장음표시 사용
171쪽
eligenda:alter fugiendus est. Ac dolor quidem exturbat 3c corrumpit na
turam eius,qui eo assicituri voluptas autem nihil tale facit.
Comparat h1c Aristoteles inter se ignauiam & intemperantiam rostend1tque intemperantiam longe esse deter1orem,magisq, vituperadam eo quod magis sponte copaxari, quam ignauia posse Videatur.Voluptatem enim sponte eligimus : intemperantia vero si earum voluptatum electione Consistit,quae honestate excedunt.nemini agitur dubium est,quin sponte intemperans unusquiiq; efficiatur. at cum dolorem nemo nisi inuitus suscipere videatur,dolorq; 11t qui 1gnauiam emc1at: ignauia quoque contingere non nisi muIto Videbitur. dolor siqvidem e natura propr1a hom1nem exturbat,animiaq; eius consternat, ac quodam modo corrumpit Voluptas vero non 1ta:licet enIm , o si voluptate nonulli delici aliquatenus demente videantur,non aded tamen exturbantur,ut e naturali statu excedant id quod in dolore dc timore Contingit. . ,
Ma isq; spontanea est: atq; Iccirco maior1 opprobrio prosequenda. Na& assuescere h1s rebus cia plures in vita hominu eiusmod1 sinit, facilius est:& alibet udo ipsa periculo vacat. in formidolossis aut rebus contrarium est.
Cum i tur intemperantia magis sponte nostra acquiratur, iccirco maiori opprobrio digna merito est ilicet enim caetera omnia Vitia sp5tanea sint hoc tamen magis in intemperatia conspicitur,ut sponte esse videatur quippe cum facilius sit,ut voluptatibus superandis affluescamus,cum in vita innumerabiles hinc inde offerantur:atq; id sine ullo periculorum discrimine facere po1s1-mus. Colligi autem argumetationes in hunc modum queunt: voluptas eligenda est,dolor fugiendus at spontaneum magIs est,quod est eligendum,quam quod rugiendum . est igitur voluptas, de quae ex ea prouenit inteperantia,magIS spontanea,quam dolor atq; Ignavia. dolor praeterea e natura de mente homine exturbata 'oluptaS no ita:magiS 1gitur est dolor violentus, quam voluptas: quae autem immistam habent violentiam, mnus spontanea sunt: quam ea quibus nulla inest violent1a ignauia igitur multo homini magis,quam intemperantia contingit. Accessit,quod si vitu- petiis de opprobriis ea tanta quae sponte nostra fiunt,prosequi cosueu1mus,ea que maiori opprobrio dicta sant,magis etiam sipontanea sint necesse est:maiori opprobrio autem digna est intemperantia,quam ignauiamam tapenumero incidat, Vt ignauis ac z1midis et1am misereamur: magis spontanea igitur inteperantia est. Quinetia ea que in nostra magis sunt potestate,magis spotanea sunt. ea aute magis in nostra sunt potestate,quibus assuescere fac1lius possumus : at circa volupta tes asiuescere qu1libet potest,cum multae iucundae res in V1ta contingant ast 1daeque stappetant,ut carere eis minime valeamus formidolosa enim non ita multa,nec semper occurrunt inteperantia igitur magis sinontanea est.Ιllis item assuescimus facil1us,quae vacant periculis,quam Illis quae nosine periculis exerceri possunt in iucundis aute rebus tuta est,& sine periculo assietudo, in tristibus Se molest1s Dericulosa voluptatibus igitur facilius possumus assuescere . Quod si 1ta est, efficietur,ut voluptas dc intemperantia magis spontanea, si dolor de ignauia esse concedatur.
Ignavia et1a non simili modo ut particularia esse spotanea videri posset:
ipsa enim doloris est expers: res aut e particulares dolore adeo exturbat, ut & arma abiicere, de caetera indecore gerere homines non vereanturiatq; ic circo esse etia violentae videntur. At intemperanti e contrarib euenit. part1-cularia enim,quippe cum ea cocta piscat,atq; appetat, spontanea sunt: totum
aUtem atq; vnmersum minuS.nerno enim est, qui intemperans esse cupiat.
