장음표시 사용
131쪽
Picis habetur,msi cum alterum ex contrar11s non habet,quod ad unumquoaque Possit Opponere.*ontanei autem natura utrasque mu1tI partes
Id autem est violentum: cuius principium extrInsiecus erusinod si Vzei neque qui agit,neque qur patitur,quippiam conterat: quemdmocium Liventas es Ao,aut homineS qui potestatem habeant,nos detulerinc
Tum dixerit inuitum esse ,quod vel vi vel ignoratione fit prius qu1d sit v1olentu definit. I Io- si d ns cu1us principium extrinsecus elusinodi est,Vt ad id neque agens neque pa-
' de ἰ g enim qu1 maiorum malorum timore inducti tyrannis,ac dominis turp1a quodam num'
ua non recusant,dub1tat1o queda oboritur,de quibus paulo Inferius considerat pΟ
tantabue esse huiuscemod1 omn1a mag1s quam violenta 1uescantur.plane en1m violentum 1d est cum & extr1nsecus principiti est,& nihil neq; qui agit,neq; qui patitur ad id consere.sed sunt etiarii male hanc Darticulam s Qv I A G I TJadditam fuisse opinenturinam si violentu aliqu1deue- radi neu ad id quis 1a conferat is cui id euenerit,pati,non agere omnino dicetur si,ut Inquit,aut ventus aliqud,aut homines qui potestatem habeat, aliquem detulerint defero siquidem & verberari pati est,non autem facere .at vero agere etiam violenter al1qu1s potestissi ab al1o videl1cet im-Dalsus altu ipse protrudat,ac sternat inuitus .inuitus enam aget ac VIolenter, mi 1lq; aE ad coseret. clla inanimatis quoq; violentu d1catur nam & 1gni deorsum,& terrae sursum ferri vis lentum est:vniuocane,an aequivoca sit haec appellatio,considerandum videtur . nam vataracia est iniri inanimatis cum praeter naturam Vel mouentur, vel stant an ammatis, nulla est praeter naturami ora motio aut statio,sed multa ac coacta: quippe cum animali in ingressu quoq; inferri possit violentia.Qui ei praeter natura minime est. sed n1hil tamen obstat, quin v1olentu omne Vmuo Cum sit una enim & eadem definitio Vtr1sque conuenit,tam ei quod in an1matis,si quod In mammatIS consideratur cum enim violentum struuius prineipiu extr1nsecus est, ct n1hil vel agens Confert, vel patiens orincipiti extrinsecus etia illis est,quae secundum natura mouentur,V1mq; nullam patiuntur neq; enim deorsum moueretur lapis, nisi pr1nc1p1um mot1on1s ab al1O extr1nsecus esset consequutu reliqua veta definitionis pars,inanimatis quoq; quae vIolenter mouentur, CO mi. qui poe cum nihil lapidis natura sarsam proiicienti conferat,sicut deorsum. Ac de h1s hactenus.
Quaecunq; autem Vel timore maiorum malorum:vel ob t honestu ali- Quod aguntur: ut sit tyrannus aliquibus,quorum parentes ac liberos In potestate haberet,turpe aliquid agere iuberet,quiq; id ageret,saluI essent, quI
non agerent perirent: Vtrum spontanea sint,an inuita,contro Versum Cli.
Dubirat hic Aristoteles an quae ma1oru malorum euitandorum causa,aut ob honestu al1quod simi, quae timore maiorum malorum efficiuntur: cum vero quaerit,an que ob honestum al1quoa fiunt,sponte an inuitus quispiam agatrin eo ver3 r1diculus absurdasque esse mer1to v1der1 potest. nam quM Virtutis honest1q; al1cuius causa aguntur,laudabilia ac spontanea esse nemin1 dab1u ere. Vnae fortasse ita est intelligendum.vt dub1tare Aristoteles dicatur, non ,an ea quae ob honestum aliquid fiunt, spontanea sint sed quae maiorum malorum timore mag1S,quaminoneriatIS CauRuntur.si enam aliquis metu alicu1us mali honestatem postponeret, de eo amoig1 merito pO , spontene an inuitus egisset:verbi causa, si tyrannus turpe aliqu1d agere alicui mi per rer, eiq, Parentes ac filios interficere minaretur, de si 1lle id ageret, salvi essent: lin minus, mCrte mu- A en rentur: dc ille pro suorum salute honestatem non uereretur postponere, ac turP13 pQ petrar Quoa tamen Socrates facere nunqua est passus: nam cum ei a triginta tyrannis 'Unet manG2ria, Yt ciuem quendam Leonem nomine ad mortem duceret,quo scilicet consilioru COIam Pa
132쪽
esse videretur illis tum sua , tum liberorum & Vxoris talute postposita obtemperare nunqua voluit: ut honestatem nimirum & iustitiam inuiolatam seruaret. Possumus etiam ita ob honestum aliquod interpretari,ut dicamus: sicut nonnullM actioneS stant honestae, quae non honeste tameti fiunt sic quoq; nonnullas esse turpes,quae minime turpiter fieri possint mendacia siquidem tu peest:& tamen si utilitatis causa dicatur, turpe esse 1am desinrt. item rem habere cum aI1ena vesore turpe cum sit,eficitur non turpe,si 1nterficiendi tyrani Causia fiat,hoc enim turpe quod honesta tis causa agitur,facere unusquis'; inuitus Videtur : Vt dubitari merito de eo possit spontaneudineati thuitum censeatur . tertia declaratio verborum Aristotelis his adiungi poterit, si quod graeee καλον ilicitur,tionum non honestum interpretemur,hoc modo: QUAE C V N QA E autem vel timore ma1orum malorum , Vel ob bonum aliquod agunturJut sit sensus: cum aliquis vel mortis aut ite aut parentum timore.vel Colequendae alicuius utilitatis spe turpiter aliquid agit,spontene
Tale quid etiam ' in iacturis contingit, quae in tempestatibus fieri co
siae uerunt: nemo enim sponte absolute sua abiicit Ad ob salutem tum sua,tiam al1orum omneS,modo mentIS compotes sint,facere id videntur. mi igitur huiusmodi actiones cum sint, spontaneis tamen magis sunt sim1les: quippe cana & tunc cum agiantur,in electione cons 1stant, Sc finis earu ' in occasione ssit.& spontaneum igitur & inuitum, quando id agit quisque, di cendum est. agit atatem sponte, pi Incipitam enim mouendi instrumetarias partes 1n hu1uscemodi actionibias in ipse est . at quorum principiti in ipso est ea agere vel no agere in ipso quoq; est situ. sp Otanea igitar huiuscemo di sunt: simpliciter vero multa: quippe cu tale quippia per se eligat nemo.
