장음표시 사용
141쪽
quae nullo exesterno auxilio indigent. t a l. opinionibWώ
state:hae enim restanti quippe clam cauis nulle aliae esse Vici eantur, si natu ra,& necessitas,& fortuna: mens praeterea, atq; Omne id quod per homine agit: unusquisque autem de iis quae per ipsam agi possunt,consultet.
Consultamus uero de humanis rebus tantummodo neq; humanis omnibus no enim de Scytharum republica del1berare Lacedaemoniis convenat .sed Vnusquisq; de Iis del1berat, quae in tiua potestate sunt hae en1m ex omnibus aliis rebus Videntur restare.ad cuius comprobat1onem dia1sione quadam utitur,atq; inquit:oinnium rerum aut necessitatem,aut natura, aut fortunam, fortunae nomine casum etiam intelliges, aut mentCm in Causa esse: ac demam ea quae per hom1nem operantur:id est cupiditatem,iram,Voluntatem , atq; omnino appetitum: quae omnia cum 1n homine sint multarum rerum causa eslsse conspiciuntur. quoniam igitur neq; de 1is quorum nece1l1tas neq- ie 1is quorum natura,aut fortuna in causa est,esse cosultationem Ostendit:restat, ut de ustantun consultatio sit,quorum agendorum vel mens humana, Vel appet1tus causam assieri. de iis siquidem habere consultationem possumus,quorum causam S. principium in nOois habemus
Ac circa quidem exquisitas ac certas scientias, easque quae ex sese sibi lassiciunt,nulla consultatio est ut de literis,non enim dubitamus,quo mo
Ouoniam quae in artibus de lentiis exercendis efficiuntur,per nos fieri, & ex humana mente proficisc1 videnturiiccirco haec quoque ab illis hic separat,quae in consultataonem cadunt.qu1buscunque enim praefinitum,ac certum est , qU1d agi debeat: ea Consultacionem non adna1ttunt. exquisitas & certas scient1as eas appellat,quae ex necessarias rationibus progredvitur : in ex se su ficientes autem,quae defin1ta habent theoremata, id est praeCCpta , nullaque extransecus ind1gentneque consultatione,neque fortuna: ut geometria S grammatica, & reliquae huiusmodi. nullus enim est,qu1 de triangulo,an tres angulos habeat duobus rectiS aequales,aut ut eos habeat conlultare consueuerit.de 11S enim consultamus,quae & facere & non facere in stra potestate consti- tutum est:ad tr1gOD1 vero angulos n1h1l neque nostra Consultatione , neque fisrtunρ opus est: sed pcrpetua atque aeterna de 1psis theoremata definita sunt.simili modo neque grammat1ca ulla ut1-tur deliberatione, quo modo scribendum siciquippe cum definitas ac certas literaria notas omnes 3o habeatmeque ullam dubitationem in elementis exarandis ad mittat.
Sed de Us, quaecunque per nos fiunt, neque semper eodem modo eue niunt consultamus. ut de iis qUae ad med Icam artem spectant, & pecunianam: atque eo magis etiam in gubernandi arte deliberamias, quam exerci tatoria,quanto Inlrius exactis, atque exquisitis rationibus constat. ac simili modo de reliqu1S.
Artes non certar, neque ex sele sufficientes sunt 1llae , quae non semper necessitate quadam, sed plerunq; finem suum consequuntur,fortunaq; adiutrice aΙiquando indigent:ut medicina,& mercatura qua γηαιχτιῖικΗP,id est pecuniaria uocat. nam neq; medicu S certum aliquod praeceptum habet,quo sanari omnino valeamus,sed illud profitetur,se haC vel illa vivEdi, ac medenssi ratione plerunq; hominibus sanitatem allaturum : neq; mercator si hoc vel Illo modo fuer1t negoc1atus, se prorsus esse lucraturu fatis exploratum habet ted fierI ita plerunq; cognoscit,ex fortunaeq, auxilio dependet. atq; ex his quoque aliae aliis cert1ores,exaa1Oresque habentur : gubernatoria en1m manus exquisitis ration1bus constat,quam exercitatoria,magIsque Brtunae sub1Ccta est.
Magis etiam in t artibus quam in scientus consultatio eit: eo quod in ipsis magis amb1gere consueta 1mUS.
Vel in artibus magis quam in scientiis, vel in opinionibus magis quam in scietiis.utroq; enim modo legitur,atque utrunque eandem vim fere habet . nam cum Ostenderet Consultationem in iis esse,Circa quae artes non admodum exad te exquisitaeque versantur : nunc ea consultatIOngm ma Si S dmittere,inquit,de quibus solummodo opinamur : de quibus enim opinamur , Sc scientiam non habemuS,ea maximet in consultationem venire cosueuerunt ut intelligat vel de iis quae licet sciri Possint,a nobis tamen opinione sola copraehendunturmam quoad nullam certam acientiam habemus, ' dubitare solemus ac consultamus: vel de iis quae suapte natura opinabilia sunt,neque certum aliquid ac fixum habetia,in quibus siti quae a nobis Βδεχο ldoωs fiunt. Verum si etia in artibus dicat magis, uin scientiis esse cosultationem,nil 1lo minus sientus esse manifestus poterit:
142쪽
quippe cum & scientiae circa aeterna versentur,artes circa ea qriae Corruptioni,& aenerationi ob noxia sunt:& artes proprae dicatur,quae effectrices sunt, scaent1 e M Uaz C5te plantavr:α in aeternis ct contemplatione,nulla opus sit consultatione in aliis sine consultatione fieri recte nihil possit
Consultatio autem de illis est,quae viplurimum quidem fiant: incerta
tame sunt quo modo evadant: & an quibus indeterminatio existit. ad ima gnas vero res consultores etiam adhibere costaeuimus nob1sipsis dissidentates quasi sufficere ad decernendum soli nequeamus.
