장음표시 사용
241쪽
a 16 Liber IV. Meteo Iogicorum Aristotelis.
Vtrum Concoctionis, seu Digestionis simitantum tres *ecies enumerara ab
I Res species Concoctionis, seu Digestionis tantum recensuit Philos phus cap. 3. liuios lib. Meteorologic
rura, nempe Maturationem, Elixatio avem, de Assationem, quas Graeci vocitarunt Pepansim, Hepissim, 8c optesim. His tribus Concoctionis speciebus oppo fuit totidem Inconcoctionis species , nimirum Cruditatem Maturationi Inquinationem Elixationi, & Tostionem Αει- tioni, quas Graeci pariter appellarunt diuersis nominibus, nempe Omotes, quae conir natur Pepansii, Molvnsis Hepsesi, re Stateusis optesi : modo quaeritur anissae sumiant ad concludendum omnium digestionum, ac Indigestionum modos, vel aliae addendae Nonnulli Philosophorum, quorum sine nomine meminit Scotus hic quaest. 3.num. 3. videntes stirilem digestionem, Beindigestionem fieri In animalibus specie
differentibus , censuerunt omnes recluci
posse ad unam tantum speciem digestionis, dc aliam indisestionis. Alii conliderantes concoctiones , Ecinconcoctiones esse transmutationes, dchas sumere variationem man terminis
ad quos, dixerunt multiplicandas esse concoctionis, de inconcoctionis species ad multiplicationem suarum sormarum,
Alii denique perpendentes, quod omnis digestio ni a calido , siue intrinseco, siue extrinseco , de omnis indigestio ab cor idem defectu, iudicarunt earundem numerum specificiim desumendum forea diuersitate specifica modorum agendi,
qui cum sint tantum tres, tres pariter, demn plures, nec pauciores erunt digesti num , & indigestionum species. Ita Doctor. Subtilis hic q. 3. n. 6. dc 23. Conclusione I. Caesar Cremoninus hic Lech m. . Quaeritur autem de numero istorum,&c. & alii non pauci contra Albertu a Magnum lib. 4. Irach. I. Pro clariori notitia, ac resolutione in
totius quaestionis primo Notandum esteae Doctore Subtili hic qiletest. 3. num. 6. sdigestionem posse dupliciter attendi, &ex parte termini ad quem , Ac ex parte agentis, seu digerentis , dc eius modi operandi . Si primo modo attendatur, cum sit quaedam transmutatio, siue substantialis , siue accidentalis habet diuersificari, & multiplicari iuxta diue sitatem , & multiplicationem formarum acquisitarum . Si secundo modo spectetur debet diuerfificari secundum adiuersitatem modi operandi diserentis. Hic autem videtur tantum tripliciter augeri , quandoquidem digerens cun a sit calidum naturale , & proprium p.
agens in humidum, Ac siccum, siue internum , siue externum ; si cum inter no operatur simeliciter , habetur prima species digestionis , quae appellatur pe pansis, siue maturatio : si cum humiado extrinseco causatur secunda species,
quae dicitur heps esis, seu elixatio; si denique cum sicco extrinseco agat, insurgit tertia species , quae vocatur optesis, siue assatio. Caeterum cum non reperi
tur alius Oeerandi modus, i siquidem nequit conir cum stibido, aut interno . aut externo , cum sit illi contrarium , concludendum est, tantum esse digestio nis species numero tres, oc non plures,
Secundo. Notandum ex eodem ibidem, quod aliter potest desumi sumelen tia harum digestionis specierum ex calido naturali diuersimode affecto qualitatibus
elementorum , quandoquidem calidum
naturale diserens, si est aereum habetur prima species , nimirum pepansis r si aqueum producitur secunda species, neminpe hepseus; si igneum causatur tertia species, quae dicitur optesis r Et si dicatui
cur non gibnatur quarta species a calido terreo, respondetur hoc ideo esse, quia cum terra non calefaciat, nisi ab igne , calidum terreum ideira est cum igneo, de
ita illa species dimi uis noli esset diueria
ab optesi. Ratio autem horum desumitur ex natura huiusinodi digestionum, siquidem pepansis, cum praecipue veri crur cir ca perfectionem fructuum, de horum persectio compluatur in aere , propterea dic
242쪽
dkitur pepansis, fiue maturatio fieri OcaIido aereo. Similiter cum hemesis compleatur in aqua, Ac per aquam, & opi sis ab isne, & per ignem, hinc est, quod ista dici r fieri a calido igneo, & illa a calido aqueo. Ex his infertur, quod cum calidum naturale nequeat ames alia qualitare elementari, ultra hos enumeratos
modos, non posse multiplicari digesti nes ab ipso dependentes ultra iam enum
Tertio. Notandum est ex eodem ibidem, quod huiusmodi digestiones, sicut& indigestiones oppositae, praeter diffinitiones iam enarratas in textu, possunt ashuc clarius notificari ἰ quandoquidem pepansis, seu maturatio est persectio seminis in pericupiis. siue plantarum, siue animalium , qua semen fit aptum facere quale ipsum, idest generare plantam, vel animal, aut aliud semen simile sibi. H. peroppositum Omotes, siue cruditas est imperfectio circa semen in pericarphsplantarum, vel animalium, causata ex desectu caloris naturalia, dc proprii, qua redditur ineptum ad gignendum aliud, quale ipsum, unde nascuntuP abortus in terrae nascentibus, de etiam in animal, bus . H sesis vero est persectio causata caliditate humida, & aliena, ex qua consequitur tanquam eius effectus in digesto desiccatio illius, & huius ratio est, quia calidum cum humido subintrans POTOS corporis, resoluit, & extrahit l, midum superfluum, quod continebatur In partibus interioribus, sicque totum