Postea si intemperantia magis esse spontaneam ostendit,quam ignauia aliam diuersitatem eius subiungit: nec simili modo esse spontanea ignauiam sicut intemperant1a declarat, quantu ad particularia dc actiones ipsias sipectat. Habitus enim ipse 1gnauiae ac timiditatis dolore vacat nullo siquide dolore afficitur,qui eo preditus ematq; iccirco esse spotaneus v1detur particulareS aute res Circa quas operatio ipsius versatur,terribiles adeo sunt ac molestae,ut homine de mente exturbet, atq; abiicere arma,λlIaq; 1ndecore agere cc pellant ac propterea no spontaneae sunt, sed Inuatae,ac Violetae . inuitus enim facit,qui perterritus nulla decor1 habita ratione 3c fugit,ct arma abiicit. In inteperante aute contrariu reper1tur particulare S enim act1ones iuchidae ac spotane quippe cum ex cupiditate dc appetitione existat totu vero ipsum,id est,ipse inteperantiae habitus minus spontaneus est,est enim molestus .nam qui eum habet,ob 1nfamem ac vituperabalem Vita dolent, molestiaque afficiuntur unde,inquit, nemo enim est qui inteperans esse cupiat Jut ex hoc nulla inesse
172쪽
in habitu iucunditate pateat. Sed nullus eode modo est,qui esse ignQuus ac timidus cupiat. Verum Aristoteles hic ita dix1t,comparando hab1tum ad res particulares, i quabUS actiones consistunt. cum enim in intemperantia res particulares spontaneas magis propterea esse demonstrasset. quia rantes homines evadunt. Idem potest:
.. Nomen autem ipsum intemperatiae seu ' in castigationis de puerilibUs ΣκιλαὸLj peccatis dicere costaeuimus. utru vero ab Vtro dicatur, nihil ad praesens ne, gocm pertinet: posterius enim a priore dictu esse satis constat: ac non male videtur fuisse translatu. nam quod turpia appetItincrementumo magnum accipit castiganciu est ac teperandum: huiusmodi autem maxime est Sc cci piditas & puer: quippe cu & ex cupiditate uiuant pueri, & maxime in 1psis voluptatis vigeat appetitIO. Si igitur non Obediens, neq; imperant1 subdi tum id fuerit, longe lateque efferetur: insatiabilis si quidem rerum 1ucian φῆ darum appet1tio est, & stulto undecunque occurrit. cupidItatIs praeterea operatio quod cognatum sibi es auget: & si1 magnae vehementesque fuerint cup1dItates ,rationem extrud Ut. QVapropter mediocres Cas este opor ret,ac paucaS,raUOmque minime aduersantes. Atque id quod tale est, obe d 1ens ac castigattam temperatumqtae appellanatis.
Postrem3 de nomine intemperantis considerat,quem Graeci ακρλ ,οδ vocant, quasi incastigatum dixeris. κολασὶς enim non est propr1e Vltio & V1ndicta, sed punitio quaedam, id est, castitagatIO ac cohibitio quaedam appetat1on1s. Inquit igitur nonae hoc de puerilabus etia pCccatis dici 30 solere .pueri enim incastigati seu intemperantes dicuntur, qui paedagogis suis minime obtemperantes multa puerilia peccata comittunt.Vtrum autem nomen hoc a puer1S ad iNec Neriantes,an econtrarid ab intemperantibus ad pueros deductu 1atCn1h1l ad priesentem Gisputata ne reterie,m-
puero mcamgato G meemp est: vel a viro ad puerum quippe cum prius id absolute ac simplaciter dicatur, quod si perfectius: persectior autem vir puero sit. Castigatione igitur indigent,& pueri & cupiditas. Haec enim cum sepenumcro turpia appetat,nisi cohibeatur ac castigetur, magnum incrementum acc1pit: puer1 autem cum ex cupid1tare vivant,magnum etiam ipsi in utranq; partem momentum habriat, & ad probitatem si castigentur ac temperentur:& ad vIt1um,si 1ncastigati permanserint.
