장음표시 사용
111쪽
LIB. II CAP. - - 52. s. 202 - 210. 107 qui illis boni atque utiles sint, laborare. Namque haec res amorem magis conciliat, illa virtutis defensio caritatem; plusque proficit, si proponitur spes utilitatis suturae quam praeteriti beneficii commemoratio. 207. nitendum est, ut ostendas in ea re, quam defendas, aut dignitatem inesse aut utilitatem, eumque, cui concilies hunc amorem, Significes nihil ad utilitatem suam rettulisse ac nihil omnino secisse causa sua. Invidetur enim commodis hominum ipsorum studiis autem eorum caeteris commodandi lavetur. 208. Videndumque hoc loco est, ne, quos ob benefacta diligi volemus, eorum laudem atque gloriam, cui maxime invideri solet, nimis efferre videamur. tque eisdem his ex locis et in alios odium struere discemus et a nobis ac nostris demovere; eademque haec genera sunt tractanssa in iracundia vel excitanda vel sedanda. Nam si, quod ipsis, qui audiunt, perniciosum aut inutile sit, id factum augeas, odium creatur; sin quod aut in bonos viros aut in eos, in quos minime quisque debuerit, aut in rem publicam, tum excitatur, Si non tam acerbum odium, tamen aut invidiae aut odii non dissimilis offensio. 209. Item timor incutitur aut ex ipsorum periculis aut ex communibus. Interior est ille proprius sed hic quoque communis ad eamdem similitudinem est perducendus. LII. Par atque una ratio est spei, laetitiae, molestiae; sed haud sciam an acerrimus longe sit
omnium motus invidiae nec minus virium opus sit in ea comprimenda quam in excitanda. Invident autem homines maxime paribus aut inserioribus, quum se relictos sentiunt, illos autem dolent evolasse sed etiam superioribus invidetur Saepe vehementer et eo magis, si intolerantius se iactant et aequabilitatem communis iuris praestantia dignitatis aut sortunae suae transeunt. Quae si inflammanda sunt, maxime dicendum est non esse virtute parta, deinde etiam vitiis atque peccatis, tum, si erunt honestiora atque graviora, tamen non esse tanti ulla merita, quanta insolentia hominis quantumque fastidium. 10. Ad sedandum autem, magno illa labore, magnis periculis esse parta nec ad suum commodum, sed ad aliorum esse collata, quae si quam gloriam peperisse videantur, tamenetsi ea non sit iniqua merces
112쪽
periculi, tamen ea non delectari totainque abiicere atquε deponere omninoque perficiendum est quoniam plerique sunt invidi maximeque hoc est commune vitium et pedipetuum invidetur autem praestanti florentique fortunae ut haec opinio minuatur et illa excellens opinione fortuna cum laboribus et miseriis permixtasesseJvideatur. 211. Iam misericordia movetur, si is, qui audit, adduci potest, ut illa, quae de altero deplorentur, ad sua res revocet, qua aut tulerit acerbas aut timeat, ut intuens alium crebro ad seipsum revertatur; et quum Singuli casus humanarum bseriarum graviter accipiuntur, si dicuntur dolenter, tum adflicta et prostrata virtus maxime luctuosa est; et, ut illa altera par orationis, quae probitatis commendatione boni viri debet speciem tueri, lenis, ut saepe iam dixi, atque Sum missa, sic haec, quae Suscipitur ab oratore ad commutandos animos atque omni ratione flectendos, intenta ac ,ehemens esse debet. LIII. 212. Sed est quaedam in his duobus generibus, quorum alterum lene, alterum vehemen esse
volumus, dissicilis ad distinguendum similitudo. Nam et ex illa lenitate, qua conciliamur iis, qui audiunt, ad hanc vim