corpus remanet siccius, licet propter si giditatem externam, Sc inbinitam, a pareat magis humidum. Et per oppositum Molynsis. seu inquinatio sibi comtraria, est imperfecta digestio propter defectum caliditatis humidae alienae , Vt patet in carnibus elixationi in olla expositis, qvie si patiantur desectum aquae calidae, non coquuntur , sed inquinantur, cum intus remaneat humidum superfluum,sicut prius. Optesis denique , eum sit idem quod assatio est perfectio digestionis a caliditate sicca, de aliena princedens , & talem digestionem patimr panis in surno, fic caro super craticula asi ta . Eius effectus est humectatio corporis digesti in partibus interioribus, dc desiccatis in exterioribus . Huic riposita est Stateusis, siue Tostio, quae est imperfecta digestio, ex desectu calidi sicci, re soluentis humidum superfluum , pr u M. Eius effinus est gesiccatio in superficie exteriori , per quam prohibetur exitus humiditatis internae, ad quam p stea in corpore se assato sequitur ad
Quarto. Notandum ex eodem ibidem, huiusmodi digestiones, Ec indigestiones dupliciter spectari posse, nempe propri8,& similitudinarie . Si priori modo spectentur, sola pepansis est digestio natoralis , quae repetitur duntaxat in plantis, ut superius aduertimus crura Aristotele, quod clare demonstrat , cum dicit: Tnnc matura ιs est perfecta , quaredo femina , qua in es , quod circa fructum . possunt ejicere tale alterum , g θle ipsum . hepissis vero, &optesis sunt
di estiones artificiales , cum habeantprmcipium operans extrinsecε applicatum per artem, Ac quotidie apparet in elix tione, & assatione ciborum, quibus at mur, & nutrimur. Si autem posteriori modo spectentur sunt omnes digestiones
naturales, quae naturaliter fiunt, nedum
in plantis, sed etiam in animalibus; tum quia una fit in ore, alia in stomacho, alia in hepate, & alia in corde , ptima autem non est proprie digestio , cum peream nulla aesuiratur Brma, a Brma cibi distincta; secunda dicitur pepansis, tertia hepsesis, & quarta viesis, cum corsit calidissimum ad instar ignis : tum etiam, quia in generatione hominis viget pepansis, quae est digestio seminis; ita pueritia hepsesis a calore vigente in humido, & in iuuentute optesis a calore in sicco vigente. His tribus digestionibus opponuntur tres indigestiones ordine tamen contrario, siquidem post optesim sequitur stat sis in senectitae a calore deficiente in sicco, de frigido conualescente; post hersesin sequitur molynsis, quae in senio a calido deficiente in humido, & stigido conualescente in sicco, causatur ; & eost hanc fit pepansis opposita, indigestio ,
quae appellatur Omotes, a calor naturali, in quantum mutabili, ducendo h mines ad finalem corruptionem . Athnituntur ostendere huiusmodi digesti
243쪽
118 Liber IV. Meteorologicorum Aristotelis.
Des, de Indigestiones etiam in humoribus , & caeteris rebus inanimatis, tum naturalibus , tum artificialibus ;veram quia horum cognitio , magis spectat ad Medicos, Zc Arustas, quam ad Philosophos naturales , & Theoricos , idcirco consulto omittuntur, ne videamur falcem mittere in messem alienam, de ab incaepto sine dest
Ex his ergo sit prima conclusio. Si digestiones attendantur penes transmutationes ordinatas ad acquisitionem sor-rum , siue substantialium , siue acciden talium specie diuersarum, sunt plures digestionum species, quam tres . Colligitur ex Scoto hic quaest. 3. num. 6. P batur, quia ex Aristotele quinto Physic. t. 37. unitas, & diuersitas specifica' m Tuum pendet ab unitate, Vel diuersitate specifica terminorum ad quos scilicet Q marum per motus acquisitarum, sed ista mae acquisibiles distinctae specie per mutationes digestionum sunt plures tribus, ergo,& digestiones sic acceptae pro mutati nibus erunt plures tribus . Minor probatur, tum quia alia est forma substantiali s, quae :icquiritur per digestionem in ore, alia in stomacho, alia in hepatera, alia in corde, de alia in membris r tum
etiam, quia digestibilia distincta specie
sunt in magna multitudine , ut de se spatet , ergo formae acquisibiles specie diuersae per mutationes digestionum sunt plures tribus, ac proinde etiam digesti nes sumptae pro mutationibus erund plures tribus.
Secunda Conclusio. Si vero digesti
nes attendantur penes agentia, oc eorum modos digerendi , sunt tantum tres, ocrion plures. Est eiusdem Scoti ibidem, &num. 2 . Probatur, quia modi digerendi specifice distincti sunt tres, & nora plinres , nec pauciores, ergo, de digestiones
ab eis prouenientes. Consequentia patet. Antecedens probatur , quia calidum ,
quod est principium digerendi potest operari, vel simpliciter iecundum se, vel ut coniunctiam alteri . Si operatur priori modo, facit primam speciem digestionis, quae dicitur pepansis, siue maturatio: si vero posteriori modo agat, hoc potest es-R dupliciter , vel ut coniunctum humido, &: sic insurgit secunda species appellatur hepsesis, seu elixatio, vel ut coniunctum sicco, de tunc fit optesis, vel assatio cum autem non inueniatur alius operandi modus in calido, si quidem nequit
coniungi frigido, cum sint contraria, si perest, ut dicamus, esse tantum tres m dos operandi in calido digerente, &consequenter tantum tres Bre digestionum species, dc non plureS , nec paucior S.