Quemadmodiam enim puerum ex paedagogi praescripto Vltaere oportet : Ita concup1 scibilem animae facultatem rationis imperio OO tempeIare: atque Ideo temperantis cupid1tas cum ratione consentiat neceste est qu1ptape cum utrisque propositus scopus honestas sit. nam & temperans cupit quae Oportet,& quando Oportet:& ratio quoqtae Ita praeici Itali. Γάtq, IJaec de temperant; a dicta a nobis sint.
UOCirca Oportet cupiditatem atq; appetitione in pueris quidem paedagogis ac magistris : in viris rationi esse obtemperantem ac subditam .in noc enim puerorum & virorum intemperantia sit nilis est quod utrique imperanti inobedientem habent cupiditatem : quam obedientem esse ovortet,ac moderatam alioqui adeo interdum profusa effertur,Vt in Viris rationem extrudat,hoc est obruat ato, inutilem reddat.castigatum autem id esse dicitur ac temperatum, cum & puer se cundum Daedagog1 preceptum,& Vir secundum rationis imperium vitam traducit.Temperantis vero cup1ditas rationi concorS, consentiensq; est neq; dominio rationis subiugata ducitur, ut in incontinente: sed ita castigata est atq; erudita,Vt nahil nasi quod oportet,& Quemadmodum opO tet,caeterisque circunstantus seruatis cupiat .id quod etiam ratio ipsa praecip1t ac praescribit.
173쪽
Aristotclis Stagiritae moralium
CUM EUSTRATII NICAENI EPISCOPI
EXPLANATIONE, Q V ΑΕ ΕΤΙΑΜ IPSA in incertum auctorem a nonnullis refertur.
Ioarine Bernardo reliciano interprete. De liber esitate Cr eius extremis. cap. I.
Vnc dicamus de liberalitate: circa pecunias aute esse mediocritas videturaiberalis enim non in bellicis rebus, ne que in iis in quibus temperans neque item In Iudiciis, sed in datione,acceptioneque pecuniarum,ac magis in datio
ne laudem meretur. pecunias autem Omnia ea dicimus, quorum aestimationem num HS metitur.
De liberalitate hic Aristoteles acturus prius explicat,circa quae haec virtus Versetur: ac simul enim in aliis suas operationes exercet,quam in iis Vnde laudem promeretur.in quibus autem ex ercet operationem, c1rca eadem Vnaquaeq; mediocratas dicitur verbi causa, temperantiam voluptat1bus corporis fruendis,c1rca quas Omnis eius Operatio est, laudem consequituriatque iccirco socirca easdem Voluptates mediocritaS est.Ιdem simili modo in ceteris virtutibus videre licet. Cum igitur liberalitas,neque in formidolosis & bellicis rebus, ut fortitudo: neque in voluptuosis, ut temperantiameque in iudiciis, ut iustitia sed in dandis accipiendisq; pecuniis laudetur circa eas Quid fit dem eam esse mediocr1tatem constat. Pecuniarum autem nomine quae graece st dicun-χημα, tur,omnia ea Continentur, quae in numi mensiuram cadunt ut ardes, mancipia, stupellect1l1a, vasa, pecudes,& caetera id genus. quanti enim quicque horum testimandum sit,pecuniis metimur. CO-muniori tamen significato ωματία omnes res appellantur: unde etiam verbum deducitur,quod Idem est,quod agere,admin1strare,ac negociari. qua in signiucatione non solum ea quae commemoraul,quae in peculii rationem Vertiunt,Uerum etIam Virtutes,amicitiae, parete S, patria,& reliqua eii isdem mod1 ματα possiant appellari at priore illo modo no possuntaquippe cum nemo queat statuere,quot numis horum aestimatio metienda sit. Verum haec pecuniarum definitio non satis accurate videtur fu1sse assignatamam niamus ipse, & argentum numo minime aestimatur integra igitur fortasse atque absoluta pecun1ae definit1o esse talis debet.Pecunia omne id est vel quod est numus,vel cuius aestimationem num us metitur . tametsi pecunia de solo et1amnum o accipiatur,quod est eius maxime proprium significatu .Vt cum dic1mus,pecunias alique, hoc est' ματα Mnore accepisse aut expendisse,aut eiusmodi quippiam.
