장음표시 사용
71쪽
De antiq. liquid aridorum . mensuris. I
haec requirit. Plostra maiora tria, aratra cum uomeribus sex,iuga cum loris ornata tria, ornamenta bobus sex. Tria enim iuga,totidemq. plostra sex bobus tribuit. Et c. I 3 ubi in instrumeto uineae boves duos , asinos plostrarios duos , plostra duo, aratra duo, tu gum plostrarium unum iugum uinarium unum, iugum asinarium unum esse uoluit. Duobus enim bubus Iugum unum,&plostrum unum tribuit. EX cuius uerbis, etsi extra rem propositam liud scire licet,asinos quoq plostrarios,&aratorios,&quadrigarios apud antiquos fuisse. quod ex Varrone de re rus .lib. 2.c. I.&4. qui 1llorum mira pretia refert,colligi licet quod tamen Columella lib. 7. c. I. ita intellegit , ut uehicula non nimium essent onerata, lumus proscindenda facilis. Singulis igitur plostris , seu uehiculis, singulos culleos uehi solitos &sculptura in rei qualitas demonstrant nam duo boues non ultra culleum unum , si is iustae mensurae sit , cum mille sexcentas libras appendat , in plostro duarum rotarum ducerCpossent ut reipsa hodie quo 1 uidere licet. Mirum quippe est, quantum antiquitatum reliquiae, praesertim quae Romae sunt, ad scriptorum intelligentiam conserant quod etiam ostendit Gulielmus Philan uir sane doctus, rerum antiquarum peritus,in Vitruvium lib. 6. c. s. ubi, quonam modo antiqui accumberent , ex antiquis sculpturis sumptum , palam fecit. subiecta namq.sculpta marmora,mihi bellissime aperuerunt differentias inter rotas curruum,&tympana plaustrorum, de quibus Virgilius Georg. et de laudibus siluestrium arborum, ita inquit. Dant alios aliae fetus, dant utile lignum Nauigijs pinos, domibuScedrosq. cupresso sq. Hinc radios triuere rotis, hinc tympana plaustris Agricolae pandas ratibus posuere carinas. Pro tympanis enim intelligo rotas plaustrales sine radijs quae ex asseribus inuicem transuersis 4rigis, componebantur, speciem tympani habentes,etsi ibi Seruius aliter intellegerit.Radij autem in rotis sunt illi, qui instar radiorum Solis, dispartiuntur, arcuatam materiam, quae terram terit icanthum appellano sustinentes, ut in triumphalibus curribus, carpentis, rhedis, bigis, trigis, quadrigis etia in numismatibus&aliis ciuilibus operibus inspiciun tur. Rursus ex eis de marmoribus mihi se ostendit forma ampho rae, uel seriae, cum quibus uinum poculis fundebant, necnon rustici potorij,4 sinus lactis,4 agricolarum uestium, quo tegmi-
72쪽
ni genere iustici caput operirent dicet hoc sciam tempore uari tum, non tamen adeo, quin adhuc in illorum speciem in rusticis sagis capitia illa,colorum modo acuta,pendere uideamus. e quibus etiam sculpturis. ut mihi paullo amplius, bona uenia, uagari liceat subtilis illa differentia inter plaustrum4 uehiculum discernitur, de qua Varro deling. Lat.lib. ita disserit. Vehiculum, in quo faba aliudue quid uehitur , quo e viminibus uterentur , quod eo uehitur breuis ueha, uehiculum est dictum, ab alijs etiadictum arcera, quae etiam in duodecim tabulis appellatur, quod