Similia,inquit,haec sunt iact uris,quae in tempestatibus fieri consueuerunt. sponte enim simpliciter Demo bona sua e naui eiicit, sed ob salutem vel suam vel sociorum interdum id facit: ut in turpibus ac malis his act1on1bus spontaneum,dc inultum inesse videatur. quatenus en1m princi-6 pium extrinsecus habent,id est tyrannum,Vel dominum,Vel Periculum,inuitae et quatenus vero in nobis est facultas,ut quodlibet potius detrimentum patiamur,quam turpe Cuippia perpetremus, a spontaneae existimantur spontaneis tamen magis esse eas similes asseritreo quod & cum elect1one fiunt,& finis earum in Occcasione qua aguntur,iudicari consueuit. de nulla enim actione in uniuersum definire possumUs.sed tunc cum agitur Vnumquodque, qua de Causa dc quomodo actum sit,iud1camus.quae enim sponte ag1muS,ea eligimus,& ut el1geda volumus:deinde iudicium subsequitur vel ob hoc,voluntarie,vel ob illud,inuoluntarie:siquide finis haec quoque appellari pota sunt: sed tamen ut cosequentia,non Vt scopus,& finis is cuius causa caetera omnia ex1stunt.sponte autem tutac unusquis'; agit, cum alterum altera anteponit,& aliquatenus ad actionem ipsam confert.nam ct principium part1um corporis mouendarum,que instrumenta animae sunt, in agente est quando agition enim a uento Pellitur,aut vinctus a lictoribus duciturased ipse, exempli gratia,tyranno iubente vi ciuem alique interficiat,alioqui ipse interficiatur,manu sua sponte sublata hominem perimit.spontanea igitur esse haec uidentur, quorum princip1u in agentibu S situm est: sed quia tamen ipsa per se eligeret nemo,absolute ac simpliciter dici fortasse inuita debent.
Ob actiones autem huiuscemodi interdum etiam laudantur homines, clam pro magnis SI honestis rebus turpe aliquid, aut molestum sustinuerint: si Vero e contrario,vituperantur . nam turpis 1ma sustinere nullius ho
nes ae,aut mediocris rei causa malum est.
Hinc etiam eiusmodi omn1a esse spontanea malaifestum est. laudantur enim homines,si potius subire molestias aliquas volunt,quam tyrannis turpiter obtemperareratque eo magis si pro salute patriae 1d faciunt: ut Zopyrus Persa,qui pro suorum salute ac victoria aures & nasum sibi detrum cauit:& Vlysses t inquit Homerus, Qui sibi deturpans inhonesto Vulnere corpus Vestibus induitur laceris,pannosaque collo Pallia circundanseruoque simillimus urbem Hostilem est ausius,Troianaque tecta subire: Atque inde ad socios multorum corpora ferro
133쪽
Obvia prosternens longe prudentior exit. -D Hon veta econtrario vituperatur qui timore PerterrituS hostibus orima suorum consilia prodidit.cum Vero,inquit, turpia quoque tristinenda
men magna aliqua bona euetura lini tu xyx-ΠΠVβ S RU ' ri,fentego tum prodire in publicum iubeat minatus si 1d non fac1at,patriam se ac liberos 1nter urum bonus v1r pro patriae parentumque ac turpitudinem subeat audabitur: item qua vel ment1tur officii causa:vel cum Ux e V arberandae patriae cupid1tate consuescre,ut superius diximus aec en1mπι do tamen non turp1ter aguntur, laudantur. qui vero contra null1us utilitata ustinerativituperio digni habenturiturpia enim agunt,etIam turpiter.sed 11 laus & Vituperium quae in 1pontane s tantummodo locum habent,haec consequuntur,quin spontanea appellara debeant,
ob nonnulla verb laus quidem numme , sed Vei Ia exhibetur: cum ea quae no debet,dum quis iam Ob erusmodi 'UT M lita manam naturam excedunt & ά nullo sustinerentur. quaedam autem sortasse sunt, ad quae perpetranda nemo cogi, compellitie potest: sed potius extrema quaeque pati
ac mori cotienit. etenim ridicula ea sum,PV EUrIPId cum A Gnaeonerni ad matrem interficiendam compulerunt.
Interdum fit ut quaedam actiones que laude neque vituperio,sed venia dignae habearmix: id quod inuita esse hIscemodi omnia facilὶ declarat in InuiriS euvm VeruZ,Vc inquit & Interdum misericordia existit. neque mirum id est: nam cum mistae actiones hae siInr, In ers modo spontaneta dominatur,quod laus M vituperatio Consisquiri modo I UIGi Cm VCrua zxlissi tur. Cum en1M turpe aliquiJ agit uris iam ob ea quae naturam humanam excedunz, id est cam vel exuritur, vel se tu es vehemni aliquo huiuscemodi tormento Placi Tu ZC C Cammtum demum et ISΠΟ-scendum est. Nonnulla vero adeo Maura atque immλm Peccatλ sunt, ut mhil ad eae perpetrandae cogere nos debeat. in parius enim venia habere locum videtur: in magnIS aC nefaruς minimest bono viro omnia tormentorum genera, aC mors demum atrocrissima subeunda potius est, quam tale quippiam aggdam:vt,& Anaxarchus,qui cum malleis ferreis tanderetur, tunde tunde Anaxarchi ibi Iem,climabat:& Zeno, ius linguam silar mordicus arrCPtam insti&RRH; CXPuit prIuS, arcana sibi credira enuciue ac proderet . Nam Alcmaeonem a Pua EMIPIdz,nulla esse ta grauis
causa potuit,quae ad matris Caede comitendam induceret apud Cum enim Ita Inquit Alcmaeon, Nam tunc me ad istud 1ncitauit maxime Fac1nus equestre Vehiculum 1nscendens pater, Thebas tumultu cum petebat bellico: & caetera,qu1bus tum mandata paterna COmemora & execrationes,si1 1d non fec1sset tum matris accusationes perseqvitur. quoru tamen mnil habere eam v1m debet,ut ad tam nefarium scelus ac detestab1le comm1ttendum aliquem Inducat.