Prodigal 1tas autem dc illiberalitas excessitas & desectus circa pecunias sunt. atque 1ll1beralitate qu1dem illis semper attribuimus,qui magis quam decet,pecuniis student: at prodigal1tatem complicantes alus interdum ad- b
iungimUS : nam & incontinentes, & eos qui in 1ntemperantiam OpeS con 'sumunt, prodigos vocare consuevimus. 1cc1rco huiusmodi homines esse
improbissimi videntur, propterea quod multa simul vitia habeat: non tamen proprie ita appellantur. Debet enim prodigus esse is qUi uno tantum vitio sit priEditus, Ut scilicet fortunas suas consumat. ' prodigus enim est,
174쪽
qui per se ipse perditur . nam esse sui ipsius perditio videtur etiam bonoru
d11I1patio : utpote cum ea stat, ex quIbus Vitam traducamus. Atque ad . hunc modum sane prodigalitatem accIpImUS.
Illiberalitatem & prodigaluatem defectus & excessus circa pecunias effe,inquit, vidit ide excessus & defectus communiter appellans : propterea quod utraeque esse & excessus & clese ctus Dossunt. prodigalitas enim dando excedit, deficit accipiendo: 1lliberal1tas vero seu auatilia Hec non bcontra in dandis pecuniis parca ac deficiens, in accipiendas nimia est. Sed l1cet excessus & defeta Di exempla , crus utrisque conueniat, plerunq; tamen prodigalitatem excessium,auaritiam defectum propterea graco. io vocati quia cum liberalitatis Vis in moderata datione magis conspiciatur,in ea excedic prod1gus, auarus deficit: ut ad praecipuas liberalis Operatione S i pectando prodigalitas exuperat1O , auaritia& illiberalitas defectio merito esse videatur . Nam si quis etiam exacte Vtrarumque Ieriam natu ram ac substantiam conssideret, auaritia esse habitus quidam Videbitur magis quam decet 'pecuniarum cupidus atque auidus econtrario autem prodigalitas earundem consumptrix, ac dissipatrix .unde etiam nomen a prodigend1S,id est,pro dendi S, porroque adigendis pecun11s conse-Quuta est:& prodigus quasi porroadigus quidam nuncupaturriqui seipsum bonas fortun1sque ex turbat quod tamen melius verbo graeco exprimitur: α rQT G enim l1ngua eorum Vocatur,hoc est inseruatus ac perditus .nam cum vita suppetere ex pecuniis videatur,qui eaS profundit ac perd1t, seipsum quodam modo etiam perdit. Ac proprie quidem ita prodigalitas accipitur Ied interciumeto tamen 1llos etiam appellare prodigos consuevimuS , qui vel 1ncontinente S runt, Vel m Intemperantiam opes consumunt, duo inter se vatia intemperantiam & prodigalitatem Complicantes. ut hoc modo improbissimi esse prodigi videanturiquippe qu1 multa simul V1t1a Incontinentiam,1ntemperantiam, ac prod1galitatem complς i sint- . - . . .
