장음표시 사용
191쪽
pria sumptum non est extinctio ignis
in nube aquosa, ut putauerunt Antiqui.
Est Aristotelis, de Scoti in praecitatis locis . Probatur sic a Scoto: tum quia post
tonitruum aliquando videtur ignis ad terram descendere , ergo signum est ibidem non esse extinctum : tum etiam , quia coruscatio , quamuis videatur prius, quam audiatur tonitruum , tamen est posterior generatione tonitruo ex Aristotcle cap. I. huius . Summae, atqui si tonitruum esset extinctio ignis in nube aquosa , esset prior coruscatio , cum prius mutetur ignis, quam extinguatur,erV, dcc. tum denique, quia vel ille ignis esset genitus ubi postea extinguitur, vel aliunde veniret ; Sed neutrum dici pintest, ergo, 6cc. Minor probatur: non is primum , quia non videtur , cur debeat
stxtim extingui : Nec secundum , 'uia vel veniret e Coelo , vel e propria spnae-ra , sed neutrum est dicendum , quia ignis , cum sit natura leuis , non na-bet descendere , sed potius sursum sas Πdere , Crgo concludendum est ibi con esse substantiam ignis , ae proinde tonitruum non fieri per estinctionem ignis in nube , ut dicebant Antiqui. Secunda Conclusio. Tonitruum est sonus, non quicumque, Verum causatus ex
collisione, seu mora exhalationis calidae, ec siccae ad latera nubis spissae , ac de sis, in qua violenter detinetur inclusa a.
Est Aristotelis ibidem cap. primo. de Scotii dem pariter '. 8. Probatur ex modo generationis tonitrui proprie , dc improprie sumpti sicut expressimus in is m
Tertia Conclusio. uis Tonitrui proprie accepti, sum bene , 5c conuenienter assignatae ab Aristotele in textu citato cap. primo , de a Doctore Subtili in praedicta quaestione . Remanet susticienter declarata , ac probata ex dictis in primo
Obiruitur primo contra primam mclusionem sicut se habeat sonus editus perimpositionem serti candentis in aquam , ita debet se habere sonus, qui est tonitruum, sed ille fit per extinctionem serri candentis, de igniti in aquam erso iste pariter siet per extinctionem ignis innu- . Minor patet per experientiam . Maior similiter , siquidem huiusinodi soni
non differunt, nili secundum magnum,dc paruum, intensum , dc remissum , quae non variant speciem.
Respondetur Negando maiorem ; Adprobationem dico aliqualiter assimiliarinuiusmodi sonos, nempe in hoc, quod sicut sonus , qui est tonitruum causatur ex motu exhalationis in nube , ves per nubem , ita sonus , qui fit in extincti ne ignis in aqua , causatur ex momlamorum calidorum ipsins ignis per D quam se habentium ad instar exhalationum calidarum , dc siccarum : At dissimilantur , quia quando fit tonitruum , non est ignis ibi extinguendus in nube sicut adest quando serrum candens d mitititur. in aquam , igitur dicendum est sonum , qui est tonitruum , aliter gigni , quim eum , qui fit perimpositionem ferri candentis in a
obiicitur secundo , quia certum est ,
in gcneratione tonitrui, includi in nube aquosa, vel ignem , ves aliquid , quod sit de natura illius , siquidem reboante sono ignis fulgor videtur , ergo sicut alis soni , qui fiunt ex materia i nita , causantur her extinctionem illius materiae ignitae in aqua , sic bc sonus , qui est
tonitruum , cum generetur ex materia
calida, de sicca ε, fieri debet per extincti ncm eiusdem materiae in nube aquosa, ac per consequens tonitruum esse extincti nem ignis in nube. Respondetur Negando conseque
tiam , siquidem exhalatio ignita , dcinnaminata non extinguitur in nube ,
sed tota exit per fracturam nubis , o scenditque deorsum per impulsum sui contrariJ , a quo fugit , isitur si tonitruum, in tali motu , causatur non erit per extinctionem exhalationis in nube , sed per collisionem eius ad latera
Obiicitur tertio quia Aristoteles lib.
secundδ. Post. cap. Io. definit tonitruum per extinctionem ignis in nube in ,
ergo si hic aliter determinet , aut sibi contradicit, aut fuit varius , dc nos sibi constans in explica ndo naturam lis nitrui.
192쪽
iss Liber II. Meteorologicorum Aristotelis.
