장음표시 사용
81쪽
De nost. te squid aridorumq mensuris. I
rigore arcent.Haec ille. Quem usum in Sicilia quoq. fuisse colligi licet ex eodem Plinio lib. 8. c. s. dum de elephantorum in Italiam transfretatione sic scripsit: Centum quadraginta fuere transuecti ratibus, quas doliorum consertis ordinibus imposuerant. Quo in
loco de fictilibus dolij intelligi non potest,cum illa tum proptςrmaterie ponderositatemri grauitatem,tum etia propter oris patentiam, potius ipsa auxi tum ad transfretandum recipere,qua at
teri dare sint apta quod de ligneis secus esse videmus cum illoruope, si plena demergantur,4 pondera alligentur,dein fistulis tractoriis peros eXinaniantur, etiam agna podera eX profundo erui Mattolli posse copertum sit ratibus enim ad tras portandum m iora onera, tuae humidum non timerent,usi sunt antiqui ,quas ex trabium consertis ordinibus, uta nos hodie qui eas Romae Tra batas dicimus, ridentini Veneti Zattas appellant sine carinis xpuppibus constituebant, ut Lucanus lib. . paullo post recitandus declarat quibus ratibus ad maiora onera sustinenda uacuorum doliorum seu cuparum ordines supponebant, ut in dictorum elephantorum transfretatione factum fuisse Plinius refert. ita intelligendum puto Lucani carmen illud Namq. ratem uacuae sustentant undiq cupae. Non, ut alissensere, quos Catellianus Cotta secutus est, putans in decolligi cupis naues sustinere,cum illarum carinae aut latera re sarciuntur, cum non solum Lucanus idio senserit,sed etiam usus aliter fieri demonstret siquidem naues adfarcienduin aut subducuntur, iuxta illud Virgilij primo Aen.
Vrbem quam statuo, uestra est subducite naves: Aut, malo incoligua alteram nauem aut proximum litus alligato, in latus inclinantur, ita ut latus alterum aquam cotingat,alterum resarciendum caelum spectet. quod Lin nauibus4 triremibus factum fuisse saepe uidi Lucanus igitur eo in loco proprie derate,& non improprie ratem pro naui, ut quandoq. facere consueuerunt poetae , intelleYit, ut illius uerba aperte demonstrant , quae etiam modum ratis fabricadae bellissime explicant.Sunt aut haec. Vt primum aduersae socios in litore terrae, Et Basilum uidere ducem , noua furta per aequor Exquisita fugae neque enim de more carinas
Extendunt, puppesq. leuant, sed firma gerendis Molibus in solido contexunt robora ductu Namque
82쪽
Namque ratem uacuae sustentantundi q. cupae.
Quarum porreetis series constricta catenis Ordinibus geminis obliquas excipit alnos: Nec gerit expositum telis in fronte patenti Remigium, sed, quod trabibus circumdedit aequor, Hoc ferit, iaciti praebet miracula cursus, Quod neq uela serat, nec apertas uerberet undas. Quas ouidem rates ex scirpo pro pueris nare discentibus fieri consueuis e testatur Plautus in Aulul .sce.4 actu 1 .his uerbis Quasi pueris, qui nare discunt, scirpea inducitur ratis,
Qtii laborent minus, facilius ut nent, moueant manus.
Vsus tute ligneorum dolioru hodie apud omnes Italos pertransivit, sublatis in totum testaceis,cum sua picadidissicultate, Mirans. porcindi periculo,&, quod omnium maximum uidetur, cum pene illa incredibili molastia hauriedi uinum per ipsorum uasorum ora,tam in diffundendo,id est de uno in aliud uas transportado, ut docet Iuriscons. Proculus i. uinum,detritico lagato,&Columella Isb. 12. a c. Ι 8.us'. ad 3 o. quam in depromendo& degustando, ut praedicti auctores,&Plinius lib. I . c. I demonstrant de quo&Terentius in Heautent.
Relaui,dolia omnia,Oes serias. De qua re alibi.Ista igitur nostradolia,
ut ad ea redeamus, ex communi usu octo barilium cum in uenditionibus,tum in stipulationibus ceteris q. commercijs esse intelliguntur, nisi certii corpus, de quo intelligatur, demonstratum sit.
