I. G. Sulzeri Descriptio Artium Et Disciplinarum

61쪽

Nod omnium distiplinarum msthematiearum noui sima ea sit. Veras hujus disciplinae rationes duum vitis issis celeberrimis Ioanni et Davidi Bernovitiis pa tri et filio debemus. Multi quidem summi viri, ipse etifim Nemreus, ante jom operaiti suam in excolendet ea collocarunt, sed parum hac opera est effectum. Dinficultates etiam hic adeo magnae sunt, ut, quic quid analysis et corporum fluidorum contemplatio grauisqsimum habeat, adhibendum sit. .

Stetit inhitis Porporum fluidorum generatim spe. elatorum varias requirit rationes, quarum in solido: Tum Porporum motu nullus est usus; ita etiam me-ehantea it Iosum ecirporum fluidorum, quae elasti ea sunt. sunm habet theoriam, quae ex elasticitatis cunsid ratione est derivanda. Aeromerria ea vocatur, quia ineorporibus fluidis atque elasti eis primum locum aer habet Exquirit itaque, haec disciplina compressio. nem aeris pro varili virium gradibus. quae in illum agunt uiagnitudinem etiam vitium tendentium eaρque omnia . quae a pressione et motu aetis profieis. cuntur: erius generis nauium)esti motus , venti quidem vela inmntis auxilio, motus etiam molarum alat rum. atque venti in corpora stabilia vis. Hue etiam pertinent varii gradus densitatis atque tensionis aeri in variis atmosphaerae regionibus, et quae sunt reliqua.

Primariae aeris proprietates, grauitas atque viselasties, quum in seculum usque superius fuerint ignotae,

per se jam patet, hane etiam disciplinam esse nouam. De ustriis re hus hue pertinentibus seeulo jam superio; i separatim erat disputatum: in formam vero di sciplinae primus aerometriam, nostri hujus secuti initio, redegit celeberrimus in olfius. Est quid systema illud, quod tum confecit, imperfectum adhue atque maneum , et nostra aetiam hae aetate grauissimae de hae re disquisitiones in scriptis mathem licorum recentiorum dispersae leguntur. Optanduin

62쪽

itaque est, ut vir quitam id grauissima hae re bene

quidem hujus rei cognitio patitur, recta quadam g tione tradat. Praeter systematis vero rati'nem adhu inultae res disciplinae -huic desunt . . Neque - enim lex illa de .ppulatim decretcente aeris. i' in . variis : .atmosphaerae regionibus, . neqψe effectus

'aeris in motu constituti , , quem in corpor' sollisa serit, ita accurate potest det'niinari, ut duhium nul- Ium amplius supersit. ' -

motum. pertinentes varia

ut illeoria' de inbiu lucis Psorii i , nis, et de eju 'hus. Esi quidem passim de sis 'conscriptum sed plurimae tamen 'alac pertinentis quaestiones, vel plane holidum institu e ,. Fel laO uti, satis decisae sunt, et sutiirae aὸtatis auxilium e spHctans.

Praeter motum lux etiam ad ea ph enur mena pertinet, quae Vriis dileensionibus et eom Pu- . tationibus praebuerunt oceasionem. ortae inde sunt

riae generatim nomin3ntur. . Non vero ope in illae

dant naturae lueis proprietatibusque indagandis V tu quod ad physicam pertinet, ubi tumen et multae com putotiones ac dimensi es ex mathesi sunt repetendae. Varii quidem sunt libri; in quibus omnia, quae ad lucem accuratius eo ostendam pertinent, . in unum sunt congesta, ita , ut physica eum mathematica iri illis sit eo minista. Multae vero grauissimae res ad lucet, pertinentes, quum ex solis rationibus ti a me

anaticis et praeuiis quibusdam cognitionibus inpossint determinii ri , natura quidem lucis ae indola nondum perspeeta et ejusmodi disquisitiones ad mathematicam . omnino pertinenti

o Diuitig o G sis

63쪽

i Luit vel eonsideratur, quatenus per eo ora pel- i' ueldm ut vitrum, aquam , Abrem, et quae sunt reli- 'quη ; Bgietur; vel quatenus a corporibus solidis ae Ise--uignis, quae specula voeantur, repellitur. In uir ' que enim casu multa aceidunt memorabilia, quam iamrs, situ, ae magnitudine corporum oriuntus, et quonam inde consideratio ad mathesin pertinet.