Respondetur Negando utranque com sequentiam nam in primo Posteriorum locutus fuit exemplificando secundum intonou Antiquorum, non actemd terminando de mente propria , quid sit tonitruum , sicut secit in hoc secundo alta via restitit eorundem opinionem , suamque firmat, ac roborat. Obiicitur quarto contra secundam ,& Tertiam Conclusionem simul r nain Seneca lib. secundo. Natur. quaest. 8. 3O. dicit, tonitruum interdum audiri existente serenitate , ergo non necessario exigit nubem circumstantem in sui generatio
Respondetur ex Doctore Subtili loco
citato, tunc tonitruum fieri ab exhalati ne inclusa in aere mediae regionis frigido, qui gerit vicem nubis aquosae, ac densae. Vel dicendum secundo,ne ando conse quentiam de tonitruo proprie sumpto; siquidem admisso casu per Seneca relato, dicendum illum sonum non fuisse ton, riuum presse acceptum, sed crepitum magnum ad instar tonitrui,quem edi possC,ex collisione alicuius vaporis densi cum partibus densim ibus aeris , non est dubitandum , cum hoc desertis verbis fateatur etiam Aristoteles in a.de Anima to diuninquit: Hoc autem sis idest ut aer sonum edat cum premane t perciusus aer, re non dissapatur ; unde si velociter . ct fior iter tercutiatur sonat , & quotidie experimur in ductoribus quadrigarum, quidum V lociter , ac sortiter circumducunt serulam,causant illum crepitum, ad instar pa ut tonitrui , qui tamen reuera tonitruum non est, cum sibi desint necessaria ad eiusdem generationem, ut dictuin est in te tib Not. IVtrum Coruscatio sit posibilia: . in
Irca possibilitatem , & existentiam
Coruscationis,seu Fulguris nulla videtur controucrsia cum experientia illam cxistere demonstret. ccxterum si eiusdem causas , & csseruiam attendere Voluriimus , pro comperto habebimus non esse unam Doctorum sentent cim o . quandoquidem Anaxagoras censuit , coruscationem, seu sulgurem esse ignem, ex Aethere, ad nubes usque desapim is, qui antequam extinguatur in nube a quota , Sc tonitruum efformet, sic rutilantem , ac splendentem nostro aspectui se conlpiciendum offert . Empedocles , parum ab innaxagora divarians , putauit, & ipse ignem. Solis radijs tamen accensum , nostrisque obtutibus obi
Aristoteles autem in hoc secundo lib.
Sum. q. cap. I. docuit, coruscationem , seu fulgurem, nil aliud esse , quam C. halationem calidam, &siccam in nube, per motum accensam , igneoque colore tinctam, una cum tonitruo genitam , &ex eiusdem causis . Et haec est vera , communisque sententia , quam desendunt omnes Doctores in praecedentiquaestione relati pro opinione Λά -
Pro cuius clariori notitia , ac fundamento primo Notandum ex Doctore Subtili iac quaest. 9. Coruscationem , seu Fulgorem gigni ex eo , quod infra nubem aquosam interdum includuntur multae exhalationes calidae, M siccae , quodammodo tenaces , dc unctuosae, quae intenduntur , & fortificantur per antiperist sim, propter frigiditatem nubis circumstantis ; sortificatae autem petunt exitum Unube, a qua pro pelluntur aliquando deorsum , & aliquando ad alias differentias positionis: &quia motus est causa calinris, & inflammationis, inflammantur , dc accenduntur huiusilaodi exhalationes a propulsu nubis , Quae interim per i lem volutationem diuiditur . & in tali diuisione fit sonus , 8c apparet quidam fulgor , quae ob splendorem , ac Cl citatem vocatur coruscatio , seu fulgor, sonusque tonitruum. Ex hoc generati
nis modo elucent etiam causae , qua concurrunt ad efformationem eiusdem coruscationis , ae fulguris : Nan causa materialis est exhalationis calidae , & siccae , ac unctuosae copia e efficiens est frigiditas nubis circumdantis , ocmotus illam inflammans propter vel citatem , vel calor sortificatus per ant
petistasim : sormalis est splendor , aut
193쪽
Disputatio IV. Quaestio II. 16
claritas , a qua dicitur , Je denominatur coruscatio : Ec finalis est purgatio aeris a quibusdam humiditatibus viscosis facta per talem inflammationem .
Sectando Notandum ex eodem ibidem, uod licet Coroscatio , dc tonitruumant ex eadem materia , de efficiente , tamen differiant in generationibus suis iquandoquidem prius etarmatur toni tmum, quam coruscatio: exhalatio cnim prius volutatur Per nubem , quam .i iam diuidat : at in illa priori volutati ne , collisioneque ad nubis latera , gignitur tonitruum , & in diuisione n bis solum apparet coruscatio. Verum lamen est, coruscationem prius a nobis videri , quam audiatiar sonus ; dc ratio e , quia lumen multiplicatur per alterationem, quae fieri potest subito, de in instanti di socius verti per motum lincalem , Mi exigit temperaneam successionem ', ideo corruscatio , cum
sit lumen subito ad oculos peruenit ;tonitruum autem , quia est quidam osonus , tardius nostrum pulsat audi
Tertio Notandum ex eodem ibidem , coruscationem interdum videri magnam,& interdum paruam : Causa autem limus di scriminis refundenda est in multitu-idinem exhalationis , & in reflexionem eius ad nubes circumstantes : Siquidem
sicut corpora densiora nata sunt magis reflectere lumen , quam rariora, sic nubes densiores , circumstantes exhalati nem inflammaram magis resplendent propter reflexionem luminis ad ipsas ,& hinc apparci maior , vel minor cori statio propter maiorem , vel minorem rellexionem luminis ad circumstantes nubes. Hinc patet , quod temporc nubiloso , & obscuro fiunt coruscationes maiores, quam tempore sereno, & l cido; tum propter reflexionem maioris claritatis tunc etiam quia tempore obscuro minus offuscatur claritas coruscationis , qαim sereno , dc lucido . Secundo liquet fieri maiorcs corusca- Iiones, de crebriores temporibus Veris,& Autumni . quam Aestatis , 8c Hy mis , quia sicut in illis eleuantur nau Iae in lationes ob temperiem aeris , &hintadiorein terrae , ita in his prohibetur eiusmodi cleuatio , vel propter intensuri frigiditatem constipantem poros
terrae , nec exire valeant Exhalationes,
vel ob nimium calorcm Solis illas consu mentem , & dissipantem : quare insert Plinius , in Italia saepius , quam μα aliis partibus , fieri plures coruscati nes, co quod regio sit caricris temperatior.