Sed difficile 1nterdum est iudicare, quale pro quali eligendum, ac quid pro quo sustinendum sin: difficilius etiam in iis quae decreuerimus, pers1
1lere. ut plurimum enim qUae expectantur molesta,qllae Vero cogunt, tUr pia scint: unde & laudes & vituperia iis contingere consueuerunt, qui vel fuerunt,uel non fiaertant coae l.
Cum Veluti in lancis aequilibrio,& paribus momentis utraque videntur esse constatuta, siue malum quippiam agamus, siue non agamus: tunc sane qualia pro qualibus eligenda lint, videre magnae Prudentiae estivi Achilli,virum,ut 1nquit HomeruS, In patria maneat,longosque ingloriUS annos Exigat:an sacrae pugnans ad moen1a Troiae Ipse quidem pereat,sed vivat fama Perennis. a Non Cnim Pori muS de his,sicut de aliis quae in adtionem cadunt,in uniuersum quippi de Πλre. sed oportCt,Vt occasionibus,euetibusque obseruatis ita demum iudicemus. difficiliuS item est ita iis q ae decreuerimus,Persistere interdum enim fit,ut aliquis,aut cum ipse sustinere , Vel qu mli bet grauia ac molesta decreuerit,ubi tormenta persentit,e sententia dimoueatur: aut Cum necem
filij potius videre,quam iniuste quippiam aut turpiter agere proposuerit, filiu ad supplicia trahi conspexerit,non patiatur:sed mutandam esse sententiam iudicet. atque id euenit, Propterea quod
134쪽
metu molenarum rerum turp1a non Verentur ivltinere. et u
Qualia igitur esse violenta di Ceda sunt an simpliciter cum dc causa ex- Dciscli trinsectis fuerit,& qui agit,nihil contulerit quς Vero licet per se inuita sint, ἐλό- nunc tamen & pro h IS eligenda fuerint, principiumque in agente habue *rint ea per se 1nta ita,ntanc atatem & pro h1s spontanea sunt immo sunt spOtaneis simil1a. actiones en 1m circa particularia fiunt: haec autem spontanea sunt, quoniam Igittar differentiae multae in particularibus existunt: qualia pro qualibus eligenda sint, diffiniri non facile potest
I 1olenta absolute ac proprie ea sunt ricenda,quora causa extrinsecus est, cui nihil confert qui agit. quae aute mista este diximus,per se quidem inuita sunt,quippe cum nemo ea met1s copos Cligeret tunc tamen quando aguntur,& pro his,periculis scilicet ac molestiis, pro quibus euitandis aguntur,spontanea magis sunt existimanda ut ' merciti 1actura, cuius superDus mentionem fecit. η υζquατωυ Ρ E R s J enim perinde est,ac si uniuersaliter dicamus in agendis aute rebus Vana Omnis uni- es χ MIHuersalis ratio est actiones enim in particularibus sunt,in particularibus ver3 sipotanee cospiciun- ὰπο εο λά. tur. QSare coficitur,Vt in quibus max1ma vim habent actiones,ut vel 1pontaneae dicatur, Vel inuit :in his costitutae spontaneae magis si inuitae sint fortaste et1a hoc Verbia S 1ΜPLICITE R Jita est accipiendit,ut no in uniuersum significet,sed ex se ut intelligamus1psas ex sese actiones sine ulla vel loci vel temporis circunstant1a esse inuitas cum verd 1ngruunt terrores, effici spontaneas: eo In actiones in Particularibias tunc spontaneae 1udicaratur,cum qui eas agit,Volens ac si Ote agit.
Quod si quispiam & iucunda & molesta esse Violenta accirco dIXer 1 quod extrinsecus sint & nos cogant is efficiet, ut ea rat1one omnia sibi eme violenta unusquilis platet: quippe cham hortam causa omnla OmneS agant: violenter & inuiti moleste: Ob iucundum vero,cum Voltaprato. Sed ridicatum sane est 1n externa potius causam referre qUam in seipsum, quod hia-
iuscemodi rebus facile capiatur:& honesta sibi,turpia iucundis ascribere.
Deridendi vel δ 1lli sunt,qui violenta ea esse dicunt, quae tam a Voluptate Quam a molestia in ductus quispiam agitiam cum extrinsecus sint iucunda & nos cogant,definitionem violentorum subire inquiunt sed haec ratio sane efficiet,Vt omn1a peccata Violenta existimentur. Omnes enim exceptis bonis & probis viris,id est Omnes qui peccant,liorum,id est,iucundarum & molestarum rerum causa,has fugiente S,illas sectantes,peccant,neque par est,Vt Voltlptatem potius , quam nos ipsos accus emus,qui ita facile illecebris voluptatum capiamur: quippe cum in nobis & agendi Zenon agend1 situm principium sit id quod in temperantibus & continentibus videre optime Iicet. hac tamen ratione neque eos qu1 honeste quippiam agunt sponte agere diceremus: quippe cum o etiam ipsi aD honestis cogantur . Verum si honesta nobis ascribimus, nih1l est,cur turpia quoque nob1s ascr1bere non debeamus. hoc in ad Platonem Videtur spectare,qui bonos sPonte, malOS in- γ , uitos effici d1cebat. nam si nos in causa sumus,ut boni essiciamur,& virtus spontaneum quoddam '' est spontaneum quoque Vitium sit,necesse est . atque ita mali sponte etiam essiciemur, tam enim ρς δ ρβς honesta,quam 1ucianda dc turpia extrinsecus iunt. neque par est,ut si honesta sponte: turpia inuiti Tagamus . QSare si boni non necessitate,sed sponte atque electione euasimus:perspicuti est in nostra quoque potestate fuisse,ut contraria eligeremus mali igitur sponte etiam efficimur.