Cum ostenderit in artibus quae certet sunt & exquisitae,nullam esse consultatione in quibus ea Io versietur,nunc subiungit eamque esse, inquit,no in necessariis, sed iis quae euenire al1ter possunt: atque ex his ipsis ea in consultationem cadere , quae Viplurimum fieri consueuerunt. de iis enim quae raro eueniunt, consultat nemo quippe cum in sola fortunae temeritate constituta sint. non enim medicus de eo quod saepe laesit vel 1uuit aliquem sed forte, Consultat, an id aegro otierre oporteat, sed cum sint quaedam quae natura iuuare solent sic affectos homines, consultat an huici aegro sic affecto ea offerenda sint, cum sint quibus id messicamenti genus oblatum magnam noxam attulerat.Idem dc gubernator,& Orator facit.nam de iis constitat unusquisque, quae de plerunque eueniunt,& euentus etiam incertOS habent,suntque indefinita . Vnde quando magnae res sunt,ob maiorem dubitationem quae ex apsis oritur,maiusque periculum quod impendet, si seu
stremur abh1bere alios in consilium solemus, sola nostra deliberatione minime freti, eo quod id O quod ex deliberatione propositum fuerit,agere in nostra potestate sit per1culosum autem, si non recte consiliando quod optimum sit,elegerimuS.
Ac consultamus quidem non de finibus,sed de iis quς ad fine tendunt
bene legimus institutam patriam reddere debeat,neque ex aliis quispia dctfine cosultat. sed Omnes cum finem quendam statuerint quo modo ac perquίe euenire is possit,deliberant:sique is per plura fieri poste videatur, per quod nam facillime atque optime fieri queat, considerat. si per unum, quo β' modo penad essici recte valeat:& illud item per quid ,at si id tantisper,do
nec ad primam causam deuenerint id qUod in inuentione extremum est.
Constituto prius fine unusquisque,verbi causa medicus sanitate,mercator lucro, orator peT- si1asione thleta corona,imperator v1ctoria,postea de eo consultat, quod ad eum consequendum
facere posse videatur. Si plura sint,quae ad unum & eundem finem 1pectent considerat, Per quod potissimum ex ipsis potiri fine ipso optime valeat.vt,Imperator cum victor1am sibi Proposuerit, eamque & pedeliribus,& nauticis, & equestribus copiis consequi se posse confidat qUaerit aC co- stillat, quonam ex his praeli; genere superare hostem,& facillime & tutissime queat: si autem Vni-Cus modus tantum appareat,qui vel ex aliis electus fuerit,uel a principio Consultationis extiterit: ἄψ qua ratione eo uti Poterit,ad finem consequendum considerat.verbi causa, si constiterit, prolpe rum belli euentum equitatu posse conciliari,is quibus rationibus comparetur,in quaestionem VC-nit tum ubi pecuniis ad id opus esse cognouerit,de pecuniarum expeditione Consultat:aC postremo eo deuenit, ut tributum imponendum ciuibus censeat: atque ita act1onem ab eo ausPIcatur, quod in contemplatione , inuentioneque fuerat extremum . Sitoli modo qui domum extruerCVult,donium tanquam finem sibi propomi quam absque aedificatore,& lapidibus, & lateribus,&Iagnis extruere nullo modo licet at haec,sine emptione suppetere nequeunt:emptio autem absque Pecuni1S non fit:superest ig1tur,ut de pecuniis considerandum sit . atque ita pecuniarum expedi tio,que Vltima in inuentione fu1t,effection1s principium efficitur.atque hoc resolutioni desgna tionum mathematicarum perquam simile est.
Qui en1m consaltat,quaerere videtur dc resoluere predicto modO,Pae admodum designationem.
' Cum ostenderit consultatione quae a fine proficiscitur,quem assequi cosallamus.reditu quendam esse ad principium Vnde agere ea incipimus, per quae propositi finis copotes nos fore spera mus: s 1lem esse eam nunc, inquit, designationum mathemat1caram inqu1sitioni ac resolutioni. Geometrae en1m resolutionc in designazionibus suis hoc modo facere cosueuerunt: sumpta cO-
143쪽
assumunt: deinde que iis proxime antecedunt: tum saperiora alia: atque Ita deinceps progrediuntur,quoad ad pr1nc1p1um ipsum ascenderintiex quo TUrsus descendendo,usdem Ill1S theorematig - 4 C propositiS quae in re lut1one assumpserunt,composit1Onem fac1iant. atque haec in designatio nibus mathematicis resolutio nihil aliud est, quam a fiUe ad princ1pium ascensuS, cu1us pr1nc1plum conclusio est, qui fuerat finis in compositione .sic quoque an agendis rebus contemplatio nis finis principium evadit: vi,M in domo extruenda, & in Victoria comparanda, Ut super1us di
ximus pecuniarum expeditio .unde patet consultationem est. Inqu1ut1Onem . .
Non quaelibet autem quaestio consultatio elf,Vt mathematIcae: led quς libet tamen c5sultatio inquisitio est. quod extremum est in resolutione, in o eneratione esse primum videtur. atq; hi cum in rem quae fieri nequeat, 'R
inciderint desistunt:ut si pecuniis opus sit, eartamq; exped1cio nullo modo appareat,si vero fieri posse res videatur,eam aggrediuntur . fieri aute posse ea dicantur,qtiae per nos fieri postiant: nam quae per amicos fiunt, per nos quodammodo fieri videnturi quippe cum principium in nob1s sit.' Nom omnis inquisitio est consultatio fieri enim solent inqu1sitiones de rebus quae agendae nosunt,neque principia habent in nobis sita:vt,de mathematicis, an dimetiens linea latera sit com metiens,id est propontione aequiparabilis:& de aeternis, an sol globus sit: & 1d genus caetera, de
qu1bus nulla consultatio est. con1ultamus enim de iis quae in nobis sirin quae cum Inqu1TImus, re- rosolutione utimur,& extremu in resolutione, Primum in generatione,id est actionis ipsius executione facimus .ut autem ostendat,ea de qu1buS consultamuS,in nostra esse potest te. tunc,inquid, a consiliatione nos desistere,cum in ea inciderimus,quae fieri non posse V1deatur.quae enim pos sunt fieri,in nostram proculdubio facultatem Veniunt.nam quae per amicos funi,1nter ea videtur referre quete in nobis sunt: per nos enim quodam modo etia ipsa fier1 cicuntur: quippe cum principium & causa, tuae amicos ad faciendum quipp1am incitat,in nobis sit: quod petentibus nobis fiat non fiat autem,si non petiuerimus.