acerrimam, qua eoSdem excitamus, influat oportet aliquid, et ex hac vi nonnumquam animi aliquid infundendum est illi lenitati neque est ulla temperatior oratio quam illa, in qua asperitas contentionis oratoris ipsius humanitate conditur, remissio autem lenitatis quadam gravitate et conteu tione strmatur. 213. In utroque autem genere dicendi et illo, in quo vis atque contentio quaeritur, et hoc, quod ad vitam et mores accommodatur, et principia tarda sint et exitus item spissi et producti esse debent. Nam neque adsiliendum statim est ad genus illud orationis abest enim totum a causam homines prius ipsum illud, quod proprium sui iudicii est, audire desiderant; nec quum in eam rationem ingressus sis, celeriter discedendum est. 14. Non enim Sicut argumentum, simul atque positum est, adripitur alterumque et tertium poscitur, ita misericordiam aut invidiam aut iracundiam, simul atque intuleris, possis commovere Argumentum ratio ipsa confirmat, quae simul atque emissa est, adhaerescit illud autem genus orationis non co-
113쪽
LIB. II CAP. 52-54. g. 210-2l9. 109gnitionem iudicis, sed magis perturbationem requirit, quam eonsequi nisi multa et varia et copiosa oratione et simili contentione actionis nemo potest. 15. Quare qui aut breviter aut summisse dicunt, docere iudicem possunt, commovere non possunt in quo sunt omnia. Iam illud perspicuum est, omnium rerum in contrarias partes facultatem ex iisdem suppeditari locis. Sed argumento resistendum est aut iis, quae comprobandi eius causa sumuntur, reprehendendis aut demonstrando id, quod concludere illi velint, non effici ex propositis nec esse conSequens, aut, si ita non refellas, adserendum est in contrariam partem, quod sit aut gravius aut aeque grave. 216. Illa autem, quae aut conciliationis causa leniter aut permotioni vehementer aguntur, contrariis commotionibus auso renda sunt, ut odio benevolentia, misericordia invidia tollatur LIV. Suavis autem est et vehementer saepe utilis iocubet acetiae; quae, etiamsi alia omnia tradiarie POSSunt, na' iura sunt propria certe neoue ullam artem desiderunt. In quibus tu longe aliis mea sententia Caesar. XcelliS: Quo magis mihi etiam aut testis esse potes nullam esse arternsalis aut, si qua est, eam tu potiSSimum nos docere. 17. Ego ero, inquit, omni de re facetius puto posse ab homine non inurbano, quam de ipsis facetiis disputari. Itaque quum quosdam Graecos inscriptos libros esse vidissem de ridiculis, nonnullam in spem veneram OSSe me ex iis aliquid discere inveni autem ridicula et salsa multa Graecorum; nam et Siculi in eo genere et Rhodii et Byzantii et praeter caeteros Attici excellunt; sed qui eius rei rationem quamdam conati sunt artemque tradere, Sic insulsi exstiterunt, ut nihil aliud eorum nisi ipsa insulsitas rideatur. 218. Quare mihi quidem nullo modo videtur ο-etrina ista res posse tradi. Etenim quum duo genera sint sacetiarum, alterum aequabiliter in omni sermone susum alterum peracutum et breve, illa a veteribus superior cavillatio, haec altera dicacitas nominata est. Leve nomen habet utraque res quippe leve enim est totum hoc risummovere. 239. Verumtamen, ut dicis, Antoni, multum in causis persaepe lepore et acetiis profici vidi. Sed quum illo in genere perpetuae festivitatis ars non desideretur
114쪽
natura enim fingit homines et creat imitatores et narratores sacetos adiuvante e voltu et voce et ipso genere Sermonis , tum vero in hoc altero dicacitatis quid hubet ars loci, quum ante illud facete dictum emissum haerere debeat, quam eogitari potuisse videatur 220. uid enim hi meus frater ab arte adiuvari potuit, quum a Philippo interrogatus quid
latraret furem se videre respondit uid in omnior tione Crassus vel apud centumviros contra Scaevolam vel contra accusatorem Brutum, quum pro Cn. Plancio diceret Nam id, quod tu mihi tribuis, Antoni, crasso est omnium sententia concedendum. Non enim sere quisqvum reperietur praeter hunc in utroque genere leporis excellens et illo, quod in perpetuitate sermonis, et hoc, quod in celeritate atque dicto est. 221. Nam haec perpetua contra Scaevolam
