ed aperto, Tal che it tuo successor te menZa D'aggia:

Ch avete tu e ii tuo padre fosserto, Per cupidigia di costa distretti, Che 'i gi arditi deII imperio si a deserto. Vieni a veaer Montecchi e Cappelletti, Monaldi o Fillippeschi, uom Sen Za cura,

Color gia tristi, e cOStor con Sospetii. Vien, crudel, vieni e vedi la pressura De 'tuoi gentili, e cura lor magagne, E vedrai Santasior cona' e Sicura. Vieni a vedor la tua Roma che plague, . Vedova sola, e di e nolle chlama; Cesare Inio', perchh non in accompagnet Vieni a veder la gente quanto S'ama:

E se nulla di uoi pieta ti inuove, A vei gognar ii vien della tua fama.

294쪽

E, se licito m' o somnio Giove, Che sose in terra per noi croeissso Son ii giusti oechi tuoi rivolti altrove go h preparation, che neIPabisso Dei tuo consiglio sat per alcun hene

In tutis dan accorger nostro scissol

Petrarca denique in . celeberrima illa cantione ad Italiam ita principes Italiae vshementioribus figuris sublimique stylo alloquitur.

Vol cui sortuna ha posto in mano iΙ freno Delle helle contrade' . Di che nulla pieta par che vi Stringa, Che san qui tante pellegii ne spader Perche ii verde terreno Del barbarico sangue si dipinga Τ vano error vi lusinga, Poco vedete e parvi veder molio;

Che 'n cor venale amor curcule o sede.. ' Qual ptu gente possede, Colui piu da'suoi ne risici avvolto. o diluvio raccollo Di che deseiti stratii Per innondar i nostri dolci campii Se diale proprie mani- Questo n' avvien, or chi fia che ne scainpi 'Possuntne Agurae stylo sublimi obesse' R. .Possunt vel si nitas cumulatae, vel si longius productae, vel si vi et arte arcessitae. Νam Saepe gravi figurae, quae laudanda est, propinqua eSt ea, quae fugienda est, quae recto videbitur appellari, si superstua nominabitur. In hoc etiam obstat quidquid non ad uvat. Etiam si longius vehementior

295쪽

figurae producantur, oratio vanescit: quo enim vehementiores sunt affectus, ita breviores. Denique si figurae haud sponte et natura ipsa ducente in orationem veniant, inani suco sermonem pingunt, et dum vanitatem styli demonstrant, orationem ipsam extenuant et imminuunt.

De styli sublimitate per tropos illustriaque verba.

Quomodσ Tropi alperre po sunt stylo sublimitatem y R. Si nunc memineritis quid commodi orationi asserant Tropi, de quibus antea Ioculi sumus, facit: limum intellectu erit quantum in se habeant utilitatis et virium ad sublimitatem asserendam orationi Μetaphorae praesertim ex rebus illustribus desumptae mirum in modum faciunt ad styli granditatem, atque magnificentiam. . Aferus eaeempla velim . 'R. Virgilius uno verbo orationem magnificat in 4. Georgicorum libro dicens,

Caesar dum magnus ad initum

. Fulminat Euphratem bello hoc uno fulminat tanta sublimitate stylum exornat, ut pene ante oculos habeas non Augustum Caesarem, sed Iovem ipsum. Ita Cicero und et altero verbo extollit stylum dicens:

Hoc ipsum in quo exultat et triumphat oratio mea.

Et alio loco i

Parietes hujus curiae tibi gratias agere gestiunt.

Et Danies ut dicoret Latonam in Delo deposuisse

296쪽

270 Apollinem et Dianam, metaphora adhibita, nobilita

tem magnificentiamque et ulionis assecutus est.

Certo non si scotea si sorte Delo, Pria che Latona in let facesse ii nido A partorir Ii dιιe o hi dei cielo.

Et in carmine XI Purgatorii, in quo mirifice exponit illud dominicae Orationis: Panem nostrum quotidianum da nobis hodier C ei dei suo voler gli angeli tuoi

Fan sacrificio a te, cantando Osanna

Cosi sacciano gli uoinini de suoi. Du oggi a noi la quotidiana manna Senaa Ia quale in questo aspro diserto. A retro va elii Pici di gir si assanna.