e tabulis uehiculum erat factum ut arca arcera dictum Plaustruab eo, quod , non ut in js, quae supra dixi, sed ex omni parte palam sunt, quae in eo uehuntur, quod perlucent lapides asseres t gni m. Hactenus ille. Quae tamen nomina usu confusa fuisse,uel
e Plinio colligi licet, qui uehiculum appellat culleo onustum, quod plaustrum quia palam culleum faceret, eX Varronis relata
sententia appellari debuit. Sed ut ad culleos, unde nos marmora diuiserunt, redeamus, de his inter instrumenta ad uinum transse rendum meminit Vlpianus Iurisc. l. quaesitum, defundo instruc. sic dicens: Sed Mea, quae eXportandorum fructuum causa parantur, instrumenti esse constat, ueluti uehicula, naues, cuppae, cullei. Et Scaevolat. ult.in fi. de pignoratilia actione Titus pecuniam mutuam a C. Seio sub pignore culleorum accepit. Istos culleos cum eius in horreo haberet, missus Eoificio annonae centurio, culleos ad annonam sustulit & postea instantia C. Seij creditoris recuperati sunt , quaero intertrituram, quae eloperis facta est, utrum Titius debitor, an Seius creditor agnoscere debebat Iabolentis uero l.legatum, te annuis legatiS,culleu pro mensura posuit, dum diXit Vini Falerni, quod domi nasceretur quo γannis, in annos singulos binos culleos heres meus Titio dato. quod Vlpianus fecit i. si cui,de tritico legato.Vino legato utres non debebuntur, nec culleos deberi dico. Haec ille.Vtribus enim ad transserenda uina, non minus quam culleis, usi sunt antiqui, ut& hodie Neapolitani ad musta praesertim transserenda, & Hispani quoque, ut audio, non solum ad transferendased ad in illis di . fusum uinum conseruandum utuntur. Quibus quidem utribus etiam hodie ad oleum transferendum Romae utimur qui sunt ex
hircorum siue caprarum integro corio. tiemm Orcim antiquorum quoque suisse crediderim eX Virgilio cor. a. Non
73쪽
De antiq. liquid aridor q. mensuris.
Non aliam ob causam Baccho caper omnibus aris Caeditur,4 ueteres ineunt proscaenia ludi, Praemiaq. ingentes pagos compita circum Theseidae posuere, atque inter pocula laeti Mollibus in pratis unctos saliere per utres. Culleus igitur ut ad eum iterum redeam seruata ratione praedicta, uino puro,uel aqua pura plenus, pendet, ut dixi, lib.mille sex centas. Et de antiquis Romanorum mensuris, quatum ad liqui da de arida attinet, dixisse suffciat uvarum hae sunt notae.
Quadrantal, siue amphora Quartarius.
bis Hemina, siue semissextarius. 9 in Modi semis, siue semota
R liquidor aridorumq.mensurae cum nons tum pro locora uarietate discrimen receperint ted etiaquia apud eos no tantum Atticae, quibus frequentius medici sunt usi, sed & georgicae quibus uteretur agri colae, qui agricultura tractauertit, necnon Hippotatricae qui bus ueterinari usi sunt, oes capacitate dissimiles, licet in nomine coueniret, magna magimis doctissimis uiris dissicultate attuletarui. Ego uero, alieno labore frues,nsi quide es animo ut alienam laude in me trans fieri, ut alibi dilucide testatus sum,sed utriquid legerim, ad studiosoru utilitate refera, eoru sentetias, in epito me redactas trada; ut Pperatibus labore minua sunt aut sequutur.
sensurae iticae, inemedis Graecis ad liquores bisunt.