Curiana defensio tota redundavit hiluritate quadam et ioco; dicta illa brevia non habuit Parcebut enim adversarii dignitati in quo ipse conservabat suam; quod est hominibus f oetis et dicacibus dissicillimum, habere hominum rationem et temporum et ea, quae occurrunt, quum salsissime dici poSSunt tenere. Itaque nonnulli ridiculi homines hoc ipsunt non insulse interpretantur. 222. Dicere enim uiunt Ennium, si ammam a sapiente facilius re in ardente Opprimi, quam bona dicta teneat haec scilicet bona dicta, quae salsa sint; nam ea dicta appellantur proprio iam nomine. LV. Sed ut in Scaevola continuit ea crassus atque in illo altero genere, in quo nulli aculei contumeli rum inerunt, causam illam disputationemque lusit, sic in Bruto, quem oderat et quem dignum contumelia iudicabat, utroque genere pugnavit. 223. uam multa de balneis, quas nuper ille vendiderat, quam multa de amisso patrimonio dixit atque ilia brevia quum ille diceret se sine causus udare, inime mirum, inquit, modo enim existi de balneis. Innumerabilia huius modi fuerunt, Sed non minus iucunda illa perpetua Quum enim Brutus duos lectores excitusset et alteri de colonia Narbonensi crassi orationem legendam dedisset alteri de lege Servilia, et quum contraria inter sese de re publica capita contulisset, noster hic tacetissime tres patris Bruti de iure civili libellos tribu μ
115쪽
LIB. Il. CAP. 5 - 55. 3. 219 426. 111semndos dedit. 224. Ex libro primo FORTE VENIT, UT IN
PRIVERNATI ESSEMUS. Brute, testificatur pater se tibi Privernatem fundum reliquisse. Deinde ex libro
secundo IN ALBANO ERAMUS EGO ET NAncus FILIus Scis Lem svidelicet homo cum primis nostrae civitati norat hunc gurgitem metuebat, ne, quum is nihil haberet, nihil esse ei relictum putaretur. Tum ex libro tertio, in quo finem scribendi incit tot enim, ut audivi Scaevolam dicere, sunt veri Bruti libri , IN TIBURTI
FORTE ADSEDIMUS EGO ET HAReusFILIus. Ubi sunt hi sun di,
Brute, quos tibi pater publicis commentariis consignatos reliquit duo nisi puberem te, inquit, iam ab orct, quartum librum composuisset et se etiam in balneis lotum cum silio scriptum reliquisset. 225. uis est igitur, qui non lateatur
hoc lepore atque his sacetiis non minus refutatum esse Brutum, quam illis tragoediis, qua egit idem, quum casu in eadem causa efforretur anus Iunia. Pro di immortales, quae fuit illa, quanta vis quam inexspectata quam repentinalquum coniectis oculis, gestu acri et imminenti, Summa gravitate et celeritate verborum Brute, quid sedes quid
illam anum patri nuntiar vis tuo quid illis omnibus, quorum imagines duci vides quid maioribus tuis quid L. Bruto, qui hunc populum dominatu regio liberavit quid te agere cui rei, cui gloriae, cui virtuti studere patrimonione augendo At id non est nobilitatis. 226. Sed sacesse, nihil superest libidines totum dissipaverunt. An iuri civili rast paternum Sed dicet te,
quum aede venderes, ne in rutis quidem et caesis solium tibi paternum recepisse. An rei militari Qui numquam castra videris An eloquentiae ' uae Eque ulla est in te et uuidquid est vocis ac linguae, omne in istum turpissimum calumniae quaestum contulistilo lucem aspicere audes tu hos intueri tu in Oro, tu in urbe, tu in civium esse conspectu tu illam mortuam, tu imagines ipsas non perhorrescis quibus non
116쪽
modo imitandis, sed ne collocandis quidem ilhilo cum ullum reliquisti. VI 227. Sed haec tragica ab
que divina saceta autem et urbana innumerabilia vel ex una contione meministis. Nec enim maior contentio umquam fuit nec apud populum gravior oratio quam huius contra collegam in censura nuper neque lepore et estivitate conditior. Puare tibi, Antoni, utrumque adsentior et multum sacetias in dicendo prodesse saepe et eas arte nullo modo posse
tradi. Illud quidem admiror, te nobis in eo genero tribuisse tantum et non huius rei quoque palmam ut caeterarumlcrasso detulisse. 228. Tum Antonius: Ego vero ita secissem, inquit, nisi interdum in hoc crasso paullum inviderem.