Dioptriea lucem contemplatur, quatenus per eor-Pora pellucida agitur , et, pro varia illorum figura varie etiam de via sua deflectit. Ostendit itaque haee di- iplina. quantum radii lucis, quum per corpora diue 'sae dei istatis vadant, de cursu suo di in oveantur, et quam curporum pellucidorum figura saetat hie muta tionem: ostendit quomodo lux per corpora conueXaan punctum aliquod unicum cogatur, per concaua' autem dispergatur. Et inuentio quidem telescopio- Tum, microlcdpiorum ' conspicillorum, et lentium istoriarum quum liacis proprietatibus nitatur, dioptrica etiam horum instrunientorum utilissi inorum eonstructionem doeet, et vaesos illorum Persectionis gra

i, Masnae haee disciplina utilitatis est, quia usus

instrumentorum opticorum, quorum persectio indem indet, ad maximi momenti res pertinet. Natales ejus in superius seeulum incidunt, cujus initio tet scopia sunt inuenta. Cartesus atque celeberrimus alis Hugekius, Belga, ad formandam hane disciplinam Plurima contribuerunt. Posterior hie in ptimis de arte telescopia dioptrica eonficiendi atque de uniuersa hac disciplina optime meritus est. Postea Neutonus multas grauissimas res adhuc detexit. Nuperditam Euderus, in disciplinis mathematicis regnans, maximam huic disciplinae eoneiliare perseetionem summo ingenii acumine adnisus est, et omnia ea,

quae ad construenda, telescopis dioptrica pertinςnt,

64쪽

noua qusdam ac solida ratione exquisuit. Summi hujus vita. dH:luisitiones ad constructionem horum iminumento; iam plurima adhuc conterent.

Caturrisa rationem habet lucis, quatenus a spe ieulis repellitur. Ostendit itaque haed disciplina quo lucis radius In speculum certae cujusos in figurae inι 'cidens remittatur, formamque imaginum in speculi, nspicuarum ne magnitudinem exponit. Figurani consti uctionem cudusque generis speculoruin te Ietcopioru in , et speculorum ustoriorum ea describit.

, Haee diseiplina nota jam antiquis fuit, et grae- euin aliquod de Catoptrica opus, cujus auctor clides esse putatur, ad a stra haec tempora perti enit. Gra iisti inae huc pertinentes inuentiones recentioribus debentur temporibus. Nam a literarum inde restau ratione temper cultores suos haee disciplina ha huc M. Telelcopii inuet tio, quam Neutono et Greoorio. glis, debemus, maximi momenti hie est. Introdus in dileiplinas mathematicas analysi, ad summum perfectionis gradum prouecta esse Catoptrica videtur.

est. Docet ea figuram eo orum, quomodo pro situ oculi, et In certa aliqua distantia , cernuntur in dato aliquo plano repraesentare. Arti igitur pictoriactin Primis ea .seruit, in cujus tamen theoria tractari commode non potest, quia ex solis mathematicis rationibus est derivanda. Nota illa jam isntiquis fuit, et nouis quidem temporibus toties ac tam 1blide tradita est , ut nihil fortasse ad eam accedere adhue possit., I34. . Ignis in effectibus suis reliqua elementa longe 'ruperat. Motum itaque illius, vires atque effectus determinare. magnae utilitatis esset. 'rometria paristem aliquam matheseos incere, Posset non contem-

