장음표시 사용
101쪽
rentur; sieut in disciplinis pliilosophieis sule onto.
IVolsus 1lle eeloberrimus primus suit, qui, Co mologiae praestantia ductus, peculiarem Pinlosophiae
I artem eam fecit. Ante eius tempora veritatos quaedam ad hane disciplinam pertinentes in scriptis Phi- . losophoruin, aeui tam prisci, quam recentioris, dispersae legebantur: in primisque Leibnitius indisquisitionibus suis in subsidium illas vocavit; aD sertaque siligularia multis aliis a se inuentis locupletavit. Hae re Wolfio strata est via ad distiplinam hanc' in artis formam redigendam, id quod, pro singulari suo ingenii acumine ille perfecit, mutatisque suis placitis et animaduersionibus eam locupletavit. g. 2o3. Cosmologiam, quae disquisitionem simul uniue
silium materiae affetitionum continet, ordine quo, dam naturali consideratio naturarum spiritualium siue simplicium uniuersalis excipit. Monadoloria ea vocatur. Exquirit ea generatim naturarum simplicium essentigin, earumque mutationes, ex earum quidem notione , et uniuersali conditione mundi cuius partes illae sunt. Haee diseiplina si satis esset exculta,
multa inde lux ad cognoscendam hominis animam; mundique mutationes, oriretur. Sed imperfecta ati hue illa est. Leibitatius, ex cuius sententia nullae aliae in mundo naturae, nisi simplices, sunt, primus eas exquisiuit, et Monadologiam partem Phil sophiae fecit. Wolfius in hac via ne pergere quidem ausus est, et Philosophi recentiores parum tantumis modo Leibnitii placitis adiecerunt; varias contra res illustrarunt, nouis yationibus confirmarunt, et amplificarunt. Quare spes adhuc est, fore ut haec Philo. sophiae pars accuratius Pertractetur.
102쪽
Vniuersalem rerum simplicium cognitIonem dis.
quisitio earum naturarum , quae cogitandi facultatu gaudent, siue Pneumatoloeia, exeipir. Peculiares naturarum cogitantium affectiones non nisi per ex- perientia in cognosci possunt. Non enim datum est intelligentiae nostrae viribus, ut eκ naturae simplicis notione omnes affectiones, quae variis eiusmodi naturarum generibus insunt, derivemus. Sed quum ex naturis cogitantibus nulla ita nobis sit cognita, ut iust*m experientiam sumere inde possimus, nisi anima humana, e Pneumatologia illa tantum pars, quae doctriniam de anima humana continet, accurat
pertractari potest. Et haee quidem Philosophiae pars
PDebologia vocatur. g. Iog. Est itaque Pochologia animae humanae scientia. Exquirit illa quidem eius naturam, essentiam, Vires et facultates, affectiones et mutationes, quae naturali modo fieri in ea possunt. Duabus illa partibus constat, quas Molfus nominibus Psychologiae em-picleae et Psychologiae rationalis a se inuicem distinxit. Pars prior dilucidam eontinet et aeeuratam de seriptionem omnium illarum rerum, quae per eXPe tientiam notae de anima sunt. Varii nimirum animae effectus accuratissime destribuntur et quasi r soluuntur; deinde ex accuratissima obseruatione varii animae effectus, facultates. et ammones definiuntur. Eadem hic, quae Physicae, est ratio, ubi
res corporeae experientia et experimentis cognoscuntur. Posset itaque haec Psychologiae pars Physica e perimentalis appellari. g. 2o6. Prior itaque haec Psyelislogiae pars magni est momenti, quia sne illa ad rectam animae cognitionem peruenire non possumus. Sed requirit ea multum in obseruationibus ingenii acumen, et omnium illarum rerum, quae in anima fiunt, animaduersionem
103쪽
continuam et non vulgarem ., Lieet enim multi eius effectus satis appareant: alii contra ita sunt obscuri, et tam subito fiunt, ut iacile fugiant animi attentionem. Nonnulli horum effectuum sunt eius inodi, ut in intimo quasi animae recessu non deprehenderentur, nisi mutationibus quibusdam remo-itioribus, quae ex illis proueniunt, praesentiam suam declararent. Unde firma quaedam facilitas et studiuini accuratum in obseruando hic requiritur. Eadem diligentia et ingenii acumine, ad singulas animae affectiones ex obseruationibus perspicue definiendas . cohaerentiam illarum Obseruandam, et veram earum naturaiiὶ describendam , opus est.