Quarto Notandum ex eodem ibidem, diuersas fieri , & apparere coruscati nes ; quandoquidem aliquae apparent in extremitatibus nubis , de aliquae in eius-deiri medio . Coruscationes prioris generis fiunt frequentius , quam posteri ris , quia illae fiunt per motum exhalationis in cr nubes post carum derupti iacm , quae saepe accidit, istae vero per inclusionem exhalationis infra nubem , quod non tam frequenter contingit. In super coruscationes apparentcs in medio nubis sunt tortuose , dc hoc propter di uersitatem nubis in intimis , de densitate , quae nequit regulariter cliuidi ,
Verutri tortuose , quare secundum figuram nubis apparet etiam figura coruscationis et caeterum quae apparent ii extremitatibus I nubis sunt uni ibrmes ob rectitudinem motus , Sc extremitatum
uniformitatem. Vlterius, cum audiuntur tonitrua signum est, quod coruscatio apparet in medio nubis , non audiuntur
autem , quando apparet in extremitatibus , de causa discriminis est , quia
tonitruum gignitur per motum exbalationis ad latcra nubis : ideo necesse erit materiam includi infra nub In
cum autem non audiuntur tonitrua is ,
signum est , quod exhalasio non includitur sed transit per motum ad extremitates nubis diuisae . Denique apparent aliquae corruscationes sine nube in nostro Horizonte , non quod fieri
possint absque nube , sicut uictum est
de tonitruo , sed ut ostendatur cor
scationes quae fieri possunt per circumstantiam nubium in Horizonte satis propinquo , posse a nobis videri in nostro , etiam exiliente serenitate. Ex his sit prima conclusio . Coruscatio, seu Fulgur non solum est postibilis , sed etiani de facto datur in rerum natura , est Aristotelis , Sc comm inis.
194쪽
168 Liber II. MeteoroIogicorum Aristotelis
Pisatur, quia cum fiunt tonitrua , videtur in nube tonante quaedam claritas , & fulgor , ut patet per experientiam , sed nuiusmodi claritas vocatur coruscatio communiter ab omnibus Phi- osophis , ergo de facto datur coruscatio in rerum naturam . Minor est Aristotelis in hoc secundo. Summ. quarta,
Cap. primo , de secundo , ubi ponit
propriam , & Antiquorum opinionem, conuenientium cum seipso , in eo , quod illa claritas , seu fulgor apparens, quando fiunt tonitrua , sit coruscaaio:
Secunda Concl. ruscatio seu Fulgur non est ignis ad nubes de Coelo , vel
aethere dilapsus, praecedens tonitruum , ut dixerunt Empedocles , de Anaxagoras . Est Aristotelis hic cap. secundo. Probatur iisdem rationibus , quibus mstendimus tonitruum non eme extinctionem ignis in nube aquosa: tum quia eadem est materia coruscationis , ac tonitrui , cum fiant simul ,δe eodem tempore , & loco , & in eadem nube , ut patet ad sensum , sed materia tonitrui non est ignis ; ut si
iis probatum est in praecedenti quaestione conclusione prima ergo neque cor
stationis esse poterit . Confirmatio , quia substantia ignis diu permanet , sed coruscatio citissime transit , ut patet ad oculum ergo coruscatio nequit esse ignis. Neque valet dicere , tunc ignem extingui in nube ad tonitrui generati nem ; tum quia coruscatio est posterior
generatione tonitruo; tum etiam quia spoli tonitruum , 5c ipso non praecedente , apparent corvicationes in nubibus , ergo coruscationis essentia non est
ignis. Tertia Conclusio . Curuscatio essen tialiter sumpta, est exhalatio calida , Scsicca , in nube per motum accensa in signeoque colore tincta . Est Aristotelis
in hoc secundo lib. Summ. q. cap. primo. Est Scoti hic quaest. p. art. I. num. si uindo . Probatur σα cius generatione se squam irctulimus in I. Noti Exhalationanque calida , dc sicca , in nube aquosa , ad frigida inclusa, pcr circum itantiam frigoris intenditur , δέ rob xatur , petensque exitum dum fugit a suo contrario mouetur , modo sursum ob eius natiuam leuitatem, & modo ad n
bis latera , sic frigiditate pulsa , in qua
volutatione causatur sonus , qui voca tur tonitruum , disrumpitur nubes , dc apparet claritas , seu fulgor ad instar
scintillae ignis , qui , vel quae appulla
tur coruscatio , seu sulgur , atqui cum huiusmodi sulgor videatur in exitu exhalationis E nube disrupta , ac facta o, sequitur coruscationem , seu fulgurem essentialiter , nil aliud esse , quam exhalationem calidam, & siccam, collisione ad nubis latera accensain , igneoque colore tinctam. coarta Conclusio . Causae Corust tionis, seu Fulguris sunt optim8 assignatae ab Aristotele in textu . Remanet declarata , de simul probata in primo Nota Siquidem omnes concurrunt ad positionem coruscationis , ut dictum suit ex
Doctore Subtili, de ipse curn Aristotele in
Obiicitur primo contra primam Conclusionem. Nam si coruscatio esset possibilis, tunc fieret semper in nube, sed consequens est contra experientiam, cum is pe fiat coruscatio existente serenitate . ergo. Sequela maioris apparet per Arist telem in textu hic cap I. Respondetur Negando minorem ; adprobationem dico , quod licet existente serenitate in nostro Horizonte , videatur coruscatio a nobis , non propterea fit
sine nubibus existentibus in alio Horse Eonte satis propinquo, Vt nostris pateat aspectibas. Obiicitur Secund5. Si coruscatio emet
possibilis, tunc fieret ex eadem materia is qua tonitruum , ex eodem Aristotele loco citato , sed hoc est falsum, quia etiam diu durare deberet , sicut tonitruum s , quod tamen est falsum ; coruscatio enim cito disparet. Respondetur Concedendo sinuelam maioris, & negando minorem. Aa cuius probationem dico , saepius fieri corusca
tiones , quam tonitrua eo ciuia quando
que sit per inclusionem exhalationis instanubem, bc tunc aecidit etiam tonitruum: quandoque vero per morum exhalati nis inter nubes , Bitunc non auditur I nitruum . Disparet autem cito corusca tio .
