De Romae veteris muris atque portis

61쪽

satis sit certum, egregie confirmatur iis, quae idem poeta scribit

lib. II, 17.

Tonstris Suburae faucibus sedet primis, Cruonta pendent qua si ella tortorum, Argique letum mullus obsidet sutor De Subura enim nemo dubitat, quin suerit inter Esquilinum, I iminalem et quirinalem, quod testatur in Super nomen aedis S. Agathae in Subura; qui locus verissime dicitur esse post rum Nervae et Pacis circa basilicam Constantini) templum. Primae vero Suburae fauces recte videntur circa ea loca poni, ubi Esquilinus mons et Quirinalis collis prope concurrunt; quare quum Λrgileti principium sit apud fauces Suburae, inlima pars

ad forum Romanum, clare apparet, hoc nomine eum locum appellatum esse, qui a Quirinalis c0llis radicibus in forum et Capitolium vergit. Magnam eius partem imperatorum sora occuparunt, et videtur nomen illi tantum mansisse parti, quae post Nervae et Caesaris sora et Pacis templum fuit. Ita necesse eSt Statuas, nisi aut duplex Λrgiletum, aut duplicem Suburam 'suisse malis; siquidem ista sic reciprocantur, ut si ad theatrum fuerit Λrgiletum, ibi et Subura, Si, quo diximus loco, Subura, ibi et Argiletum fuerit. Ego vero, si quis geminare alterutrum locum Velit, eum non moror; nugas atque ineptias esse dicam. Unde igitur factum existimemus, ut Servius Ianum nisi ou tem ipsumque Λrgiletum ad theatrum Marcelli esse diceret Nempe suit et alterum Iani templum, quod illo in loco Struxerat C. Duilius bello Punico primo. Reficere coeperat AuguStus, dedicavit Tiberius. Tacit. An n. li, 49. Iuno templum, quod opudiorum olitorium C. Duilius struxerat, qui primus rem Romanum prospere mari gessit triumphumque navalem de Poenis meruit. Huius templi meminit Festus p. 285 Milli. Π ligioni est quibusdam porta Carmentali egredi et in aedo Iani, quae rat extra cum, Senatum haberi: quod ea cyr Si

45) Non est tacendum, in inseriptione apud Marinum ire dei fratelli arvuli. I. p. 347.), Ore t l. l. n. 8. Suburae maioris me uti nem fieri. Fuit igitur et minor, quem luisse vicum in iisdem locis 1 actio tibi persuadebis. Caeterum ubi ubi fuerit nostra non interest; Martiali

enim Subura sub colle Quirinali dicitur, tu quo ipse habitabat.

62쪽

sex et trecenti Fabii Qpud Cremeram omnes interfecti sunt, cum in aede Iani S. C. factum cSSet, ut proficiscere ulur. Illud in Fastis Capranicorum a. d. X l lius. Sept. notantur sacra: Iuno ad G utrum Marcelli. Caeterii in Festus loto coelo erravit. Neque enim post Fabiorum cladem tota Carmentulis porta scelerata est habita, Sed deXter tantum eius, per

quem illi exierant ianus sive fornix; qua de re cf. L i v. II, 49. Ovid. Fast. II, 20l ubi vereor ne deteriorem Scripturam revocarit Merkelius) 'D. Neque in aede Iani illud S. C. saetum, quantum e Livii narratione intelligitur; neque ante C. Duilium id templum fuisse proditum est. Quod quale luerit nescimus; nisi simulacrum Iani ibi non fuisse demonstrant verba vid. Fast. I, 257. Nam quod apud Plin. XXXVI, 5. n. 28. Ianus pater in suo templo ab Au usto dicatus dicitur, id perlinere ad Ianum nisi outem Numae vel inde colligas, quod a Tiberio demum tribus annis post mortem Augusti Iani templum apud forum Olitorium dedicatum est. Λliter Sanc statuit Mer-