Quaeruntur autem interdiam instria menta, interdum usus ipsorum . si
mili modo quoque in reliquis, Interdum per quod, interdum quo pacto, aut pcr quem quippiam fieri debeat.
Quaerimus vero interdum instrumenta, interdum quo modo eis Utendum nobis sit.vt,medicus ad aperiendum in abscessum,medicamentumne,an incisione adhibeat,del 1berans quo instrumento ad id uti debeat:deinde ubi de instrumeto fatis costiter1t,vsus eius in 1ritur si in scalpello secandu esse censeat,qua forma,& qua altitudine plaga sit adigenda. smili modo de messicamelo considerat,quale & quantum,tum quo modo aitecto homam, de qua ratione exhibedum 11t.Idem in agendis rebus fit quaerit enim imperator alias pedestribusne,an equestribus copiis inuadendus Iliosi1s sit alias quo modo pedestribus ad victoriam conseauendam uti debeat.
V1detur autem,quemadmodUm d Ictiam est,homo esse actionum principium: consultatio vero de iis esse, quae ab ipso homine agi queunt: actio- ''nes autem alior v. non est igitur consultabilis finis: sed ea in consultationem veniunt quae ad finem ipsum spectant: neque haec tamen particalaria ut an panis hoc sit vel subigatur, vel fiat, ut Oportet: ad sensum enim harc perti
nent. nam si semper consultaret quispiam,infimie progrederetur.
Ex iis quae superius dixit,patet propriaru actionum principium esse hominem, neq; omnia ex necessitate ac fato euenire. tiam si cosultat homo,& inquirit,& eligit,in potestate eius id esse per spicuum est:alioqui consiliatio ac cosideratio de agendis rebus omnis tolleretur. quoniam vero Vnusquis', eoru quae agit principium & causa est: de suisq; action1bus consiliat, actiones autem aiioru causa,id est finis de boni efficiuntur constat etia finem in1nime esse consultabilem, sed illa tantummodo quae ad finem spectant: atq; ea quidem uniuersalia. nam de parricularibu S quae sub sensum Cadunt,nulla consultatio est . de iis enim quae ignota quodam modo fiunt, Consultamu :at particularia sensibus,quibus sunt exposita,percipiuntur. quod si de his quoq; nobis est Ct consultandum,neq; quippia ex sese notum esset sed omnia alterius confirmatione indigerent est Ceretur, tin infinitu consultatio procederet. id quod in posterioribus resolutoriis etiam dictu est.
144쪽
Consultabile aute, & eligibile idem plane est: nisi quod eligibile defiani tum iam est: quippe cum nihil aliud sit,quam id quod ex deliberatione
propositum fuer1 t. desinit enim unusquisque tunc inquirere quo modo 1i-b1 agendum sit, cum in se ipsum principium reduxerit, in eam liae sui partatem, quae principatiam obtinet: ea enim est,quae eligit.
Consbitabile autem & eligibile absolute, ac simpliciter non est idem:generalius enim est consultabile.omne enim elagibile est consultabile,sed non econtrario quippe cum de multis consultemus, te tamen omnia non eligimUS.Vnum enim est,quod ex aliis lectam ex consultatione an teponitur atque hoc est,quod inquit, eligibile definitum iam esse . quoad nanque consultamus in dubio adhuc res est,& indefinita : cum eligimus vero, statuimus,ac definimus, qu1d agendum sit: - ac tu demum consultare desistimus , cum in nos ipsos principiam reduxerimus , id est,cum in uenerimus principium aliquod rei illius agendae , de qua consultamus, quod in nostra potestate fuerit: nosque ipsos esse posse illius rei agendae causam , in nobisque agendi facultatem esse cO-gnouerimus. neque solum in nos apsos reduxerimuS,sed in eam etiam nostri partem, quae princi patum obt1net,id est mentem, intellectumque activum .ubi enim intellexerimus agendum no bis id esse, quod mens consultauit, & elegit: una cum ratione appet1tio quoque incatatur,ac de sinit deliberatio.
Hoc autem ex antiquis etiam rebvspublicis manifestum est, quas Homerus imitabatur nam reges ea,qUae elegerant,ad popul Um referebant.
Huius rei exemplum estis inquat,veteres respub.quas Homerus imitatu. Homerus siquidem reges ea,quae elegerant,ad popul Um referentes inducit. apte autem reges hic rationali,ac consul latrici animae parti comparare Videtur Aristoteles, populum vero appetitioni: nam siciat illi populorum domini fiunt,ita mens in nobis, in reliquaS animae nostrae partes ratione vacantes imperium obt1net. Vbi igitur menS nostra,quasi rex consultauerit,ac decreuerit quippiam,appetituiq; tanquam populo decretum suum communicauerit,& Ille assentiens approbarit tum demum electio facta esse dicitur.
Cum igitur eligibile nihil aliud sit, quam consultabile appetibile eo
rum, quae in nobis sunt: dc elect1o qUoque eorum, qUae in nobis sunt,cOnsultativa appetitio erit.
Inquit autem eligibile esse consultabile,quod ex consultatione iam fuerit definitunt item appetibile,propterea,quod id quod eligitur,voluntatis appetitione eligi cosi leuit.quod cum inqu1t, declarat quo modo ratio haec electionis accipienda sit: non enim est exacta definitio:quippe cum genus electionis minime sit,iaeque consilitatio per sese,neque appetitio sed quod ex Vtrisq; Compositum fueritud est autem consultatio appetibil1s. iccirco subiungit:
Simul enim,atqiae Consultauimus,ludicamus: atq; vade secandum i con1Ultationem appetimus. circa quae igitur versetur electio, qUOdqtae eorum sat, quae ad sanes tendunt, ' figura dictum iam sit.