ET RETEs, quem ceramiu, cadu, Mamphora Graeca, appellauertit, capit choas duodecim pedet aute, oleo plerius, habita ratione ponderis,Cotyle a Galeno traditi, priore libro relati, quod est unciaru septem semis, siue drachmaru sexaginta, pedet,inqua, metretes,Ole plenus, libras nonaginta. cu aut supra traditu sit, uinum purum,aqua pura, Macetu purum,oleo nona parte grauiora esse,pedet metretes,ui
74쪽
omnibus de libra ponderat antiquaru unciarii duodecim quarti unciarii podus unu 4 de Graecis, Iatinis fuisse, libro quincto
demonstrabo. Hac metretes mesura usi sunt quoq. Latini,mutato genere, ut Cato c. o T. Oleum si in metreta noua inditurus eris,
amurca, ita uti est cruda, prius colluito, agitatoq.diu, ut benei bibat id si seceris, metreta oleii non bibet, Moleu melius faciet &ipsa metreta firmior erit. De qua&Columella lib. I a. c. I .Quibus in locis haud dubie pro vase,& non mensura capitur. Sed pro mensura eam sumpsit idem Columella, dicto lib. I a. c. et a sic icribens Picis liquidae metretam adde in labrum. Et iterum eodem lib.c. o. de lora Quantum uini uno die feceris,eius partemdecimam, quot metretas efficiat, cosiderato, & totidem metretas aquae dulcis in vinacea addito De hoc quoq.metrete sensit Fannius, qui eum amphora Atticam, siue cadum appellauit,sic dices. Attica praeterea dicenda est amphora nobis, Seu cadus hanc facies, nostrae si adieceris urnam. Haec autem uerba, Nostrae si adieceris urnam, uelim intelligas note tenus, i. ut Graeca amphora, siue cadus costet ex tot Graecis sextarijs, seu cotylis, ex quo constat Romana amphora,& urna hi enim sunt sextarij octo 'uadraginta in amphora, quattuor uiginti in urna,ita ut metretes,siue cadus,uel Attica amphora capiat sextarios Graecae mesurae a siue cotylas Cotylae autem cum sint oleo plenae pondo unciarum septem semis singulae, ut probatum est, effcient pondus librarum olei nonaginta, aquae purae, aut puri uini centum. Chus, qui choeus appellatur,4 qui,ut praediXi, duodecima pars est metretes, continet in se sextarios Atticos sex,seu cotylas duodecim pendet oleo plenus ex Galeni, Dioscoridis 4 Cleopatrae sententia, drachmas septingenta uiginti,quae libras septem semis constituunt iuxta quam rationem pendet aquae purae aut uini puri libras octo 'uadrantem.
SeXtarius, qui cu Romanoru uox& mesura sit, cu Romano Imperio in Graecia, in usu psertim medicorii, rasiuit, imminuta in capacitate, choae est pars sexta,cotinens in se cotylas duas pedet aut, ex relatorii sentetia, Graecus sextarius,oleo plenus, uncias'il indecim , aqua aut uino uncias sexdecim, drachmas quinquescripuluuiau. Hic aute sextarius icet note sit idecu Romano, tamen, ut di
xi, capacitate differt, podere: siquid uti manus,oleo plenus,ut
75쪽
De antiq. liquid aridorum . mensuris. 33
Dpra ex Dioscoridis ciliorum sententia statui, pendet uncias duodeuiginti , hic autem quindecim, ut Galenus tradidit. Cotyte,quae Tryblion dicta est,sextari dimidia pars est,cho et aut
duodecima, continet in se quartarios duos, cyathos sex: pendet aulcm,oleo plena, uncias septem semis,siue drachmas sexaginta, uino aut aqua uncias octo drachmas duas, scripula duo. Quartarius, siue semicotylium, qui est, ut uox sonat,dimidium cotylae,&sextarij pars quarta,mensura pariter est medicis potius,qua ceteris in usu, continet in se Oxybapha duo,cyathos tres pendet,
oleo plenus, uncias tres,drachmaS sex; uino aut aqua uncias quattuor, drachmam unam, scripulum unum.
Oxybaphum, quiri a Fannio Xybaphus dicitur, continet in sese
squicyathum pendet, oleo plenum, unciam unam, drachmas septem aqua, aut uino, uncias duas, scripula duo. athus, qui duodecima pars est sextarij, cotyles sexta,& quartarij
tertia,cotinet in se cochas duas,mystra quattuor, chema quinq., cochlearia parua dece pendet aute cyathus,oleo plenus, unciam una, drachmas duas uini unciam una, drachmas tres, grana Octo.