mo us ille celeberrimus eximiam hanc Psycho. - logiae partem inuenit et constituit. Veteres quum neglexerint adeo Physicam experimentalem vulgarem: existimari facile potest, multo minus de hae illos cogitasse. cariesius quidem rectas iam de anima o seruationes colligere coepit: Wolfius vero pleraque hue pertinentia in artis formam redegit, multas res,
quae antea Perfunctorie tantum erant tractatae, conis
sueto ingenii acumine disquisiuit, et notionibus tectis definiuit, eaque ratione ad solidam animae cognitionem ipsa sundamenta posuit. Sed fatendum bie est, inultum adhue partem hane Philosophiae posse amplificari. Miraculum etiam sero fuisset, si quis solus
confestim eam absoluisset. Cognitio itaque mentis humanae quum partem aliquam eximiam in disciplinis constituat: Psychologiae empiricae amplificatio maxime Philosophiae cultoribus commendanda. Admonendi iii primis illi sunt, ut, si ita dicere licet, ad
loca animae secretiora, ubi ex notionibus agit obscuris atque confusis, animum aduertati t. Wolfius animi effectus in recte cogitando iudicandoque optime deis
seripsit. Eodem modo si mentis ratio in cognitio. ne obscura , et iudiciis subitis quae ex cognitione intuente oriuntur, in quovis obuio casu diligenter
104쪽
resolueretur: Multum haec Philosophiae phrs adhue
Magna etiam inde existeret utilitas, si casus quidam ad Psychologiam Mertinentes extraordinarii, qui . ex notis animae affectionibus resolui nes, dum possunt, in peculiaribus' symbolis i securate notarentur. Flue Vie. pertinent praesagitionesse quae interdum homini.'bus quibusdam vel somniantibus, vel vigilantibus, inesse solent, alienationes quaedam mentis memorabiles, esusdemque confusiones variae, quae in sarniae nomine contigri'ntur.
Multum sane ad animi cognitionem eonferret, si ratione Psychologiae varii in omnibus insaniae generibus calus eadem describerentur diligentia, quae in deserihendis morbis singularibus collocari 1olet.
Multa etiam de corporis animique harmonia adhue sunt notanda: quae quidem res summa attentione digna est. .
eipit. .Quaerit haec resoluendis rebus illis, quae in priori parte notatae sunt, essentiam animi primarias. que eius affectiones detegere, et postea ex his retrogrediendo quasi, omnes alias eiusdem affectiones et mutationes explicare. Hie vero rationem simul illa habet naturae atque essentiae, 'quae aliis substantiis enitantibus, vel luperioribus, vel inferioribus animo humano , sunt propriae. Quando enim essentia animi cognostitur, inde non 1blum substantiae cogitantis essentia in uniuersum intelligitur, sed noti nes etiam de variis substantiarum cogitantium generibus derivari inde possunt. In primis hie eruitur, quid ex animi essentia ad immortalitatem eius confirmandam possit eolligi. omnes eius affectiones, 'quae ex effecti hus et operationibus eiusdem apparent, propius nune perquiruntur, ut nempe cognoscatur, quomodo ex animi. essentia oriantur, quomodo a se
105쪽
a se 'inuleem pendeant. quam late pateant. et quihus rebus ciebiliores, fortiores et persectiores,
, a Io. Psychologia itaque rationalia maxime praestans est, Philosophiae pars, quae primum ineum in disciplinis.