Nam esse quamvis facetum atque salsum non nimis est per se ipsum invidendum; sed quum omnium sit venustissimus et urbanissimus, omnium gravissimum et severissimum et
esse et videri, quod isti contigit uni, id mihi vix serendum
videbatur. 220 Hic quum adrisisset ipse Crassus Attamen, inquit Antonius, quum artem esse facetiarum, Iuli, ullam negares, aperuisti quiddam, quod praecipiendum videretur. Haberi enim dixisti rationem oportere hominum, rei tem9Oeris, ne quid iocus de gravitate decerperet; quod quidem inprimis a Crasso observari solet. Sed hoc praeceptum praetermittendarum est sacetiarum, quum iis nihil opus sit. Nos autem quomodo utamur, quum pus Sit, quaerimus, ut in adversarium et maxime, si eius stultitia poterit agitari, in testem Stultum, cupidum, levem, si facile homines audituri videbuntur. 230. omnino probabiliora sunt, diuae laeessiti dicimus, quam quae priores. Nam et ingenii celeritas maior est, quae apparet in respondendo, et humanitatis est responsio. Videmur enim quieturi suisse, nisi essemus lacessiti ui in ista ipsa contione nihil sere dictum est ab hoc, quod
quidem facetius dictum videretur, quod non provocatu responderit. Erat autem tanta in Domitio gravitas, tanta auctoritas, ut, quod esset ab eo obiectum, lepore magis elevandum quam contentione frangendum videretur
LVII. 231. Tum Sulpicius: uid igitur patiemur, inquit, Caesarem, qui quamquam crasso sacetias concedit, in-men multo in eo studio magis ipse elaborat, non explicare
117쪽
LIB. II CAP. 55 - 58. g. 226 435. 113 nobis totum genus hoc iocandiJ, quale sit et unde ducatur; praesertim quum tantam vim et utilitatem salis ei urbanitatis esse fateatur se uid, si, inquit Iulius, adsentior Antonio di-eenti nullam esse artem salis 232. Hic quum Sulpicius relicuisset ouasi vero, inquit Crassus, horum ipsorum, de quibus Antonius iamdiu loquitur, ars ulla sit. Observatio quaedam est, ut ipse dixit, earum rerum, quae in dicendo valent quae si eloquente sacere posset, quis esset non eloquens ovis enim haec non vel facile vel certe aliquo modo posset ediscere Sed ego in his praeceptis lianc vim ei
hanc utilitatem esse arbitror, non ut ad reperiendum quod dicamus arte ducamur, sed ut ea, quae natura, quae Studi quae exercitatione consequimur, aut recta esse confidamus
aut prava intelligamus, quum quo reserenda sint didiceri. mus. 233. uare, caesar, ego quoque hoc a te peto, ut, si tibi videtur, disputes de hoc toto iocandi genere quid senitas, ne qua foris dicendi pars, quoniam ita voluistis, in hoc tali coetu atque in tam accurato sermone praeterita eSSe videatur. Ego vero, inquit ille, quoniam collectam a conviva, Crasse, exigis, non committam, ut Si defugerim, causam aliquam tibi recusandi dem. Quamquam Soleo saepe mirari eorum impudentiam, qui agunt in scaena gestum spectante Roscio. ui enim sese commovere potest cuius ille vitia non videat Sic ego nunc, Crasso audiente, primum loquar de sacetiis et docebo sus, ut aiunt, Oratorem eum, quem quum Catulus nuper audisset, senum alios aiebat esse oportere. 234. Tum ille: locabatur, inquit, Catulus, praesertim quum ita dicat ipse, ut ambrosia alendus esse videatur. Verum te, Caesar, audiamus, ut ad Antonii reliqua remeamus. Et Antonius Perpauca quidem mihi restant, inquit; sed tamen defessus iam labore atque itinere disputationis meae requiescam in Caesaris sermone quasi in aliquo peropportuno deversorio. LVIII. Atqui, inqui Iulius, non nimis liberale hospitium meum dices. Nam te in Viam, Simulac perpaullulum gustaris, extrudam et eliciam. 235. Ac ne diutius vos demorer, de omni isto genere quid sentiam perbreviter exponam. De risu quinque sunt, quae quaerantur: unum, quid sit alterum, unde Sit tertium,