Secundiam consiliationem appetimus,inquit,ed quod praecedente consultatione sirbsequatur appetitiO,qua Consentiente electio essiciatur tametsi alrera est,& fortasse sanctior Clectio, que non secundum consiliationem, sed secundum voluntatem habet: quae appetitum hunc Voluntatis ab aliis duobus ira,scilicet,& cupiditate recte d1st1nglut presertim cu verba ipsa grVca,&α βουλfacile errore ex similitudine inducere potuerint huic electionis definitioni persimilis est animalis 1lla definitio quae inquit,animal esie corpus animatum mam neque illic corpus est genus animalis,neque anima:sed quod ex corpore, M anima constat.Vnde quia descriptio magis vi detur esse,quam definitio,subdin CI RCA quae igitur Versetur electio,quod J, eorum sit,quae ad finesttendunt figura dictum sit. J id est,non exacte admodum,& exquisitesvel etiam Γ figura) po test ita accipi,ut uniuersaliter dictum esse vitelligamus. circa quae versetur electi3,id est a eda, Scconsultabili anpiamque esse non finium, sed eorum quae ad fines ipsos conducunt. De uesuntate, CT eo quod ζὶ uoIuntate appetibile.
oluntatem vero finis ipsius esse, dictum iam est: quae sane nonnullis videtur boni ipsius esse,nonnullis apparentis boni. sed euenit,ut & Illis qui
145쪽
Eustratu 1 in Moralium Aris h.
liς qui bonum esse voluntate appetibile afferunt: tal quod vult rs, qui nonr ct et Igit,non siit voluntate appetibilernam si, est voluntate appetibile:ecit continuo etiam bonum: at malum forte est: x IllyS qui bona apparens vo latitate appetibile esse inquiunt, ni hyl sire nazura Voluntate appetibile: sied quod unicuique ita visam fuerit . at aliud sus VIctetur: M aliquando etiam si ita 1nciderit, contraria apparent.
Quoniam nonnulli vere bonam appetunt,nonnulli id qaod sim bonum videtur etretatim est, ut ali veri boni,alii apparentis latatum boni volantaevem esse OPIta nitar. sed Vt rutaque λbsurdassententiae est: illorunt,quia id qaod Vult prauus aliquis,qui no recto appetit,mimme diceretur osse voluntate appetibile: horam,quia sequeretur rubii QTC p si os sumin Daturae, e , Oluntate apPettatur: sed orout unicu1que appλred. apParent autem quhastam contraria interdum : qa1ppe camesi1ς lino c bonum esse videat ut illi,qui ita inqest: donum laboreS afferatad mortalibus:& Item illi. qui ait: D11 laboribus omniae bona vender nobis consitaeuemz:δli; voluptatem bonam ossis arbitrentur:vt Callicles,. apud Platonem omnia caui, VoltaptatIS esse agenda assierit:& Epicurus, qa1 ita voluptati si nisi bonum statuebat sed ex hac opinione quid illud qua quam Protagorae decretici introduceretur qui nihil esse per siese quippiam afferebat; sea tale unumquod-
abd si haec non placent, nunquid dicendum, simpliciter quidem, ac reuerI voluntate aDpet1bile esse,id quod est boninumcuique vero ad quod
videtur unicuique: ac probo quidem,quod reuera etiam est,Viden: Improbo quodcunque inciderit . quemadmodum CtIam In corporibus eciemi: bene enim affectis salubria ea sun qiLE reuera sunt eiusmodi: morbo cor
reptis diuersa. simili modo amara, & dulcia, Sc calida, dc grauia: Se id genias rel1qua,singula enim probuS vir recte iudicat: & in singulis verum ip
si apparet. Quod si1 haec inquit,non placent,id est, nihil esse scia ipsius natura eiusmodi,Vt Voluntate appe 3 tendum sit:illud superest,ut dicamas bonum ipsum simpliciter eme voluntate appetenau: vmcuaq; vero id,quod unicuique bonum videtur. Verum Cur haec placere non debeant: diceret quispiam. neque enim esse quivpiam siuapte natura eiusmodi,ut volutate appetatur:sed bonu esse natura,voluntate autem appetendum id quod unusquisque vult: quemadmodum exemplo salubrium,quoa ipse posuit,facile perspici potes .cibos enim & potus, qui natura bene affectis corporibus accommodat1 sunt,salubres d1cimus:qui quidem simpliciter boni sunt, non tamen simpliciter salubres sed ita esse bene affectis natura videntur suntq; male affectis,& aegrotant1bus ansalubres. 1dem de eo quod voluntate appetimus,dicenda est: non est enim simpliciter voluntate appetendum,quod Drobus vir vult,sed simpl1citer tamen bonum:quippe cum in omni re probus Vir reae iuescet,ac tanquam regula & mensiira Vnius musque naturae ixt- . ,
In unoquoqiae enim habitu propria quaedam , & honesta, & mcunda sunt i in singulis plurimum fortasse probus vir in dignoscendo eo quod
Verum est,differt: quippe qUI tanquam regula,ac mensura 1psOItam sit. ple-rIs Ue autem e vulgo hom1nibus deceptio surrepere ob Voliapta In Iide-tUC. quibus sc1licet voluptas licet non sit, bonum tamen apparet. eligunt enim iucunditatem: quasi bonum: dolorem,quasi malum fugiunt.
