Probabilismus methodo mathematica demonstratus

61쪽

34 PROBABILIS MUSbabilius sit verum minus , vel magis appa a)per rens a) , hinc objectum Intellectus veluti clu-Cον.8.Def. plex itatui potest, nempe verum reale, & verumas. 27. apprehensum , ἰχ apparens . Utroque etenim vero Intellectus, post lapium ob sui debilitatem, Mrerum obscuritatem , ac incertitudinem , suo modo perficitur. Unde non assentit aliquo modo, hoc est vel perfecte , vel imperfecte , nisi Vero aut reali, aut apparenti, quia nequit de-' terminari nisi ab obiecto suo, ut melius Axiom. 9. IO. , eorumque Corollariis patebit . a. Hinc Speculativus . Scientias pure The ricas pertinet , Prasticus ad Artes , & Practicam , seu Moralem Scientiam . Haec etenim , cum mores dirigat, ad eos ordinatur , ideoque

propter operationem exercendam, Vel non exeo. cendam traditur.

XXXVI. . Actus directus, seu cognitio directa est , qua immediate in suum objectum fertur . XXXVII. Actus reflexus , seu cognitio reflexa , cuius objectum qit ipsa cognitio directa, seu quae supra dilectam reflectit.

INTELLECTUs est maxime reflexivus . Potest enim supra res, atque suas cognitiones multipliciter reflectere , & ita suis reflexionibus multa certo cognoscere . Sic dum directa co- , gnitione aliquid scit, vel opinatur , vel dubi- . tat, reflexa certo scit, se scire , vel opinari, Vel

62쪽

ΜΕΤΗ. MATH. DEMONST. P. I. 33 vel dubitare . Unde Scotus in Reportatis P risiens. pari. I. quaest. 2. Prolog. num. 7. dicit:

quod omnis sciens , s resectatur super suum MEEum , scit se scire , immo omnis credens , s resectatur super suum aflum , scit se credere.

Et okamus in Z. quaest .. 2I. ' quod quando homo habet opinionem de aliquo, potes certitudium

liter scire se opinari r quod scire se opinaries actus reflexus o opinari actus rectus quod s quis dubitarer Regem sedere , potes scire , vel cognoscere , se dubiime , ised certa

cognitio es aestus reflexus , alius actus rectus. Et Bacchonus in Primb Diit. I. quaeli. a. art. Σ. f. 2 cum enim quis con erat, se opianari per medium probabile, tunc assentitur aliquomodo saltem probabiliter , ct tunc scit , fe r iionabiliter opinari. .

Quare actus directus reflexo persectior quidem est, sed non semper certior, quia directus ferri potest in obiecta, quae certa non sunt, ut opinabilia a) : actus vero reflexus , licet directo a per impersectior, semper illo certior eis, quia eius Def.7. objectum sunt proprii, & intimi mentis actus, de quibus per conscientiam certa est. XXXVIII. Dnderem est habitus primorum Principiorum

practicorum . . , i

Hoc est habitus, quo Intellectus iudicat generatim , & universe , quid sit amplectendum , vel fugiendum. XXXIX. Conscientia est habitus, seu dictamen Conci sonum peculiarium practicarum.

63쪽

36 PROBABILIS MUS Uidelicet Iudicium , quo mens iudicat hic ψ& nunc, quid si bonum, vel malum, licitum , vel illicitum, ideoque amplectendum , vel respuendum.