Videtur autem violentu id esse cuius principium eXtrinsecus est,nil 1lq; ad ici confert ille qu1 cogitur . at quod Ob ignorationem fit,non spontaneu tu 1 dem omne eici sed uaci 1tu id est,quod vel dolorem vel poenitentiam af
tus vi detUr: qtae non poemtet, tu Ia tamen diuersus est, no sponte egisse d1'catur. nam quia distere, melicis est Ut nomen quoq; proprium habeas,
135쪽
tum genus suoremum est , quod idem quodammodo est cum non spontaneo cuius cluae 1pecia ssunt violentum & ex ignorat1one: haec ex ignorat1One rursus In duas alaas esstribuitur 1n anu1- tum & non spontaneum quorum Vtrumque cum stapremo genere aequauocum est. Illud cum invito: hoc cum non spontaneo. . .
D1uersum ouoq; est,ex ignoratione,& Ignorantem agere qui en Im vel ebrius est et iratus,non videtur ex ignoratione agere, sed ob aliud quippiam ex iis quae dicta sunt: luippe cum non sciens,sed Ignoran S agat.
Diuersissim p terea esse, inqu1t. ex ignoratione agere, Cum princ1pium amomS & cause,non ignorantia est,sed al1 1d aliud:verbi causa,ebrietas, aut ira.non enam ex agnorat1one , sed Igno-
une dicendus est non solum uesa agenai cautam binet ebrietatem verum etiam pro- dn5 ignoraens in ebrietaetem incidit: cam enim podui et non tin*bὶbere,Vzanebri retu bit. spon igitur inebriatus est:quare etiam spontὰ Tir, quae in ebrrerate comisit, non exatione Idem Icenda est de eo qui irae incitatus pcccataquippe cum in Potestare ipsius initi
Vnusquisque igitur igitur prauus,quid agendum,a quibusq; abstinen-
dum sit ignorat: obque huiuscemodi errorem,iniusti, dc omnIno mali ho mines efficiuntur. inuitus igitur dici debet, non siquis ignorat id quod co- ducit:non enim ignoratio quae in electione cosistit,inuiti est causa,sed pra- souitatis meniae ea quae est una Uersalis: quippe cum ob eam homines vitupe rentur : sed ea qVae circa particularia versatur , in qUibus Jc circa quae actio existit. in his enim & misericordia de ven1a locum habet . nam qui horum aliquid ignorat,is sane inuitus agit.
Quod hic subiungit,potest de praecedentia subsequi, & per sese etiam intelligi. inquit enim
virumquemque prauum hom1nem, quae agenda sint,a quibusque abstinedum,ignorare exque huiuscemodi ignoratione iniustos ct malos omnes euadere . nam cum Omnes homines bonum apis petant,ad iniusta perpetranda inducuntur,rio quod iniusta ea esse ignorent,sed quod decepti utilia sibi fore ea arbitrantur:quod cum faciunt, minime inuiti agere dicuntur. ignorant enim quae conducunt iπnoratioque haec in electione Con11stit,estque uniuersialis. ignorationem siquidem in electione vocat hic Aristoteles, quando ex ignoratione conducturae re1 prauam electrone habuerit aliquis quam etiam Vniuersalem iccirco nominat,quia non circa Vnam aliquam actionem huiuscemodi ignorantia ex1stit: sed conferentia omnia in uniuersum ignorat, qui hac praeditus est. quα quidem ignorantia efficere minime potest,ut peccata aliqua inuoluntaria dicatui. Cuius rei id est argumentum quΘd qui inuiti agunt,& a leg1bus, dc a iudicibus Veniam consequuntur . qui hac morum ignoratia peccant,odio omnibus sunt di merito quidem.quippe cum ipsi salis ignorantiae causa sibiipsis esse videantur,qui cognoscendis iis quae vere & Vtilia,& damnosa sunt nullum studium adhibeant.Potest igitur troc ut dixi, superioribus adiungi in hunc modum : unusquisq; Pr uus licet dici possit ignorare quae agit non tamen ex ignoratione agit,quae est in actio-nIbus,ssed ex Unmersat 1 Sc ea quae in electione consistit: qua quid Conserat, quid honestum, quid turpe-quid bonum,quid malum quid item expetetidum aut fugiedum sit, in uniuersum ignorat, ἐπ' αυ- . ac spontς id eligit.cum en1m nesciat ea quae st in potestate eius erat discere, sponte nescit: Psique ignorantiae causa ascribenda est prauitatis siquidem,non inuoluntaria causa est, ea quae eX Prau1- rate electionis prouenit ignorantia Potest etiam hoc idem per se ita accipi, ut aduersus eos dicλ-Cλtia qua Inuoluntaria esse peccata omnia asi uerabant eo qu6d unusquisque qui peccat,quae sibi
136쪽
Conducant, ignorare videatur. his enim occurrens Aristoteles , ignorare quidem prauos omnes quae sibi utilia sint, concedit: negat tamen eam ignoranciam eiusmodi essC, ut aCtionem reddere inuoluntariam Val Cat.