Ira unoquoque habitu tam animae, quam corporis propria esse,& honesta,& iucunda quςZam Videntur. Possumus nanque accipere habitum hic facultatum appetit1uaru,quae ad gustum,& au'ditum aliOSque sensus pertinent: vi honestum aequivoce intelligatur. vel de virtutibus est Intelligendum,Vt temperantia,iustitia,& fortitudine: quippe cum 11ngulae Virtutes proprλῆ quaedZm, &iucunda,& honesta in se habeant Melius tamen est, ut dicamus comunius ab Aristotele habitUm
opinio longe differt: qui en1m rectas, ac moderatas appetitiones habent,uS honesta,& iucunt da ea
146쪽
da ea sunt,quae eiusmodi etiam sunt natura praue autem affectis alia quaedam esto honesta, de iucunda videntur,quam re vera sint. plerique enim e vulgo ob Voluptatem decipi videntur:quodq; est apparens bonum 'onum absolute esse arbitrantur: voluntque,atq; Cligunt Voluptatem tanquabonum,dolorem fugiunt,ut maliam sed quae voluptas ea est, qua in errorem Inducti decipiunturΘnon bona sane:s1 enim bona esset,nullo modo errorum causam illis afferret,qui eam tanquam bonam sectant . prauae siquidem,ac vituperabiles illae sunt Voluptates,quae Prauas operationes consequuntur:qu1ppe cum magna Voluptatibus,quae sines scilicet sunt,cum operationibus,ex quibus proueninni, cognatio sit. ut de Voluptate postea dicetur
De iis quae in nostra sunt potestate. cap. V.
CVm igitur voluntate appetibilis finis sit, coitu habilia autem de el1gibilia ea quς ad fine spectant adtiones quae circa haec fiunt, dc ex electio
ne,& spontaneae etia proculd Ubio sunt. at Virtutum operation CS cIrca
hec versantur: efficitur igitur,ut virtus quoq; in nobis,& sim 1 liter vitiis sit.
In nostra esle potestate,ut & bom,& mali effic1amur, ex iis ostedit Aristoteles,quae de consultatione & elect1one superius dicta iam sunt. na si virtutu operationes circa act1ones versantur,qu ad fine 1psum tendunt:ad Qelicitate enim Omnes ductit:act1ones vero he electivae,& spontaneae, Min nobis sunt,sunt enim consultab1les:quippe cu elect1o rera earu 11t,que in consultatione cadunt: se de illis aute,quae in nostra sunt potestate,consultatio est in nostra igitur potestate Virtutum quoq; Operationes sunt. Inqu1t enim factiones,quae circa hec fiui, Jid est circa co1altabilia: hae enim sunt electivae 1a aute electivae,etia spOtaneae nihil enim aliud esse electione demonstratu est, quam spontaneum praeconsultatum: si igitur aci1ones,quae circa consultabilia fiunt,ex electione, & in nostrassent facultate,virtutum vero operationes fiunt c1rca consultabilia, eFCitur, ut virtutum actIOnes spontaneae, ct in nostra facultate collocatae sint . at quarum rerum operationes spontaneae sunt, Min nobis 1itae, earum rerum habitus quoque,qui exoperationibus acquiruntur, spontaneos, atque in nobis esse perspicuum est ut etiam ipse Aristoteles progrediendo subiung1t,cum inquit:
In quibus enim in nostra potestate statum est agere, situm est etiam non o a ere:& In quibus non agere,fimIli modo etiam agere. quapropter 11 age
re 1d quod honestum est, in nostra est potestate no agere quoque id qUod turpe est,in nobis erit collocatum: si item quod honestum est, non agere in nobis est,agere qUoque id quod turpe est, erit nostr ς facultatis. Quod si honesta agere , dc tarpia, & simili modo non agere in nostra est potestate, id autem est,Vt boni,& mali simus: In nostra potestate quoque erit, ut Sc ' DU gi simus, Jc nCqUam.
Tam virtutem,quam vitium in nostra esse potestate confirmatur. nam si est virtus, vitiu quoque sit necesse est quippe cum in quibus rebus agere est,in nostra facultate, In iaS hon agere quo' ' que in nobis sit: nam si in nobis non esset, se fi coacti non ageremus,nihil esset, quo minus coacti
Nam dicere neminem neque spontC improbum , neque inultum bea' . Atum esse, alterum falsum esse, alterum Ver Um videtur: quippe cum beatus ias usibi nemo iniatius euadat .improbitas vero spontanea sit. ώτως
Nonnulli sunt, qui h1c 1mprobu ita accipigdum putent,ut de laboris,ac miseriae potius,quam γαλ Surrvitiorum improbitate intelligatur: utpote beatitudini contraria. quam significationem accentus das Icravita . sedes immutata apud atticos facit:nam cum πονηρος communiter malum,ac prauu significet,ipsi Hessa. c cro transata in primam syllabam vocis intentione πονηρομ laboriosum,ac miseram appellare cosue- prum κατία so uerunt. quod verbum apud Hesiodum quoque in hac significatione usurpatur: cum ' in scuti fa- λογον γω bfica Alcmenam ad filium Herculem,ita dicentem inducit: κω η - νωμο nate, in elix nempe es,longe optimus omnium iaA Ioue progenitus, necnon longe improbus idem. &item: . .Leπ quo poemoptimus o nate es, necnon longe improbus idem ntate hic aer
Redditus a fatis: hoc est aerumnosissimus: quod poeta ipse sitioidiomate πονηροτατορ inquit. sus fortasse is Sed locu habere hic minime videtur huiuscemodi letitio quippe cum laboris,& aerumnae impro' plus est.
147쪽
uel προυργου, idem est, quod Oi operi praemvertedum rit. de D BAL
bitas inuoluntarium quoddam sit iuxta prouerbiu haec vero voluntaria dicatur.prouerbium enim Vetus est,' quo utitur etiam Epicharmus ubi in Hercule furente,ita inquit: MAt verd ad omnia haec agenda me cogit necessita . , VNCC sponte Quenquam esse improbum vel aerumnosiam duxerim: id est πονηρον lao re & miseria Oppressum .sed hic non eo modo 1umendum prouerbium est, sed ut Aristoteles vult. beatus mim,1nquit,nemo est inuitus Improbitas vero,id est,prauitas spontanea est. Oeatitudo enim cum in operatione v1rtutis consistat, est in nostra potestate: simili modo de v1tium . nam si honestum, etiam turpe quoque agere in nobis est. .
Alioqui us quae nunc dicta sunt, reptagnandum est: dicendumque nominem principium minime esse: neque actionum sicut filiorum es e geneta δ' ratorem. Quod si haec videntur,neque in alia principia referre actiones nostras possumus,quam in ea, qUae in nobis sunt: quorum principia in nobis sunt,etiam ipsa in nobis esse,& spontanea necesse est.