De hoc cyatho, iraecedent oxybapho, cotyla dixi supra, intelligendum esse Fannium, dum dixit: At colyte cyathos bis ternos una receptat: Sed de abaco nobis id pondus saepe notatur. Bis quinque hunc faciunt drachmae , si appendere tentes. Oxy baphus fiet, si quinque addantur ad illas. Quem locum ex praedictis de olei drachmis intelliges ex Galeni
examine de Graeca cotyle tradito. Concha,semicyathus est, continens in se mystra duo pendet autem, oleo plena, drachmas quinque, uino aut quadrachma quinq., scripulti unum,grana XX. De concha inter Latinos meminit Catoc.7 3 qua uidetur sumpsisse pro vase, quo capulator oleum tollit. Sedri pro mensura,&qui de parua, ea sumpsisse uidetur ide Cato
c. 17 3. De minorio maiori concha meminit ide c. Is .inter instrumenta cellae oleariae. De concha etiam pro vase, nec eo quidem
minimo ad chrysocollam lauandum,meminit Plinius lib. 34. c. 7. Mystrum cyathi quarta pars est, pendet aute oleo plenum drachmas duas semis,aqua aut uino drachmas duas,scripula duo, grana Octo. Cheme, quincta pars est cyathi,capit cochlearia minora duo, pedet oleo plena drachmas duas,aqua aut uino drachmas duas, gra.XVj.
76쪽
Cochlear cui solet adiici paruum, cyathi pars est, ex iunioru sententia,decima pendet oleo plenum drachmam unam,uino aut aquadrachmam unam, grana octo de his tamen Fannius ita scripsit: At mystrum cyathi quarta est, ac tertia mustri, Quam uocant cyanem capit haec cochlearia bina. Ita Yta quam supputatione paruum cochlear. pars quarta Muigesima cyathi esset dissident enim de mensuris, quae infra chemem sunt scribentes fere omnes , eam tamen quartam cyathi partem
Ei im v capit choenicaSOcto&quadraginta, sexta rios uero Graecos duos septuaginta iuxta qua supputationem choeniX est colylarum trium.
Choeni capit colylas tres leti sesquisextarium,cyathos
Cotyle capit oXybapha quattuor, cyathos seX. Oxybaphus capit sesquicyathum.
Cyathus cochlearia parua decem. Qui harum ensurarum o dulti consequi uoluerit, cotvle formabit, quae unciaru septe semis olei capax sit,&cu ea multiplicabit,&in minores diuidet, paruoq. negotio ceteras certam medimni&choenicis mensuram habebit. Hic notandum,quod choeniXUrumenti, quae pro diurno cibo familiae assignabatur, non est haec Attica eu medica, de qua loquimur Od georgica,quae ex ratione statim dice lasesquialtera est ad ista qua ratione fit, ut ii duobus seYtarijs Romanis non multo discrimine,nepe quantuinciae duae, inciae pars quarta, siue sicilicus olet,loci seu spatij occuparent quo quide spatio capacitate duo Romani seYtari geo gicum choenicem eXcedunt quod autem supram modio diveri muS, quattuor modios demensum seruorum fuisse, qui sunt seYt ri quattuor&seXaginta,modico negotiolirielligimus,Romanos&Graecos pare fere uictum familiae&seruis tribuisse. de choe nice, quae diurni uictus esset, meminit Homerus in persiona Te lemachi Odysseae decimo nono, sic dicentis, ut iuniores uertunt. 'Haud operis uacuum nostrum contigere iacia quam Choenica perpetiar, longis licet ho pes ab oris Venerit. De qua Suidas ab eisdem relatus sic scribit. Cho nix
77쪽
De antiq. liquid aridorumq mensuris. 37
nix enim cibus diurnus unde ir0 uerbii in morem usurpatum est , Choenici non insidendum. Deceoro ICis.
E. RQ 1 in s mensurae, quibus utebantur agricolae, tractates res ad agricultura spectantes, eaedem sunt nomine cum supradictis, tam liquidorti,quam aridorum: diuersae tamen sunt capacitate in pondere siquidem
id squialterae ad medicas sunt, idest,dimidio ampliores,qua illae. Nam cotvle,quam in Atticisseti medicis probauimus oleo plena uncias septem semis pendere,in istis georgicis pendet uncias undecim,&drachmas duas,idest hiantum illa,&lius dimidium illius qua ratione quilibet modico negotio de cuiuslibet capaci
rate poteris iudicare hoc unum moneo, ut animaduertat eu,que
legi', auctorem, iem, de qua tractat , ut discrimina georgica rum Atticarum assequi possit, ne decipiatur.