Pendent autem, si, ut dixi octo barilium sint, uino puro aut aqua pura plena,nostri teporis libras mille trecentas sexaginta quinq., uncias quattuor elantiquis libras illa quadringenta triginta
unam, uncias noue, drachmas tres, grana vj. Cum igitur culleus pedeat efantiquis libras mille seXcentas, apparet bariles nouem cuius serme sunt mesurae dolia ista comunia, quae Neapoli praescrtim conficiuntur cum antiquo culleo in capacitate cocurrere. nouem enim bariles pendent ex antiquo podere libras mille sexcentas decem uncias notae, drachmas quattuor, ita ut ad cullei pondus supersint librae decem, unciae nouem, inciae semis. Si quis igitur ex nouem barilibus petitium unum semis demeret, culleum, modicarum unciarum discrimine intercede te, coaequaret. Supputationes huiuscemodi laboriosae potius stant, lita ingeniosae. quem labore cum rertim antiquarum scriptores uitauerint,
83쪽
in maximas nos tenebras coniecerunt. praesertim cum Graecas mensuras & monetas in Latinas ex cotrario uerterent, quia no, quibus quantu conuenirent,&in quo discreparent, exacte supputare curauerunt, sed ad proxima leti similem recurrentes,duas cotylas pro sextario,tres urnas pro metreta,&similia uertetes,hisce rebus tenebras,ut dixi, effuderuntdaboremq. posteris etia doctissimis reliquerunt , cum tamen, ut supra demonstratum est, eae mensurae inter se non parti differant, quarti quo maior numerus auctus fuit,eo maius discrimen exortum est.sics drachma pro de nario, cum denarius in moneta consideratus non unius ponderis
perpetuo fuerit,ut sequenti libro demostrabo. Quae ideo dixisse uolui,ne studiosi circa praedicta,quae plurima sunt, diutius haesitent ut aiunioribus quoque optime traditum&declaratum est.
De olei nostri temporis mensuris.
E 1τvst, ut de olei mensuris dicamuS: quae, ut praedixi, formavi nomine eaedem sunt culini mensuris. utriusq.enim uini Iolei est cogius,&cogitella: utriusque dicitur petitius, siue bocalis: utriusq.medius,&so lietta:capacitate in differunt, etsi in pondere conueniant , ut infra ex utriusq.collatione apparebiti quod non nihil conserre arbitror ad eam,qua supra feci,coniectura,cum dixi olei mensura antiquisa uini mensura capacitate fuisse diuersam, in pondere parem, Ga lenum MDioscoridem ad concordiam redigendo Sunt aute olei mensurae hae,Congius,constans ex petitiis, siue bocalibus octo: cuius mensura cum sua ista,Congius olei,inscriptione,in Capitolino palatio cum aliis conseruatur. Item Congi tella, constans expetitiis quattuor,diminutione,ut arbitror, congio,sicut a rubio rublitella appellata. Item Petilius olei,cuius parater mensura cum inscriptione,ubi supra,seruatur. Item dimidius petitius. Item Folietti, soliettae dimidium,4 quarta qui medius,&petitius ex figulino opere costant, congius longitella ex aere,reliquae minores stamneae, ponderis autem infradicendi. Petilius olei, oleo puro plenus, qui olivarum sit, de quo semper intellexi, defaecatus , pendet uncias nostri temporis quattuor, sexaginta, drachmas septem,scripulum unu ,antiquarti,de quibus supra, uncias octo&sexaginta,stri pulli unum,gra. Is si quae purae autem nostri temporis duas & septuaginta,drachmas septe. Ex
84쪽
Excollatione igitur ponderis petitii olei, oleo pleni, Muini uiuo
pleni,constat upsas mensuras in pondere concurrere,drachmisseptem, scripulo uno intercedentibus' quod diserimen in mole unciarum quattuor sexaginta ii sensibile est 'ut iam uel ex o inni minima indiligentia publicanorum, qui hodie eas mensuras ex aere fabricatas custodiui, quo uendentium mensuras aequent,& signent, euenire posse facile admitti posset. Medius sue dimidius olei petitius, oleo plenus, pendet nostri temporis uncias duas,in triginta, drachmas tres, scripula duo , antiquaru uncias quattuor triginta, gra. 19. aqua pura aut uino, si his liquoribus impleretur, nostri temporis uncias sex triginta , drachmas tres , scri pulum unum, gra I a. Folietta olei, quae pars quarta est petitii, pedet oleo plena nostri te poris uncias sexdecim, irach. I. scrip. .gra Ia antiquarum unciaSdece,&septem gra. 9. qua aut uino plena, si eo impleretiis nostri teporis uncias duodeuiginti.Discrimen igitur poderis mensurae uini ab oleo in sotietta,est drachma unius, scripuloru duo ru,&granorum duodecim.Pondera autem semisolicitae,&aliaruminutaru mensurarii, quilibet paruo negotio supputare poterit. Congi tella olei, quae congij est dimidia,capit oleo plena uncias no stri temporis ducentas quinquaginta nouem, drach. s. scrip. 1.hoc est libras unam&uiginti, uncias septem, drach. S. scrip. Unum,an-.tiquarum uncias ducentas septuaginta duas,drach. 3.scrip. unum,gra. 22. aqua pura,aut uino, si ijs impleretur, nostri temporis uncias et 88. Cuius duplum est congius, constans expetitiis octo, ut praediYi. Et hic finis olei mensuris, quibus Romae utimur. nam utres, quibus oleum transfertur, incertae capaCitatis su 1it,licet cuconsitellis decem plus minus in mensura concurrant.