helius, Prolem. ad 0vidii Fast. p. CCLXIII. ; sed eum de

templis Iani errasse ostendam, quum de porta Carmentali milii dicendum eril. - Ηinc ille Servii error. Esse Iani templum ad theatrum Marcelli noverat, Simul autem legerat Numani Ianum dedicasse ad infimum Λrgiletum: non mirum eum locorum ignarissimum de Λrgileto apud forum O litorium cogitasse. Num quid causae est, quin totam illam de Iano Numae ad Marcelli theatrum sabulam explosam atque eiectam dicamus rNihil video esse; nisi praevertendum mihi est, quidquid telorum a Servii patronis tu me dirigi possit. Nimirum commemoratur Argiletum etiam a Varrone, atque inter ea loca, ex quorum vicinia coniecturam quis fortasse faciat de regione, qua suerit. L. L. V, 32. p. 157. Verum ex hoc Varronis loco nemo argumentum petet, ni Si qui non perspeXerit, quae sit scriptoris in explicandis Dominibus ratio. Qui quidem minime id agit, ut Ciceroni, quasi ignaro, certis regionibus Urbem describat et singula loca certo ordine recenseat; sed ea capitulatim adtingit, quae generis Similitudine coniuncta Sunt. Itaque

4s) C s. quae infra dicuntur de porta Carmentali.

63쪽

- 59 primum de foris et macellis agit; deinde de arce et carcere quoniam arcet utrumque); tum de arbustis; de circis; de iis quae sunt comitii. Iam transit ad loca latius patentia, quas regionessere dicimus: in his nominantur Lautolae quae et ipsae suere ad Ianum Geminum), Λ equi melium, Λ d b u s l a G a l-l i c a , Doliola, Argiletum. Deinde clivos ac postremo vicos quosdam recenset. Vides igitur, non magis ad Argiletum pertinere Doliola, quam clivum Publicium ad Capitolium vetus aut ad Lauretum Fagulat. Perspexerat hoc eX parte Mi illertis ad 3. 152.), nisi quod nescio quem tamen Ordinem Varronem seculum esse paullo post statuere videtur . Ib7.). De Λrgileto vero erravit. Verba eius haec sunt: ,, De Λrgileto inulla sis. Ex Virgilio tamen, Λ n. VIII, 345., inter Τarpeiam rupem et Lupercal suisse intelligitur; neque id refragatur

ordini locorum, quem Varro sequitur. Ergo postremo poetam audiamus, quem mihi non adversum sed propitium esse intelligo. Sunt autem versus hi: Vix ea distar dehinc proς essus monstrat et aram, Et Carmentalem Romano nomin PO lam. Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer Axylum Notulit, et gelida monstrat sub rupe Lupercal, Parrhasio dictum Panos de more Lycaei. Nec non et Sucri monstrat nemus Arxileti

Testaturque locum, et letum docet hospitis Anxi. inc ad Tarpeiam xedem et Capitolia ducit et c. I tune ergo inter rupem Tarpeiam et Lupercal Argiletum, quum ab ara Carmentae, quae fuit sub rupe, Veniens primum Lupercal, deinde Λrgiletum monstraverit Z Immo a Lupercali, cuius inter aedes S. Theodori et S. Mariae Liberatricis suisse videtur locus, in forum descendendum erat, ubi aditus esset ad Capitolium. Eo eunti contra et proximum quidem suit Λrgiletum, siquidem in infima eius parte stabat Ianus, fori accola. Ianum tibi ni frontem apud forum Romanum constitui; sed accuratius templi portaeve locum a me desultum iri nequidquam sperabis. Quod si fieri oporteret, dicendum foret autea de Lau- lolis et obscura illa tabula, quam reserunt Ovid. Fa St. I, 26l sqq. Macrob. Sat. I, 9. Serv. ad Virg. Λen. I,

64쪽

- 60 295., tum de curia, de Tribus salis, de basilica Paulli, de toto

denique soro Romano. Quae quidem quamvis copiose dicerem,

si res p0Stularet, nec timerem, ne nimium multa complecti atque ab eo, quod pr0p0Silum eSt, longius aberrare dicar: priaesertim quum operae parcere p0SSim. Dico enim totam quaestionem a meo instituto esse alienam, qui persuaSum habeam, portam Ianualem nunquam lutSSe. Ac ne quis putet, me contra