vindieare sibi potbst. Cerea immortalitatis eognitio, intelligentiae, voluntatis omniumque animi faculta tum emendatio , prima Philosophiae moralis princi-ipia, ratio 4llorum , quae ab hominum operationibus exspectantur, vel possibilis,vel impossibilis, educationis eruditionisque theoria, sola hae disciplina nituntur. Quare midiis Philosophorum accuratis assiduisque digna illa est. De hae etiam diseiplina iam, viri summi, maxima sunt merita. Primus ille in formam diseiplinaaeam redegit. Ante eius tempora plurimae pertinet tes hue animaduersiones disquisitionesque in Phil sophorum seriptis dispersae legebantur, et quantum .
quideli: notum est, nemini ante eum in mentem venit. affectiones animi ex eiusdem essentia ratiocinando derivare. Hoc etiam nemo poterat conari, .
antequam Hychologia empiriea in disciplinae. so
Sed satendum etiam hic est, multas res post summi huius Philosophi contentiones adhuc esse detegendas. Nondum omnes animi affectiones exclusdem essentia possunt derivari et quaedam foristasse in ea sunt, quae adhuc ne cognoscuntur quident. Nondum satis est dilucide explicatum, quomodo clarae obscuraeque notiones excipiant inuleem se in animo et quomodo aliae ex aliis oriantur. Status animi in notionibus plane obscuris notus satis non est. E prinei piis illis, quae ad formandam intelligentiam et voluntatem, generatimque ad perfectio. rem reddendum animum pertinent, quaedam satis nondum sunt tractata. Vera illa ratio, qua eX vaωriis animi effectibus certae quaedam oriuntur con.
106쪽
suεtudines et mirandae saeilitates, satis nondum est extricata. Nemo adhue docuit, quomodo mens nostra sine inulta consideratione ac meditatione certas quasdam res
probe cognoscat, quae diutissitne consideranda, et notionibus distinctis, cognolei non possunt. Ita v. c. nemo posset eruere considerando, qua celeritatς, quaque ratione, brachium sit mouendum, ut meta quaeda in propolita lapide feriatur. Exercendo autem 4 firmam quandam facilitatem perueniri in hae repotest. Nonne hic omnia ea obscure animus intel ligat necesse est, quae distincte cognostere et computare non potest. Quomodo fit, ut mens nostra duas simul diuertas res, alteram cognitione distincta, alteram obleuxa, commode emeere possit 3 Ita v. c. inter eun dum, aut opus ali uod manu faciendum, in quo
multae regulae sutit accurate seruandae, aliae etiam res distincte recteque possunt considerari, altero qui dem negotio alterum non impediente. Longa eius. .
modi problematum psychologicorum, quae satis non dum sunt resoluta, facile, posset eonfiei deseriptio. Quare optandum magnopere est, ut disciplina haec eo, quo fieri potest, studio tractetur, praelertim quum solida ad hanc rem iam sint iacta fundamenta. i
Sequitur nunc praestantissima Philosophiae para, Theologia nimirum naturalis, siue doctrina de ex istenti et affectionibus. substantine alicuius infiuitae,
a qua mundus est ereatus, et gubern8tur. Haec
disciplina primum in medium profert principia illa
et argumenta , e quibus eat stentia infinitae huius substantiae cognoscitur deinde illa eκ notione suta stantiae necessariae, , mundique auctoris, eximias eiusdem affectiones exquirit, indeque consilium eius in mundo creando, in primisque usum &bstantiarum cogitantium, quae ab ea creatae, indagare,studet.