De aridorum, quibu Timae utimur, mensuris.
R ii Rui nostri temporis mensurae sunt , Rublu, Ru blitella, quae rubii est semis, Quarta, quae rubii est pars quarta,Scortium,S miscortium ,Quariticium,& Semi quartu cium, quae se inuicem habent ut infra Rublum in mensura aridorum consideratum, est mensura potiuSintellectu percepta, qua quod per se appareat, propter illius magnitudinem, quae manibus ametientibus facile tractari non posset: quod tamen ex duabus appareotibus rublitellis costituitum quarurubli-
85쪽
rublitellarum tam frumenti, ordei,aliarumq.frugum, quam etiam calcis Ialis, quae inter se differunt, schemata, mensurae, mar moribus insculptae,in palatio Capitolino, ut reliquae,conseruantur. Hoc autem rubium,frumenti scilicetvi frugum, constate ru-blitellis,ut dixi, duabus, quartis quattuor Mortiis uero uiginti aut duobus Muiginti , iuxta mensurarum qualitatem,hoc modo Ru blitella aut quarta,quaru oblonga est forma,palis leuiter frui nento impletur fere ad summum,mensuraq.ipsa ter ab utroque capite extollitur,& humi percutitur, ut frumentum calcetur,dein iterum impletur,regulaq.&icta,quod supra mensuram est, quoad fieri o test,raditur,&super excedens excluditur.&haec mensura scortiorum est uiginti,appellaturq.Campi Florae mensura,quia in eo foro aduectum maxime ab aduenis frumentum populo uenditur, in quo ut plurimum non rublitellis,sed quartis frumentu admetiuntur in horreis uero, ac inter mercatores furnario. nam furnarii in eo sor, ut pauperibus consultum sit, emere prohibentur frumentum rublitella alio modo mesuratur palae nam q. ligneae ad, modum patulae,frumento plenae,in altum a baiulis, quantum fi rip test, subleuantur,ac derepente certo etiam ictu subducuntur, ut frumentum ex alto cadens diu inrublitellam calcetur, idque a duobus altrinsecus fit quam in cnsuram Palam battulami quasi percussam dixeris appellant quo more scortia crescunt, ut sint uiginti duo , aut etiam plura, prout regula radula propius ad rublitellae fauces admouetur, uel extollitur,quod pro frumenti caritate aut uilitate diligentius aut negligentius animaduertitur si qui dem in caritate auarius radula siue radius ducitur, ut minus,quam fieri potest, uenditori concedatur. Cuius autem ponderis sit frumenti rubium, uix est ut statui possit cum ex diuersis annoru qua litatibus pondus uarieti incommuni tamen mensura quam palaebattulae appellari dixi librarum pondo sexcentarum esse statuitur quod tamen perpetuum non est nam, dum haec scribere,etsi frumentum non ultra sexu plum reddidisset,quia tamen rubiginis calamitate hoc anno caruimus , podo sexcentarum septuaginta librarum, etiam ducta regularadula, quoad fieri posset,pro maiori parte frumenti rubium appensum exstitit. tamen tribus ab hinc Praeteritis annis, quia rubigo infesta suit, uix frumenti rubium inuentum sui quod quingentaru uiginti librarum podus aequaret: utliquido veru esse apparea quod&antea dixi,mesurae frumeti E siri
86쪽