195쪽
Disput. IV. Quaest. II. Summa I. IG
tio, cum materia est rara, δc faciliter consumitur miniositas per inflammationem. Obijcitur tertio quia omnium tinpresesionum ignitarum eadem est materia , &consimile essiciens , sed aliae impressiones Non causant tantam claritatem, ut patet de Stellis cadentibus , & Capris Saltantibus,
ergo nec materia coruscationis poterit edere tantam claritatem , Ut UOcetur c
ruscatio. Maior patet per Aristotelem in primo im Meteor. per totam Sum. 2. Respondetur Negando consequentiam: nam aliae impressiones Vestae , quamuis
fiant ex eadem materia , qua coruscatio, nequeunt cedere tantam claritatem, quia non habent corpora densa, ad quae materia inflammata possit reflectere claritate, sicut accidit in materia coruscationis, quae reflectit claritatem ad nubem circumstan
Vel neganda est minor: Ad cuius probationem dicendum , non videri tantam claritatem in illis, sicut in coruscatione ob remotiorem distantiam a nobis, siqui- . dem fiunt in suprema aeris regione , quae nimis distat a nobis. Obiscitur quarto contra tertiam conclusionem, quia nubes est materia rara ν, de porosa ad modum sumi , vel caliginis, ergo non potest dctinere exhalatione is, quae est materia tam impetuosa , ac sortis; multominus reflectere suis lateribus eius actionem generativam soni, nec consequenter coruscationis, seu fulguris. Respondetur Nubem , in qua gignitur tonitruum, & coruscatio, esse densam, Scs sum, siquidem cogitur vapor rarus, dchorosus in spissimclinem, de densitatem a trigiditate mediae regionis , qua de causa,& valet detinere , N suis lateribus retundere ictus exhalationis non semel, aut bis, sed pluries, quousque frangatur; unde sicut in tali volutatione exhalationis potest Causari sonus, qui vocatur tonitruum, sic
in huiusmodi fractione poterit videri Claritas, Se fulgor, a quibus denom, natur coruscatio. Et hςc de piς senti quςstione , Disputatione ac de hoc libro
secundo MeteOrologicinium dicta sussiciant.
HIc liber tertius Meteorologicorum est suffectius ab Aristotele , veluti supplementum duorum eraecedentium , quippe qui continet materias, iam alibi cs-ptas , dc non tamen ad plenum discussas quandoquidem Area, Iris, Parilij, 3c vi gae spectant ad primum librum : Procellavero, Vortex; Turbo, & Fulmen, ac caetera, quae generantiir in absconditis terrae partibus attinet ab librum secundum, Vnde iure merito huic tertio libro exordium facit dicens : De residuis autem dicamus operibus ferregarionis huius, inducto iam
modo dicentes . Spiritur enim hIc cit m
se regatur per modica, or sparsim diffunditur ore. Tomi a facit, oe Coruscationes . Sι autem totas simul, σ spissior, mi
nus autem excretur fuerit tenuit Procella
ventus fit c. Diuiditur autem hic liber intres Summas In quarum prima agit Procella,vortice, Turbine, ac Fulminum speciebus. in secunda de Area, Iride, P relijs, & Virgis. In tertia de his, quae in
terrae partibus inclusa generantur. De procella, Vortice, accenso Turbine, ac Fiaminum Speciebus.
Ista prima Summa continet unicum tantum capitulum, quod tamen diu, ditur in quatuor partes ; in quarum prima agit de Procella : In secunda de Vortice: In tertia de Turbine intensb:& in qua ta de Fulmine. Quoad primam partem dissinit Procellam , graece Ecnephiam dicens r quod sit
flatus vehemens e nube crumpens , in aeterramque dirine expulsus: quando enim multae exhalationes densae , & spissae sescendunt, ac infra nubem concludimtur, abi ,ivel antipristasi trigidae nubis eas circundantis , vel mutua incursione P, ac attritione incalescunt . calefactae rarefiunt , & angusti ambitus pcretusae vastiorem Ilocum quaeritant , ac in
196쪽
νdio Liber III. Meteorologicorum Aristotelis.