118쪽
sitne oratoris risum velle movere; quartum, quatenuS; quintum, quae sint genera ridiculi. Atque illud primum, quid sit ipse risus, quo pacto concitetur, ubi sit, quomodo exsistat
atque ita repente erumpat, ut eum cupientes tenere nequeamus, et quomodo Simul latera, OS, venaS, Oculos, vultum occupet, viderit Democritus. Neque enim ad hune sermonem hoc pertinet, et, si pertineret, nescire me tamen id non
puderet, quod ne illi quidem ipsi scirent, qui pollicerentur. 236. Locus autem et regio quasi ridiculi iam id proxime
quaeritur, turpitudine et deformitate quadam continetur. Haec enim ridentur vel sola vel maxime, quae notant et u signant turpitudinem aliquam non turpiter. st autem, ut ad illud tertium veniam, es plane oratoris movere riSum, Vel quod ipsa hilaritas benevolentiam conciliat ei, per quem e citata est, vel quod admirantur omne acumen, uno Saepe in verbo positum, maxime respondentis, nonnumquam etiam
lacessentis, vel quod frangit adversarium, quod impedit, quod elevat, quod deterret, quod resutat, vel quod ipsum oratorem politum esse hominem significat quod eruditum. quod urbanum, maximeque quod tristitiam ac severitatem mitigat et relaxat odiosasque res saepe, qua urgumentis dilui non lacile est, ioco risuque dissolvit. 237. Quatenus autem sint ridicula tractanda oratori perquam diligenter videndum est, quod in quarto loco quaerendi posueramus. Nam nec insignis improbitas et scelere iuncta nec rursus miseria insignis agitata ridetur facinorosos maiore u dam vi quam ridiculi vulnerari volunt miseros illudi nolunt, nisi se sorte iactant Parcendum autem maxime est caritati hominum, ne temere in eos dicas, qui diliguntur. α 238. Haec igitur adhibenda est primum in iocando moderatio. Itaque ea facillime luduntur, quae neque odi magno neque misericordia maxima digna sunt. Quamobrem materies omnis ridiculorum est in iis vitiis, quae sunt in vita hominum nisque carorum neque calamitosorum neque eorum, qui ob s cinus ad supplicium rapiendi videntur eaque belle agitata ridentur. 239 Est etiam deformitatis et corporis vitiorum satis bella materies ad iocandum ετ sed quaerimus idem, quod in caeteris rebus maxima quaerendum est, quatenuS In quo
119쪽
LIB. II CAP. 58-60. g. 235-243. 115 non modo illud praecipitur, ne quid insulse, Sed etiam, si quid perridicule possis, vitandum est oratori utrumque, ne aut scurrilis iocus sit aut mimicus. Quae cuiusmodi sint facilius iam intelligemus, quum ad ipsa ridiculorum genera
Duo sunt enim genera facetiarum, quorum alterum retractatur, alterum dicto. 240. Re si quando quid tamquam aliqua labella narratur, ut olim tu, Crasse, in emmium, comedisse eum lacertum Largi, quum esset cum eo Tarracinae de amicula rixatus salsa, ac tamen a te ipso
ficta stolaJ narratio Addidisti clausulam tota Tarracina tum omnibus in parietibus inscriptas fuisse litteras LL. M. 0uum quaerere id quid esset, senem tibi quemdam oppidanum dixisse Lacerat Iacertum Largi mordax Μemmius 241. Perspicitis genus hoc quam sit acetum,