Melius autem sortasse est,ut blaec quaenam,& qtaot sInt,eXplicemus. co sideradum igitur est,qciis,& quid,& circa quid, aut In quo agat: interdum etiam qu5,ut instrumento: M cuius causa ut salutis:& quo modo , Vt ' se staudi si sim an vehementer. haec enim omnia nis1 insanus sit, nemo ignorat: sed ne
iti que ipsum agentem: quo pacto enim se ipsum ignorauerit quispiant 1gno - qrare tamen id quod agit aliqu1s potest: exempli causa, cum ' lapsos se d1 in
cendo esse in QVItant,aut ignorasse arcanum esse:vt Aeschylus mysteria. aut αυτ ς ι bbi Ostendere votentes emisisse, ut ' catapultam . ex1stimare etiam aliquis si lium esse hostem posset, ut Merope: dc mucronata hastam ' retusam est C: - . lapidem esse pumicem. posset item quis salutis causa verberans ac feries ' ἐσςαιρω- interficere:& mostrare volens,quemadmodum faciunt ij qui summis ma
Definit hic Aristoteles quaenam,& quot ea sint, in quibus ignoratio particularis versaturisimi autem haec: quis,quid, circa quid,vel in quo, quo, cuius causa,& quo modo. quae tamen 1gnorari omnia nisi ab infacio.no possint:se enim ipse qui agit,nisi insaniar,nunquam 1gnorabit. Qv I S 'etenim personam significat quae agitiquae l1cet ignorari non possit,hic tamen ab Aristotele iccirco posita est,quia unum etiam ipsa ex illis particular1bus est,quae ad actionem absoluendam con numerantur. V I D Iactionem indicatrinqua dicunt lapsos se esse qui loquuti sunt,quod nolebant: ut Aeschylus .Videtur enim Aeschylus in sagittari1s ita enim inscribit fabulas quasdam) in sacerdotibus,in ' Sasupho saxum uoluente, in Iph1genia item,& Oedipode,de Cereris sacris curiosius quaedam evulgasse. de quo Heraclides Ponticus in primo de Homero libro scribit, parum fuisse,quin in scena ea de causa fuerit interemptus, quod nonnulla de mysteriis prodere vide- β' retum prςsensisse en1m populi tumultum inquit,atque ad aram Bacchi confugisse: cumque Areo pagitae intercessislant,dicerentque nih1l prius de eo temere consulendum,quam iudicio suo fuisset decretum in iudicium ita Haisse adductum,atque absolutum : clementia iudicum maxime VC-niam consequutum,quod strenue apud Marathonem pro patria pugnauerat.nam de fratri Cynegyro manus obtruncatae fuerant:& ipse grauiter saucius ex eo praelio fuerat exportatus . Cui rei Carmen quoque eius sepulcro inscriptum attestatur: Aeschylus Euphorione patre,& patria ortus Athenis Hic iacet,liostiles qui obruit igne rates. Simili modo facti exemplum est:cum quis cata-Pultam Ostedere amico volens,iaculum emisit, amicumq; vel vulnerauit vel interfecit:aliud enim facere Volens,aliud egat:ignorauit igitur quod fecit C1 Rc A quidJ & fi N quo J id e videtur 40 esse: subiectu enim significat, irca quod vel in quo act1o c5sistit:vnde etia cum copui3 auidquauuna eademq; res sit,utraque haec fuerunt ab Aristotele coniuncta .in hoc ignorantia contingit. si filium hostem esse aliquis putet,& interficiat,circa quem act1o est . id quod MeropaeaPud Eur1-pidem accidit in Cresphonte fabula . ibi enim Cresphontem filium quasi hostem ex ignoratione insidiis appetit mater .possumus etiam in quo J ita interpraetari,ut intelligamus locum significari, in quo actio facta sicivtputa in sacro,quem profanum al1quis existimauerit.licet hoc minime spectare ad locum videatur: vi paulo inferius manifestius patebit. Q v OJ autem instrumentum significat , quod ignorare aliquis potest,quo modo se habuerit: vr, si quis hastam mucronatam ac Cuspide praeferratam,quam credat obtusam esse, vel lapidem quem opinetur esse ' pumicem , in
aliquem proiiciat: atque 1ta imprudens interficiat. C v I v s causa) ignoratur, cum aliud facere so Voliam Us,aliud euenit: vi,si venenum alicui salutis causa exhibeamus,idque mortiferum esse ignorauerimuS: feriamiasqtae aliquem mente exturbatum,ut resipiscat Uel caedamus curand1 causa : ille autem pereat cum tamen non ea de causa caesus a nobis fuerit.At vero quo modo quis agat quiP-piam,potest ignorare:W,Cum leuiter percutere putans,1etum vehementem inflixit:verbi causa Ostendere volens ac doCere,sicut faciunt ij qui summis manibus decertat:quod ' ακρgraece dicitur,id est qui pugillantur,ct sine complexu ac praehentione inter se exercendi causa di- cant:manu vehementius incitata percussit.
137쪽
Cum in omnibus igitur his, in quibus est actio, IgnorantIa contingat: fit ut qui aliquid ex h1s ignorauerit,muitUs egisse videatur. atq; id in praecipui S maXime.praecipua autem esse ea VI dentur,in quibus ipsa actio est,&id cuius causa quippiam fit
Qui igitur aliqu1d ex his ignorat,egisse inuitus videtur:atq; id maxime in praecipuis .prςcipua
Vero sunt ea,in quibus actio 1psa,& cuius causa consistit.in iis aute actio esse aicitur,circa que ali quid circa filia,vel patrem,vel domesticiam et alienu,vel amicum, vel hostem, vel 1uuene, Vel senem,& id genus caetera atq; hinc cognoscere facile possumus circa quid Ἱ& in quo Jsuperius ab Aristotele d1 tum fuisse,ut unam eandemq; rem,id est subiectum ipsum act1oms significaret. l vero ad quoq; cuius causa aliquid agitur,in ignoratione praecipuli sit,inde apparet:* qui se defendunt,ad hoc praecipue confugere consueuertant: dicuntq; agendi propositu considerandum, utrum seruandi,an interficiendi causa fecerint.& fere reliqua omnia reduci ad hoc possunt vi,qui inscienter vulnerauerit,se iccirco id egisse inquiet, quod hastam ferro carere crediderit, quae tanen erat cuspidata:qu1que grauius percusserit, simili modo ea de causa asseret, se id perpetrasse,
quia ostendere volebat exercitationis modum,& non ita grau1ter percutere.
Oportet tamen,Vt actio haec quae ex tali ignoratione inuoluntatie facta
esse d1citur,dolorem ac poenitentiam afferat.