Gnfirmatur, omnis namque digestio fita calido digerente, vel igitur fit a calido intrinseco, naturali, & proprio, vel ab extrinseco. Primo modo est pepansis; secundo modo adhuc contingit dupliciter; nam vel calidum agit cum humiditate, de sic est hepissis, aut cum siccitate, 6c sieoptesis, sed calidum non habet alium digerendi modum, praeter enumeratos, siquidem nequit operari cum frigiditate s . cum sint contraria, ergo digestio nequit multiplicari specifice diuersa ultra tres iam
Tertia Conchisio. Indigestionum species, sunt tres, & non plures, ne pa ciores . Est Scoti hic quaest- 3. num. T. I y.& I 6. Probatur, quia omnis indigestio accidit ex desectu calidi, vel secundum se , dc simpliciter. Sc sic ha tur prima indis gestio opposita pepansi , quae Vocaturomotes, siue cruditas, vel ex deseruicamlidi humidi, & sic insurgit secunda indis gestio , quae dicitur molynsis, seu inquinatio opposita hepsen, siue elixationi:
vel tandem accidit ex desectu calidi sicci, & sic causatur tertia indigestio, nominata, Statelisis , siue tostio, opposita optesi, seu assationi: atqui ea lidum in cli gerendo nequit deficere, nisi his tribus modis enumeratis, ergo indigestio multi pliciari non potest viria tres species iam recensiuas . Maior paret ex dissinitione indigestionis , seu itaconcoctionis, quarn tradidit Aristoteles hic cap. q. & . Minor est manifesta, quia priuationes multiplicantur ad multiplicationem suorui habituum , atqui calidum causans digestionem persed tam non multiplicatur u
tra tres modos digerendi , ut manifestum est ex secunda Conclusione et go, de eius deficientia in operando augeri nequit ultra tres modos operandi imperfectu a Qua
244쪽
Quarta Conchisio . Digestiones , 8c Indigestiones in numero augeri possunt in infinitum sub qualiber specie . Est Scotivbi supra num. 23. conclusione secumda . Probatur , quia iubiecta digesti num , cuiusmodi sunt omnia indiuidua, tam vivent uiti, quam non viventium , sunt innumerabilia. Ac fere infinita ,
sed in quolibet fiunt digeniones, Ac india gestion es sub qualibet specie , ut quo ridie experientia comprohari potest , ergo d gestiones , oc indise stiones in numero distilichae, au eri possunt in infinitum. Maior, Sc Minor clarescunt adsensum, igitur , dcc. Obiicitur primo contra primam conclusionem, quia termini ad quos tendunt omnes digestiones mutationes sunt tantum duo, nimirum dii positio qualitatiua , quae acquiritur per alterationem, Ec forma substantialis rei digestae , a quisita per mutationem generationis, e go , 5c species digestionis mutationis erunt tantum duae , dc non plures . Consequentia tenet, quia motus sumit unita- Cm , 8c diuersitatem a termino ad
quem ex Aristotele quinto Physicorum
espondetur. antecedens esset verum in genere , non autem in specie , quia sic augentur vltra numerum binarium, ternarium, & quaternarium . ut oste
dimus in probatione Conclusionis. Obiicitur secundo contra secundam Conclusionem probando esse tantum unam speciem clipessionis , quia agens digerens , dc subiectum digestionis est unum ergo , de digestio debet esse una. Antecedens pater ex supradictis , nam agens digerens est calictum , de iubic-Gum digestionis est humidum sicco prω- portionatum . Consequentia Lenci ex Aristotele S. Metaphysic. t. I 2. Vbi dicit , quod si agens, siue mouens est Unum , Ac materia una , dc quod iacturn est, erit unum , ergo cum agens digerens sit unum , dc humidum commilium sicco, quod est lubiectum materiale , pariter unum, sequitur , quod et an digestio facta ab cis sit tantum
Respondetur. Antecedens esse verum, si habeat agens unum modum agendi
tantum , falsum tamen si agens habeat diueribs modos agendi , quia sic etiam facta diuersificantur. siquidem pendent, non solum ab agentis natura , verum etiam a modis agendi , determinantibus actionem e modΛ calidum digerens , quamuis sit unum substantialiter , diuersificator tamen , quatenus agit secundum se simpliciter , dc ut coniumetum humido , vel sicco ι atqui cum huiusmodi diuersitas , in modo dis rendi , triplex appareat , hinc fit , ut non una , sed tres snt digestiomun spe
Obij cImr tertio. quIa omnes digesti nes sunt eiusdem speciei specialissimae. ergo tantum est una species digestionis .& non tres. Consequentia pater. Ani cedens probatur , quia digestiones non differunt , nisi secundum maεis , ocminus, quae non diuersificant seeciem, ergo omnes erunt eiusdem speciei specialissime . Antecedens probatur , nam
si pasta ; aut consimile humiditatem
habens, nimium decoquatur , & conti- nuc humiditas consui ratur usque acl exsiccationem , & assati em , quae prius erat elixatio , fit postea assatio , ergo istae duae digestiones evadunt una species, cum non distaram, nisi quia prior mutatio erat magis humida , dc minus si ca , dc posterior masis sicca, & minus humida. Relpondetur negando antecedens. Ad probationem negatur pariter antecedens ;& cum prohatur de pasta , &c. nefatur consequentia , siquidem illae mutationes non differunt tantum secundum magis,& minus, verum secundum aliam propoItionem, quam calor digerens habet, ut unitum humido, &vtvriitum sicco; modo variata proportione caloris cum humido, de sicco, contingit rariati proportionem digestionum odii uicena , dcconlequentci species c ai undem iriter se, quod probatur, quandoquidcm quemas modum secundum, diueri cim pri s otii
ncm quatuor pinnartim qualitatum diuersiticamur ipecie tormae mixtorum, ita secure rum uiucrsam proportionem prunarum qualitatum ordinatarum ad discili nem, inlurgere dcbent uiuersae specics disgestionum.