Varronis auctoritatem pugnare Velle, ita potius existimet, Iani templum, quod pervium eSset semperque paleret, portae insta r, aditum vero ea in Urbem nunquam luisse. Quid enim Z quum

collem quirinalem et Capitolium Sabini, Palatium et Caelium ut aiunt) R0mani implessent, quibuscunque post pacem sinibus

urbem terminatam statuamuS, non in media urbe Ianum esse

necesse erat, qui staret in Dror Λt ingeniose rem sibi expedire praeeunte Niebulirio visus eSt Bunsenius. Non enim post loedus urbes coniunctas esse, sed pacatas quidem et socias iuxta, moenibus autem diremias fuisse. Propterea institutam esse illam inter urbes portam, quae belli tempore pateret, ut invicem opem sibi serre possent, pace restituta clauderetur, ne inter populos vixdum conciliatos risae et dissidia orirentur. Audio; sed praeterquam quod plerique omnes Ianum Numae acceptum reserunt, quo tempore una fuit trbs, lateor praecipue me mirari situm

portae . quae enim eius patebant Valvae, earum altera, ut Ianus ipse, orientem Spectabat, altera occidentem, quum Romanorum urbs meridiem versus, Sabinorum a Septemtrione esset. Quare manifestum puto esse, hanc quidem portam nullo modo potui SSe communem utriusque urbi S aditum esse. Quin politis

concedamus, templum illud semper apertum et per tum vulgo eadem ratioue portam dici solitam, qua alii sui uices et laui, qua de re infra plura dicentur.

Restat, ut verbo Saltem, ne insciens praeteriisse dicar, portae Pandanae mentionem faciam. IIanc Roma antiquiorem, Saturniae scilicet urbis ipsamque Saturniam olim dictam scribit Varro L. L. V, 7. p. 43 Sp. eademque Soliv. I, 13. Ex quo nihil amplius discimus, nisi suisse eius nominis in Capitolino monte veterem fornicem. Longe alia tradit 1' o

lyaenus, Strat. VIII, 25. Fuisse quippe tuter laederis

65쪽

quum temerarium putassent Romani, ut religione lamen se solverent, factam esse portam in praeruplo monte: ινα δὲ κατασδε συνθικας απαντα ποιῆσαι δοκοῖεν, ἐπὶ πίτρας ίπροσβατου πυλην ἐνεωγ πίννην κατε G υασαν. Forsitan eodem Spectant, quae leguntur apud Paul. Dia c. p. 220 Milli. Pun- una porta dicta est Romuse, quae semper pale 'et. Caeterum assi mare non ausim, an aliquo modo huc spectent quae de occu

eiusmodi sunt, ut confudisse eum res diversissimas credam. Nam Carmentalis porta a Pandana certe alienissima est, nec credibile eam priscis temporibus patuisse. Dc Si pii MONTIO.Λntequam de moenibus a Servio Tullio Urbi et rcumdatis dicam nam quae Tullo Hostilio et Meo regibus aeta narrantur, ea ut inceria praetereo - eXplicandum milii est vetustissimum Septimoulii nomen, de quo quum abunde egerint Niobuli rius, Bun senius et M si ii erus μ', paucis ego possum defungi. Appellabatur autem hoc nomine dies, quo in septem montibus, aut potius septem Urbis locis sacra sebant, unde apud Suetonium, Domit. 4. septimontiale suorum dicitur. Ac plerique quidem scriptores, quum septem pariter montibus Urbs

conlineretur, eam nominis causam sui S Se reserunt. Inter quos

ipse Varro L. L. I l, 3. p. 206 Sp. Dies Septimontium nominatus ab his septem montibus, in quis Sila Urbs est; ferme non populi, Sed montanorum modo, ut Psanalibus, qui sunt alicuius p i. Eodem speciant Plutarch. qua e st. Rom. 69. το δὲ Σεπτομουντιον αγουσιν ἐπὶ τ0ν Γβδομον λυτον