Si quis autem est,qui aliter lentiat,iis quae superius dicta sunt, adaeratur,necesse est neque hominem actionu suarum principium esse assentiatur:sicum est filiorum,ita earum esse procreatore. nam caetera quoci; animalia esse principia singula eorum Videntur,quae ex ipsis nascutur, actionis
vero minime: quippe cum nullam cum actione comunicationem habeant:at homo,quemadmodufiliorum procreator est,principiumque in se eorum generandorum habet, quae ex Ipso or1untur: ita quoque actionum suarum principium est.quarum autem rerum principia in nobis sunt,eas in nobis quoque esse manifestum est.superius enam,neque natura, neque tortunam,neq; casum,neque necessitatem esse virtutum causam dixit,sed hominem ,humanumque intellectum.
His attestari & priuatim singuli, & ipsi legumlatores videntur: qui eos
qui mala perpetrant, castigant ac pia nitant,si tamen neque vi coacti ea ege rint, neque ex ignoratione, cuius Ipsi sibi causam non exhibuerint: eos ata tem Qui honesta agunt, honoribus prosequuntur : ut & hos incitent, & illos prohibeant.
Quὀd virtutes Se vitia in nobis sint,cum singulorum,tum legumlatorum exemplo comprΟ-bat: ac conclusio rationis sere huiusmodi est: Si inviti peccarent homines,legumlatores minimς punirent eos,qui mala perpetrant:pun1unt autem:hommes igitur inuiti no peccant. posteaquam verd dixit legumlatores punire eos qui mala perpetrant,subiungit: SI TAMEN neque Vi Coacti,ea egerint,neque ex ignoratione, cuius ipsi sibi causam non exh1buerint, J ed quod ipsi interdum sibi ignorationis causa sint vi,vel ebrij, Vel qui ea sunt negligentia,ut uniuersalia, quae scire unusquisque, S potest,& debet,ignorant.
Atqui ad ea quae neque spontanea sunt,neq; sunt in nobis,agenda, hortatur nemo: quippe cum ' nihil antiquum sit,ut persuasi simus, aut calefie- 4ori, aut dolere,aut esurire : aUt quodUis aliud eiusmodi: nihilo enim minus ea patiemur. Nam ob ignorationem etiam puniunt,si sibi ipse ignorationis causa quispiam fuisse videatUP.
Vniuersalem rationis propositionem hic subiungit Aristoteles, qua Ac virtutem,& vitium esse in nobas Probat. nullus enim,inquit,neque propinquus,aut amicus priuatim,neq; legumlator pablice ad ea nos incitat,atque hortatur,quae in nobis non sunt:sed ad virtutem capessendam,declinandumque Vitium omnes nos hortari Consueuerunt tam virtus igitur,quam vitium in nostra P tςstate est. nam si ad ea quae ad facultatem nostram non pertinent, hortarentur vana omni& hortam xio esset,nihilq; profieeret.quod enim,inquit,antiquum,id atticae est loquutionis. illi enim ἔργου, id est,ante Opus dicunt,cum amplius,aut prςcipuum,aut utile,aut demum eiuS momenti significλrς quippiam Volunt,quod antiquum esse debeat,& operi alicui anteponendum sit, ultiq; faciendum. quo in significato etiam ατ ρό οιδες, id est ante via dicere videntur,quasi antscedenter, hoc est,praecipuet,& ante alia:ut Homerus quemadmodum legunt nonnulli: Si bini simul ire parent,aduertere possitnt Ante viam quid sit melius. si aduerterit autem, Et tarde, nec tam prudenter consulit unus
148쪽
6 sEt item Lucianus' in Hermotimo. Semper aliquid agens,& id quod ad disciplinas tibi ante M sviam sit,id est prosit. Nihil igitur,inquit,prodest, si hortemur cum ad igne aliquis est ut calefiat: κά
cum fame laborat,vt esuriat cum molestia aliqua afficitur, Ut doleat Sc tracteturina id sine ulla ad hortatione, & incitatione necessario consequitur. Vnde efficitur,Ut ea ad quae incitamur,atu. hortamur,in nostra potestate sint. cum ergo ad virtutem amplectendam fugiendumque vitium inci temet in nostra potestate esse utraque manifestum est.
Vnde ebr11s duplices poenae institutae sunt. In ipso enim , qui inebriatatur principium est cum sui quisque in eo dominus sit,ut non inebrietur: 1d Quod ignorationis est causa.
Vnde ebriis quoque duplaces poenae a legumlatoribus institutae sunt. id autem Pittachus unus ex septe sapientibus recisse perhibeturieo quod cum peccant ebri),licet ignorates peccent,sPonte tamen ignorationis illius causam sibi ipsi praebuerunt.
Eos quoqtae puniunt, qui aliquid eorum ignorant, quae ad leges perti nent quae qU1dem,& sciri debeant, dissicilia non sint.
Pun1unt etiam si quas in iis peccauerit,quae legibus cotinentur,neq; adeo sunt difficilia,ut co gnosci a quolibet non Valeant. nam cum interdictum legibus sit,ne quis Patrem Verberet, ne quisfacrilegium,ne quis homicidium faciat,& reliqua eiusmodi: debet unusquisci, haec, & potest etiadio facile cognoscerem eque si 1gnorasse quipp1a horum se dixerit,ueniam impetrabit. de rure tamen ZΠInatatum,cognationum,haereditatum venia habet locum,aliisque id genus,que paulo sunt difficiliora,magisque ad legum,aC iuris peritos videntur spectare.
Simili modo et1am in aliis, quaecunq; ignorare per neglicientiam videntur: eo 'UOd in ipsis sit non ignorare: quippe qui adhibendae diligentiae domini sint,ac potestatem habeant.