ITAQUE Dnderem notitia universali Iuris , sive naturaliter indita , sive per doctrinam aquisita, continetur : Conscientia vero notitia , qua idem Ius in particulari ad opus applica

tur a

Potest autem hoc Iudicium assignari duplex directum&reflexum. Diresiam, quia immediate cadit supra obiectum , de quo aliquid enunci tur: vel quod enunciat de rei veritate, ut est in se. Reflexum, quod cadit supra directum ipsum , seu cuius obiectum est Iudicium directum , supra quod reflectit : vel quod enunciat de rei

veritate, ut apparet in Intellectu. Primum pote it esse incertum, secundum vero certum. U. G. Hoc iudicium : Pingere in die Foto probabilius licitum est: est incertum , utpote opinativum . Istuc autem : Liritum es , quod probabilius es licitum e est certum, & communiter admittitur. Cuiusmodi exempla passim in Moralibus occurrunt . Sic certo pium est adorare Hostiam consecratam , quamvis sit incertum, consecratam esse: certo pium erogare eleemosynam pauperi obvianti, licet sit ince tum, esse vere pauperem: certo pium quemlibet probum , & insontem habere , etsi sit incertum, esse talem: & alia sexcenta. Cuius ratio est, quia fieri potest, ut iudicium directum

64쪽

METH. MATH. DEMONST. P. I. 37 Principiis tantum opinativis , reflexum vero certis nitatur.

X S. Astas Uirtutis elicitus, 3c immedintus, qui immediate ab eius habitu iam sormato , & in anima existente procedit. x L I.

Actus mediatus, seu imperatus, ovi ab habitu immediate non procedit, sed a Virtute imperatur, aptusque est generare Virtutam . Hujusmodi est , qui fit a Voluntate ex objecto , &fine Virtutis, v. g. Temperantiae, Fortitudinis &C. .

I Ri Mus actus est semper verus, secundus p test esse falsus. Sic actus, quo Iudex iudi-Cat V. g. reum Sortem, postquam reus probatus ,

est, potest esse falsus, quia fieri potest, ut Somtes vere reus non sit , sicuti aliquando conti git est tamen actus uirtuosus , & . prudens . Contra hic actus, quo dicimus . Iudicandum est secundum allegata, & probata ; est semper verus . Hic elicitur immediate a Prudentiae Vim tute , ille immediate ab habitu opinionis, m diate vero , seu imperative a Prudentia actu li, hoc est a Regulis Prudentiar, quibus homo in iudicando .secundum rectam Rationem ita se gerere debet. Ex quo liquet, incerta posse esse prudentia, prudentissima.

65쪽

Ignorantia est pura, ac simplex nescientia Ueri, vel falsi. Ignorantia non est idem , ac error , nequC materialis, neque formalis. Nam formalis est Ialsum scienter , materiatis nescienter , seu in se a per pro vero approbatum a) . Unde apparet , in Sch. Def. quo error ab ignorantia discernatur, quid addat q. n.6. ille super illam, & quomodo 'illa sine isto esse possit. Cor. Hinc tam in opinione minus probabili, quam probabiliori ignorantia continetur , quiR b per cum utraque aequaliter incerta sit b , veritas, Cor. a. aut falsitas in illis. ita latet , ut certo sciri Def. 26. non possit. 27. ' XLIII. Ignorantia vincibilis est nescientia eius, quod

quis scire potest, & debet. X L LU.

Ignorantia inυincibilis nescientia eius, quod quis vel non tenetur scire , vel si tenetur , nullo modo scire potest. Utraque solet dividi in varias species , quae ad rem non faciunt. Hoc loco potissimum Ign rantiae Iuris ratio habenda est , quae nescientia

Legum necessariarum continetur.

tes, ae debet; in secunda vero: scire nota temetur , vel f tonetur , scire non potest, quia ut

66쪽

MEU, M ATH. DEMONsT. P. I. 39 gnorantia sit vincibilis duo requiruntur , nempe sciendi possibilitas, & sciendi obligatio, ut autem si inυincibilis alterutrum sussicit , scilicet vel defectus obligationis sciendi, vel sciem di impossibilitas. I. porro haec sciendi impossibilitas dupliciter

contingere potest, vel ex parte operantis, Vel ex parte rei . Primo modo habetur, cum quis aliquam actionem ita existimat licitam, ut de illius malitia nulla ei occurrat, nedum graVis

ratio, sed ne quidem ulla Armido, aut suspicio, aut dubietas , aut simplex cogitatio . Secundo modo , cum ei obversatur quidem vel gravis ratio, vel saltem timor, dubium, scrupulus, suspicio, simplex apprehensio de malitia actionis illius , sed a tamen diligenti veritatis

perquisitione, atque investigatione , ad certam malitiae cognitionem pervenire nequit . Unde