66쪽

oditor, mira quaedam inculcans, quae qualia Sint videamus. Eleuim miror primum, qui Sit iste Cistius mons 3 nam pro Cispio haberi non potest, quoniam haec Esquiliarum pars fuit, quas secutido iam loco nominatas videmus. Deinde multo magis admiror, quod Ianiculus, ad Λugusti certe aetatem ab Urbe exclusus, inter septem montes esse dicitur, Caelius aulem et Quirinalis excluduntur. Postremo totus perturbor, quum Ianiculum montem Tiburtinum dici video. Λn etiam Itomae mons Tiburtinus 3 Quis hoc unquam nomen audivit 3 Intino ita potius expleri lacunam oportuit: Παλ ασῖνον, 'Eσκυλιον, Tαρπν ον,

/t ιναλιον. quaeris quo iure Caelium ego montem Tiberianum dictum assi me in 7 Colligas hoc licet e Suet. Tib. 48. ubi haec: Publice muni icentiam bis omnino exhibuit: proposito milli HS gratuito in triennii tempus: et rursus quibusdam dominis insularum, quae in monte Caelio dos rarant, prelis rest luto. - quod tumen ben scium tanti uestimarit, ut montem Coelium oppellatione mulata vocari Amustum iusserit. Paullo aliter Tacit. An n. IV, 64. Adduntur sententiae, ut mons Caelius in posterum Augustus reppellaretur, quando cunctis circum sagrantibus sola Tiberii e sigies sila in domo Iuniis natoris inviolata mansisset. Quamquam igitur Tacitus et Suetonius Λugustum montem appellatum iussu Tiberii narrant, neque vulgare hoc nomen factum unquam videtur, sed paullo post abiectum, tamen credibile est, Lydum, quem variis admodum usum esse libris constat, in aliquo exemplari reperisse Caelium a Tiberio cognominatum esse. Eo enim ducunt primae nominis literae, et Caelius cum quirinali in Septem montium nu

merum restituatur neceSSe eSt.

67쪽

- 63 Verum ad illos septem, in quibus Urbs sita est, montes, Septi in onlii nomen nihil quidquam attinere, apparet ex iis, quae secundum Λulistium Labeonem Festus tradit p. 348 Milli. Soptimontis, ut mit Antistius Labeo, hisce montibus ferino. Pulutio, cui sacrificium quod si, Polutuor dicitur. Voltu . cui item suci ilicium. t mutati, Suburae, Cermalo, Oppio. Coelio monti, Cispio monti. Alter Festi locus p. 340. muli-lus lotus. Habes autem apud eum non Septem, Sed octo montium nomina, quare dii ebulli ius omitti Suburam praecepit, quem primum seculus Bun senius rectius postea Caelium eiecisse videtur. vid. Mulier. p. 34l. - quamquam igitur seriarum hoc nomen est, tamen suspicatus est Niebubrius, idem pertinere

ad ambitum t rbis, qui ante Servium fuerit. Nihil ausim assii mare in re tam obscura; nisi id miror, quum Servius addidisse urbi Esquilinum montem tradatur, quid sit quod Oppius ei Cispius montes, quae extremae Esquiliarum sunt partes, in Septi- montio Servio antiquiore suisse dicantur. Neque lam levi contentione infringi posse videntur, quae produntur a Festo p. 32 l. Sucroni oppellati sunt Imalo orti, qui ex Septimon-lio Lixuros Siculosque exmerunt, num P re sucro nati erant. - aeterum fama de Septimontio pervenisse videtur

ad Servium qu0que, quem vide, ad Λ n. VI, 784.

