Iulii Caesaris Cordarae e Societate Iesu de profectione Pii 6. p. m. ad aulam Viennensem eiusque causis atque exitu commentarii nunc primum in lucem editi a Iosepho Boero eiusdem Societatis

121쪽

propinquitate attingebant. Quibus ipse amantissime salutatis ac subsequi iussis, in domus intoriora se i tulit ae singulorum gratulationes per otium accepit. Quatuor ipsos dies, et si quid amplius, Caesenae quippe insito patrioque more detentus exegit, nunquam tamen oti sus , imo nusquam fortasse alibi occupatior. Quae prima sequebatur dies, cum in eam sorte incideret sestum Corporis Christi, Iahoris plurimum habuit ab solemni eius diei supplicatione, qua per urbem eircumferri divina Hostia solita est. Ubi enim ad palatium civitatis pompa pervenit, in altari sple didissimo quod ibi erat erectum , sacrum gestamen deposui lepiseopus, succedensque in eius Ioeum Pontifex reliquum viae spatium satis Iongum in templum usque cathedrale con- secit atque usitatam benedictionem populo praebuit. Porro in ea re nihil ad splendorem celebritatis ac magnificentiam desideratum. Praeter enim immensam luminum copiam. aulaeis ac peristromatis int etae conspiciebantur viae ac desuper velis umbratae; quodque novo admodum spectaculo fuit, ante

Pontificem Maximum proeessere supplicantium ritu episeopi duodecim tot nimirum Camenam ex omni cireum regione eonvenerantὶ et abbates mitrati quatuor suo quisque pontificali paludamento spectandi. At ipse Pius interim et longaeireuitione et saeri ponderis gestatione et ipsa indumenti magnitudine haud parum defatigatus rediit domum. Ν hilo tamen minus post prendium exeipiendis atque ad pedis ose lum admittendis ei vitatis primoribus magnam temporis par tem impendit. Diem proxime conseeutum, mali mensis ultimum, sere ex integio duodeeim quos dixi antistites sibi vindiearunt. His enim de rebus su S referentibus non aures praebere alienum a se Pontifex humanissimus duxit. Adde

122쪽

COMMENTARII 1 21 quod legati urbium vicinarum ad praestandum obsequium nobilesque alii viri permulti supervenerant, quos itidem inauditos dimittere aut in alium diem diserre non sustinuit. Die tertia, quae prima iunii mensis erat, principio aedem saeram extra urbem adiit ordinis hienedictini eui S. Mariae a monte est nomen, praecipua sibi religione commendatam, quippe ubiim2go S. Virgin s antiqua et elara miracalis colitur. Ibi sacerdotali sumpto indumento duos primum pronepotes suos adhuc impuberes, Angelum Bandum et sororem eius Elisabetham, saero inunxit confirmationis oleo, inde missae saeriseium celebravit, eisdemque pariter ac sororibus suis, fratris uxori ac neptibus, de quibus dictum supra, panem euehari-stieum ministravit. Postremo calleem quo celebraverat velut suae in eam imaginem pietatis perpetuum pignus in altari relinquens, transiit in eoenobium, ae nobilibus magno numero seminis, quae eodem ex omni urbe eonlluxerant, pedis osculandi eop am Deit. Pomeridianum tempus excipiendis ecclesiasticis utriusque cleri hominibus datum est. Praecipuum tamen Iaborem habuit dies quarta, qua sibi persuadere pasSus est ut templum sere ex integro instauratum servorum Matris Dei solemni ritu dediearet. Sacram caeremoniam ad supremos usque apices ecclesiae more conlaciti Omnes quos dixi episeopi circumstitere; diaconi subdiaconique partes Lum- tellus episcopus spoletisus et Tareius feretranus supplevere. Conlaeta dedicatione orationem aeque disertam ae piam ad populum Pontifex insatigabilis reeitavit. Iusso deinde caesenatum episcopo Francisco Agosello divinam rem in altari recens consecrato lac re, operanti ipse adstitit et praeelari operis eatieem sacrificalem ei templo dono hahendum reliquiti