Iis autem quoru est usus aliquis, & bene & male uti licet: at dita 1tiae ex iis ouae usii costant sunt,optime vero unaquaq; re Vtitur is,qui virtute uni
cmq; rei conuenientem habet: dc diuitus igitUr 1s Optime , retiar, qu 1 ea VIrtute erit praeditus,quae circa divitias versatur. atcs, hIc ipse Vir l1beral1s est
3 Deinceps l1beralitatis munus in dando magis qu2m accipiendo consitam ostendit.nam cum 1iberalitas c1rca pecunaas utendas versetur,& usus m d1stribuetido magIS ac larg1edo, expendendo ue ex1stat: m dando,& erogando l1beralem magis versari necesse est. utem , quo no- nune hic utitur pro κύ ,ul At,vsu ponitidum. inquit,illis & bene & male ut1 nos posse,Cuorum aliquis est usus. vlpu pecuniae usus quidam est,beneque & male uti Ipsa l1cet, si1m1l 1 modo, man cipio sedibus opellect1li,atque huiuscemodi omnibus ut1,& bene & male unusquHq, pote ed virtute & vitio fortasse dubitaret quisp1am, cum his vir1sque uti hom1nes dIcantur . & tamen
numerantur,utensiles minime sunt sed potius eiusmodi,ut vel rebus aliis Vtantur, Jceri. I Lensilium id est,omnium quibus uti possumus, usus ipse sint: secundum quem homo rel1qUIS Omn-bus vel bene vel male utatur .secundum enim fabrilem artem faber, secundum musicam mulicus, ac denique secundum unam quanque artem sub1cct1s arti suae ciuisque rebus uti conbuCH1trita etiassecundum unamquamq, virtutem,& Vnumquodque vitium rebus 1llis utimur, c1rca quas & VSrLusdc vatili versaturimale,secundum V1tium & rurpiter secudum v1rtutem, bene atq; honeste.vi,' de virtutis reliquorum4; habituum nullum ess e usum, sed 1psos caeterorum Ommu tum e De Ina-mfestum sit. Atq; hac potissimum de causa effectum est,ut nonuli1 solam virtutem Oonum, & solum vitium malum, 1tras vero & rel1qua quae Vt facultates bona appellantur, neq; bona neque mala esse assirmarint propterea quod videlicet fieri non potest,Vt vel virtute male,veL Vatio Denco uispiam utaturireliquis & bene Sc male uti possumus.sed absurda eorum tententia est ac dupI1-
ex 1is quae asilum unt,recte Id colligunt,quod opinantur.nam si ea quibus bene utimur,bona: qui bus male mala sunt: nemini dubium est, quin conficiatur, ut ea quibus & bene & male Vri P λι- sumus, & bona & mala sint. non enim ala assumunt, ut dicant ea quibus bene utimur, n---
175쪽
mala: ea item quibus male non esse bona. sic etenim neq; VirtuS bona,sed non mala, neq- vitium malum,sed non bonum esse demonstraretur.Adde quod absurdum etiam est Ut pro Vtentium ratatione rerum 1psaru natura immutetur.si1 nanq; id quo quis male Vtitu Vel esset malum,uel neque bonu neq, malum:cosequeretur,ut S Socrates quo Athenienses male Vssi sunt, et malus, et neq; bonus neq; malus fuerat:& Anaxarchus,nam eo etia Nicocreon Tyrannus male usus est:& Zeno item,& coplures alij. Sed haec hactenus.Ratio autem Aristotelis talis est : Iis quorum usus aliquis est & bene & male uti possumus diuit1ae eiusmodi sunt:& bene Igitur,& male Vt1 1psis milumus. at unaquaque re bene ille utitur, qui Virtute ea est praeditus, quae c1rca Vnamquamquc rem ver- fatur : nam lyra bene utitur, qui lyram pullandi Virtutem callet, qu1 est musicus equo,qu1 equ1- tand1 v1rtutem adeptus est, qui est equestris Virrsic diuitiis ille bene utetur , qui v1rtutem eam habuerit,quete circa divitias utendas Versatur:qui autem hac virtute est praeditus,t1beralis est. Atque hic dum,inquit,ea re unumquemq; bene Vti cuius virtutem habuerit, virtutis nullum esse usum manifeste declarat.nam si uti etiam bene virtute quispiam posset, virtus alia esset inuenienda,se.
est usus,sed esse ex utensilibus propterea quod non omne Cu1us est usus,est etiam utensile quippe& paupertatis & morbi usus quidam sit,quorum nihil tamen utensile est. sed illa qu1bus uti consuevimus,quibusque praecipue vir probus,& in naturali statu constitutus Vteretur, utensilia, Hue utilia nuncupantur ut hac ratione quoque esse bona Videantur.