65쪽

nendam. Ostenderet ea nimiriim' quomodo eopix ignis vel ealoris in eo ore aliquo sit dinretienda , et effectus ejus per computntiones definiendus. Exqim Teret ea, quid figura corporum , ad citius vel lentius ealefacienda eadem haec eorpora conferret, et , hine figuram et magnitudinem fornacuin chemicari pro vario illμum ulu determinaret, aliasque res huc Pertinentes tractaret. Sed hujus diseiplinae vestigia, itantum quaedam hie et illic reperiuntur, et nond norma est inuenta, qua gradus caloris possit determ Dari, quum scire velimus, quando calor aliquis duplo vel triplo et ita porro, sit alio major. Opem igitur aetatis futurae haec disciplina adhue exspectat. s. 13 S. . In essu aliquo unieo effectus ignis copiose et ae- eurate est eκploratus, unde peculiaris quaedam di sciplina, quae Droiechnm vocatur, est enata i EX Ru iit ea ac definit effectum accelasi pulueris nitrati. Primum illa docet, quomodo vis hujus, pulueris genis ratim sit definienda, ae deinde ostendit, quanta vis illa sit, qua globus pro sextume ratione e bombRrda,

tormento ignario, vel mortario emittatur,' quanta e Ieritate inoueatur per aerem, et quousque cursuin suisum intendere possit. Indicqt ea rimul aptissiniam fora iam, longitudinem, amplitudinem, et uniuersam molenhvariorum tormentorum, et omnia ea, quae ad optimum eorum usum pertinent. Denique etiame erum pulueris nitrati in cuniculis determinat, ostenditque, quomodo commodissime illi sint agendi, at puluere tormentario implendi. . . Ia6. Pyrotechnia itaque pars aliqua artis militaris eminenti Trina est, et proprie ad eam resertur. Inuenta ea recentioribus demum temporibus est, et plane noua quodammodo potest nuncupari. Nam ante

tempora Robinsit, summi apud Anglos mathematici, qui haud ita pridem decessit, parum solidi in haedisciplina, est elaboratum. , Varia quidem de hae re ia

66쪽

opera per sexagintae:fere annos iam erant eanseripiar sed verae hujus artis, rationes .a . dicto, illo Robinsio primum iunt expositae: et a celeberrimo, Iero postea confirmatae et amplificatae. .. , di ad itaq-huie '

disciplinae adhuc deesse videtur. . Sed in ipso illius

usu, siue in construeniso' et usurpando omni tormem torum genere nauis adbue iunt em encland

Praestantissimam, i Wauissimul atque 'amplissi .mm matheleos ni ixtae partem as Tonomia; siue astrois, rum scientia emeri. Eκquirit ea motum coeli 'atquE .strorum', atque idoneos in os redditur loeum astri usque tu datb aliquo temporis 'spatio , .siue praeteritum, siue praesens ' siue tutorum illud sit. accura tissime possinus definire.'. Sed duae ad hanc rem quasi ducunt viae: , altera, obseruationibus altera iseeli. Dicis coiripuist mnibus abseluitur. . Duplεκ indo exussit Astronomia. ii Aherain dique alteram

' Dbaexisti computationes-ssis, Ran astroruin olderuatibnibus superstrui P iΡrimum itaque illa ostendit . quomodo, et quibus4nstrumen talis situs astri cujusdam praesens debeat obseruari, eas que deseribit rationes, quibus locus illius; quem 'ii

poelo occupat, distincte possit - indicari. Deinde ea docet, quomodo ex obseruationibus multorum anianorum, imo vel multorum seculorum, viae illae

quas planetae percurrunt in coelo eoneauo, possint de .sniri. Denique illa exponit, quomodo eκ nota ce teritate cursus, atque eκ viis in eoelo definitis, situs Planetarue omni . tempore possit determinari. Idem hoc illa etiam ratione motus eoeli uniuersi, ac steblarum fixarum ostendit. Et in his quidem primaria 'hujus. disciplinae opera versetur. Hine vero occasionem illa petit varia illa phaenomena: quae a siderum su proueniunt , ut solis lunaeque desectiones, lu- . Iae de ficemias et acere nes , dierum Moetiumque

67쪽

et variarum 'anni tempestatum, mutationes, et quaai sunt reliqua, explicandi et determinandi. Distantiast etiam stestarum a terra et a se inuicem, et earum magnitudinem illa explorat.