& frugum, certum pondus statui non posse Rublum istud,&,Inibarilem, putauerunt quida e nostris a mensuris,quibus interualla metimur,id est a palmo, ut a pede quadrantal,constitutos fuisse,as. serentes rublii ex quadratis palmis quinq. uiginti constitui,quia putauerunt cannam quadratam, quae mille palmorum est, rubiis quadraginta repleri qua ratione palmi quinq. uiginti quadrati rubium constituerent sed ex fide dignorum relatu, qui hoc diligenter eXaminarui, canna quadrata quinq. quadraginta rubiorum eius mensurae, quae Campi Florae appellatur,capax est qua ratione rubium ex palmis duobus Muiginti,&fere quarta parte alterius palmi , constare dignoscitur: ideoq. non uerisimiliter ex palmo fabricatum fuisse credi debet: cu, si ita factum esset, aliquo pari, aut saltem completo numero absque palmorum stagmentis fabricatum exstitisset quod de barili credendum est . nam con stat, palmum unum, in cubicam figuram formatum , sex petitiis seu bocalibus impleri qua ratione ex palmis quadratis quinque, palmi parte tertia, barilis constat ideoq. non habita palmi r
tione, sed congii, cum ex petitiis duobus& triginta constitutum fuisse, credendum est aliaq. , unde rubium sormatum fuerit, ratio quaerenda est. Memini me supra dixisse, rubium terrae mensurae catenae, rubium unum tritici purgati&cribrati, eius scilicet mensurae, quam palam battulam appellant, in mediocri terra&prima sementi eXposcere. alibi rubium terrae ex iugeris septem,
iugeri septunce , scripulis duobus d semisse scripuli constitui ut igitur scirem , spissius ne,an rarius hodie, quam Columellae temporibus semen in agris iaciamus, calculum inire libuit,&exinde nostri tempor s scortium cum antiquo sextario examinaui, inue ni l. scortium sextariis quattuor uiginti repleri quo fieri cognoui, ea ratione retenta, ut rubium seminis mensurae palae bat- tutae e scortiis duobus & uiginti constet rubium tritici, quingentos uiginti octo sextarios capere 4 sic modios qui ex extariis sexdecim singuli costant,tresvi triginta. Cum autem asserat Columella lib. I a. c.9. Iugeru agri mediocris terrae, in prima autumnali sementi,modios tritici quinq.eXposcere,rubiumq. terrae, Ut prae'
dixi,ex iugeris septem semis & eo amplius constet, euenit ut,se cundum Columellae rationem, modii leptemo trigintavi modii semis in eo amplius tritici, in terrae rubio requirantur: tamen his nostris teporibus inrubio terrae tres triginta modij iaciun
87쪽
De nosti temp. liquid aridorumq mensuris. 67
tur. Ex qua supputatione colligitur, Columellae temporibus tritici semen spissius, quam hodie, spargi consueuisse. Rublitella per diminutionem a rubio dicta, dimidia pars est rubii,
constans ex scortij decem uel undecim, iuxta mensuraequalit,tem, de qua supra. Quarta, ut nomen dictat, rubii pars est quarta, constans ex scortijs quinque, aut quinque&semis,iuxta mensurarum qualitatem, de quibus inrubio. Scortium mensura est rotunda,' quoad fieri potest,cumulatur,& ita cumulata mesurae rubii rublitellae 'uartae, luarum superficies raduntur,respondet,licet non in omnibus rede.longa enim differentia cumuli est inter militi, quod labitur,&ordeum,aut siligine, uel similia, quae non ita de facili labuntur cita tamen hale se uatur. Diuiditur autem scortium in semiscortia duo, quartucia, i. scortij quartas q. semiquartucias quae omnes mensurae,instar scortij,rotundam sormam habendi& cumulantur. Et hic earu finis.
LIBER QUIN TUS. De ponderibus Romaniis Graecis.