Haec tamen Omnia tunc censentur inuita, cum dolore aut poenitentia afficitur is, qui egerit: alioqui non inuita,sed non spontanea dicentur quinere autem aliquis posset, quo modo si inui tum est,quod ex ignoratione fit no omne quod ex ignoratione agittar,sit inuitum : id en1m cuius genus est inuitum,ipsum quoque inuitum sit, necesse est . an dicendum fortasse, prius generalius dixisse Aristotelem 1nuita ea esse,quae vel vi vel ignoratione agerentur unde etiam Verbum v I DE T v R Japposuisse, quod communitatem quandam confidam significat: deinde vero planius distinxisse. non enim quae ex ignoratione fiunt, absolute inuita sunt: sed quae Praeterquam quod inscienter fuerunt facta,poenitent1am quoque & dolorem aEerre consueuerunt.
Cum itatur 1 nuitum sit, quod vel vi vel ignoratione agituri spontaneum illud esse videbitur, cuius principita est in eo qui agit, particularia cognoscente in quibus actio consistit.
Cum hucusque de inuito dixerit,nunc ad spontaneum transit neque id in duas species, quemadmodum inuitu diuidici. sed una eademque definitionis ratio utrisque illis respondet. cuius enim principium in agente est,id non esse violentum constat: cum item agens particularia in quibus est actio,Cognoscatris ex ignoratione agere minime d1cendus est.utraeque enim hae particulae adspOtaneum constituendum necessariae sunt: ut scilicet & pr1ncipium sit in agente: & agens particularia cognoscat.nam & qui ex ignoratione agit,in se agendi habet principium : & qui particula
ria cognoscit,agere V1olcnt1a 1nductus Potest.
Fortasse enim non recte d1cuntur inuita ea esse, quae vel ex ira, vel ex HRcΠp1ditate ess1ciuntur: Primiam enim nullum ex aliis animalibus sponte
Quoniam quae ex ira vel cupiditate aguntur,ab eo fiunt,qui principium in se habet,& particularia cognosc1r,videnturque nonnullis esse inuita:non recte,1nquit eos existimare, qai ita Opinantur addidit autem fF ORTA SsΕJ ut significet haec quoque 1n spontanei definitione conti-ΠCri.nam si 1ta eskt,neque Vllum ex aliis animalibus,neque pueri sponte agerent:cum ex cupiditate & 1ra non ex ratione actio ipsoru omnis proueniat. sed alia quoque animalia & pueri sponte agunt, nota sunt igitur 1nuita,quae ex ira & cupiestate profici1cuntur. qudd autem & alia animalia& Pueri sPonte agant,persp1cuum esse inde potest quod agere inuata nonnulla cospiciuntur,cum Vel Vincta,Vel aliquo alio modo coacta quippiam agunt,aut pati itur. si ver3 inuita agunt aut Pa- s litantur,praeter suam Ipsorum incitationem: efficietur, ut quae secundum suam ipsorum incitZti Ο-nem,appetitionemque faciunt, sponte faciant.
Deinde Virum nihil ex iis quae vel ex cupiditate vel ex ira agi intus pote faciemus timid ridiculum existima dum est, cum una caUsa VirorumqUessit. absurdum fortasse etiam es inuita ea esse dicere,quae Oportet appetere Oportet
138쪽
oportet autem & ob aliqua irasci,& nonnulla appetere,ut sanitatem,& disciplinam. videntiarque ea quae in Vita sunt naOlesta: quq ex cupiditate fiunt. iucundae fle.
Adde quod absurdum nihilominus est, si quae egregia ac praeclara ex ira, aut cu Diditate acta a nob1s fuerint: spontanea ea esse dicere:Vt,si quis ira incitatus tyrannum interse Cerit, patriamque ita in libertatem asseruerit: vel disciplinam aliquam, honestumque aliquod stud1um appetiuerit: si verὼ contra cupiditate, aut ira perturbati quippiam turpe perpetrauerimus, inuitos nos 1d fetacisse ex1stimari praeterea qui fieri potest, ut quae dolorem non afferunt inuita esse dicantur ξ qui, o enim inuitus agit,dolet,molestiaque afficitur:at quae ex cupiditate agimus,lucunda suntmon sunt igitur inuita,quae ex Cupiditate essiciuntur. idem de ira dici potest: quippe cum etiam ea quae ex ira aguntur,plerunque esse iucunda Videantur: qui enim iram v1ndicando quasi explent ac saturant, laetari quodammodo consueuerunt: quia tamen id dubitationem quandam habere videbatur,de cupiditate solum Aristoteles hic meminit, iucunda esse ea inquiens, quae ex cupiditate aguntur,ira omissa,quae amerre dubium aliquibus potuisset.
P taeterea quid 1nterest inter ea qUae ex ratione, aut ex ira peccamus, ad hoc ut inuiti fecisse videamur fugienda enim ambo sunt: videnturq; irrationales affectus nihilo minus humani esse: actionesque ipssius hom1nis ab αρ-& cupiditate proficiscunturi.ut absurdum sit inuita haec existimare.
Aliam ansurditatem si1biungit Aristoteles . nam quae differentia esset inter ea peccata quae ex ratione, dc ex ira aut Cupiditate committimus cur enim quae ex ratione peccamus, inuiti fecisse Don dicimur si in t tamen nihilo minus mala ac fugienda. quod si quae ex ratione committuntur: peccata sunt voluntaria aC spotanea,quia ratio animae hominis pars est simili modo etiam de aliis dicendum est quippe cum etiam ira de cupiditas animae hominis partes sint. hom1nis igitur peC-cata ea quoque quae ab irrationali animae parte committuntur, censenda sunt:vtque ea quae a ratione proficiscuntur, ita haec quoQue spontanea 1unt existimanda. . De eIecrione. cap. II.
,b j Vm quid sit spontane Urn,quidque inuitum definita erimus : seMaitur ut de electione iam disseramus : quippe qUae & virtuti maxime esse
amis,& magis quam actiones mores ipsos iudicare videatur. Eiectio vero spontaneum qUoddam esse apparet: non idem tamen prorsus est spo laneum enim latius patet . nam & spontaneum cum pueris & reliquis ani
mal1bus commune est,electio mimine:& quae de improtaiso fiunt,sponta
nea sunt,non autem ex electione.