Dr MorΝIBUs PORTISQUE SERVII TUI LII. Addidit Tarquinio Prisco, quod in ullis, ut operis magno animo coepti gloria non ad ipsum, sed ad eum perveniret, qui inchoata nec tamen absoluta perfecisset. Qui enim nunc maxime Servii Tullii dicitur murus, eum a Tarquinio Urbi circumdatum

aut certe exstrui coeptum veteres scriptores minime dissilentur. Inter istos Dionys. lIl, 67. his usus est Verbis: και πιὶ τείροὶ τῆς πολεως αυlo Gχίδια κ cra φαυλα ταῖς ἐργασίαις οντα πρωτος ἐδοκίlt ασε λίθοις α/ιαξιαίοις ειργαρο ενοις προς κανονα κοῦ cet ασκευα ειν. unde, quantum ipse perfecerit et quid reliquum secerit success0ri, non apparet. Livius parasse quidem Tarquinium murum circumdare Urbi ait, sed totum opus

in Servium conferre videtur; qui de Prisco lib. I, 36. Muro

68쪽

Sabinum bellum coeptis inter enit. atque iterum cap. 38. Nam et muro lapideo, cuius exordium operis Sabino bello turbolum erat, urbem qua nondum munierat, cingere parat; de Servio cap. 44. A ere et fossis et muro circumdat Urbem di ila pomoerium profert. Contra Λurelius Victor, non magnae apud plerosque auctoritatis scriptor, Sed nequaquam Lamen proterve repudiandus, Tarquinium muri, Servium aggeris auctores sacit. de vir. i l l. 6. Murum lapideum Urbi circum-

dodit. et T. collem Quirinalem et Viminalem et Esquilias urbi addidit; agnorem fossasque fecit. Caeterum, uter veriora

prodiderit, non mullum refert, dummodo sciamus, Servium denique septem colles complexum esse eiusque moenia ad seram imperatorum aetatem Urbis secisse finem. Quorum moenium ambilum hodie inventu esse perquam

disse item, facile tibi persuadebis, si animadvertas, iam Dionysii ae late vestigia murorum scrutanti eum fuisse δυσευρετον. Nunc postquam vestigia aut nulla, aut exilia et incerta superant , eo res pervenit, ut eX iis, quae de universo circuitu deque Silia portarum disper Se scriptores narrant, de ductu murorum coniectura facienda sit. Et solent topograptu: primum

plerique examinalis Dionysii et Plinii rationibus totius urbis

ambitum constituere, deinde de Singulis partibus earumque portis dicere: nobis inverso rem ordine agere visum est, ut de singulis portis quaerentes pedetentim progrediamur atque ubi totam certis spatiis urbem circumcirca terminaverimus, tum demum ea comparemus, quae de amplitudine urbis universae traduntur. Quae portae ut Sui S locis constituantur, primum omnium animadvertendum est, Servium, sive Tarquinius mil. in circumdandis Urbi moenibus id maxime egisse, ut praescriptos locorum ingenio lines sequeretur et montium magis celsitudine praeruptisque Saxorum crepidinibus, quam muris urbem muniret. Id quod planissime docet Cicero de re p. II, 6.

cuius is est tractus ductusque muri cum Romuli, tum etiam reliquorum rsum sapientia desinitus ex omni parte arduis praeruptisque montibus, ut unus aditus, qui esset inter Exquilinum luirinulemque montem, maximo onere obiecto foSSa

69쪽

cingeretur vastissima, atque ut ita munita arx circumsectu arduo et quasi circumciso saxo nil retur. Hoc est nimirum

illud, quod idem dixit lib. I, 2s; . locis manuque Sepire. Eundem murorum ductum significat I i onys. IX, si8. και ται ι ν ἐNι λοφοις κείμενα καὶ πετραις α Ποτομοις, υπ αυτῆς ωχυρω/ιίνα τῆς cI σεως καὶ si χοῦς δεομενα τυλακῆς.