E, instituti laboris pars continet ponde-ra,quibus leuitatem grauitatemq.rerum trutina modulamur, scimus,liumani commerci pars optima nempe pondere non solum numismata ad ceteras res comparandas certa lege taxata sunt sed etiam pondere rerum pretia metimur,o annona certa lege, ad publicam utilitatem, non minus quam mensura, tuemu deoq. Reip.interest,ut pondera certa: inuiolata custodiantur.Quamobrem Diuus Hadrianus, ut refert Vlpianus e-ge annona, de extraordin criminibus, edicto cauit, ne quis pondera uiolaret Vlpiani uerbissimi haec onerant annonam etiam
88쪽
staterae adulterinae de quibus Diuus Hadrianus edictu propo fuit, quo ediisto poenam legis Corneliae in eos statuit, perinde aesi lege testamentaria, quod testamentum falsum scripsisset,signas
set, recitasset,damnatus esset. Haec ille. Quin etiam eum,qui maiora pondera commodauit ad pondus ementi, surti uenditori te neri Mela scripsit emptorem quoq. si sciuit non enim uoluntate uenditoris accepit,cum erret in pondere, ut idem Vlpianus test tur .n quis uxori,de furtis Hinc , ut supra tertio libro demonstraui, imp rialibus sanctionibusIn omnibus prouincijs Romano imperio subiectis Mensurae tondera publice custodiebantur
ita, ut uiolari non possent. Cum autem diuersis gentibus,&pra sertim Graecis diuersarum rerum diuersa podera fuerint, Romanis tamen rerum omnium unum pondus exsistit, nempe libra, constans eX uncijs duodecim, ut Fannius tradidit.
Vnciaq.in libra pars est, quae mensis in anno. quod &bex sequentibus latius apparebit. Hanc autem libram,assem quoqcitiisse appellatam ab aere tradit Varro de ling. Lat. lib. . cuius haec sunt: Multa pecuniae signatae uocabula sunt, aeris largeti haec, as ab aere, dupondius a duobus ponderibus, quod unum pondus assi .pondium dicebatur, id ideo, quod acerat librae pondus,deinde ab numero reliquii dictum iis .ad centussis. Haec ille. Quod quidem assis nomen cum in agrorum dimensionibus, tum etia inci reditatu diuisionibus transiuisse, primo libro ostensum est. Sedriassem pro uno in numero Columella accepisse constat,quod apud alium me legisse, aut ab alio animaduersum fuisse,no memini ib. . cap. 3. his uerbis. Duco quinctam partem longitudinis , fiunt CCXL. 'vincta parte latitudinis, hoc est X XLV his utriusq. summis singulos asses adijcio,qui effici ut extremos ordines,quos uocat angulares fit ergo altera summa ducentorum quadraginta unius,altera uiginti quinq. Haec ille .Qui hoc ibide saepius epiutij t. quae voLassis pro uno Italis tesserulis ludentibus remansit ij
enim punctum unum in tesserulis, assiim nominant,ab asse,ut arbitror, littera mutata. In podere autem libram assem suisse appellatam, probat etiam Plinius lib. 33.c. 3. his uerbis .Populus Romanus ne argent quidem signato ante Pyrrhum regem deuictum
usus est Libratis,unde etiam nunc libella dicitur, dipodius appellabatur illis. Haec ille Libram autem jondo idem significare,& uerbum pondo pro libra capi, si nihil aliud adiectum sit,
89쪽
Deponderibi Remanis S Graecis. Θ
ωscriptores utroq.uerbo ad idem demonstrandii promiscue usos fuisse, etsi legentibus manifestum sit, adhuc tamen aliquibus auctoritatibus probare libet ut error eorum, qui aliter senserunt, ostendatur, etsi fatis a iunioribus sit detectus Cato c. I 28 Adipis pondo duo, casei libram Columella lib. 6. c. Io Veterem tussimianant duae librae hyssopi macerati sextarijs aquae tribus .Plinius lib. 3 .c. . de auro loquens Inveniuntur ita massae,necno in puteis, etiam denas excedetes libras Columella lib. I a. c. I .deis sto lixivio.Conijcies in urnam musti mellis optimi pondo decem. Sed quod unus idemq. auctor, una eademq.Oratione, utroq. uer
bo usus fuerit,probatur ex Plinio lib. 18. c. .qui de generibus frumentorum loquens sic dixit. Quibusda generibus per se pondus, sicut Balearico, modio tritici panis pondo o reddit , quibusdam in binis mistis ut Cyprico, Alexandrino, uiginti prope libras noexcedentibus.Haec ille. Nec refert, uerbum Pondo praeceda aut
subsequatur numerum . nam pondo o. et s. pondo Plinius eodem libro scriptum reliquit Sedri uerbum Pondo libra coniunctum saepius legitur, pondo libram, pondo unciam de quibus Columella lib. I a. c. a. calami pondo libram, Plautus in Rud.actu
Neque piscium ullam unciam pondo hodie cepi. Quibus multa similia curiosus lector passim offendet. Supra libra
autem,& eam,ut dixi. unciarum duodecim,pondus Romanis suis. se, non legitur . nam quod apud Plautum in Asin actu secundo, stena tertia scriptum legitur: Ad pedes cum alligatus es aequum centu pondium ex numeri librarum compositione dictu est sicut dupodium,4 similia quod&praecedentibus uerbis Plautus demonstrauerat, illud ide pondus, disiunctis uerbis proferendo:
Nudus uinctus centum pondo es, quando pendes per pedes. Sic multiplicato libraru numero mille pondo, duo millia pondo, tredecim millia podo uicena millia podo,dixit Plinius lib. 3 3.