245쪽
xa, Liber IV. Meteorologicornm Aristotelis.
Obiicitur quarto. contra tertiam comelusionem si darentur tres indigestionesim tum specie distinctae, sequeretur, quod etiam disestiones, quarum sunt priuati nes, essent tantum tres specie diuersae, sed hoc non est dicendum, crso, S. C. Sequela maioris tenet, nam priuationes distinguntur , εc augentur ad distincti nem , dc multiplicationem suarum sormarum. Minor probatur , quia si digestiones diuersificarentur specie , aut huiusmodi cliuersitas ex parte subiectorum
oriretur, aut ex parte agentium, aut ex parte terminorum ad quos tendunt, non
enim assignari potest aliud diuersitatis principium, sed nullum illorum est d,
Cendum , ergo , Sce. Minor probamr, non ex parte subicctorum , quia cum sint plura tribus, plures pariter essent digestionum species . Neque ex parte sagentium, quia tantum esset una species, sicut unum tantum est calidum agens. Neque ex parte terminorum , quia essent plures tribus , cum termini sint etiam plures tribus, Ut probatum est in prima conclusione , ergo cum ex nullo capite oriatur Ilaec trina diuersitas ι - cinca in digestionibus , sequitur diuersitatem specifidam earundem non esse in tantum ternarium , ac proinde nec imdigestionum. Respondetur negando minorem. Ad probationem negatur maior tanquam insuffciensi siquidem diuositas illa tem ria digestionum desumitur ex triplici modo specie diuerso digerendi incalido , ut iam dictum est. De Speciebus a passivis qualitatibus
ΡΕracto, in praecedenti Summa, discursu, de qualitatibus achivis, Sc eam dem spectu bus V piosequitur Aristoteles in hac secunda summa, ut iam promiserat in principio huius . libri, actionem de passuis qualitatibus , earumque Speciebus, & affcctionibus, quae diuiditur in tria Capitula. In primo quorum agit de Humiditate, & Siccitate, Dur,tieque Sc Mollitie . In secundo de Causis Concretionis, & liquefactionis. Ita a
tertio de Concretione , liquefactione , Sc Incrassatione , earumque affectionibus ab eis derivantibus , siquidem omnia haec proueniunt ab Humiditate, de Siccitate , veluti a principi, passi- uis corporum mistorum , ut videbi
Qiod ad primum Caput duo facit. Pismo enim ostendit quid, de quae sint Ii iusmodi principia passiva. Secundo quid sint Durum , 5e Molle ab eisdem deri-uantia , tanquam priores passiones , dc species hunaidi. Zc sicci . Ostensurus primum propositum dicit, quod hum, dum , dc siccum sunt corporum mistione constantium , principia lassiua , sicut calidum, Bc frigidum activa, siquis
dem omnia mixta cramponuntur Ex eis,
ut alias demonstrauit, vel krmaliter , vel viri ualiter, seu actu, vel potentia . Haec autem vicissim dominantur in mixto, quare pro varietate huius dom, nil, varias sortiuntur affectiones; siquidem quoniam in metallis dominatur numidum , talia sunt liquabilia , dc per oppositum, quia lapides sentiunt dominium sicci , propterea non erunt liqua biles . Possunt vero humidum, Ze sic. cum dupliciter se habere in mixto in ordine ad productionem harum qualitatum ; nam aliquid quod est actu siccum, eine potest potentia humidum ; in
eo enim quod est actu siccum , erit durum , 8c consistens ; quatenus vero est potentia humidum , per actionem alicuisius agentis poterit illa potentia reduci adactum, Zc sic erit liquidum, molle, defluens . Res exemplo declaratur in in tallis, quae cum sint dura, dc solida peractionem tamen ignis liquefiunt, & re duntur fluida . Caeterum quia videtur valde difficile scire , quomodo siccum , dc humidum cum sint contraria , se compatiantur si mul in mixto , declarat hoc euenire ex propria ipsorum natura ; siquidem ii midum , cum sit facile terminabile ali no termino , & siccum dissicile , ut alienam recipiat figuram, humidum Ir
dit sicco aliquid de sua facilitate, & siccum humido aliquid de sua dissicultate, sicque
246쪽
sicque desinunt In tertiam naturam constantem Qb figura aliena ipsius
mixti. Explicat rem clarius exemplo farinae , cui commiscetur aqua et quand quidem ante commixtionem fama non habebat consistentiam, & aqua fluebat; facta autem commixtione ex utrisque, fit tertium quid , nempe gluten , ex
ruo sequitur , quod farina per humbum aquae acquiuuit consistentiam , ne
decidat in pluerem , & aqua per siccum larinae , constantiam ne fluere possit. Simile gluten fit ex terra, & aqua, nam siccitas illius . adiuncta humiditati huius, caucto consistentiam , dc comstantiam in misto.