123쪽

22 DE PROFEcTIONE PII VI P. N.

Reversus domum, reliquam diei partem domi inter suos transegit. Quatuor in hunc modum Camenae saetis diebus, die iunii mensis tertia discessit Ariminum. Prius tamen multorum precibus exoratus templum cathedrale adiit, sacrisque sum in ptis vestibus praeeunte episcoporum agmine, binis praesertim ad latus subsarvientibus, processit ad sacellum ubi divinae Matris imaginem miraculis claram ac praecipua religione evitam prostare alibi dicebamus, eique coronRm auream S lemni prece sacratam capiti imposuit: ornamentum insigne, quod eiusmodi imaginibus quocunque sint Ioco Soli, vetori suo iure, solent decernere hasilicae vaticanae canonici. Sacrm caeremoniam clausit pontisicia benedietione ae plenaria, ut laquimur, indulgentia quam ad octo dies eam imaginem pie venerantibus relinquebat. Hinc ne quem e Suis contribulibus insalutatum relinqueret, parthenonis septum circumiit et ubique sacratas Deo virgines ad pedis osculum peramanter admisit, in eo potissimum commoratus cui neptis eius lectissima semina, ut alibi diximus, praesidebat. Spoctatum post haec iit eum urbis locum, in quo publicam bibliothecam patriae suae commodo ac litterarum incremento excitari iusserat. Longa demum circuitione peracta, rediit suam in domum ae denuo episcopos in colloquium exeepit. Per haec hora eum nuxisset diei undevigesima, consanguineis et assinibus complorantibus ultimum valedixit, perque essusas populiaeelamationes exivit urbe atque Arimi uum iter intendit. Iuhoc tamen ipso actu ultimo commorationis suae videre licuit

quanta eius esset erga omne genus ei vium suorum cari:as

et benevolentia. Nam cum praeter parthenonem eappucinici nominis veheretur, ne saeras virgines aspectu suo ac beuedi-

124쪽

cOMMENTARII 123 etione fraudatas relinqueret, iis potestatem e suo Septo Ur dIondi secit atque in genua Iongo ordine provolutis amantissime benedixit. Ariminum paulo post horam vigesimam tertiam attigit, delatusque recta est ad coenobium canonicorum lateranensium ubi hospitium ut ante sumere constituerat. Ibi eius ordinis generalem praesidem, episcopum, magistratum,

totam denique urbis nobilitatem obsequium prosteri gestientem reperit. Quibus perhumaniter salutatis, in eoenobii int riora se intulit. Ab Arimino sequenti die, iunii mensis quarta, Senogabliam discessit. At laboriosissima haec dies si qua alia Pontifici suos ubique populos demereri cupienti suiu prius enim quam urbe excederet, divinae cum adstitisset rei iterum utrumque atque utriusque sexus nobilitatem ad osculum pedis excepit. Venit inde ad publicum civitatis palatium, atque e po dio solemnem benedictionem populo consertissimo impertuti Et continuo eum suo comitatu se dedit in viam. Ex itinere diveriit ad Catholicam vicus est perexiguus sed nominis memorandi ob conventum episcoporum, qui olim e eoncilio arianorum ariminensi secessionem secere atque hue fidem catholicam proclamantes conveneret, atque ad ecclesiam loei curialem exscendens divinam Hostiam in altari propositam ad ravit. Duae post haec suecurrebant modico intervallo urbes Pisaurum ac Fanum. In utraque exstendit e curru stique et o superiore populo benedixit. Quae res utpote utrobique eum apparatu, eum episcoporum, praesidum, magistratuum ac nobiliorum interventu facta, utrobique necessitatem Pontifici imposuit habendi sere perpetuo pedem ad occurrentium oscula expositum. Senogalliam sesquihora ante solis occasum tormentis bellicis ab arce salutatus attigit, et continuo in eoe-