c. I. 3.&q. Nam quod Cato centum pondium incertum appellauit c. Is de cellae oleariae instrumento loquens,liis uerbis: Trutinam unam centum pondium,incertum unum, podera certa aliter, quam iuniores senseritar. pace eorum dictum sit intelligendum putorincertum enim centum pondium, intelligo ego pondus librarum centum, ex diuersis diuersorum ponderum massis,
90쪽
non autem ex una sola massa constitutum habebant enim antiqui
pondera,es lapidibus quibusdam nigris,uenis quibusdam uiridibus obscurissimis commaculatis,quae non nisi madidis lapidibus,&diligeter intuentibus apparerent, silicea duritie, expolitionem ita recipientes, ut intuentium imagines redderent e quibus a iora duobus erreis anulis, siue ansis, in superiori parte plumbo ferruminatis , minora uno,suspendebantur decem pondo insta id pondus plerumque sine ansa quorum adhuc maXima copia diuersarum magnitudinum a centum usque ad selibras, trientes, quadrantes , Romae inspiciuntur, licet attrita,& sine ansis saltem legitimis, ita ut rarissimae sint illae, ex quibus certum pondus elici possit etsi penes me sint aliquae, de quibus primo libro dixi: cκ quarum una, quam nuper illustris Angelus Capranicus mihi dono dedit, etsi ex ea legitimum pondus percipi non possit,cum an liquae ansae fuerint replumbatae, auulsae, nouae non legitime substitutae, quam tamen librarum centum fuisse conijcio ci recolligitur, curam&custodiam ponderum ad quaestores urbis ex Senatusconsulto pertinuisse quod alibi me legisse, non memini ut illius massae inscriptio declarat quam cum suo sthemate in calce operis apponendam curaui. Igitur Cato, ut ad eum redeamus ne patremfamilias multis ponderibus,seu ponderum massis
oneraret, in ea olearia cella centum pondium unum incertum requisiuit, id est tot certa pondera, ut puta massam alteram librarum quinque, alteram Io aliam et c. aliam et F.aliam o. quae summam librarum centum constituerent, ut e his certis ponderibus illud incertum centum pondium, constitui posset Ceitum enim Iurist. Paulus, lege certum, de rebus creditis, illud appellari testatur,cu ius species,uel quantitas,aut nomine suo, aut ea demonstratione, quae nominis uice singitur, qualis quantaq.si ostenditur: ideoq. istud centum pondium appellauit incertum Cato,quia per se cor
pus non haberet, sed ex aliis diuisis certis ponderibus,re Xigente, constitui posset putauit enim ille hoc modo uenditori χmptori in paruo magno librarum numero consultum esse possise , cum amphorae deria es, lasa alia, quibus oleum dictu sum
conseruabatur, uix centum pondium excedere possent, ea praesertim ratione retenta, quae supra a nobis tradita est, iuxta quam
amphora, si oleo impleretur,librarum septuaginta duarum capax esset. Nec aduersus hanc sententiam, quod Romanis scilicet pol dus