장음표시 사용
301쪽
Ia cupidita di trionsaret E niun campo, per mio a
viso, Si potrebbo Paragonar con questo. Non quel di Tebe, dove fu negata a morti la Sepultura ; non queldi Troja ove su venduta con egunt crudelia, non couavarigia, senZa dubbio , pili imitata. Non te solitudini de gli Sciti, nolle quali la picta constrinse la bar-hara Dagione a disendere i sepulcri de' maggiori ; non Ie campagne, in cui Ciro sagio col Sangue la rabbiadi To iniri; non Ι' alti e samose per la vittoria, e Perla morte di uti altro Ciro; non Terino pile, non Maratona, non Leutra, non Mantinea, non Granico ola terra cli egit divide: non il glogo dei Tauro, nonii monte Caucaso , nou Ie areiae mal passa te da Cain- bise; non Isso, non altro testimonio det valor d'A- Iessandro; non Allia, non Trebbia, Don TraSimeno, non Canne, iton it paese di Cartagine, che si tinsedet sangue Asricano, quando Annibale su vitato da
Scipione, e Ia moltitudine discorde di vari popoli daIla Virtu Romana su superata; non i campi Ellippici,' o Farsalici; non Ι' Africa medesima, Per cui uri attra volta deli' impero dei mondo su conabattuto, ed il DO- me satale di Scipione cedette, come te attre cose, alia fortuna di Cesaro vitiori OSO. E quat sarebbe questo campoy edin quat parte delia temra Si troverebbe r Quollo se io non sono errato che da Platone e chia malo it campo delia verita, ii quale epiutiosto celeste, che torreno, ed an Zi divino, che u-mano dourebbe essere vi putato: in questo non Sarehbe Ogiudici it caso e la sortuna, che spesse volte dannota sentenZa in lavore deIIa parto Peggiore, ina chisu ole delle cose contrarie pili diri ita mente giudicare.
Et Tassus idem in primo libro septem dierum mundi, poema equidem legendum bisque quaterque,
qu0d non sino pudore fateor in Itali vel sunt obliti,
vel parum legunt. - mPadre dei Clelo, e tu det Padre Eterno Eterno Figlio, e non creata Prole
302쪽
Deli' immutabit mente unico Paris: Divina immago, at tuo divino memFOEmal; e Iume pur di Iume ardente: E tu che d ambo spiri, e d' ambo splendio di gemina Iuce accesO SPirto,
Che se' pur sacro Iume, e Sacra fiamma, Quasi lucido rivo in chlaro sonte, E vera immago ancor di vera immago, In cui se stesso 'I primo esempio agguasta,
Se dir conviensi e triplicato Sole, Clie Paline accendi e i puri ingegni illustri:
Clie ire sante persone tu un congiungi: Dio non solio go, in cui s' aduna 'Ι tutio, Che 'ti varie parti pol si acema e sparge, Termine ae infinito alto consigito E deli' ordino suo: divino Amore, Tu dat Padre, e dat Figlio in me discendi, . . E Nel mio core aΙberga: e quinci, e quindi' Porta te graetie, e inspira i sensi, e i carmi,
Maravi glioso, e I magistero ad uo Di questo allor da voi creato mondo In sei giorni distinio.
Quid illustrius vel magnificentius hoc carmine2 Legimus nugas canoras, haec autem divina carmina praetermittemus ΤS. VII. .Num aliunde stylus sublimis ellietatur. Num aliis eae fontibus sublimitas styli oriri potestpB. Ex aliis sontibus haurire possumus styli sublimitatem, quos Longinus praetermisit, sed magni momenti sunt. Silentio enim sublimitas oritur, et sim- plici gravissimae rei enuntiatione. Haec duo nescio
303쪽
quid mirifiei orationi asserunt. Quid enim in omnire poetica sublimius loco illo Homeri in Odysseae libro XI. quum Ulysses in Inseris longa oratione animum Ajacis studet sibi conciliare, et ille memor judicii Achivorum spretaeque virtutis suae torvos tenens oculos, gressusque nullo responso dato avertit Huc age, jam nostras audi, rex inclyte, voces o propior, validosque domans in Ρectore metus Comprime. Sic fanti contra nihil ille; sed atri Turbidus horrentes Erebi discessit ad umbras.