Astronomia sphaerica antiquissima jam est, et st tim post diluuium in Chaldseae Arshiaeque regioni-hus prima sua incrementa videtur cepisse. Aegyptii anti quissime obene jam in i iIla eranti ve mi. Graeci serius illam acceperunt, et Thales primus dieitur fmisse, qui solis. ac lunae desectionem latis eerto antea potuerit indieare. Ad magnam veto perfectionem ill hane disciplinam prouehebant.' Anni enim ambitu siue tempus illud. quo sol viam suam in coelo per

Currit , uoque ad partes aliquas horae. minutissi inaseognoscebant, es fortasse eodem quo reeentiores, jani

purumisivit,i si ad obseruationes, suas instrumentis, sit praesentim telascopiis, .uti potuissent. Post erudi.tionis apud Graecos imminutionem Arpbes atque M. raceni ulterius hanc discisinam coluerunt, atque in

Europae regiones occidentales' traduxorunt. Post lititerarum vero Testauratio in Q Italia'. eti magis 'adhue

Germani, et in his quidem Copernicus, Repurus ait Hevelitis praeclare de hae disciplina sunt. meritii cui postea Franeo - Galli et Angli majorem adhuc pera

fectionem .conciliarunt. Nostra hac tempestate tanata illius persectio est, ut motus stellarum fixarum. solis, atque lunae accuratissime possit determinari. Rea 'liquorum planetarum theoria non adeo est perseeis; Ita tamen, ut ad partes aliquas horae minutissimas

tempus illud possit definiri, quo certum aliquem locum in coelo occupabunt. Cursus tantummodo come. tarum nondum certa aliqua ratione potest determinariι

quia rar0 .pparent, et exigua tantum viae illorum pars potest obseruari. Astronomia mechantea cursum astrorum e motibus viribusque in mundo reuera existentibus per rat

68쪽

cinia docet inuenire. Primum itaque est ostendit, quae sint in natura vires illae, quibus omnes planetae propellantur; ex his deinde celeritatem eomputat, qua quisque viam tuam percurrit, porro etiam ratio. nem habet impedimentorum, quae in viis illorum ossenduntur, cursumque cuiusque immutant, et ex his denique situs euiusque stellae in dato aliquo temporis momento deterininatur. h. i

Diseiplina haec vero sublimis plane noua est, sum. mique Neutoni ingenio debetur. Keplerus, acutissimi ingenii vir, prima hie fundamenta jecit, in quibus deinde Neutonus totum illud aedificium excitauit. Post Neutonum varii viri summi hane diseiplinam ad majorem adhuc perfectionem prouexerunt, et aecessiones illae, quas Analysis, Dynamica et Ais stronomia sphaerica postea noetae sunt, id effecerunt, ut multa aecuratius adhue sint determinanda. No.stra hae aetate eo jam illa prouecta est, ut definitio nes ejus multo sint certiores quam illae, quas sphaerica astronomia exhibet. Ostendit ea simul, satis Oidem aecurate, admirandum illum mechani sinum, quo magna' illa corpora mundana in cursu suo sine intermissione retinentur, et i ininensastellaruin corpora, tanquam in patera, ad se inuicem pensitat. g. I a. Usus Astronomiae varius magnusque est. Pνι- mum recta temporis siue annorum computatio ab illa pendet, ad vitae' quidem communis atque historisa uin: ubi praesertim ' solis iunaeque desectionum ratio est habenda, quibus multa liistoriae antiquae tempora possunt determinari. Deinde Astronomia funda montum quasi est totius Geographiae, quia sola illius ope figura ae magnitudo orbis terrarum , ma narumque regionum, situs etiam locorum eoruinque a se inuicem distantia potest definiri. Popνo etiam totius nauigationis in oceano ineolumitas astronomiae innititur. Nullo enim alio indieio nauta in mari seire ,

potest, ubi siti quantum ab illo Ioeo, . quo soIRit

69쪽

nauem, quantum ab Ilio, quo tendit, et quantum a seopulis pernieiosis infamibusque absit. Caula haec

satis ampla jam erat, cur populi Europaei, rem naualem exercentes, magnis praemiis viros doctos. ad emendandam astronomiam excitarent.