star sui minis, incisa nube, impetuosae se
cundum dirutum ruunt, de efflant. Ecne-phias nonnullas crassae , densaeque nubis Partes secum trahens , aethera perfundit obscuritate , & Solutis nubibus ingentem elicit pluviam
Quoad secundam partem describit Vorticem, qui Zc Typhon graec8 appellatur,
Inquiens, quod sit flatus, magna vi e n be elisus, & in gyrum volutus. Discrepat Typhon ab Ecnephia , quia in orbem v luitur, Ecnephia autem continue dc directe mouetur Circumuolutionis, & gyri. Huiuscemodi causa est flatuum concertatio : Explosi enim flanis e diuersis nubibu aut eiusdem nubis varijs partibus exclusi,
seu excussi inuicem impingunt, contor quentur , confunduntur , in diuersa exiliunt, alter alteri vim infert, liquandiua itercantur,' nec sibi cedunt, circulus, &vertigogliscit. Rem declarat Philolophus
Exemplo aquarum cursu , Ze recursus. Si enim fluentes scopulum offendant a fluxione a critur , Versoriam retrocedens capiunt, ac in se reflexae , volvuntiir i i
gyrum, & vorticem inducunt. Eiusdem circunmolationis dii lucidam suggerunt notitiam venti de spatio amplo in angustupropulsi: angiportus namque, de angustas vias introgre si, Ac sibi cedentes, aut propter angustiam , aut propter reflationem, contorti, & confusi, alter alterum repet tere nititur ε, in anterius prohibet procedere, ille a tergo impellit. Quare eorum incursu , dc ocursu pulti s extollitur, & rotatur , nec gyratio desinit, nisi spiritus deiiciat . Hic Turbo arbores euellit, aedificia deiicit , naues in altum tollit , mox iacit praecipites , quidquid demum sibi occurrit , in perniciem quatit, vel aliorsum d
Quoad tertiam partem,notitieat Accensum Turbinem , graecὰ Praesterem vocatum , dicens, esse flatum stammigerum riseu flammam secum deuoluentem , en be pariter eiectum : quando enim exhalationes in nube morantes, vel antiperistasi, Vel mutua repercussione , flammam concipiunt , dcauuersae de nube excutiuntur, quaecunque sese obuiam fiunt , prosternunt, atque incendio afficiunt. Praeter ab
Ecnephia , dc Tvphone differt ob inflam-mλtionem, & iacendium. Deindis dissidet a Fulmine, s de quo mox dkemus in quia sipsius materia crassior est , fulminis vero subtilior: insuper Praestet pjus flatuum , uim flammae habet, fulmen econtra plasaminae quam flatuum continet.
Quoad quartam denique partem, in AEqua agit de Fal mine, ait, quod Fulmen est exhalatio ignita , vel ignis in exhalatione
accentus , de nube , impetu vehementi, excussus, & deorsum trusus. Unde quando multum exhalationis per subtilis , de valde siccae in nube clauditur , & per morum , vel anti peristasim accenditur, tunc quoque rarescit , de angustas nubis latebras fastidiens, in apricum prodire contendit: validis ictibus in nubem irrumpit, &inferior parte non raro , tanquam magis tenui, dirupta, exit, eodemque impetu in terram detruditur , terrifico reboante tonitrui . Fulmen ergo non est lapis, igne a delatus, sed exhalatio ignita: caeterum nemo inficias ierit, posse ipsammet exhalationem, ut magis terram, Sc viscol ν,
vi caloris decoquentis in lapidem exciest re, qui veluti ferreus globus, tormentario puluere ignito , e bombarda exploditur, una cum fulmine eiaculatus domos , de turres sortissimas solo valeat aequare. Dicitur hic lapis cuneus, vel sagitta, & cumsulmine dimpite de nube extruditur. Eu
nescunt interdum, Sc extinguuntur in aere obmateriae tenuitatem: terram pleri m-que petunt ob exhalationis crassitiem , 8c viscositatem. Irregulariter primum solent moueri siquidem ignis natura ea sursum
pellere nititur, vis autem, qua ex nube in excutiuntur, ipsa deorsum repellere con tur r ignis demum nisu cadente in terram impetuosa descendunt.
Discrepat fulmen 1 fulgure, quia fulminis materia est magis spissa , 8c compacta, tota simul accenditur, magnoque impetrae nube vibratur: at fulguris materia rarior est, minusque consistens, ac divisim , dc distribute in nube accensa coruscat . Hinc perbelle dicebat Seneca , sulgur nil aliud esse, quam flammam futuram fulmen, si plus virium habuisset. Ex diuersa dispositione materis terre' stris, & viscosae, rarae magis, vel densae, plus, minusue compactae, & consistentis triplex sulmen astruitur scilicet terebrans, dissipans, dc adurem.
197쪽
Tcrebrans est maxime subtile, & flammeum quod magna celeritate angustissimam penetrare foramina , perstrictosque poros transire solet. Dissipans est magis addensatum , & c pactum, quod corpora dura, & solida , in quibus, tanquam reluctantibus, multum immoratur, validis ictibus arietat, discerpit ,& conterit : mollia vero, & fluida velocissime transibit , & quia nullam in ipsis moram traducit, neutiquam labefactas Adurens est magis igneum , quam flammeum , cuius praesertim est urere . Primi generis videtur esse, quod sua subtilitate dolij poros , intactis tabulis pen trans , verum caloris acrimonia consumit: quod animal interficit, nullis laefionis s-xnis in corpore relictis : quod praegnantis laetum, utero adhuc sedum de medio tot lit , incolumi prorstas relicta Parente, ut de Martia Romana scribit Plinius lib. 2. cap. 3 I.Seciandi generis est, quod Inaenia, turres Cuertit, atterit: quod clypes atramentum liquat , & lignum non laedit e quodnuinos dissoluit, ill aes, penitus crumena ..:
quod gladium illidit, & vaginae parit. Te
tis generis est, quod caesarem, Vestes, calceos comburit , ne minimam quidem humano corpori afferens noxam: quod dolij asseres concremans, pelliculam, quae Vinum ambit, nullatenus dispergit, sed ita concretam relinquit, Vt non secus ac uter illud paulisper asseruet, ne diffluat. Fulmen denique si valde tenue fuerit, non adurens propter tenuitatem, inquit Aristoteles , vocatur a Poetis clarum ; si autem sit minus adurens , obuia tamen corpora denigret, vocatur Fumidum.