Quem locum pari felicitate et splendore Virgilius imitatus est in lib. 4. Aeneid. et ubi Dido ab Aenea in Elysiis exorata nullum lacit responsum, et indignata alio se proripit:
Talibus Aeneas ἀrdentem et torva tuentem Lenibat dictis animum, lacrymasque ciebat. Illa soΙo fixos oculos aversa tenebat: Nec magis incocyto vultum Sermone movetur, Quam si dura silex, aut stet MarpeSi a cauteS. . Tandem corripuit sese atque inimica refugit In nemus umbriferum.
Et Horatius hac arto in sublimo se extollit in Odez. Epodi ad Romanos r. Furor ne coecus, an rapit vis acrior An culpat Responsum date. Tacent, et ora pallor albus inscit, Mentesque Perculsae StuPent.
Et Danies quoque silentio orationem sublimem es.
Simplici etiam cujusquam magnae rei enunciatione, nulla arte adhibita, exoritur sublimitas, ut in illo
Genesis: Fiat lux, et sacta est lux.
304쪽
Nam his paucis Vocibus portentum quodnam mirineum inest: quo enim tempore omnipotens rerum omnium creator Deus, lucem esse jubet, et lux adest: ita ut non solum nullo temporis spatio intermisso, sed uno horae momento, et Deum jussisse lucem esse, et lucem suisse menio concipias.
Quo in loeo vel infinita creandi polentia in illo, vel obediendi celeritas in hac plane patet. Adde ex hac ipsa simplicitate perspectum esse nullo labore,
nullo tempore, nullo studio rerum omnium parentem quaecumque in sua voluntale sint, repente producere, et ab actu voluntatis ejus omnia creata vel creanda pendere. Quanta rerum magnitudo, quantum sententiarum pundus brevibus simplicibusque verbis eontinetur Ouaenam sunt styli sublimis potiora eupita fB. Non dubitem assirmare aria esse potiora ea' pila, nempe sententiam, motus animi, et imagines caelera quoque utilia Sed rariora. .
Quaerenti stylum sublimem quid oblidit 'B. Tumor: sublimilati enim propinquum esse i morem et sucum, quae maximo fugienda sunt, nemo non Videt. Nam ut corp0ris bonam vathludinem tu- Inor, et sucus saepe imitantur; ila gravis oratio imperilis videtur ea, quae turget, et irassata est, fucoque oblita: undo oritur strius ille, qui verbis et sententiis supra m0dum inlumescit, et ut eum Horatio dicam Projicit ampullas, et sesquipedalia verba.
et ille qui suco ementitum colorem simulat. In haec genera qui declinant specie gravitatis, Van0que artis lenocinio saliuntur, et ut ipse Η0ratius dixit: - Nubes et inania eaptanι Claudian
305쪽
27s ut magnificentius exordium saceret Poemali suo de Raptu Proserpinae, professus grandia hoc modo
iurget. Inserni raptoris equos, amataque curru Sidera Taenario, caligantesque prolandae Iunonis thalamos audaci promere cantu Mens congesta iubet.
Plerique interdum minimis etiam inventiunculis gaudent, quae excussae risum habent, inventae facie ingenii blandiuntur, quod videre licebit ex Hispani cujusdam distico pro lanere Caroli V. Imperatoris.
Pro tumulo Ponas orbem, Pro tegmine coelum, Sidera pro facibus, pro lacrimis maria.