125쪽

124 DE Pn OFECTIONE PII VI P. M.

nobium servitarum, ut ante, se intulit. Exscendentem urbis episeopus cardinalis Onoratus excepit. Aderat archiepiseopus urbinatensis cum aliis pluribus circumpositae regionis episcopis, quibus post paulo se adiunxit Urbini praeses Liviaanus, hue ab Pisauro Pontificem ut in Iocum suae iurisdicti n s seeutus. Pontifex post modicam quietem apud se captam. cardinalem primo, deinde Livi Ianum, postremo episcopos introduci iussit ac vario eum singulis producto sermone diem elausi'. Mane postero, post datam in aede Martini missae sacrificio operam, eollactam in sacrario utriusque sexus nobilitatem ad osculum pedis admisit. Inde currum ingressus seiugem episcopi cardinalis, eodemque secum assumpto cardinali, novum quod extruebatur cathedrale templum et puelIarum orphanotrophium et recens invecta opifieia invisum sit. Cumque inde ad veterem quoque aedem cathedralem venisset, ibi clero pedem exoseulandum praebuit. Postremo in arcem maiestatem intulit, operibusque atque omni militari copia diligenter inspecta. praesectis ad osculum pedis admissis. magno in primis opere tollaudata eomitis Antonelli qui ibi

rerum potiebatur administratione, in coenobium se retulit. Urbs ea est non munita solum, sed ob maris propinquitatem et in mare procurrentem amnem qui inte luit ac veluti pomtum eine it commerciis exercendis maxime opportuna, eaque propter, licet haud ampla circuitu, toto eo die Principem providentissimum rebus cognoscendis oceupatum detinuit. Postridie quae dies erat sexta iunii, Anconam discessum est, urbem haud paulo ampliorem, quae et arce praemunita et portu nunc quidem multarum navium capaci tutoque gaudet; et picenae orae emporium est maximum. Vix conspecti ab aree eurrus pontificii, eum inde reboare tormenta coepere

126쪽

COMMENTARII 121 quibus e portu maioris formae navigia ac propugnacula responsabant. Pontificem ingredientem excepit fragor aeris tampani quod e cunctis templorum turribus personabat. Vias aneonitani vario peristromatum genere ornaverant, milites

directis ordinibus sepiebant. Perpetua ubique populi ae laeta acclamatio, donee ad aedes episeopi, ibi enim Pius hospitari

decreverat, ventum est. Ad lares inventus episcopus cardinalis Bussalinus cum praetore urbis Garolo, magistratu, clero ac magno patriciorum agmine in genua provoluto, quibus Ponti- sex perhumaniter salutatis in interiora se intulit, et vix m diea quiete capta, cardinalem primo deinde quem supra dixi Livi Ianum lis enim hoc medio tempore ab Senogallia superveneratὶ postremo Garulum urbis Gubernatorem introduei iussit et singulos longo ae sami Iiari sermone detinuiti Edoetus interea advenisse ab usque Roma Balthassarem Qui nonium dominicani ordinis magistrum generalem et admissionem petere, hunc etiam eontinuo iussit admitti, et praeteri hunc denique Marchionem Sperellum Mancinsorium armorum inprovincia praesectum, nec alteri cuipiam eo quidem die aures

praebuit. At die postero prope totum se divisit in publicum. Principio divinum sacrificium sibi publice peragendum Statuit in aede Cyriaci, quae urbis primaria atque ut loquimur

cathedralis. Ea praecelso in monte sedet seu verius promou-torio, cui olim Εrumero nomen. Adiacet sedes episcopi propria et mari imminet, sed hic Bussalinus eertis de causis non habitabat. Illuc igitur curru seiugi cum ipso Bussalino se contulit, atque in ara maxima rem divitiam populo innum rabili spretante eonfectu Descendit inde in subterraneum Baineellum, et Cyclaei corpus quod incorruptum Ser atur pie V ueratus, transiit in domum episcopaleae ac totum eius ecci