Si per negligentiam quoq; ignorasse quispiam videatur,puniri cosueuit,verbi cause,si quis in bello,iaculando In hostes amicti forte vulneret,quem ibi esse nunqua existimasse et 1gnoscedum est at si prope manentem amicum aliquid agendo per iniuriam pulset, nulla adhibita diligentia,
so atque an1maduersone,ut cognosceret 1s poena dignus censeturiquippe qui amicta ibi esse cogno- sicere facile potuerit, & neglexerit. Item cum quis sag1ttandi arrem 1bi exercendo, qua neminem, transituru opinabatur,casu quodam praetereuntem ferit dignuS venia esst Prieter opinionem enim id euenit.qui Vero iaculatur 1n via qua multi praeterire Consueverun homanemq, negligenter ita interimit nullam excusationem is habet, quam afferre merito poss1r. cum enim in eo esset, ut aduerzere,& cauere posse per negligentiam noluit.
Sed fortasse eiusmodi aliquis est,ut diligentiam no adhibeat at vi eiu C
modi sint homines,atque & 1mus 1,& intemperantes evadant, ipsim causa sunt: d una & dissolute ac rem1sie vivunt,& maleficia perpetrant, dc in Comqς potationiblas, talibusq; aliis l1bidinibus aetatem degunt. OperationeS enim quae circa singiala sunt,tales hom1ne; reddunt. atque hoc ex iis esse manife1 tum potest, qui ad quodlibet certamen, aut actionem sese exercet rid enim operari assidue solent. 1gnorare 1g1tur ex operationibus circa singula habitus exis e re valde stupidi hom1111s est.
Obiectionem hic sibi facit Aristoteles: fortasse enim dicere aliquis posset,natura esse aliquos ita negligentes,ut Datuam potius quam ipsis peccati causa ascribenda esse videatur sed sol ut1onem statim stabiungit,cum 1nquit,sibi quemq; esse in causa ut negligens efficiatur. nam qui remisse ni-s mis ac sine Vlla cura,& studio vitam traducit eum habitum acquirit,ut nulli rei quam debet,dili gentiam ad habeat. quo modo etiam de iniusti, & intemperantes homineS evadunt: quorum vitiano naturae,sed ipsis sing vlla dubitatione imputantur. qui enim assidue in maleficiis iniuriisque in ferendis versantur,imust1:qui compotationibus vero semper,talibusque aliis libidinibus vacant, intemperantes fiunt,ex frequentibus Operationibus,sicut m Virtutibus euenit,vitioru habita contracto. nam simili etia modo,qui in concertationibus excellere in singulis conantur,ii assidue meditantur,atque exercent ea in quibus Praestare voluerint:Vt ex assidua operatione habitum adipi piscantur.id quod profecto nisi stupadus sit, atq; omni sensu careat, ignorat nemo. si igitur ex his
149쪽
operationibus talis efficitur unusquisque,quarum principium in ipso est,quippe qui & agendi,&non agendi potestatem habeat:vt sit talis nusquisque ipse in causa es trist autem,si ita incitat,malas:malus igitur sponte est.
Absurdum praeterea est Sc eum qui initaste agit,iniustum esse nolle: Meum qUi intemperanter, intemperantem. sed si filiis no Ignorans ea agit exq albus iniustus esticitur: sponte 1miastus est. non tamen si voluerit, iniustus esse desinet,& 1ustias erit.
Tacitat alteri obiectioni hic respondet Aristoteles, quam inferre aliquis ita potuisset: si in no bis esse ut iniusti essemus:in nobis quoq; esset,ut desistere ab iniustitia possemus, cum Vellemus: io desistere autem in nostra potestate minime est,cum multi sint qui nollent esse in1usti,aut intemperantes,& nequeunt tamen non esse:neque esse Igitur,atq; euadere iniustos in nostra potestate est. inquit'ergo ad hoc Aristoteles,absurdum esse,si quis dicat eum,qui iniuste agit,aut intemperater, esse aut iniustum, aut intemperante nolle: & ideo non esse sponte intemperantem. nam si sponte euasit,sponte est. aduertendum autem non dicere hic Aristotele, eum qui iniustum quippia agit, aut intemperans,& flagitiosiim,esse cotinuo,Vel iniustu vel intemperantem ibi enim iple aduersareturiquippe cum,ut superius u1ctu est,fieri possi Vt & intutus aliquis, de ignorans hora quippia agat atque iccirco,neq; intemperans, neq; inaustus ob id appellari merito debeat. sed iniuste, gentem,inquit,& intemperanter agentem,id est,sponte de scienter.aliud enim est,si quis dicat in iuste agere, & iniustum quid agere, id quod Graeci melius Vm Verbo exprimunt. ακ λατρανειμ siqvidem dicunt intemperanter agere et de αδκειμ iniuste agere:quod sane non dicitur,nisi de iiς, qui sponte, de scienter operantur. absurdam igitur re vera est dicere eum, qui sponte,vel iniuste, Vel intemperanter agit, nolle esse, vel iniustum, vel intemperantem: nam si volens, & sciens ea egit,quibus habitum,vel iniustitiae,vel intemperantiae contraheIez: sponte & volens,vel iniustus,
Nam neque qui aegrotat,sanus essi cithar: licet, si ita contigerit, sponte ae grotet,ium Intemperanter VII endo: tum medicorum pr ceptis non obtem
perando:verum tunc quidem licebat ei non aegrotare: ubi tamen semel ne glexit,non amplius licet-
Nequaquam, si cum vult quispiam desistere,non potest,quo minus,Vel iniustus,vel intemperans sit: id satis argumenti habet, ut in potestate uniuscuiusque non esse videatur, ut vel vitiis his sese dedat,vel ab ipsis abstineat. Nam idem quoque in morbis usu venire consueuit: in quos pie runque sponte incidunt homines: cum vel nimis dissolute vivunt, prauisque alimentis replentur , Vel medicorium praeceptis non parent: id quod in potestate 1pserum, sine ulla dubitatione erat.ubi vero semel egrotare coeperint,non ita facile postea l1berantur neque cum Volunt,restitui in Dristinam valitudinem possunt.
Quemadmodum neque qui lapidem proiecit, resumere eum amplius potest, quamuis in eo emittendi, ac proiiciendi facultas fuerit: principium enim in ipso erat: eodem modo quoque,& iniusto, SC intemperanti a prin- 'cipio licebat non esse e1usmodi: unde sponte eiusmodi suntivbi vero semel
taleS euaserunt non amplius non esse tales eis licet.