IPPol ATRICAE mensurae, quibus ueterinari incit radis equis, lubus,ceteris q. animalibus usi sunt,eOdem pariter sunt nomine cum Atticis , capacitate tam Cab illis ex georgicis differunt habent enim se ad medicas, proportione supra tertiam, id est capiuntini tantum illae in ampliu illarum partem tertiam. Xemplum in cotyle, quae in Atticis, ut saepius diXimus,olco plena pendet drachmas seXagin t , quae sunt unciae septem semis, in istis pendet uncias decem, siue drachmas octoginta iuxta quam supputationem reliquarum capacitas pondus facile poterit inueniri. Et hactenus de anti quis mensuris dixisse suffcit quarum notae elignoto Graeco,& iunioribus haec sunt.
78쪽
LIBER QUARTUS. De liquidorum aridorum . mensuris, quilus hodie Ro
mae utimur , eq. earum pondere .
V ae de ij liquidorum aridorumq mesuris, quibus hodie Romae utimur, dicedum est,ri primo de ijs,quibus liquida metimur,quaesipsae bipartitae sunt. Aliae enim olei sunt,
aliae uini,aceti,ceterorumq.liquidorum,qui mensura tractantur licet unum idemq.nometam olei qua uini mensuris commune sit,bam barasq. uoces barbare me proferre profiteon,
ne, dii eas latinitate donare studeo,rem per se obscura obseuriore efficiam. Primu igitur locum in uini mensuris tribuo Bocali seu baucali: de quibus e nostris meminit Catellianus Cotta in me moralibus uerbo Supellectili legata:quae mensura me puero Pe littus appellabatur, ita in marmoribus, ubi haec mensura cum ceteris in Conseruatorum Capitolinis aedibus in publico est e posita, inscripta est. Hic petitius diuiditur in duos semipetitios, quos alij medios absolute alij medios petitios Dii mediabocalia appellat atq. hic dimidius petitius rursus in duas partes, quas sotiettas appellant, diuidituri nec alia infra folietiam, seu minor so lietta mensura reperitur licet no semel tentaverim, eam quo 1. ut pauperibus costiteretur,diuidi oportere . quod sorsiitan fici Supra petiitu est cogitis,ita in marmoribus,de quibus supra, appellatur, constans ex petitiis octo escuius semicongius , constans eκ petitiis quattuor, cogitella a nostris municipalibus iuribus, quasi paruus congius,appellatur. Supra congium est Barilis,c6stans ex congijs quattuor, congi tellis atrie odit, petitiis uero duobus ariginta. Supra Barilem, est salma, ita a nostris municipalibus iuris' appellata quae si uini sit , taxatur congitellarum quattuor Muignati sit inusti, sex uiginti, illis duobus additis propter defiacatione ut arbitror,
79쪽
De nost te siquid aridorum Menseris. B
arbitror,& id quod in deferbuendo amittitur quam congitellam ita, idest petitiorum quattuor,intelligendam esse,alibi declaraui, cum ex diminuto congisnomine,tum etiam,quia,si aliter,idest de congio intelligeretur. alma illa constaret ex barilibus sex,onus nounius sed duorum ualidorum equorum: cita usu receptum est. Est etiam supra Barilem Caballus siue Caballata, uulgo aestimatus mustilarilium quattuor; de qua auctoritatem aliam,quam uulgi opinionem, non habeo. Postremo est illa, qua appellant Bottem, constans ex barilibus octo.quarum mensurarum hic finis,qui cululeo de quibus singulatim disserendum censeo: ut exinde cum antiquis cum Graecis tum Latinis collatio fieri posset. Folicita ut a minori incipiamus uino puro, non crasso, non nigro,nocoeto,aut aqua pura plena, pendet uncias sexdecim, earu scili cet, quibus hodie Romae utimur cum aute singulae nostri tepo ris unciae, scripulo uno granis quattuor singulis antiquis unciis maiores sint, ut supra primo libro dictu&deductu es cssicitur, ut haec solietta, uino puro aut aqua pura plena,pendeat anti quas uncias sexdecim, drachmas sex, grana seYdecim quo fit,ut si