Ex his insere Philosophus , quod haec
duo , nempe siccum terrae , oc humidum aquae , esse propriam eiusdem mixti materiam ia Probatque illatum dupliciter tum quia omnia corpora termi- Maia , intem sublunaria , sunt eoas
fientia per terram , & aquam , sin ilibus, vel deciderem in puluerem, vel
uerent in aquam : tum etiam , quia in omnia animalia, quae generantur, in terra , dc aqua generari tantium conspiciuntur , non autem in aere , dc
igne , ergo signum est , terram , Scaquam solam esse principia passiua e
rundem , non autem ignem, & aerem, ac proinde ex siccitate terrae , non ignis, & humiditate aquae , non autem aeris haberi consistentiam P de constantiam corporum mixtorum.
Secundo inseri, quod ex remperamen to harum duarum qualitatum nascuntur in mixtis variae affectiones, quarum duae praecipue , quae caeteris anteire videntur , sunt durities , dc mollities , quandoquidem omne constans ex si co , dc humido, necessario est durum, aut molle , quod probat ex eorum disefinitionibus . Durum enim dicitur i,
lud , quod non cedit in seipsum secum dum superficiem, sed praementi resistit,
ut patet de saxo, vel ferro . Molle ve-τd , ex opposito , est id quoa cedit in seipsum secundum superficiem, non ci Cumobsistendo , ut manifestum est de aqua , quae cedit tangenti , circumG- sistendo , siquidem partes , quae erant sub manu , non in profundum aquae
praemuntur , sed ad latus circa manum se se diffundunt, propterea aqua non est mollis. quia molle hoc exigit , ut non circumobsistat praementi, sed visuperficies compressa cedat, &eat in profundum , ut patet de pasta , de caeteris
mollibus . Hinc liquido conspici potest,
omne durum oriri ex siccitate , quia non cedere est consorme naturae siccitatis , seu sicci , quod non est terminabile termino alieno , de omne molle nasci ex humiditate, siquidem cedere est simile naturae eius , quod est lacile terminabile alieno termino . virumque dupliciter & simpliciter , &per comparationem considerari potest ;nam quod est durum respecta unius, potest esse molle respectu alterius et ex quibus inseri , quod tales affecti nes in corporibus erunt adinvicem terminatae secundum magis , & --
Tandem expIkat , quare diffinierit durum , 8c molle per cedere , dc non cedere , inquit enim hoc debuisse , fi ri , quia cum sint sensibilia per tactum,
de cedere , non cedereque lolam innotescant nobis per tactuin , propterea
durum , & molle debuerunt notificari per cedere , & non cedere e siquidem cedere tactui indicat mollitiem, 8c non cedere eidem manisestat duritiem in corpore tangibili. Quoad secundum caput , In quo nἰ-titur expendere causas concretionis, deliquefactionis , duo facit ; erius enim Hendir concretionem , dc liquefactionem necessario consequi ad cluritiem , dc mollitiem ε, deinde manisestat ex quibus causis oriantur in unoquoque corpore concretio, de liquefactio . Primum demonstrat , cum inquit , om ne corpus , aut est durum , aut molle , & omne tale debet esse terminatum proprio termino , atqui huiusmodi terminatio nequit fieri une concretione, , siquidem concretio est ratio, qua unumquodque corpus , continea tur intra proprios terminoS, ergo OP tet in omni corpore mixto concreti
nem reperiri , ac proinde sequi , quod post discursum de duritie , 3c mollicie , dicendum est etiam de cona
247쪽
s 1 a Liber IV. MeteoroIogicorum Aristotelis
tione , 3c epus opposita liquefictione .
Secundum ostendit enumerando causas Concurrentes ad concretionem , quae sunt tres scilicet emciens, formalis , de materialis . Causa eruiens concretionis est duplex , nimirum caliditas , destigiditas, quae agunt, vel per pr se tiam , vel per absentiam , quand uidem si aliquid calore liquescit , e em abscente reducitur ad eristinam concretionem . Causa materialis est eariter duplex scilicet sicc tas, εe humiditas, quippe calor , 5c frigus agunt in siccum , dc humiduin . causando in illis concretionem , vel oppositam liques ctionem . Causa vero formalis e iidem est forma accidentalis in quam tendit,
ac terminatur concretionis , aut liquefactionis motus , qui alteratio quaedam est . aeterii in quoniam concretio non
sit sine exsiccatione , & liquefactio absque humect uione , de his quoque
agendum est . Probat antecedens, quia non concrescunt res nisi quatenus aliquo modo siccum acquirit dominium ad continensam humiditatem ne fluat; neque liquefiunt , nisi quatenus hum, dum aliquo pacto dominatur sicco , ne consistentiam retineat , igitur neque concretio sine exsiccatione , neque
licuiesactio absque humectatione fieri po-reR : Ex quibus insertur necessitas ta di prius de exsiccatione , 5c humectatione, quἰm de concretione, de tria iactione. Caeterum , quoniam exsiccatio , de humectatio nequeunt fieri sine aliqua causa , idcirco nititur inuestigare aharum alterationum causas , & prinmitiis , quos sicut duae sunt qualitates passiuae , in quibus fieri possunt
exsiccationes, de humectationes, nempe siccitas terrea, dc humiditas aquea,
ita duae debent esse activae illis rei pondentes scilicet caliditas , & frigiditas. verum quaenam ex istis ponit dici praecipua causa exsiccationis , de humectationis activa , dicit esse caliditate: u , siue interiorem , siue extetiorem ; siquidem stigiditas coniungitur qualitatibus passitis ; terta enim , de aqua , in quibus conspiciuntur siccitas , dc humiditas , sunt etiam seisi
dae ; ig tur frigiditas potias dici debet
causa palsiua exsiccationis , & humectasionis , quam activa . Et licet i a se cos Isiderata . 8c quatenus opponitur
caliditati, sit activa perse ; siquidem
molitur set aper corruptionem contrariae , tamen in ordine admixtum producendum , vel non agit ad generationem sormae , vel si agit , hoc crittantum peraccidens , quatenus nimiarum roborat , & Ertificat caliditatem interiorem , a qua tollim per se roducitur forma iubitantialis mixti .uperest igitur , ut dicamus etiam in proposito , caliditatem,per se agere in exsiccationern , de humectationein , stigiditatem vero, vel ta tum p.usue concurrere , vel si acti ue , id continget e tantum peraccidens , quatenus aut congregat caliditatem , & ipsam per antiperistasim
roborat , aut ipsam temperat , dcaptat ad generationem , si fuerit vehemens, Sc excellens.