Vitiosum est, ait Fabius, et corniptum dicendi M-nus, quod aut verborum licentia resultat, aut puerilibus sententiolis la civit, aut immodico tumore turgescit, aut inanibus locis bacchatur, aut casuris si leviter excutiantur flosculis nitet, aut praecipitia pro sublimibus habet
. DE ARΤE COMPARANDI STYM SUBLU ὲIS, DE USU TRIPLICIS STYLI: DENIQUE DE PROLIXITATE ET BREVITATE
Ouonam paeto eoncillari poterit stylus 3ublimis R. Duobus potissimum rationibus. 1. Si nobilissima quaeque rei de qua loqueris adjuncta, seu circum flantias consideres, illamque inspicias, qua Parte. illustrior est atque speci0sior, caetera vero sileas, atque dissimules. 2. Styli magnificentiam facito consequeris, si legas assidus auctores eos, Pu
306쪽
grandiloqui, ut ita dicam, suere, cum ampla sententiarum gravitato, et majestate verborum; cujusmodi sunt Cicero, Catilinaria secunda, Philippica secunda, in Verrem, in Pisonem, pro Milone, praecipue sub finem: Virgilius praesertim Aeneid. lib. 2. 4. et 6. Horatius in Odis gravioris argumenti, Sallustius in Historiis, et Livius praesertim in concionibus. Ex Italis scriptoribus vero magnificentiam et sublimi talem styli invenies in multis ligherii locis, praecipue in Paradisi Cantico: in gravioribus Petrarcaecantionibus: in Tassi Torquati Solrma liberata: etsi de Oratoribus dicas, in Ioann. Casa orationibus, in Pauli Segneri concionibus saepe enim sublimia appetit) et, in scripturis solutis Τorquati Tassi, quae mirum in modum magniloquentia quadam et gravitato styli multas alias antecellunt. De usu triplicis styli, seu Charactere.. Ouandonam utendum est stylo simplici, aut medioeri, aut sublimi' .
R. cum tria sint oratoris officia, docere, dele-
ctare, et movere, stylo simplici utetur ad docendum, 'medideri ad delectandum, magnifico vero ad movendum, et ad allectus concitandos. Praeterea stylus limplex seu insimus convenit comoediis: magnificus aptus est tragoediis: mediocris vero 'in historia est adhibendus: quamquam caesar simplicem potius quam mediocrem Aulum usurpa-Vii; quod nempe commentarios potius scripserit quam Historiam, ut notat Tullius in libro de claris
307쪽
Item Bucolicis, et Eclogis accommodatus est strius simplex: Georgicis convenit strius medioeris: Epico vero Poemati, cujusmodi est Maronis Aeneis, aptus est stylus magnificus: quod triplex diserimen in Virgilio licet animadvertere. Quamquam haec omnia genera non raro miscet in ipsa Aeneide, et simplicem
stylum adhibet in libro quinto, ubi de Iudis agit, et medioerem in libro primo. Idem plano dicito de
Comoediis, quae altius assurgunt aliquando, ut monet Horatius in arte Poetica. Interdum ramen et vocem comoedia sollit, Iratusque Chremes tumido delitigat ore. Ouinam stylus eaeteris duobus est anteponendus' B. Stylum illum esse caeteris anteponendum, a
firmem, non qui sublimis sit, aut cuiuslibet alterius generis; sed qui ad rem de qua agitur, maxime sit aptus, ita ut quemadmodum loquitur Tullius . m 9na graviter, medioeria temperate, humilia subtiliter Uperat. a Velim ab eremptis evnoseere quid inter as hi tres styli differant. R. Diximus' jam stylum simplicem nullis motibus
exagitari, et mente quieta res exponeret mediocrem suavibus quibusdam motibus tentari: sublimem vehementioribus assectibus et mentis concita- . lionibus turbari: quibus positis consequens est, ut res exponantur vel tenuiter, Vel moderalis figuris,
vel vehementioribus. Hoc videre erit ex his tribus Virgilii Ioeis dolorem significantibus. Pastor Corydon in Ecloga 2. fastidia Alexis dolens, et coeco captus amore ita aegritudinem animi ostendit.
Inter densas umbrosa cacumina sagoS
Assidue veniebat, ibi baee incondit. solua
308쪽
Montibus et silvis studio laetabat inanio crudelis Alexi, nihil mea carmina curas, Nil nostri misererer mori me denique Coges.
Nuda rerum narratione, nullo schemate, simplicitato ipsa hic locus se commendat. Sed Poeta idomui aegritudinem animi Orphei eonjugem lugentis significaret, temperato usus stylo ita dixit
Ipse cava solans aegrum teStudine amorem, Te, dulcis coniux, te solo in litore secum, Te veniente die, te decedente eanebat.
Hoc modo per Apostrophem, Exclamationem, Repetitionem stylum paulatim attollens Orphei moerorem suaviter indicat. Verum cum Didonis dolorem oculis subjicit, sortihus schematibus , altaque eloeulionis poeticae vi ita irrumpit.