Vsus autem pecuu1arum sumptus ac dat1o , accepi Io Vero & conserua tio esse possessio potius videtur: atque iccirco liberalis viri magis est dare quibus Oportet, quam accipere Vnde Oportee, dc non accipeIC unde non o- si ποι cis portet. magis enim ' benefacio afficere, quam afficI,& honesta agere,quamn ἡ Ἀπα- non agere turpia, virtutis proprium est. At obscurum non est ex datione consequi ut beneficia conferamus,honestaque agamUS: eX acceptione vero ut benefici1s afficiamur, non agamusqUe turpia. gratia item et qui dat,exhibetur,non ei qui non accipit:& laUS et1am magis.
Cum igitur circa usum pecuniaria liberalis versetur, usus autem pecuniarii nihil al1ud sit quam 30 sumptus & datio,acceptio vero & conseruatio possessio ipsam sit,liberalis in dando magis quam
prium est.Ηonesta item agere magis ad virtutem spectat,quam non agere turpia: at honesta agimus dando ut oportet,accip1edo autem Unde non oportet, non agimus turpia liberali igitur magis dare quam accipere conuenit.Ιllud etiam curus alicui gratia habetur,magis est proprium vi tutis:sed beneficia grat1a habetur ei qui dat in dando igitur quam accip1edo liberalitas magis costituta est. Adde quod in eo quod laudatur,est virtus: at datio laudatur, ex acceptione vero etiam honestat1s laus nulla consequitur efficitur ergo,vr dare magis o accipere ad liberalem pertineat.
Non accipere praeterea si dare facilius est: suum enim quisq; magis non ' 'profundere,q alienum non accipere consueuit. liberales quoq; illi diruturqui dant: qui autem non accipiunt non liberalitatis,sed 1ustitiae non minus laudem consequuntur: qui Vero accipiant,ne prorsus qnidem laudantur.
Quin etiam cum in dissic1lioribus virtutis munus siectetur nam ea de cania maxime etiam fortitudo virtus est dissicil1usque sit,sua erogare,quam aliena non accipere: Ossicium liberalis in dando quoq; magis, quam in non accipiendo versabituricum non accipere commune cum iusto etiam silmon minus enim, id est magis ob iustitiam laudem meretur, qui non accipit unde non oportet,neq; permittit se muneribus si ornari & corrupi,sed iustitia pecuniis anteponit. Quaquam nςq; Omnes 1us11t1ae causa id faciunt sunt enim qu1 no accipiunt,st tenacitatis potius causa: ne scilicet si accaperint dare postea etiam ipsi cogatur.Nam ut,in re publ1ca,inquit PlZto,homi neS non Vt in1uria non afficerent alios,sed ne in1uria ipsi assicerentur,leges de iustitia instituerui. dare autem liberalis est proprium 1 circa id ig1tur versari liberalitatem constat, quod ipsius proprium est Neq, tamen Aristotelem ita hic dicere existimandu est,ut de in no accipiendo Vnde noOportet,& in accipiendo Vnde oportet,versari liberalitate neget: nam haec a liberali viro minime excludit sed in eo potissimu esse officiu eius asserit,ut det & largiatur. qui enim no accipit Unde
176쪽
scilicet non oportet,iustus potius videtur esse quam liberalis:qui Vero accipit,non solum laudem
non meretur,verum etiam vituperio affic1 consueuit- . .
Quin etiam liberales maxime ' Omnium fere qui virtute quapiam alia απ'
praediti sunt, amari consueuerunt:Vtilitatem enim afferunt: at ici in datione τους collocatum est.