De Fiatibus impetuosis sciliceι Fenephia, Tapbane , Praestere, ac Fulmin .
D I S P V T A T. I. O Vamuis de impressionibus ignitis, ac
caeteris Meteoris, ab exhalatione valida, & sicca, procedentibus, satis luculenter egerimus, cum Aristotcle, ac Doctore Subtili, in duobus praecedentibus libris , nihilominus , quoniam de ijsdon, Quasi relicta collegendo, iterim patractat Plutosophus in hoc tertio libro , & nos,
quae supersunt , penitiori calamo , explicanda , itidem complectiori disputationi,
eam tradere decrevimus. Quare, ut caepimus, seciuendo ordinem textus, prius nobis agendum est in praesenti de quibusdam flatibus impetuosis, qui dicuntur Procella, seu ta phias, Vortex, seu Typhon, de Ignis accensus, siue Praester, ac postea de Fulmine, & eius speciebus, effectibusque
Vtrum Taphon, E cnephias, O I census ignis sint exhalationes calidae, ct sicca'
PRO dilucidatione huius multiplicis difficultatis, praeter ea, quae diximus intextus enarratione primo Notandum est Typhonem ess e illum ventum impetuo sum , quae descendit de nube circulariter usque ad terram, quo mediante eleuantur pulveres, & stramina, ac etiam alia mai ra corpora, si tuerit sortior; generaturque
hoc pacto: In nube aquosa, & sufficienter frigida includitur exhalatio satis subtilis, quae sortificata interius propter circumstantiam contrai ij , petit exitum de nube;& quia est materia leuis, ided cum magno impetu ascendit ad partem stiperiorem ni bis, ii qua iterat , propellitur deorsum, &ex ista violenta propulsione , diuidit nubem in parte inferiori, ubi est debilior, Min codem impulsu descendit , circulariter
usque ad terram , & iterato reflectitur a terra . Exliis eliciuntur , quatuor cauta concurrentes ad generationem Typhonis: siquidem causa materialis est exhalatio si ca r emciens est propulsatio facta a nube: sormalis motus circularis, a quo denominatur Typhon , de eius causa finalis est purgatio acris, ut alias dictum est. Secundo Notandum est , Ecneptitam esse magnum ventum , qui cum impetu magno simul descendit de nube ad terram motu rcino, δί prosternit, percutiiqile quicquid sibi obviat prope terrana , gigniturque hoc modo . Infra nubem valde intensam, frigidamque includitur exhalat o terrestris, & copiosa ad modum, quo aermultus includitur intra vesicam quae, intus sortificata per antiperist tam petit exitum
198쪽
, ν, Liber III. Meteorologiconim Aristotelis
tum e nube, & tandem deserendo secum magnam partem nubis, descendit cum impetu usque ad terram propulsata a part superiori nubis .causando in terra mignam obscuritatem , ob commixtionem multarum exhalationum, quas secum trahit, &post casum magnam pluviam, propter par res nubis, quas descendendo siccum affert.
Differt autem Ecnephias a TIphone, quia Typhon est ex materia subtili, Ecnephias
Vero ex materia valde grossa : Typhon descendit circulariter , quia exit per Br men nubis angustum, de strictum, ex quo causatur gyratio, Ecnephias autem per locum amplum, secum deserendo partem nubis, & ideo eius motus , seu descensus, causatus a frigiditate nubis, cxhalationem Propulsantis , est rectus : Typhon causat
Calorem in terra , ob velocitatem motus,
quo alterat etiam animalia ad infirmit ira ; eradicat, & euellit arbores per impetum sitae girationis , dc violenter transfert corpora cie loco ad locum: Emephias nullum locorum effectuum producit, sed tantum obscuritatem , dc pluviam copiosain affert, ut dictum est. Tertio Notandum est, incensionem snon esse tempestatem , seu turbinem amoribus essentialiter distinctum, sed tantum accidentaliter , quod liquido apparet ex eius 8eneratione: siquidem quandoque contingit Typhonem descendentem deorsum pre Velocitate motus,incendi de infla- mari ratione suae qualitatis intensae, unde materia ista sic inflammata vocatur incensio, seu ignis accensus, qui apparet quasi rota ignitae quadrigae. Insuper quandoque contingit, quod materia Mnephiae, ex consimili csu, incendatur , appareatque quasi diluuium ignis in terra , de illa pariter Incensio appellatur. Ex his manifeste constat, Presterem, seu Ignem accensum,
non discriminari a Typhone, de Mnephia
ratione materiae, verum penes inflammationem duntaxat, qua de causa videntur faceta terram speciem tempestatum.