Quis tibi nunc, Dydo, cernenti talia sensus rQuosque dabas gemitus, cum littora fervere Iale
Prospiceres arce ex summa, totumque videres Misceri ante oculos tantis clamoribus equor' Improbe amor, quid non mortalia pectora cogisl Ire iterum in lacrymas, iterum tentare Precando Cogitur, et Supplex animos submittere amori, Nequid inexpertum frustra moritura relinquat.
Vide quanta figurarum copia hic locus abundet, Apostrophe, Interrogatione, Hypolyp0si, Epiphonemate, Repeliti0ne. Vide quantum asSurgat oratio, aS- sumptis a passione ipsa viribus, et coloribus. Certe hic Superiores, quos monstravimus, l0cos, magni si-centia, et sublimitate longius supereminet.
Quomodo poterit sublimis stylus mediocris fieri, aut simpleae' B. Sirius sublimis mediocris erit si, Vehementioribus molibus animi sedatis, temporate discurrat:
309쪽
283 mediocris erit simplex si amota omni concitatione animi, placido quieteque fluat. Nil, ita vivam, hoc Livii loco sublimius, in quo Pacuvio patri hortanti ut Annibali parceret, ita Perolla respondet.
o Patria, serrum, quo pro te armatus hanc arcem defendere volebam, hosti minime parcens, quando Pater extorquet, accipe.
Mediocris erit si temperato animi motu dixerit:
Ego serrum quo armatus pro Patria arcem hane dein ' sendere volebam hosti minime parcens, quando Pater extorquet, Ponam.
Simplex denique esset si nullo animi motu dixisset:
Pater mi, quando tu serrum extorques, quo armatus Patriam defendere volebam, Annibali hosti minime Parcens, ego libenter Ponam.
Caesar dum magnus ad altum Fulminat Euphratem helio
dixeris dimieat Euphratem bello sirius ex sublimi mediocris aut simplex erit. Sed ut haec doceamus, ne putent tyrones tres strii gradus posse temere permutarit nam chara - cter scriptionis unus est, nec potest in oratione alius fieri. Nos ita rem exposuimus ut discant quomodo stylus expendendus sit, et quomodo sublimitatem invenire possint ex comparatione locorum inscriptis vel Ciceronis, vel Virgilii, ut caeleros mittam.
De brevitato eι proliaeitate Styli. Et stylum sublimem obtineas , praestabitne uti brevitate, an potius erit uti proliaitasest B. Utraque res, si suo loco et tempore cadat,
310쪽
optime cadet. Νam interdum brevi sententia veluti sulmine percutis, interdum etiam susiore stylo molius animum mulces. Sunt quae brevitatem styliamant, sunt quae disrusionem quamdam, quam amplificationem vocavimus. Plures sunt eloquentiae facies , ait Fabius 3 sed stultissimum quaererer ad
quam recturus Se sit Orator, cum omnis species, quae modo recta est, habeat usum. Utetur enim, ut res exiget, omnibus: nec pro causa modo, sed
et pro partibus causae. Ouid eommodi alberi brevitas orationi rR. Vim quamdam brevitati concedimus, et virtutem styli esso dicemus si recidat omnia, quibus sublatis, nec . cognitioni quidquam, nec utilitati do- trahatur , et paucis multa dicat; ut Laconibus in more positum fuit, unde etiam stylus perbrevis et acutus nomen duxit. Quam laconicam breviloquentiam mirifieo expressit Caesar in laureatis suis ad senatum literis, victo Pharnace Ponti rege, Mitr
Porro brevitas illa loquendi imperii quiddam habet,
ideoque aptissima est minantibus, mirificeque prο-dest .ad animos perterrefaciendos. Nam ut in tenebris magis timentur omnia, quam in luce: sic illae orationis quasi tenebrae terribiliora reddunt ea , quae proponuntur, inquit Muretus in variis lecti nibus. Idque ut opinor, sequuti sunt Lacedaemonii, cum ad Philippum, interposita nescio qua OD sensione, bellum minaciter intentantem ita scripserunt i. Lacedaemonii Philippo: Dionysius Corinthi.