D. Thom. I. a. q. 76. a. a. ait, invincibilem

Ignorantiam eam esse , quae sudio superari non potes. Cum in primo casu malitia actionis sit omnino impraevisa, in secundo vero aliquomodo praevisa, ut liquet ; ideo Ignorantia im, quincibilis esse potest vel praevisa, ves. impraeυssis. Σ. Ignorantia orta ex impost bilitate sciendi utroque modo dicitur invincibilis pissice, cum constet esse absolute impossibile , ut quis perveniat ad veritatem eius, de quo nullam prae cedentem habet vel simplicem cogitationem ἐaut cujus veritas absolute reperiri non potest. Ignorantia vero orta ex defectu obligationis sciendi, dici potest moraliter, quat nus non tenetur quis illam prosecto vincere , si vincendi non habeat obligationem.

. 3. Jam vero Ignorantia inmiscibilis de im.

67쪽

ω PROBABILIS MUS. probitate alicuius actionis tripliciter in unive sum vinci potest. I. per certam scientiam improbitatis illius , si ea haberi potest . Quod

contingit, cum vere adest prohibitio illius operationis , quae tamen ab Operante ignoratur . Sic qui ex ignorantia certae malitiae ex. ca. de Fornicatione suspicatur, vel dubitat &c. , sornicationem esse malam , potest hanc ignorantiam vincere per certam notitiam veritatis, consulendo Libros, vel Doctores, aut Pastores, a quibus hauriet certam pravitatem operationis

illius. a. Per electionem opinionis an minus probabilis, an probabilioris, nunc nihil attinet, cum id modo solum in exemplum sumatur de honestate, seu bonitate actionis illius. Quod

contingit, cum de eius malitia , vel bonitate sunt contrariae opiniones, aequaliter, vel ina qualiter probabiles, nunc non refert , propterea quia ejus certa prohibitio non reperitur . Hoc pacto qui ex ignorantia suspicatur &c. U. ,

Electuarii sumptionem in die ieiunii esse illiciatam, postquam de hoc diligenter inquirendo , cognovit esse contrarias opiniones, potest hanc ignorantiam vincere eligendo opinionem an probabilem, an probabiliorem, nunc ad rem non est quae eam sumptionem statuit licitam . 3. Per redusionem ad dubium practicum, in quo pars tutior eligenda est, ut in Axiomatis apparebit. Ita in exemplo allato, qui suspicatur &c. ex ignorantia, illicitam Electuarii sumptionem, potest eam ignorantiam vincere constituendo se in dubio practico . ideoque per electionem partis tutioris ab ea sumptione abstinere. q. Quando Ignorantia inmiscibilis est imp visa operans neque potest, neque obligatur eam

68쪽

METH. MATH. DEMONsT. P. I. 6 rvincere ullo ex tribus modis assignatis, cum id sit ei omnino impossibile , ut patet . Quando vero est praevisa potest , & debet eam vincere aliquo ex illis modis. Et quidem potest, & tenetur in primis diligenter inquirere veritatem modo superius explicato. Quod si certo comperiat malitiam actionis per existentiam certi praecepti eam prohibentis , debet, ut constat , ab

ea abstinere. Si vero non inveniat quidem certam malitiam desectu certae legis eam statue iis, inveniat tamen rationes graves de pravit

te illius, nullas vero, vel tantum leves de eius bonitate, debet itidem ab ea abstinere . Cum enim nullum, vel leve habeat fundamentum delicito, masnum vero, ac solidum de illicito usu

actionis illius, ea actio illi certo illicita est a .