De numero autem portarum earumque nomiuibus magnam

videas esse inter topographos dissensionem. Sunt qui Servii portas XΛIlI numerent, aut amplius etiam; sunt qui XVIII solas admittant, admiraules utrique Plinii liberalitatem, XXXVllsua aetate suisse testantis. Nos certum numerum ni ii praefiniamus, sed quas testatas satis videmus esse, suis locis constituamus: tum de dubiis et incertis nominibus videbimus. Sed ut proficiscamur a certo quodam et bene cognito omnibus loco, quamquam tres piitissimum Video eSSe portas, quarum Silus certissimus sit, Carmentalem, Esquilinam et Collinam, tamen a Collina potius egrediar et qui riualem primum, tum Capitolium, Λ eulinum Caeliumque emensus ab Esquilina et Viminali postremo ad eandem redeam; eam enim partem ultimam in describendis moenibus esse par est, quam novissime absolutam Pl. persectam esse con Stat. DL PORTis Vriis S CAMPUM MΛRTIUM SITIS.

Portam Collinam fuisse s imus in extrema aggeris Serviani parte septemtrioneni versus, post thermas Diocletiani, quasere caui ungebatur cum Salaria via Nomentana. Inde in summa collis quirinalis crepidine murus ad eum locum ductus esse videtur, qua primae Sunt inter cum collem et Capitolinum montem fauces. Sed in muri parte colli hortorum opposita, qua angustior vallis, nullus fuit ad urbem aditus; quaeque ad Capitolium usque putantur suisse quatuor portae, plerasque omnes in Martium campum DVersas fuisse statuendum est. Harum duae in his partibus salis testatae sunt: Saluia ris et Sanqualis, quarum priorem Collinae proximam suisse, ipsum nomen indicio est, ab aedio Salutis oriundum. Paul. Dia c. p. 327 Milli. Salutaris porta uppellata est ab aede Salutis, quae ei proxima fuit. qu0cum cs. ipsa Festi verba quamvis mutila. Est

70쪽

- 66 haec nobilissima illa aedes, quam C. Iunius Bubulcus n. t l. CCCCLI ex voto dedicaverat, Fabius Pictor sua manu pin

Saelis ius 'in negat ante eum annum portae hoc nomen fuisse, ei non ausim subscribere. Dehortatur enim fragmentum Argeorum apud Varronem L. L. , Ν. p. 58 Sp. Collis Salularis quarticeps udoerx- cxl pilonarois aedem Salutis. Quae fragmenta si Iunii aede non sunt antiquiora, illam lamen Λrgeorum in colles descriptionem antiquiorem esse apparet. Neque Vero, quotiescunque aedes Votae dicuntur, existimandum est, non fuisse nutiquius eiusdem numinis sacellum vel templum. . De loco aedis quamquam nec Livius nec Festus quidquam addiderunt , tamen facilis olus est et probabilis destilli . Commode enim Notitia d i g n i l a l um in describendis sextae regionis Λllae Semilae, finibus templi mentionem saei l. quae a

septemtrione Versus meridiem progrediens primo loco nominat remplum Salutis, quo apparet portam lemplo vicinam pro X imam fuisse Collinae. itaque malim nun senio et Urliciis io 'adsentiri statuentibus, portam Salutarem ibi fuisse, ubi a Pindi i parte ad aedem S. Susannae ad thermas Diocletiani) est aditu S, quam eorum probare rationes, qui in medio montis latere eam suisse autumant; nisi sorte Caninasin hic verum vidit, existimans eam fuisse in eo montis accessu , ubi hodie est via quatuor sontium Via di quailro sontane). Qua de re considentius dicerem, si hodie Romae essem. Proxima fuit Sanqualis porta; nomen ductum a Sacello Sanci sive Dei Fidii. Paul. Dia c. p. 345. Sanqualis porta se ellatur proxima a di Sanci. Ilanc quoque aedem commemorat fragmentum Λrgeorum quartum sacrarium indicans: Collis Mucialis quinticeps opud aedem Dei Fidi; qui tamen ipse collis ubi suerit incertum est, nisi quid ex ordine, quo recensentur Sacraria, suspicari licet. Itaque ut locum portae definiamus, solus auxilio est locus Livii VIII, 20. , ubi pu-