Ex his sit priina conclusio. Typhon, Ec- nephias , & Praester , seu Ignis accensus
sunt essentialiter exhalationes calidae, dc siccae. Est Scoti in hoc tertio libr. Meteor. uaest. I. Probatur primo auctoritate Ario telis in texIu huius lib. 3. Summa I. cap.
unico.secundo suadetur eg SeneraIione uniuscuiusq; siquidem causa materialis est exhalatio calida, Ec sicca, inclusa infra a nubem frigidam, de simul cum ipsa, vi S
lis , de terra eleuata ad mediam regionem
aeris, 'uae per antiperistasim Mrtificata , ascendit ad partem superiorem , sed inde cum impctu repulsa stangit nubem a parte inferiori, descenditque ad terram ; si descensus , & motus est circularis , est Typhon: si rectus, Ecuephias: si vero insuper exhalatio descendens est inflammata, &igne accensa, & sic est Praester , seu ignis incensu ergo Typhon,Ecnephias, & ignis
intensus sunt essentialiter exhalationes c lidae , de siccae. Consequentia tenet , quia in huiusmodi impressionibus meteoroloqgicis, estentia attenditur ex parte materiς, ut seperius demonstratum est. Secunda Conclusio. Typhon mouetur deorsum directe circulariter usque ad te ram : Ec phias autem, mouetur quidem
deorsum usque ad terram,non tamen mO-
tu circulari, sed recto. Est Scoti ibidem sart. I. & 1. Probatur prima pars, quia omnis ventiis, veniens ge loco vasto, & am plo , in locum angustum, & arctum, inc dit gyrative, 3c circulariter, sed Typhon, cum a superiori nubis parte, propellitur ad inseriorem , de ipsam scindit descendendo deorsum usque ad terram, se habet huiusmodi , ergo eius motus est gyrativus , dccircularis . Maior sic iundatur, siquidem
ventus, dum ingreditur impetu ose alb9uam viam arctam, & angustam, pressus a lateribus loci secundum unam partem reflectitur ad latus , & secundum partem posteriorem insequitur, & sic fit ibi necessarioquςdam gyratio , ergo Ventus niens de loco amplo, & ingrediens magno cum impetu, locum angustum, cogitur i cedere gyrative, de quodammodo circulariter. Minor etiam declaratur, siquidem Typhon, dum cogitur descendere, per scissuram nubis usque ad terram,propellitur a concauitate eiusdem nubis , quae est satis
ampla, ad locum scisi, nubis, qui est valde angustis, de strictus, ergo, &c. a. pars probatur per oppositu, qua quidem Ventus propulsus per locum satis amplum,mo uetur recte, de non in orbem : non enim habet, a quo reflectatur, dc cogatur ir
gyrum; Sed Ecnepluas, sic se habet, dum
de nube cietur deorsum usque ad terram, siqui-
199쪽
liquidem trabit secum magnam partem nubis, ergo transit per locum amplum, ac proinde non impeditur, quin recta possit
Tertia Coclusio. Typhon, & Ecnephias
dum coguntur e nube descendere usque ad terram,diuidunt, ac scindunt nubem in parte inferiori . Est Scoti ibidem. Proba-rilr, nam ubi est facilior nubis diuisio. ibi est descensus ventosae materiar., sed in parte inferiori nubis est facilior diuisio, e go, &c. Maior patet , siquidem ex ha thtio calida , & sicca , ac per antiperistasim sortificata petit exitum e nube , ergo ab ea parte exit ubi est facilior diuisio. Minor probatur, ouia in ea parte nubis est facilior diuisio voi est tenuior,ac subtilior, ut parci,sed nubes,in parte inseriori,est tenuior, ac subtilior, quam in alijs partibus , ergo, dcc. Minor probatur, quia in parte inseriori est remissior frigiditas , cum sit vicinior infimae regioni, quae participat de calore causato ex reflexione radiorum s Iis a terra , atqui certum est , quod sicut frigiditas ini 1a condensat, & sortificat nubem , sic missa , cum habeat calorem sibi admixtum, rarefacit potius,quam condenset vaporem , Ergo pars nubis infer Or cum sit tenuior , ac subtilior , est facilior diuisione , ac proinde Tyylion ,& Ecncphias, coacti descengere, diuidunt nubeto ab inferiori parte. Confirmatur , quia si diuideretur nubes in parte supe- Iiori, iam non descenderent , sed ascenderent, cum exhalatio calida, & sicca, ex qua gignuntur huiusmodi tempestates, sit Raapte natura leuis: si vero lateraliter scin-dcretur, motus esset tantum lateralis, &non rectus,sicut Ecnephias, vel directa orbicularis,quemadmodum cernitur in Typhone, quod tarnen repugnat experientiae ergo concludendum est,quod Typhon& Ecnephias, cum petunt exitum e nube, illam dividant, & fragrant tantum in parte inferiori . Quarta Conclusio. Pr ster, seu Incensio igni quamuis appareat, non est tamen status, aut ventus a duobus praecedentibus essentialiter distinctus . Est Scoti ibidem art. 3. num. IO. Probatur, quia non
superaddit exhalationi calidae, & siccae,nis inflammationem , dc accensitonem igneam, aut erSO exhalatio incenta,e Du-
be erumpens, ac descendens, est tenuis , ac subtilis , & sic est Typhon , aut est aliqualiter crassa , & tenax , mixtaque cum vapore aquoso , & tunc est Ecia phias, igitur Praester, & Incensio non sec- cernuntur essentialiter a Typhone P ,& Ecnephia , verum accidentaliter dun
Ex his insertur unum corollarium,quod istae, tres Impressiones Meteorologicae ,
nempe Typhon, Ecnephias, & Praester, seu Incensio sint eiusde speciei substantialis , differantq; tantum accidentaliter :Patet quia omnes gignuntur ex eadet amateria scilicet exhalatione calida, & sicca,quae diuersifigatur in eis dia taxat penes subtilitatem, & crassitiem , ac inflammationem , quae sunt differcntiae accidet