His praemissis enumerat , quae lintexsiccabilia , de quomodo fiat exsicc tio dicens : Exsiccabilia sunt omnia ea, quae habent humiditatem , aut superinductam , ut sunt lana , vestis , ac similia , aut connaturalem , ut lac , &aquae species , cuiusmodi sunt vinum , Vrina, Serum , quae nullam omnino, vel paruam habent subsidentiam, non
Ver lentorem , seu viscositatem
ditatis , quia talia non sunt exsiccabilia , ut patet de oleo , dc pice ; verum illa sunt duntaxat exsit cabilia , quae non subsidant citra viis scositatem , ut sunt omnes species aqueae . Deinde declarat , quoknodo fiat exsiccatio, Sc praemittit Vntura . n
mirum quod ea quae exsicc uuur debent esse , aut calefacta , aut sit e secta ; siquidem exsiccatio fit, aut calefacti ne , aut stigcsactione . Similiter aliud supponic , nempe quod omnis eas ratio fiat a calido, vel interiori, vel exteriori . Quae exsiccantur in frigefactione ab interiori calido exsi
camur : quae autem exsiccantur de
bent habere humiditatem , aut ita
perindutam , ut vestimenta, aut co
nataratum, ut lac, vinum, de simi-
248쪽
lla . Ista, quae habent humiditatem con-
naturalem , exsiccantur per separationem humidiaquei a partibus terreis , &siccis ; huiusmodi autem exsiccatio non potest fieri , nisi a calido , cuius est ii parare , &disgregare : Illa vero , quaeliabent humiditatem sirperindutam , exsiccantur a frigido per accidens , de modus est iste nam stigidum extraneum agendo in calidum interiorem facit ipsum
emporare; nequit autem calidum euap
rare usque quod siccum conueniat humidum , quare exeunte calido exit simul,&humidum , & sic res ex siccatur . Explicata exsiccatione per frigefactionem , ostendit modum exsiccandi per caletasti
nem. dicens esse eundem , quo fit elixatio : Nam siccit in elixatione calor extraneus vincendo internam humiditatem, illam , ad se trahit , de consumit , ac Pr iride elixatum exsiccatur , sic pariter uia humidis , quae exsiccantur , calor extraneus , existens validus ad se trahit humid, ratem, vel per separationem, ut in lacte, vel per consiimptionem , ut in lana , dc vestibus. Explicata exsiccatione , accid i ad O positam humectationem , & illam parti-riar in duo genera , quorum unum est, cum aliquid transita propria consistentia ad consilientiam aquae , videlicet cum ex vapore fit nubes, dc pluuia; alterutri U tb cum humidum in potentia , seu virtus e reducitiar ad actum , ut patet in disesolutione metallorum , 3c maciei. Pri ris humectationis agens est stigiis ex te num , ut vidimus in generatione pluui .e, nivis, de glaciei; posterioris vero est calor externus , siue Solis, siue ignis . aut ambientis . Quae autem sint humectabialia utriusque generis , non enumerantur,
sed facile inuestigari poterunt ex oppositis exsiccabilibus Quoad tertium caput , in quo intendit
agere de concretione , Sc eius opposiva liquefactione , facit tria principaliter: prius enim declarat quae , quotque sint concretibilia, a quibus, 3c quomodo concrescant : Deinde ordine eodem agit delique tactilibus , de liquefictione : Denique explicat ea, quae patiuntor , vel non patiuntur concretionem , & liq1iefactionein , & quare . ut autem primum demonstret distinguit duo genera concretibilium, seu coagula bilium ; siquidem aliqua a praedominio appellantur aquea , dc alia simul aquea , ac terrea . Et quo niam concretio est rei liquidae, aut mollis induratio , sequitur quod concretibilia aquea sint omnia , quae patiuntur humiditatem a queam, cuiusmodi sunt vinum Vrina , serum , dc caetera huiusmodi , quae superius diximus species aquae: Ο cretibilia vero mixta ex praedominio terre, de aquae simul, esse omnia ea , in quibus dominatur quidem humiditas a-que a non simpliciter , veri cum aliqua participatione terrae , ut sunt omnia mollia , quae cedunt in seipsis secundum suec sciem, non circumobsistendo, de quibus dictum suit in primo capite.