Ab Astronomia tres adhuc aliae Matheseos mi tae partes originem trahunt: ' Geographia nimirum

mathematica, Corouologia mathematica, et Gnomonica.

Geographia figui 'in magnitudinemque et orbis terrain rum generati iri et variarum lilius partium determianat. Ostendit illa, quomodo verus loci cuiusque situs ex obseruationibus astronomicis definiendus sit, qu modo uniuersus terrarum orbis et singulae ejus par tes in tabulis geographieis sint repraesentandae et de. nique ea docet, quomodo nauis in oceano sit gube nanda, ut via rectissima ad locum constitutum per ueniat, et quomodo in mari longitudo ae latitudo' eviusque laci ex obseruationibus sit definienda. g. 744-

Usus huius disciplinae ex data jqm ejus descriptione satis apparet. Sine dubio Phoenices antiqui eam inuenerunt, a quibus postea ad Graecos etiam peris uenit. Persectio vero ejus ab Astronomia quum pendeat, perfectior etiam , quam illa , esse non potuit. Quare hodierna eius perfectio recentioribus temporibus debetur. In conficiendis tabulis geos: raphicis, quibus magnae regiones repraesentantur, multa adhuc possent emendari. Illae enim, qu's j sin habe mus, ita sunt comparatae, ut dillantiae loeorum nulla mensura in illis possint determinari . Solitae tab larum geographicarum deseriptiones nimis a vera mais

gnarum regionum figura recedunt. lyraeter a mulistae adhue desunt obseruationes, quibus maiorem Conuenientiam tabulae geo aphicae nanet siderentur. Quod ad longitudinem loeorum in mari determinandam attinet, multa adhue essens emendanda, id quod vero non tam a Geographia, quam ab Astronomia repetendum est.

70쪽

14 ' CDonoloeia matbematica est astion miae ad tem- opus definiendum computandumquθ, et calendaria eonfieienda translatio Agit ea de dulatione anni, ejusque in mei es, hebdomadas, eti diei diuisione' osten aitque quomodo praecipua phaenomena astio nomica, ut dierum deert scentia et incrementum, situs planetarum, solis lunaeque defectiones, lunae apparitiones, et quae sunt reliqua, quoad ipsos anni cu usque dies et horas possint indicari. Exponit illi etia in vana I enera edictori/vi uti vocantur, siue circulorum chronologicorum , quibus sine laboriosis computationibus astronomicis praecipua annorum tempora definiuntur. S. I M.

Magnus huius disciplinae quoad historiam, quoad

negotia ei uilia, et quoad dierum festorum celebrita- tem, est usus. Quantae ex chronologiae ignoratione oriri posIint confusiones, ex historia romana notum est. Apud plurimos populos antiquos temporis ordinatio sacerdotuiti curae erat demandata. Sed mox intelligebant, peculiarem disciplinam, ope quidem astronomiae , inde esse faciendam. Iulius Caesar pra

celeberrimos sui temporis . astronomos in meliorem ordinem redigi eam cursuit. Recentioribus Vero temporibus chronologia, eum in astronomia multa adhue detecta sint, ad multo majorem Persectionem est

Prouecta.

Gnomici est seientia horologia solaria saetendi. Osten.dit itaque illa, quomodo in dato aliquo plano, quod a sole potest illustrari, stilus, siue eiusmodi aliquid erigendum sit, cujus umbra ipsum diei tempus, dum . sol radios suos illuc mittit, indicet. Astronomiae igitur et geomeviae cognition I illa innititur. Anti. quissimis jam temporibus disciplinae huius vestigia in Chaldaea , et Aegypto reperiuntur Horologia solaria , prima sine dubio fuerunt, quibus partes diei sun