127쪽

126 DE PROFECTIONE PII VI P. M.

siae Raeerdotale collegium aliosque bene multos ad oseulum pedis excepit. Hinc rugatu magistratus processit ad palatium publicum civitatis, ubi praegrandem ei statuam habitu benedicentis erexerant, ascenditque amplam in aulam, quo vid Iieet iam ex condicto convenerant nobiles tum anconitanae tum e vieinis urbi hus appulsae seminae, quae pedem ponti- fietum osculari cupiebant, atque omnibus in solio considens

osculandi copiam laciti. Quo laeto progressus ad podium quod

fuerat eum in usum eleganter ornatum, solemni ritu populo henedixit. Plura post haec ae serine celebriora urbis templa invisum iit. Qua ex circuitione dum redit domum, conspicatus Ialam ante praetorium aream populo consertissimam illuc ascendit atque iterum populo ex eminenti podio benedicti nem impertiit. Atque hare ante prandium. Devexo in vesperam die rursum processit in pnblieum descenditqus una tum Bnssalino ae frequentissimo nobilium comitatu ad mare. ac nova primum portus opera quae iussu eius magno molimine producebantur inspexiti Post phaselo exceptus ornatissimo, aliis sequentibus ma gno numero umbulis atque undique in mentis perstrepentibus aut lituis militaribus personantibuS, traiecit ad xenodochium eximii itidem operis aedificium partesque eius omnes diligentissime perlustravit. Reversus domum occiduo sole domum, inter tardinalem episeopum Bus- falinum aliosque paucos e seleeli oribus diem magna sua voluptate elausit. Prospexit enim e senestris nocturno tempore nou modo urbem universam ut pridie ante luminibus collustratam, sed miro ludentes in ipso mari ignes festivos, quippe molem eum in usum artificiose eonlaetam in salo sustentantibus navibus.

128쪽

tOMMENTARII

Sequebatur dies iunii octava, qua die cum non esset Laur tum praetergressurus, quod trium summum quatuor hor rum est iter, quasi aegre amantissimam civitatem desereret,

discessum ultra meridiem distulit. Quantum porro gaudii anconitanis attulerat veniens, tantum moeroris et desiderii discedens reliquit. Lauretum nondum praeeipiti sole attigit, et eontinuo obviam habuit episcopum auxi mensem Caleagninum cardinalem, quem alii plures provinciales episcopi praeter urbis Gubernatorem et magistratum et nobiliorum ingentem numerum sequebantur, hisque deducentibus palatium pontificium subiit. Me ita multo post ad eolloquium admissis eardinali primum deinde episcopis ae Gubern tore, in interiora eonelavia soli vaeaturus sibi se recepit. S quenti vero die, iunii mensis nona, descendit in templum quod, amplum litet, angustum eo die pro populi multitudino apparuit, ac rem divinam in ara Virginis annuntiatae secit atquct alteri saerificio suo more adstititi Regressus inde in palatium, exultantem sui Prineipis aspectu multitudinem e xysto laetiorem solemni benedictione fecit. Nec ultra mor tus, iterum se dedit in viam Tolentinum versus. Haud lo gum solo spatio erat hoc iter, sed tot se interposuerant m rae; ut diem prope totum occupaverit. Retinetum ut venit, urbem Laureis proximam, praefixam portae uncialibus litteris reperit inscriptionem, quae selicem ab Germania reditum intranti gratulabatur. Et paulum intra urbem cum pro Misset, subint arcum triumphalam eum statuis, em hiematibus et inseriptionibus sibi aleganter erectum transire coactus est, quBS res, ut se gratum ita erga se asseetae civisati praeberet, adspexit exseenditque ad aedem eathedralem, atque ibi paulum an te divinam Hostiam in altari propositam eommoratus, inter