Horum omnium causam efficientem
duplicem assignat , nempe stigidum , &calidum siccum , idest igneum , Ut excludat calidum aereum , quandoquidem Omnia , quae concrescunt , vel i stigido , vel a calido igne concrescunt , dc
probat , quia contrariorum contrariae sunt causae cum igitur concretio , dc liquefactio sint contrariae , obseruatio iam hie caurum sit , aliqua liquefieri a calido , ut glaciem , Sc niuem , igitur oportet ista concreta fuisse a stigido ; de per oppositum alia solui a frigido , ergo fuisse a calido concreta inserendum sest , alioquin contrariorum non essent contrariae causae , quare concludendum est , causam efficientem eorum omnium, quae concrescimi , sufficienter consistere in calido igne , de stigido se
Verum quoniam aliquis dubitare opotest , etiam humiditatem concurreret ad concretionem , cuin experientia comi et mel elixatum , per infusionem aquae,
concrescere , de cogi , seu coagulari , quod nequit esse abique humiditatera , cum aqua sit essentialiter humida s , Soluit Aristoteles dubium per interrem tioncm minoiis , siquidem aqua , cum sit stigida , ct humida , agit ad talem
coiri ictionem per frigiditatem , non autem per lui niuitatem ; unde concludit esse tantinia duo agentia concurrentia ad omnem concretionem. nimirum calidum,
249쪽
sa 4 Liber IV. Meteorologicorum Aristotelis
Deinde soluit aliam obiectionem, quae Incontrarium posset adduci , nempe cum sit concrectio unius tantum effectus , cur proposita sint duo efficientia, si unum tantum sufficere debuit Soluit inquam hoc
ideo contingere, quia cum res, quae c-- crescunt , sint diuersorum generum, necesse fuit iuxta proportionem materiae multiplicare etiam agentia r quandoquidem quaedam concretibilia sunt simpliciter aquea, ista debent coagulari a frigido, dc non a calido , nim quia si liquetiant a calido,ab eo non poterunt cogi, quia idem eidem secundum idem non in causa contrarit: tum etiam, quia id, quo recede te, sequitur effectius, nequit esse illius in Q; atqui recedente calido, sequitur in ratibus concretio , igitur ista nequit esse a calido : tum denique , quia ista quae sic concrescunt, non incrassantur, siquidem incrassatio fit abeunte humido , Ac sicco consistente, quod in istis nequit esse, cum in eis sit parum siccitatis, quare si deberet humidum abire, ut siccum consisteret, d fit uerentur,modo si a calido cocresceres herentietia deberent incrassari, hocpati no possunt, igitur nec ab eo concrescere,& sic relinquitur,quod tantu a frigido cocrescat. Ex posito, declaratoque principio eoru, quae concrescunt , & coagulantur secun- praedominium aquρ duntaxat, accedit ad explicandum principium eorum, quq con crescunt secundum praedomium terrae, &aquae simul, & dicit, quod cum talia sint variae naturae , concrescere debent etiam a principio efficiete vario hoc est vel 1 calido, vel a frigido, iuxta exigentiam sug naturae. Ista pariter crassescunt ab eis, non autem simili modo, sed diuerso . Incrasse santur simili modo, quia incrassatio sem-gr sit per eductionem humidi , &consientiam sicci , siquidem humido euap
rante, incrassatur siccum, dc acquirit consistentiam . Diuerso autem modo, quia
calidum per se agit ad humidi eductionem: quippe agendo in corpus, attenuat hum, ditatem, illamque evaporare facit,& a frigido vero incrassantur peraccidens, agendo quippe in calidum illud extrudit, cumuo postea eluci & humidum, dc sic stigio evaporat. Haec insuper communia terrae, & aquae sunt in duplici discrimine scilicet mollia, de fluida . Mollia per exitum
humiditatis , ratione cuius mollia sunt, concrescunt quidem,sed non incrassanrur, ut apparet in lateribus; dum in fornace ac uuntur, quandoquidem in eis siccum acquirit firmiorem consistentiam, verum partes substantiales eorum non fiunt ma- locis magnitudinis, ut accidit in crassitie. Fluida vero, no solum concrescunt per se parationem humiditatis, sed etiam incressantur , siquidem non tantum acquirunt consistentiam, verum etiam partes siccae, ab humiditate seiunctae, adinvicem copulantur , & magni fit earum subsistentia , ut clare conspicitur in lacte; quippe segregata serosa humiditate,partes illius unia tur, de fit crassior earum consistentia. Vlterius molia, quae concrescunt, non autem incrassantur, sunt aliqua, quae a tequam exsiccentur , prius numetari debent, Ec ista sunt omnia, quς prius a frigore fuerunt concreta . Exemplum sit de latere, dc caeteris fictilibus, quae immissa in fornacem, Ut coquantur, priusquam aper calorem desiccentur , humectantur, ut inde facilius extrahaturi humiditas, dcassatione melius concrescant. Completa concretione, & a calido , Sca frigido effecta , incipit agere de opposita liquefactione, quam pertractat sima, cum
concretione ; quandoquidem, Uriam