In qua una voco quantum rerum quantumque ponderis Sit, non exponam; nemo enim est, qui nousentiat. Et ut Virgilium significaret. Or se' tu quel Virgilio, e quella fonte Clie spande di pariar si largo sumor i. Et alibi: -

Aliaque sexcentd in hoc Poeta maximo in mas. Videre est operae pretium quomodo Paulus Se-gnerus orationem amplificet sublimemque reddat una sublimi voce mis apto usurpala, in concione X. POSt- quam enim in gloriam Paradisi duxit animam electam, visuram coelorum magnificentiam; ita prosequitur. Chi mi avvalora it pensi ero, ch mi purga la linguasi obe io possa in parte spiegarvi quel, che Vedrcte Vedrete quello, che pago di s h medesimo h stato oneternita gena' alcun esterno intelletio che ii ricono-Sceme, nou Pero men beato, perche si Solo, non Peromen glorioso, Perclid si occuIto. Quello ved rete', che' Ia beatitudine universale di tutio te creature et quello

297쪽

Quello, che nou e ruat conten uto da verun luogo, esur di mora per tutio, quello clie non e ' Diat trascorso Per Verun Secolo, e Pure e Stato in clascuno

Vedrete in tui Ie persegioni tui te, non vedrcte in tuit' essere di veru na, e pero in tui Dou ved rete alcundilatio. In tui vedrete candore, ina non tinto di maC-cbia ; in tui bella , ma non soggella a Scolori inento ;in tui potenga, ina non Ombreggiata da emolo ; in tui sa-Pere, Ima non dipendente da magistero ; in tui bolatii, ma non sottoposta a Passioni; in tui SOStanga, ma nournescolata con accidenti; in tui vita, ina non dominata

beati I9 Vedrete DIO. Quid hoc magnificentius sublimiusque inveniri potest 2 quid eloquentius Qua suspensione vel apparatu ad illud sanctissimum verbum pervenit, in quo omnis sublimitas contineturi Mens quasi illius lumine ac splendoro vocis illustrata se miscet Superis, et tantum mirata p0rtentum gaudio gestit et exultat. g. VI. De stylo sublimi ab illustriore, et speciosiore orationis ambitu. . Quomodo sublimem stylum ellieere possumus illustriore periodorum ambitu' R. Periodum quadrimembrem dignitatem orationi addere, et si numeri accedant magnificentiam, nemo inficiabitur. Quare si oratio longioribus periodis distributa, gravioribusque sententiis reseria erit, et Mylioribus numeris exornata, magnificentiam quam

dam habebit, styloquo sublimitatem asseri e psierit.

298쪽

Sed caveant tyrones, ne periodum longiorem, sonitumque vocum credant, posthabita sententia, ad sublimitalem conducere, nam si sententia desit, erit voae, voae praetereaque nihil. Velim proferas eaeempla styli sublimis ab ambitu numerisque periodi. R. Ita Cicero sublimem reddit stylum alto di turnoque periodi . umbitu, aptis numeris exornato in oratione pro Marcello:

. Domuisti gentes immanitate barbaras, multitudine in- . numerabiles, locis infinitas, omni copiarum genere

undantes: sed tamen ea vicisti, quae et naturam, et conditionem, ut vinci possent, habebant: nulla est enim tanta vis, tantaque copia, quae non serio ac viribus debilitari frangique possit. Animum Vincere, iracundiam cohibere, victoriam temperare, adversarium nobilitate, ingenio, vitetule praestantem, non modo Extollere jacentem, sed etiam amplificare ejus pristinam dignitatem; haec qui faciat, non ego eum Cum Summis viris comparo, sed simillimum deo judico. Itaque , 'C., Caesar, I Ilicae tuae laudes celebrabuntur illae quidem non solum nostris, sed pene omnium tentium litteris atque Iinguis: neque ulla unquam a eas dε tuis laudibus conticescet. Sed tamen .eiusmodi res, nescio quomodo otiam cum leguntur, obstrepi clamore militum videntur, et tu brerum sono. At vero Cum aliquid elementer, mansuete, juste, moderate, SaPienter factum, in iracundia praesertim, quae est inimica Consilio, et in victoria, quae natura insolens et SuPerha est, aut audimus, aut Iegimus, quo studio incendimur, non modo in gestis rebus, sed. etiam in fictis, ut eos saePe, quos numquam vidimus, diligamus t Te vero,

Auem Praesentem intuemur, cujus mentem, Sensu Sque

et os cernimus, ut quidquid helli fortuna reliquum reipublicae fuerit, id esse salvum velis, quibus laudibus esseremusr quibus studiis prosequemuri qua benevolentia complectemur ' Parietes, medius fidius, C.