Obiicitur primo contra primam Conclusionem quia exhalatio calida, dc sicca, cum sit natura icuis petit, ascensum, & nodescentum ad terram, sed Typhon, Ecne-phias,&ignis accensus apparent descend re ad terra, ergo no sunt exhalationes calidaein siccae, sed potius vapores aquei. Respondetur Maiorem esse veram secundum motum naturalem aeterum vi
lenter propellitur deorsum a suo contrario: Huiusmodi autem impressiones descendunt ad terram violenter sic propulis a stigiditate nubis, aut mediae regionis
Obiicitur Secundo,quia huiusmodi Impressiones interdum apparent existente serenitate, teste Seneca in Quaestionibus
Natur. rgo non necessario petunt exitum e nube quod est contra conclusionem n
stram, dc Aristotelem loco citato. Respondetur Negando antecedens, siquidem experientiae magis deferendum est , quam auctoritati Senecae, de Arist teli, in hoc, tius credendum erit, q uam illi, clim eius doctrina inixa sit experien riae contrariae , quippequς doceat, nun quam videri huiusmodi tempestates absq; nubium apparatu copioso: sic enim exigit earundem generatio,Ut probatum est in Not. & in conclusionibus obiicitur Tertio , contra Secundam Conclusionem.Typhon est quodda mixtuimpersectum,cuius motus debet esse secudum praedoiuinium elementi,ergo curi
200쪽
eleuantem , & minus potest repelli a st, ditate med e regionis , quare altius
poterit ascentare , quam materia Ventorum , & sic una cum vaporibus cleuari ad mediam regionis mediae aeris , Ibiuue ex ea generari TVphonem , ac postea in descensu inflammari , ac incendi . ec ita gigni ctiam Praesteruin , ut dictum cn. Vtrum Fulmen sit ignis descendens de nin
F St vulgaris opinio , quod Fulmen sitis idem , ac laris , quem alii cuneum fulmineum , alii sagittam appellant , quippe nonnulli effectus , quos de Hlmine oriri indubitatum est , huiusmodi lapidi videntur attributir es are enim, Ec frangere corpora solida , ac dura ,
arbores incidere , turres euel aere , aut
deiscem, parietes penetrarc, ac alia, quae a stamine derivantur, non nisi alteri corpori duriori , ac solidiori conuenire iudicandum venit. Huiusmodi autem emc ciae apparet talis lapis fulmineus ; tum ratione densitatis : tuin ratione fisurae ,
uae ut plurimum ad inflar cunei , veligittae cernitur , quare inserunt, huiusmodi lapidem unum , & Idem corpus , quod fulmen vocatur, existere, & csse . Dissident tamen considerando eiusdem generationem ; Alis namque putant gigni in terra ex humore crassio , & viscoso a Sole indurato, & postea ventorum visurum in acrem, una cum alijs halit,hus eleuari, & intra nubem tamdiu d tineri donec rursus , e nube erumpens , in terram detorqueatur : Alii autem econtra asserunt illum gigni In aere ex halitibus terrestribus crastis, & viscosis, intra nubem in unam massam coactis, &a fumo vi calorifica Solis accensi indur . tis; ideoque quando fracta nube fulmen Crumpit, tunc lapidem fulmineum, instar globi e bombarda emissi, magno cum fragore in terram vibrari. Cceterutra vera, & constans sententia,
quam docet Aristoteles in hoc 3. libro
Summ.I. cap. Vnim, asserit posse quidem fieri, altero ex praedictis modis, lapidem, quem vocant stamineum, , ex halitibus intra nubem concretis, 3c una muri fulmine in terram iactari, illum tamen minime latine . existere γ' ppe docent una cum Aristotele, huius sciuentiae Asseri res, Fulmen esse meteorum quidam ,&mixvim imperfectiam , ex exhalatione calida , &1icca, ac subtili gentium , lapidem vero sulmineum dicunt mistum perserum , diutissimaeque durationis , qua de causa , unum non esse aliud , sed valde diuersa, indubitanter concludunt. Ita Conimbricenses de Meteor. Trassit. secundo, cap. Parisiensest sic M. a. in Gne , Mastrius de Coelo Dise. q.qu 2. arr.F. num. 37. Timplerus de Mixtis lib. q. cap. robi. II.& communiter Peripatetici eteorologistae. Pro huius sententiae declaratione , ac fundamento primo Notandum est cx D ctore Subtili in hoc tertio lib. qu. a. Fulmen gigni ex exhalatione calida, sicca, &Subtili, insta nubem inclusa, ac in eadem dispersa, quae propter contrarietatem eius cum nube sortificatur, & incenditur, &sic sortificata hetit exitum , dc accurrens ad partem debiliorem stangit nubem: qua
lacia ex impetu motus inflammatur Exhalatio , & tunc quandoque contingit , ut dispergatur in altum,& latum , &sic
vocatur sulguratio : quandoque autemper impetum , &impulsum venit usque ad terram, uniendo se per viam arctam ,δ strictam, sicque appellatur fulmen . Ex his apparet clifferentia inter fulgur conem, & fulmen: tum quia fulguratio est ignis late expansus , sulmen vcro est nis strictus , & violenter iactus deorsum : tum etiam , quia maior Virtus requiritur ad causandum fulmen, quam
ad fulgurationem , siquidem haec accidit pronter desectum impellenus materiam
secundo Notandum ex eodem ibidem, fulminum aliud esse grossum , & subtile
aliud; vel ut dictuna est in textus enarratione , triplex assignatur fulmen scilicet senetratiuuna, discolorans, dc aducem . ulmen penetral tuum dicitui illud, quod perculit, & non comburit , de talo est