Vtilitas huius disti plina a ex sola iam argumenti 4escripti e . apparet. tutud speculatiua mentis con
107쪽
sideratione dignius esse posset, quam sulistantiae in. finite perfectas naturam affectionesque in uestigare Quaenam alia disciplina eam vim habet, ut montem homanam in sublime tollat, eamque iucundissimis uel us usu cogitationibus, vitaeque huius et Ritutae exspectationibus oblectet 8 Quid magis adhbnisi feAasque hominum actiones pertinet, quam veritates illae, quae in liae disciplina unduntur Quid m)gis eontra superstitionem, incredulitatem; horribilesque de mundi sorte opiniones munire 'illos' potest, quam eadem haec Philosophiae pars t
f. a14.. ι . . 'i' Sive sit, ut homines omni tempore sanae ratio. nis vi , siue ex historicis de reuelatione quadam nara rationibus substantiae cuiusdam omnipotentis existem, tiam cognoueri rit: haec certe cognitio tantum valuit. vr, ubicumque eκisterent disciplinae, haec etiam Philosophiae pars ob praestantiam suam coleretur.' Sed religionis falsae, maximaque ex parte ab homi nibus confictae, auctoritas ita eam oppressit, vel non, sicut aliae quaedam Philosophiae partes, emeregere posset. Doctrinae eius tamquam mysteria, liciaminibus tantum maxime tacitis credi poterant. Uidentur iam Aegyptii veteres Theologiae naturalis ieientiam habuisse non eontemnendam. Ab his Gra
eorum Philosophi eam accipiebant, qui tamen, ob introductum plurium deorum cultum , in scriptis fuislibere de ea disputare non audebant. Impedimento igitur Theologiae naturali erat religio .a legibus eon- stituta. Quum temporis progressu liberius iam seri- bere possoni Philosophi gentiles, probatae iam satis de numine supremo fuisse quibusdam illorum videntur notiones. Tempore illo medio, uti vocatur, nullas fere Theologia naturalis nacta est accessiones;
Sed post instauratas demum litteras haec etiam Phωlosbphiae pars omni studio est denuo tractata. Et remen doctrina illa primaria ι de supremi numinis existentia, certissimis noliduita est demonstrata argu ,
108쪽
lentis. Carrastis a priorI dogma boei demonstrare voluit, id quod, ante eum Philosophi quidam seliolastici iam tentaverant. Leibnitius etiam in scriptis suis philosophicis multa de Theologia naturali, consueto quidem ipsius ingenii aeum ine, in medium protulit. mo us autem in hae etiam parte omnes, qui ante eum de hac re disputarunt, longe. superauit
Dictae iam a nobis disciplinae philosophieae ad iPhilosophiam theoreticam pertinent. In Germania,Omnes illae simul sumtae, Logiea tantummodo ex. .cepta, nomine Metapb ces insigniri solent. Ratio huis . nominis est, quia 'Aristoteles libros illos, in quibus dogmata sua praecipua e Philosophia theor tica tradidit, περι των μετα-e υσικα inscripsit. Magnus ille Baco Verulamius meliori iure nomen hoe
. illi Physices parti tribuit , quae de finibus in rerum natura agit, quia haec post Physicam proprie sic dictam tractanda est. . II 6.
Iam ad philosophis in praeficam aeeedimus, quas considerandis actionibus hominum moralibus operam dat. Pbilosophia maetica omnia illa generatim comprehendit, quae ad hominis' felicitatem tam eXteris nam, quam internam, pertinent. Homo in illa, tamquam is consideratur, qui vel felicitatis, vel miseriae, capax est, siue solum illum per se, siue ra- tione iseletatis, in qua ille vivit, cogitemus. Generatim itaque in Philosophia praefica quaeritur, in quanam re consistat hominis felicitas, et quibus re- .us perueniri ad eam possit. Est haec itaque ex omnibus eruditionis partibus illa, quae ad rem hominis proxime pertinet. Instituit ea hominem ad id, . quod maxime illi necessarium est et utile, docet haee illum leges naturae morales, ostenditque, quomodo. idoneus fieri ille possit ad eas seruandas, eaque resummum bonum veramque felieitatem consequem
dam. Sed ut institutio haec persecta fit ac solida,
109쪽
principia . eius ex natura hominis eiusque usu 'de tuari debent; nihilque arbitrarium vel fortuitum continere. Itaque praetica Philosophis sine theoretiea so- Iida esse non potest.