299쪽

sar, ut mihi videtur, hujus curiae, tibi gi alias agere

gestiunt, quod brevi tempore futura sit illa auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus.

Et Virgilius sublimitatem hanc styli eadem ratione

est assecutus Aeneid: lib. I. Lubi Iovem Veneri respondentem inducit. .i 'Parce metu, Cytherea: manent immota tuorum . Fata tibi r cernes urbem, et promissa Lavini. Moenia, sublimemque seres ad sidera coeli Magnanimum Aeneam: neque me Sententia vertit. II ic , tibi labor enim, quando haec te cura remordet Longius et volvens satorum arcana' movebo r ω' Bellum ingens geret Italia, populosque semces Contundet; moresque viris et moenia ponet, Tertia dum Latio regnantem viderit' aetas,

Ternaque transierint Rutulis hiberna subactis. 'At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo Additur IIus erat dum res stetit Ilia regno

Triginta magnos volvendis mensibus Orbes'. ' Imperio explebit, regnumque ab sede Lavini , . Transferet, et longam multa vi muniet Albam. . Hic jam tercentum totos regnabitur. annos Gente sub hectorea: donec regina sacerdos. Μarte gravis geminam Partu Lbit Ilia . prolem.

Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetus , . Romulus excipiet gentem, et mavortia condet Moenia, Romanosque suo de nomine dicet. His ego nec metas rerum, nec tempora PonO: Imperium sine fine dedi. Quin aspera' Iuno, Quae mare nunc, terrasque metu, coelum e fatigat, Consilia in melius reseret, mecumque fovehit Romauos rerum dominos gentemque togatam. Sic placitum. Veniet Iustris labentibus aetas, Cum domus Assaraci Philuani, clarasque Mycenas Servitio premet, ac victis dominabitur Argis. Nascetur pulchra Troj nus origine Caesar, -

Imperium Oceano, famam qui terminet auris,

300쪽

Iulius, a magno demissum nomen Iulo. IIunc tu olim coelo spoliis orientis onustum Accipies secura: vocabitur hic quoque votis t. Aspera tum positis mitescent saecula hellis, Cana Fides, et Vesta, Remo cum Patre duirinus Jura dabunt: dirae serro et compagibus 'aretis Claudetitur Belli portae: Furor impius intus,

Saeva sedens su Per arma, et centum vinctus alienis Post tergum nodis, fremet horridus Ore cruento.

Torquatus Tassus mirabili periodorum textura magnificum emeit stylum in prooemio orationis illius, quam inscripsit - Risposta di Roma a Plutarco ut videre erit ex paucis, quas exempli gratia reseremus. Hoc unum dicemus, Tassum in soluta oratione mirifice stylum attollere hac periodorum magni si centia ct gravitate.

Ιο Soglio at una volta, perla nota delle esse Pre- Senti, o per I 'insolenZa delle Duove, ripensare a quelledegit antichissi ini tenapi, ed innalgare quasi me SteSSO .colla contemptagione da queli in si ino grado di stima, net quale mi tione oppresso o Ia fortuna comune di questo secolo, o la mi a propria avversita: cd inquesta giuisa considerando, henche io sia motio dub-bioso dei mio stato, ho satia non dimeno certa delibe- ra Zione, e conclituso si a me stomo che se Ie Repu

gloriosi potessero cosi . in sieme contendere delia Prima Ioile, come gia Da loro garogo arono delia SOmma Poten Ia, non estimerebbero me no questa DuOVagloria colla ragione ricercata , . che queli antica Vittoria colle surre acquistata;.angi non attramente i costumi contrai costumi, o I animosita contra I animosita, e gli argumenti contra gli argonienti Sarebbero Ordinati, di quello che gia lassero gli uomitii agit uomini,

o i cavalli a ' cavalli , o Ι' arme ait 'arme OPPOste, e collocate Deli' ordinanetae tanto sarebbe da clascuna Parte iI desiderio di fovrastare, e tanta da tuiti i lati

SEARCH

MENU NAVIGATION