Simili modo vel cum quis sponte lapidem proiecerit,reuocare ictum ampliUs nequit:vel cum se C Iupe aliqua demiserit, k se sustinere, cum vult, minime potest: licet se dimittere a prancipio in potestate ipsius fuerit. neque 1equitur, ut vel, quae spontanea, ac Voluntaria exercitatione acquisiuimus,ab iis sponte quoque ac voluntarie l1berar1 valeamus: vel quorum liberatio inuolan-ria est, id est,non est in nostra potestate : eorum quouue acquisitio inuoluntaria, neque in nostra potestate collocata sit.
Sed neque animi solum vitia spontanea sunt, verum corporis etiam in '
suns,eos repraehendit nemo: sed 1llos qui per ocium, & negligentiam tales euaserunt: simili modo, si turpitudo vel ex infirm1tate, vel ex membri ali
cuius mutilatione contigerit. nullus enim ei,qcii vel natiara, Vel eX morbo,
150쪽
X vulnere factus sit caecus, caecitatem exprobrabit,sed miserebitur pta at eum obiurgant omnes : qui ex tem talentia, Vel alia qUapiam intem
perantia excaecatus fierit. atque Ita fit,ut Villa corporis,MUae In nostra potestate stant,vituperentur: quae non sunt minime. qUOd si ita est, in aliis quotaqUC VIt Ia, JUae repraehendiantur, in nostra erunt potestate.
Neque animi solummod3 , sed corporis quoque vitia nonnulla nostrae voluntati ascr1buntur: quae videlicet vel ex octo de negligentia, vel ex libidinum intemperantia contraximus: quae sane 1o Omnes non Commiseratione, sed obiurgatione ac vituperatione prosequi consueuerunt: licet eisl1berari in nostra potestate amplius non sit. Quod si quae in Corpore vituperantur, nostrae Volun tali attribuuntumdem fieri in animi vitiis multo magis debet. ut quaecunque Vituperantur,in nos Ta esse potestate manifestum sit.
Quod si quis dixerit, omnes id appetiit, quod bonum esse ipsis videtur:
visionis aute dominium habet nemo: sed talis unicuique finis apparet,qUalis quisque est.
Eorum rationem hic ponit, qui nihil esse spontaneum confirmare conabantur, a Visionibus, imaginationibusque sumptam: quam tamen omissa uniuersialitate ad vitia & peccata tantummo- et O aPplicat,ac soluit.quia enim demonstrare proposuerat vitia quoque perinde ac virtuteS in nostra esse potestate,qua11 virtutes esse voluntarias omnes concedant: Ostedit neque hanc rationem, RUM C rerum natura spontaneum tollit, illis quicQuam op1tulari qui inuoluntaria esse peccata as seuerant nam si 1nuoluntaria peccata ob id sunt: inuoluntaria quoque esse caetera Omnia necesse est.sed si non toll1t haec ratio,quin virtutes in nobis sint: neque tollet eriam,quin Vitia sponte ne stra non acquirantur .lota autem 1llorum ratio in hunc modum constituitar . S1 visionum ac specierum illarum reriam quae bonae nobis apparent, domini minime sumus, quas sequuti talia ac talia agimusmeque talia ac talia agere in potestate nostra erit. at specierum qUar nobis Occiarruz,at que animum nostrum pellunt,domini non sumus: qciales enim sumus,tale etiam bonum, ac finis ipse nobis apparet:natura enim sumus tales ac tales qu1ppe cum alius eius odi naturali affectio a ne praeditus sit,Vt Vere bona pOs t dignoscere, alius non ita natura igitur Vt bonae nobis species rerum appareat,in causa est.11 naturamos nullum in ipsas ius,nullumq; dominum habeamus, necesse est. non est ergo in nostra potestate ut boni vel mali simuS, atque haec integrae rationis conclusio est quae non tam e vitiis quam e viriutibus spontaneum tollit. Aristoteles autem communem eam faciens solvit,id est quod a vitiis tantumodo spontaneum non excludat Prcpterea quoahanc alii maxime afferre consueuerant, qui vitia solummodo inuoluntaria esse probare niteban-tUr. dicebant enim,omnes bonum id appetere quod ipsis videretur: ut autem tale aut tale aliquia Videatur,neminem esse in causa, sed naturalem animae perspicientiam quandam ac quasi Visum, qui in aliquo admodum perspicax esset,atque eiusmodi,ut exacte res quales essent,viscerne C Ia-ICretan aliquo imbecill1s atq; obtusus,ita ut hallucinaretur sepe & vera bona dignoscere no possct.quae quidem an1mae vis ac facultas si inuoluntaria est, ac natura ex1R1t,perspicuum e11C Omnia
Α' peccata ab hominibus tum committi,cum vel id quod bonum est,no esse bonum Opinantur . Selmalum sub specie boni cernunt,atque eligunt:vt hoc modo act1ones quamuis pessimae sirit,venia tamen dignae haberi iccirco debeant, quia omnia agunt homines ex appetitione eius quoa ipsi Sbonum videtur .vitia igitur no esse in nostra potestate .si vero esse ea dicere aliquis Vellet, species quoque ipsas ac v1siones, id quod est absurdum,esse oportere.
Verum si unusquisque habitu iam si ,1 quo a modo in causa e1t Viuonis quoque quodam modo erit:sin autem nemo sibi est in causa,vt mala taciat,sed ex ignoratione finis ea ag1t,ex iisque summu bonUm se conseqUu- tui tam existimati appetitio vero finis minime spontanea est, sed oportet ut
ῆ unusquisque idoneus natas sit,habeatque quassi visum, quo recte valeat di scernere & id quod vere bonum est eligere:sique is est bono ingenio prae ditus, cui bona haec naturae assectio insita est: quod enim maximum est, Mpulcherr1mum , quodque ab alio accipere aut discere nullo modo l1cet, id quale natura est,tate ipse habebit: ato; ita quidem bene recte natura elise