Si denique inveniat rationes graves pro uir que parte, seu contrarias opiniones aequaliter,

vel inaequaliter probabiles, modo nihil interest debet vel formare sibi Conscientiam de hon state operationis per electionem opinionis pr babilis , vel probabilioris , nunc ad institutum non facit eam honestatem statuentis : vel in

hoc opinionum conflictu, debet se reducere ad dubium practicum, atque ita, partem tutiorem eligendo, ab ea actione pariter abstinere . It que Ignorantia malitiae praevisae in opinativis .& incertis vinci semper debet uno ex his duobus modis , nempe vel per electionem opini nis de honestate operationis , vel per electi

nem partis tutioris in dubio practico ; & qui

aliter facit, certo semper peccat. I. Ex quo liquet , ad incurrendam malitiam alicujus actionis, ideoque ad culpam contrahe iam non oportere , ut ea probetur certis argu-

69쪽

mentis, sed satis esse, ut probetur gravibus rationibus, immo etiam levibus, aut nullis, immo ut habeatur solum formido , aut suspicio , aut dubium, aut scrupulus , aut simplex aliqua cogitatio de ea ; dummodo per inquisitionem

veritatis non perveniatur ad certam notitiam de bonitate actionis illius , vel saltem etiam per contrarias graves rationes probetur honestas ipsius. Etenim cum adsunt rationes magnae de operationis bonitate , ut ea operatio ostendatur mala , & criminosa, requiruntur certa omnino argumenta, ut alias apparebir.

Lex, Vel Praeceptum est voluntas Legislatoris de eo, quod vult , vel non vult fieri , verbis manifestata.

LEx, & Praeceptum aliquibus accidentariis differentiis distinguuntur. Sed hic Lex, &Praeceptum pro eodem sumitur . Nam sumitur tantum , ut fgnificat id , quod a Legislatore iniungitur , & observandum est. I. Porro Lex multiplex est , nempe Natum sis, Divina , ct Humana . Naturalis , quae congenito nobis naturae, seu Rationis lumine continetur. υina, quae a DEo lata est, cuiusmodi Lex Vetus lata per Mosen , nova , seu Evangelica per CHRIsTUM .Humana, quae a Superioribus sive Ecclesiasticis, sive Saecularibus fertur .

70쪽

ME ΤΗ. M ATH. DEMONsT. P. Ι. 63. 2. Rursus Praeceptum multifariam accipi potest , & primo , sicuti de peccato in Scholio

Def. 2I. diximus, praeceptum aliud est materiale , aliud formale. Materiale voco , quod revera existit , & latum est , sed existere ignoratur . Quod sive contingat desectu promulgationis , sive obligationis, vel impotentiae , ad cognoscendum, sive alia quadam ratione perinde ea . Formale voco , quod vere existit , simulque existere cognoscitur , vel debet cognosci : vel

quod , licet vere non existat , ab nomine tamen existere reputatur . Quibus ultimis verbis significatur existentia praecepti tantum in mente hominis ex erronea conscientia obligantis.

Primum Reale, objectisum, & in se exisens; secundum apparens , subvectivum , & in nobis sbium exigiens dici potest. Ne hanc pariter distinctionem Probabilio-ristae carpere possint, ea iuxta Doctrinam Scholii a. Def. et r. intelligitur . Nempe nomine Legis, seu Praecepti materialis , illa Lex intelligitur, quae vere existit, sed eius tamen transegressio nobis ad sormalem culpam non imputatur , quacumque id tandem ratione contingat, ut ibidem admonuimus. . Item Praeceptum est vel actuale, & ex Leitum , vel implicitum, & virtuale. Explicitum voco, quod expressis, & formalibus verbis continetur . Hujusmodi sunt , quae vel formula aliqua Legis comprehenduntur ,

ut in Decalogo , in Doctrina Christiana ; vel quae sparsim in Scripturis, in Conciliis, in Jure Canonico , aut Civili, in Constitutionibus , aut Edictis clare, &expresse traduntur: ut