dictum est, quae stigido concrescunt, calore liquefiunt,& quae calore coagulamur frigido soluuntur . Incipit autem ab his, quae sunt communia terrae , & aquae , dcelus terrae, quam aquae, dc ab his, quae a frigido coagulamur, dicitque ista liquefieri a calido, quod probat, namque a stigido concrescunt, inluuntur a calido, siquidem contrariorum contrariae sunt causa atqui ea , quae sunt communia terrae, Ma quae , &plus tCrrae quam aquae concrescunt a frigido , ergo necessario debent liqui fieri a calido , ut ad pristinam rest
tuantur naturam. Minor elarescit exemplo de luto , quod hyeme vi stigoris corse
crescit, & inauratur, adueniente aut
Sole. tiluitur , ita ut restimatur pristinae mollitiei. Deinde subdit, quod ex issis, quaedam
insolubilia sunt, ut nimirum ea, quae maximo frigore concreuerunt,in quiba iamcuap'ratum sit omne calidum , nequeunt amplius restitui ad pristia in naturam ;
250쪽
exemplum sit de se , & cornu. quae cum maximo stigore concreta sint, quideri smollia aliquo calore, ςterum non Qtuuntur , nisi arist exupcrantia caloris supra frigus . Ex quo infertur, quae insolubilia dicuntur vi fi oris concreta, non usse os liciter talia , verum duntaxat ad m,
Ulterius addit quod serrum iam elaboratum, & per calorem desecatum, si denuo vehementi prematur caliditate , liquescit. & huminam euadit, ideo ut fluat; quod si iterum coagulatur. atque per igne iterato tapius repurgetur, fit calybs aptus ad enses conficiendos . Praeterea liquatur etiam lapis, qui pyrimachus dicitur, ita ut stillet, & fluat ε, vertim cessante actione caloris, iterum concrescit, &indurescit. Hic lapis purus non est , sed mistus cum natura metallica aeris, auri, & argenti, lxibus accipit, ut solui possit. Idem dicite molis, quae vehementi calore in fornace si praemantur, soluuntur in fluxum , consistentiamque calci similem accipiunt, Ioris tamen nigri; verum & istae suae naturae relictae , denuo obdurescunt , sicut prius. Tandemdicit liquari lutum. & te Tam ', at nomine terrae non intelligit terram puram, sed aqua commixtam, sualis est ea, qua vitrum consicitur. His, inquit Vicomercatus , adcli potest etiam vitrum, quod solui nequit, nisi exuberantia cal iis , prius mollescat sicut serrum. Expedita liquatione eorum, quae a stigido concrescunt , aggreditur lolutionem illarum, quae a calitio sicco seu igneo coagulantur, & dicit ea pariter partienda isrein duo genera, sicut de pr edentibus dictum fuit . Quinctoquidem aliqua sunt insolubilia , quia liquefieri non possunt, veluti fictilia, di sunt omnia ea , quae ita
concretionem firmantur , ut terra in illis remaneat arida, ac veluti combusta, siqui-clem ista ob defectum nimium humiditaris, reΘlui non possunt . Alia vero sunt liquefactilia a stigido humido, veluti Sal,
ac caetera huiusmodi, contrariorum namque contrariae sunt causae cum igitur talia concrescant , & coagulantur a calido lic-co , necesse est ut soluantur a stigitio humido . Nec valet dicere, quod humidum, cum sit principium passivum, non sit ratio
agendi in liquefactione Salis, Nitri, & si-
milium , quae E ealore sicco concrescunt; nam humidum per se sumptum nequit esse ratio agendi, & liquefaciendi , caeterum ut unitum stigido aqueo, huiusmodi m nus exercere valet. quod probatur , quia Sal Nitrum , & huiusmodi liquefieri nequeunt m si per aquam , aut per species aquae , in quibus est humiditas stigiditati coniuncta. 8c hoc magis clarescit, quia illa quae non habent humiditatem aqueam. sis aeream, cuiusmodi sunt oleum,' tera hutuli nodi principi non possunt ag re ad illorum solutionem , & liquefacti
Sed hic moueri potest una, & non spe nenda , dissicultas, quandoquidem dictumi est, Salliquescere ab inunidost ido, ex
quo sequitur , quod deberet concrescerea calido sicco, iuxta regula contrariorum, sed hoc non est dicendum , siquidem Salest aqueum, ut pote ex aqua maris cons inim; modo dichium est, aquea coagula
gi stigido, igitur de primo Mi v ltimum i serendum is quod Sal nonliquescat ab humido stigido. Respondet Aristoteles huic tacitae oblactioni praemittendo unum, nempe , quod illa, quae habent plus aquae, quam terrae crasset cunt ab igne , cum ignis evaporare faciat multam portionem aquae , qua de causa terra remanet minus fluida ratione aquae, totumque redditur crassius ; quae vero habent plus terrae , licet sint aque concrescunt ab eodem calido , quia dum adest multa portio terrea, exhalata aliqua parte hiamiditatis, non solum, quod reli
uitur incrassatur, sed etiam aliquo pactoesiccatur. & concrescit Ex hoc rei pondetur ad dissicultatem proposita, quod Salhabet plus terrae , quam aquae , siquidem aqua maris, ex duo conficitur , est va de terrestris, quoci indicatur ab eius salse-dine . ideo non inconuenit, ipsum concrescere ab e Mem calido sicco, & liquescere ab humido fr ido. Deinde mouet aliam dissicultatem de oleo , quandoquidem non videtur in qua mixtorum serie sit reponendum, vel interaquea, vel terrea', aut his communia . Si uicatur inter aquea , obstat quod deberet concrescere a stigido, sicut glacies: si inter terrea, Opponitur, quod a calido concrescere deberet, ut Sal : si inter communia utrisque,