I ractationem de spontaneo sequi de electione dissertatio videtur:nam & species spotanei est η b G quippe cum virtus Sc vitium in electione consistat:& mores ipsi ex electione magis,quam CT actione Perspic1untur . honesta enim agere de forte fortuna aliquis posset, de alia quapiam de Causa dolose aliquid struens quemadmodum si quis depositum reddiderit, ut maius aliquid fidei
suae commendarum defraudare commodius queat vel iudicii poenam formidans. qui Verd ex electione id agit,maximum morUm argumentum exhibet. electio autem spontanei quidem est,non tamen idem prorsas esse cum spontaneo videtur . commun1us enim Se generaliuS JOtaneum est: nam ct pueris de brutis est comune. at electionis, quippe quae cum ratione efficitUr,nullum aliud animal nisi homo ubi ei ration1s usus accesserit, esse particeps potest. Item quae improuiso fiunt, spontanea sunt, dc tamen ex electione non proficiscuntur: ut ea sunt, quae ira repentino quodam ampetu exprimit. triplex enim genus est eorum quae sponte & non ex electione agunt. nam alia so ex electionet non agunt, quia idonea ad id natura minime sunt, ut bruta alia, quia licet idonea natura sint,nondum tamen,aetate ea praedata sunt,qua electione uti possint,ut pueri alia 3c idonea Qu1dem sunt natura,& election1s usum iam habent,sed quia repente ad actionem inducuntur, ex electione minime agunt:ut qui ira incitati prius quam cOsiderent atque eligant, repente ad agen-cium praecipites serutur.dicere enim solent huiu1cemodi homines,minime se ex proposito dc clectione sed 1ra incitatos,aliquatae alia causa repente exturbatos quippiam fecisse. spontaneum igitur elect1onis genus esse manifestum est.si enim est electio,prorsius etiam spontaneum : si vero est spontaneum,non continuo electio quoque erit substituenda. h.i.
139쪽
ai vero eam vel cupiditatem , vel iram , Vel Voluntatem , vel Opinio
nem quandam elle assirmant, non recte dicere videntur : electio enim non
est communis nobis cum brutis,sed cupiditas M ira,est.
Quaerit hic Aristoteles quid si1t electio. nam cum alij eam esse appetitum, alii opinionem di cant: neutrum verum esse ostendit. ac prius distributo genere in suas species, id est appetitu in cupiditatem,1ram. 3e uoluntatem nullam eX his Ciue electionem demonstrat. quod enim neque cupiditas neq; ira sit,ex eo confirmat,quod brutis quoque de pueris hae communes sunt:electio vero esse nullo modo potest.
Et 1ncontinens cum cupiditate quidem agit, non tamen cum electrone: iocontinens contra clam electIone,& non clam cupiditate.
Idem ex continent & inconimente probat incontinens enim,inquit,cum cupiditate agit,nocum electione,continens autem econtrario non est igitur idam elect1o 3c cupiditas. Sed quaereti dum quo modo hic in incontinente & tinente electione acc1piat:videtur enim hic eam 1ta ac cipere, ut ratiocinatio quaedam sine appetitu ullo esse intelligatu secundum qua continenς agat: at electio consaltatrix appetitio est,ut 1nferius clarius patebit quapropter sciendum est, comaentem ex electione agere,eo quod ratiocinando,ac consultando quod utile futurum est, agit,volun talemq; quae etiam 1psa appetitio est,rationi Obsequentem habet:contra vero incontinentem cupid1tatem sequi refragante etiam voluntate aC ratione. potest quoq: incontinens irae aliquis esse, io 3e Item continens ut eadem hac rat1One electio no solum a cupiditate,verum etia ab ira diuersiam
quid esse ostendatur fatis tamen fuit Aristoteli de incontinente secundum cupiditatem dixisse.
Adde quod electioni cupiditas aduersatur : cupiditas autem cupiditati
Praeterea,inquit,electioni aduersatur clapiditaS,Vt in continente iam patuit:Cupiditas vero cupiditati minime est contraria. sed hoc dubitationem quandam affert: videtur enim saepenumero incissere,ut cupiditas cum cupiditate pugnet:Vt, cum aliquis pecunaas accipere ab aliquo cupiat, deinde gloriae & honoris cupiditate erubescit: Vel cum simul gloriam appetit quispiam , & ha Crum quorum altera magnos sumptuS,alteram pecuritarum parsimoniam requirit Idem est quod i inquit Plato, temperantes non esse eiusmodi, Ut legitimarum nuptiarum appetitione alienarum mulierum desiderium frenent ac staperent:pugna emm in his manifesta cup1d1tatum conspicitur, quipod qui modo ab hac,modo ab illa distrahantur. sed fortasse minime contraria ea fant dicen da,quae aliquando inter se ita affecta sunt,sed non semper,quemadmodum album S nigrum,bonum dc malum haec enim non aliquando sunt contraria, aliquando norused semper . Ita quoque bona electio malae cupiditati semper est cotraria: cupiditas vero gloriae & pecuniarii no semper. in sophista enim utraeque hae sine ulla repugnantia esse reperiuntur quippe qui arroganti illa do cendi ostentatione & gloriam & lucrum simul aucupetur . Dicere etiam possumus cupiditates eas minime inter se esse contrarias, licet quandam repugnantiam prae se ferant: eo quod contra trarietas non in diuersis, sed in eadem re considerari debet: cupiditates autem eiusmodi rei con riar inter sese reperiri nullo modo possiunt. quo modo enim fiet, ut 1dem dc ali de non ali,& co medere & non comedere simul cupiat. nam ita quoque electio cupiditati esse contraria dicitur, quoniam circa idem est contraria siquidem ea definiuntur,non quae de contrar1is simi,sed quae de Cadem re contrario modo accipiuntur: Vt in libro de interpretat1one declaratum est . Quoniam igitur cupiditas cupiditati contraria non est , electio vero cupiditati aduersatur: cupiditatem & electionem idem non esse manifestum est.