folle ita cum sextario Romano costraturi, ab eo longe differre cognoscatur ille enim, ut iam demostraui,pedet ex his antiquis uncias uiginti si uero cum Atticorti sextario, seu duabus Atticis co-Ulis conferatur, cum sextarius ille Atticus,aqua aut uino plenus, citracotrouersia pendeat uncias sexdecim, drachmas quinque,&scripulum unum, prope est ut conueniat intersunt enim scripula duo, grana sexdecim, quibus sextarius Atticus soli etia minor est, antiqui ponderis ratione habita. Cur autem soli etia haec potiuS ad Atticum sextarium,quam ad Romanu accedat, eadem ratione
factum crediderim, qua primo libro arbitratus sum , pede relicto,spithamae,seu spannae, usum in Italia prorepsisse nam cti Imperiuin Byzantium a Costantino translatum fuisset, Graeciq. italia potirentur, Romaq. insequentibus deinceps temporibus a Graecis rectoribus gubernaretur, in tanta rerum calamitate suas Graeci mensuras 4 uoces introducere conati sunt quod eo facilius adducor ut credam,quod in nostris municipalibus iuribus,quae abhinc annis trecentis uigebant,lib. 3. c. Io 6. haec legantur. Omnes mensurae tam rublitellarum , quam congitellarum, uini olei, quarteronum: metretorum, sigillo senatus signetur constat autem ex ijs, quae dicta sunt,metretem, Graecam mensuram fuisse
80쪽
etsi de ea Columellabis aut ter meminerit. dius , siue dimidius petitius, constat ex soli etiis duabus pendet autem uino puro&aqua pura plenus, secundum supputationem praedictam, uncias duas triginta, nostri temporis,hoc est libras duas &bessem; e antiquis uero, uncias tres triginta, dra mas quattuor, scripulum unum, grana octo. littus, qui: hodie bocalis dicitur,constat solicitis quattuor, pen det, uino puro aut pura aqua plenus, uncias quattuor seXaginta, siue libras quinq. trientem, eX antiquis uero uncias septem& sexaginta scripula duo, grana seXdecim.
Ongitella, quae est semicongius, constans expetitiiSquattuor,pen
det uino aut aqua plena, nostri temporis libram unam&uiginti, ac trientem librae, id est uncias ducenta quinquaginta sex, antiquarum uero libras duas &uiginti, irachmas tres,scripulum unis, grana sexdecim , hoc est uncias ducentas octuaginta quattuor drachmas tres, scripulti unum, grana sexdecim & huius duplii est congius: cuius mensura in Capitolio, Vini congius, est inscripta. arilis, quem idem Catellianus in uerbo initor, Romanoru , id est nostri teporis mensura esse asseruit,costat, ut diXi, ex congiis qua tuor,cogitellis uero octo,petitiis aute duob's triginta uino pii ro aut aqua pura plenus pedet nostri teporis libras centu septua ginta,& librae bessem, antiquaru uero libras centum septuaginta
Pitte , quae Doliu latine passim uertitur. recte; licet antiquis Romanis dolia alterius materici&formae essent, nempe ex opere fi gulino,ut alibi dixi, &subiectu in calce operis schema ostendit,&Plinius demostrat lib. I x. 21. δ lib., . c. I 2. Columella lib. I a. c. 18.&Iabole. Iurisc.l dolia de fundo instructo, qui etiam de plu-b eis meminit constat, inquam, hoc dolium exbarilibus octo etsi uasa ipsa maioris sint capacitatis nam arecentorii barilium non longe ab urbe uidi plurium esse audiui haec aute nostri teporis dolia ex castanea materia fabricatur, circulis q. etia castaneis,&colurnis, seu etia ex orno factis , quin etiam maiora ferreis quo l. cingitntur qui quide ligneorum doliorum usus , etsi Plini teporibus adhuc Romanis no esset, tamen in locis circa alpes e&sistentibus in usu erant, ut Plinius ipse testatur lib. I . c. I. sic dicens. Magna est collecto iam uino differetia in cella circa alpes igneis uasis condunt,circulis q.cingunt,atque etia hieme gelida ignibus rigorem