129쪽

DE PROFECTIONE PII VI P. N.

faustas populi acclamationes abseessit. Oreurrebat haud longo intervaso secus viam Macerata urbs picenae provinciae auctoritate princeps. Nee eam ipse tamen introiiti sed ut obviam effusae nobilitati pedem pontificium exosculari eupientilareret salis, in proximum collegium presbyterorum, quos a Missione nominant, ultro se inlusit ibique moram nonnullam traxi L At nullibi maior mora nec gratior, quam inter Maeeratam et Tolentinum, millia passuum haud amplius duodecim. Praedium ibi est amplum atque frugiferum fisci pontificii, Huranciuili Vocant, quod perpetua localione utendum acceperat ab ipso Pio Marchio Alexander Bandinus, vir inter ea mertes opibus nobilitate atque adeo morum probitate praeelarus. Novi ego hominem coniugemque eius christinam masculae virtutis seminam. Is ergo ea transiturum via eum sciret Pontificem ita de se meritum, ei tantisper ex itinere recipiendo reficiendoque domum opere subitario extruxerat et materia, haud magno illam quidem ambitu, sed ut in agro sat commodam et structurae forma visendam, eamque necessaria supellectili ad omnem nitorem ac magnificentiam instruxerat. Neque id satis. Complanato ante domum solo, imputatisque tonsis ac distributis in areolas ac topiaria buxo ac myrto, nec non pluribus mali assyriae vasis hinc atque hinc apte dispositis, hortum itidem subitarium insigni cultu condiderat eum amoenis ambulatiunculis, quae oblectando Principi viderentur idoneae. Postremo lautam e messationem ex omni exquisitiore edulio eupediisque paraverati In hunc porro hortum patebat ingressus per arcum eximiae magnitudinis R. sumptuosum, in quo Fummo inscriptio ad facti memoriam legebatur incisa marmori in honorem Pii. Qui huc ut advenit, non modo intro maiestatem inferre non

130쪽

COMMENTARII 12srecusavit, sed horas aliquot eum Bandino hilariter admodum tueundeque traduxit, donec actis pro tam splendido divers rio gratiis, porro progredi Tolentinum usque perrexit, atque in angustinianae familiae coenobio, ut aure, cepit hospitium. Hue Pontificem ex Germania redeuntem veneraturi praecesserant plures eum Archiepiscopo Firmano Episcopi, quibus ille audiendis benigne aures accommodavit, donec paulum apud se eommoratus cubitum se recepit. Mane postero, quae dies erat iunii decima, per ardua ac confragosa Camerini iuga Fulginiam directum est iter. Prius tamen Merum coram se fieri Pius iussit in sacello Nicolai Tolentinatis, ac sacris eius ossibus pium fixit venerabundus osculum. Tum coenobitis in Merario et nobilibus quibusdam seminis pedem osculandum praebuit. Postremo ad publicum palatium transgressus, inde popuIo solemniter suo more benedixiti Vt ventum ad eonfinia Ducatus Camerinensis Vesci marram appellant) arcus triumphalis apparuit eum accommoda inscriptione in honorem redeuntis ab Germania Pii, simuIque assuere quatuor Came tium Legati, et Pontifici obsequium suae eivitatis nomine d tulere. Id ipse grato accepit animo, neque dubitavit vicinam in domum transgredi atque id ipsum verbis humanissimis i statum facere. Continuato deinde itinere, ad alterum vallis usiuium eum pervenisset Serravallio est nomen , ibi epise pum Camerinensem, Gubernatorem urbis, magistratum, Cleri Legatos et magno numero viros nobiles praestolantes, atque obsequium praestare cupientes reperit. Quibus ut satissae rei, qua erat benignitate Princeps, alteram introiit domum proximam ac singulos ad pedis osculum perquam clementer admisit. Dein populo qui item aderat frequentissimus bes