Cupiditas praeterea iucundi & molesti est electio neque iucunci , neq;
molesti. Sed 1ra quoque esse multo minus VI detur : minime enim quae ex ira fiunt, ex electione facta esse existimantur.
Idem alia ratione cofirmat cum inquit cupiditas iucundi est,& molesti, id est circa iucundum i
Versatur & molestum efficitque ut ill1us praestent1am, huius absentiam appetamus.Vel quia iucunditatem affert,& moles 1am. molestia enim quam ex absentia rerum concupitarum suscipimus,eXCupiditate ipsa est, ct cupiditas nuncupatur. Omne enim quod deficit,in eo quod deficit, molestia ac dolorem affert: Cupid1tas autem deficit,iccirco n5 tam iucunditatis est,quam doloris .at electioneque iucundi neque molesti, Ged boni & mali,honesti de turp1s essu consueuit:non est igitur ele ct1O cupiditas.ira Vero multo etia minus: nunime enim quae ex ira fiunt, electione feri Videntur:
140쪽
quippe cum ea quae ex electione Officiuntur, cum Consiuitatione:quae ex ira, sine consultatione a Sant r.Vt neque iram, Neque Cupiditatem esse electionem ex his satis constet.
At vero ne ita e Voluntas ullo modo est: licet proxima ei esse videatur.
electo siqui de eoru minime est, quae fieri non possiant: quae si quis diceret
se eligere stolidus este videretur:voluntas Vero est: Vt immortalitatis. volutaras praeterea est eoru etiam, quae Ialallo modo ab eo qui Vult,agi queunt:vt histrione alique, aut athleta Victorem eia adere . cuiust nodi sane nihil quis
ib piam eligit: sed ea solummodo quae ex se se fieri posse existimauer1t. volu
tas praeterea finis magis est electio vero eoru quae ad finem spectant. ut, a ni esse volumus: et 1g1mus vero ea, quibus sani esse valeamus f ices quoq; esse volumus,atq; ita d1cimus: dicere Verm,eligimus foetices esse, minime c5 uenit. Omnino erit in us esse electio videtur, irae in nostra potestate sita sui.
Electionem neque voluntatem esse deinceps hic ostendit. l1cet enim affinis electioni esse vi deatur voluntas,n5 est tamen electio:affinis autem est,primum,eo quod in rationali animae parte existit,ubi praecipue elect1o est:deinde quia pars quaeda esset electionis videtur voluntas: Dam Vbi mens consultans assensione elegerit quippiam,voluntas quae est appetitio,ipsam Consequitur , si ' O mulque cum ea incitatur: unde etiam in usu quotidiano loquenti velle de eligere, quasi idem si gnificent,pro eodem aCcipere consuevimus.Vt cum dicimus religo seu propono agrum colere, id est volo.&,Voluntatem sane 1lle habet bonam rid est electionem & propositum .id quod nulla alia ex causa,nisi ex nominum vicanitate effectum est sed tamen non esse idem cum voluntate electio, inde cognosci potest,quda nulla elect1o rerum est quae fieri nequeat.nullus enim mortalis est,qui esse se deum et 1gat,nisi prorsus stol1dus sit electio siquidem rerum quae fieri positant,voluntas est:
Voluntas autem etiam earum quae non possitnt stipe enim ita dacerci consuevimus:vellem semper V1uere vellcm esie immortalis eligere vero se 1d, diceret nemo: quippe cum eorum quae in nostra Potestate non sunt,esse electio nullo modo possit. at voluntas de i1s quoque dicitur, quae minime aguntur,ab eo qui vult:vt cum volumus victorem aliquem euadere.Voluntas praeterea est finis,ut valere electio eorum quae ad finem spectanimam ut valeamus,hoc atque illud agere elig1mus . ex quibus Omn1bus conficitur voluntatem minime esse electionem posse.
Verum neque op1nio est. Opinio enim circa Omnia Versatur, nec minus
circa aeterna,& qtaae fieri nequeanta si quae in nostra sita sunt potestate: adde quod vero & falso non bono dc malo distingu1tur: at electio his magis
Posteaquam partes omnes appetitus exequutus est Aristoteles,ad opinionem transit:ostenditq- Deqtae eam csse electionem. circa Omnia en1m, inquit, versatur opinio , non solum qisae in nostra Potestate sant, verumetiam alia tam aeterna & quae fieri po1lunt,quam quae no possunt. cum Cnim diametrii, id est demetientem lineam opinamur nullam habere cum latere covenientiam & Pro- Portionem,tunc de aetern1s opinamur: cum,mundos esse infin1tos, de iis quς fieri nequeunt:Cum, bona esse agriculturam,& fortasse ei nos daturos esse opera opinamur, trinc opinione habemuS
de rebus quae in nostra potestate sita stini at eleAio neq, de aeternis, neque ii S quae fieri nequeunt, sed de solis illis esse consueuit, quae in nobis sunt nam neq; diametrii latera non esse ProPortiCIC equiparabilemmeque mundos esse infin1tos eligere quemp1a dic1m' . opinio praeterea Vero & falsbdistinguitur veram en1m vel falsam esse opin1onem dicimus,electionem aut m bona & malam.
In Via I uersiam vero esse 1 dem cum op1n1one electionem fortaste neque diceret qUispin: sed ne cum al1qua quidem in particulari. bona et enim aut so mala eligendo 'icialitate quadam astecti sumus: Op Inando autem minime.
Cum iam non tam de uniuersialibus,quam particularibus esse opinionem dixerit, electionem vero circa Particularia tantummodo versar1, id est ea quae in actione venire cosueuerunt fortasse, inquat elect1one esse opinIOnem In uniuersali quidem asseret nemo sed in particular1 non esse d1- uerlam ab Op1nrone al1qua, quae scilicet agendaru rerum fuerit, existimare electionem quispiam
posset. Uerum neq; in particulari esse idem inuenietur eligedo enim bona vel mala quales quod1 modo efficimur dicuntur enim qui bona eligunt,boni: qui mala, mali: opinancto vero na1n1nac. nam neque si de aeternis,iisq; quae fieri non possunt,opinemur,ob id qualitate quadam afficimur: h.ij. neque