Praeter uniue salia illa principia, quae theoretim Philosophia eommodare debet praeticae P speciali adhuc principia illi sunt necessaria, quae ex morali
maturae humanae eonsideratione ducuntur. Totum horum principiorum eomplexum Philosophiam practicam uniuersalem molfius nominauit Theoria etiam
hominis moralis appellari uia posset. Idem disciplina haec praestat Philosophiae prae leae, quod Phil sophia prima, siue oniblogia, theoreticae. Omnia enim principis illa uniuersalia haee constituit quare
in omnibus Philosophiae praeticae partibus eX mora. li hominis consideratione sunt ante cogitanda. ram itaque actionum moralium conditionem genera tim ea definit, ostenditque, quomodo vel bonae, vel malae, esse illae possint. Inquirit ea legem n turae uniuersalem hominisque ossicium conuenien- ter huic legi viuei,di. Definit illa veras virtutis vltiique, boni ae mali, felicitatis atque infelicitatis,
Praemiorum poenarumque, culpae atque innocentiae notiones. Postea etiam ostendit, quomodo actiones hominum liherae per voluntatem ad bonum sint sectendae, et' quanam via ad summum bonum, huiusque vitae felicitatem, peruenire homo possit. - 2I8- Facile est videre, quam necessaria fit ad reliquas Philosophiae praeticae partes hominis haec theoria in Talis. Nam sine principio aliquo uniuersali ossicia ' hominis specialia ex iure naturae definiri non 'possunt.
omne ius' arbitrariuin incertumque esset, nisi fundamentum eius in uniuersali hominis theoria morali po- 'neretur. Regulae etiam clari non possunt, quomodo Varias animi facultates, pro legum naturalium deside-
riis singularibus, flectere homo debeat, nisi antea Issi
110쪽
rarum actionum theoria uniuersalis sit eonstituta. Ita. que Philosophia practica uniuersalis maxime praestans
est ae necessaria, sine qua neque ius naturae, Iuque .
doctrina morum, neque politica, solide potest tractari.
Haec disciplina a priscis iam Graeeorum Philosopbis
omni studio est culta. Socrates vir immortalis quum Phi losophiam practicam primum in medium protulisset, nihil in graecorum Philosbphorum scholis erat usitatius, quam 'de virtute vitioque, de bono et malo, de iure atque iniuria, de summo bono, ac de felicitate dilpu- , tare. Nulla quaestionum illarum, quae ad Philosophiam
practicam uniuersalem pertinent, intacta relinquebatur. Et tamen res illae debita non tractabantur soliditate, et moris nondum erat, ad principia prima investigando penetrare. ' Bonae apud antiquos doliis rebus reperiuntur animaduersiones atque Opiniones: sed opiniones illae debita iron sunt loliditate Prohatae. Inde fiebat,' ut schola quaevis in gravissiinis Philosophiae practieae uniuersalis rebus auteri obloqueretur. Sed fatendum tamen est, nullam , aliam Philosophiae partem magis, quam hanc ab a liquis esse cultam. Aeuo reeentiori statiin post res auratas litteras haec etiam Philosophiae pars exemisplo veteruta omni studio est tractata, sed longius Propterea quam veteres in hac re non sunt progressi. Loc ius ille celeberrimus, quantum quidem notum est, primus hanc disciplinam geometricae subiectam 'esse veritati doeuit, id quod postea Lei istus etiam 'saepissitne monuit. Sela fiesburitis eo mes, vir egregius, in disputatione ipsius de virtute optime hoe probauit. Interim hie etiam Wolfius, vir ἱmino talis, primus fuisse dicendus est qui Philosophiam
Practicam uniuersalem, pro toto illius ambitu, in d seiplinae formam redegit, multas antea confusas, indefinitas, et parum dilucidas notiones distinctissimo ixelatust, eaque re vera Philosophiae moralis Princi-Eia certa ratione definiuit.