quam elegans, quam oratorium, sive habea Vere quod narrare poScis, quod tamen est mendaciunculi aspergendum, sive fingas. Est autem haec huius generis virtus, ut ita facta demonstres, ut more eiuS, de quo narreS, ut Sermo, ut
vultus omnes exprimantur, ut iis, qui audiunt, tum geri illa nerique videantur. 242. In re est item ridiculum, quod ex quadam depravata imitatione sumi solet, ut idem crassus: Per tuam nobilitatem, per vestram familia mi Quid aliud fuit, in quo contio rideret, nisi illa vultu et vocis imitatio Per tuus statuas vero quum dixit et extento brachio paullulum etiam de gestu addidit, vehementius risimus. Ex hoc genere est illa Rosciana imitati senis: Tibi ego, Antipho, has sero, inquit Senium St, quum audio. Atque ita est totum hoc ipso genere ridiculum, ut cautissime tractandum sit. imorum est enim ethologorum, si nimia est inlitatio, sicut obscaenitas orator Surripiat portet imitationem, ut is, qui audiet, cogitet plura, quam videat praestet idem ingenuitatem et ruborem suum, verborum turpitudine et rerum obscaenitate vitanda. LX. 243. Ergo haec duo genera sunt eius ridiculi, quod in repositum est; quae Sunt propria perpetuarum acetiarum, in quibus describuntur hominum mores et ita effinguntur, ut aut re narrata aliqua quales sint intelligantur aut imitatione
120쪽
brevi iniecta in aliquo insigni ad irridendum viti reperiantur. 244. In dicto autem ridiculum est id, quod verbi aut
sententiae quodam acumine movetur. Sed ut in illo superiore genere vel narrationi vel imitationis vitanda est mimorum ethologorum similitudo, sic in hoc scurrilis oratori dicacitas magno opere sugienda est. Qui igitur distinguemus a Crasso, a catulo, a caeteris familiarem vestrum Granium aut Vargulam amicum meum Non mehercule in mentem mihi quidem veniti sunt enim dicaces Granio quidem nemo dicacior Hoc, opinor, primum, ne, quotienscumque potuerit dictum dici, necesse habeamus dicere. 245. Pusillus testis processit. Licet, inquit, rogare Philippus. Tum quaeSitor properans: odo breviter. Hic ille Non accusabis. Per pusillum rogabo. Ridicule. Sed sedebat iudex L. Aurifex brevior ipse quam testis, et iam omnis est risus in iudicem conversus visum est totum scurrile iudicium Ergo haec, quae cadere possunt in quos nolis, quamvis sint bella, sunt tamen ipso genere scurrilia 246. Ut iste, qui se vult dicacem et mehercule est, Appius sed nonnumquam in hoc vitium scurrile delabitur. Cenabo, inquit, apud te, huic lusco familiari meo, C. Sextio uni enim locum esse video. Est hoc scurrile quidem et quod sine causa lacessivit et tamen id dixit, quod in omnes luscos conveniret. Ea quia meditata putantur esse, minus ridentur. Illud egregium Sextii et extempore: Μ anus lava, inquit, et cena. 247. Temporis igitur rati et ipsius dicacitatis moderatio et temperantia ei raritas dictorum disibimet oratorem a scurrat et, quod nOS cum cauSa dicimus, non ut ridiculi videamur, sed ut proficiamus aliquid, illi totum die et sine causa. uid enim est Vargula adsecutus, quum eum candidatus A. Sempro' nius cum . suo fratre complexus esset Puer, abigemu Seas Risum quaesivit, qui est mea sententia vel tenuissimus ingenii fructus. Tempus igitur dicendi prudentia et gravitate moderabimur; quarum utinam artem aliquam hu-beremus sed domina natura est. LXI. 248. Nunc exponamus genera ipsa summatim, quae risum maxime moveant. Haec igitur sit prima partitio, quod sacete dicatur id alias in re habere alias in verbo sacetias;