Aliam rationem postremo ad idem confirmandum subiungit quae eiusmodi est:illi amari macxime consueuerunt,qui prosunt maxime:maxime autem amantur l1beralesq1berales igitur maxi me omnium prosumt.prosunt Vero maxime qui dant & largiunturiin dando igitur & largiendo liberalis officium magis quam in accipiendo versari necesse est. Q udd autem liberales maxime a- 'V mentur fatis perspicuum est.nam cum iusti interdum od1o habeantur: prudentes vero & sapientes apud plerosque inuidiosi sint temperantes quoque nonnulli importunos, simulatoresque esse
ex1stiment liberales Vno consensu omnes amore ac beneuolentia prosequuntur . adeo enim acci
pere homines gaudent,ut non solum erga liberales affecti omnes mirum in modum sint, verum etiam eos qui quomodocunque in pecuniis expendendas largi fuerint,propterea ament,quia similitudinem quandam cum liberalibus habere videantur . Quod autem hic de l1beralibus dicitur, non sine exceptione quadam dictum esse intelligatur. nam iccirco addidit fere 4 ut signincaret aliquos,1d est fortes esse excipiendos.fortes enim quia utilitates maiores asteriunt, Vtpote qui parete S,patria,aras focosq; defendant,opesq; ipsas tueantur,ut liberalibus ac magnificis suppetere ad 1o exercendas V1rtutes posi1nt:maiori amore etiam quam liberales sine dubio prosequendi sunt.
At Vero Omnes ex virtute adtiones & honestae sunt, honestatis causa fiunt:& liberal1s igitur honestatis causa dabit,& recte . dabit en 1m 3c quibus δε quaecrinque,& quando oporte ita reliquISque alHS modIS, qui rectam datIonem consequunturiatque id vel iucunde,vel sine dolore. quod enim ex virtute sit,id vel cu voluptate vel sine dolore certe essicitur: minime autem molestum est. nam neque qui vel iis quibus non oportet, vel non ho
nestatis, sed alia quapiam causa dat esse liberalis dicetur, sed alius quidam:
i' neq; cui moleste dat: is enim pecunias honestis actionibus anteponeret: at hoc minime l1beralis est:
Posteaquam in dando absolute magis consistere liberalis munus probauit e deinceps declarat quo modo dare liberalem deceat.Nam cum virtutum actiones honestae sint , honestatisque causa exerceantur liberalis in dando eum scopum ac finem semper ante oculos habeat, necesse est , vi Cmnes eas circunstantias servet,quae ad rectitudinem,mediocritatemq; act1onum requirutur hoc est,ut iis quibus oportet,largiatur,& tunc quando opus est,& ea quae debet, & quatenus debet,&cuius causa debet,& caetera eiusmodi incidere enim potest ut in dando quis modum excedat: vel si eum seruet,non ob honestatem tamen id faciat,sed gloriae interdum dc honor1s causa,dum ero-ao Sationem suam Ostentando coram frequenti populo venditat quandoque ob id,ut mar us aliquod lucrum aucupeturialiquando etiam ob timorem. Liberal 1s autem non solum ita non faciet,vem etiam iucunde,& sine ullo dolore dabit: quippe cum omine quod ex Virtute fit, vel iucundum si vel dolore saltem vacetrid quod ob fortitudinem Letum videtur.nam ut superius declaratum est, non omnes fortis viri operationes cum iucunditate fiunt, sed paruam quandam molestiam in se habent,quae tamen a Voluptate quae ex honestate proficiscitur, stuperari consueuit. At enim neque omnis datio quae iucunde fit, l1beralis est nam & intemperantes & pro iSi qui neque quibus couenit neque honestatis causa dant, iucunde & cum voluptate opes solent profundere. qu 1 autem ita dant,minime liberales dicuntur sed alio quodam nomine appellari consueuerat: vel enim intemperantes,vel prodigi,vel gloriς cupid1 & ambitiosi et timidi,Vel callidi negociatores nuncuso pantur. Veru neque ille dici l1berat 1s debet,qui dat quidem,sed non sine dolore:vi sunt nonnulli, qui vel publice patriae contribuunt,vel priuatim amicis donant:aegre tamen & moleste, liberalis enim hominis est ut magis dando laetetur, quam alis accipiendo .at ille qua moleste dat,pecunias etiam videtur,ut molestia careat,honestati esse antepositurus.
Sed neque accipiet Unde non oportet: non enim eius qui non magni facit pecunias,talis acceptio est neque erit petax, non enim ad eum spectat 'ρατ 12 sis qui beneficia in alios confert,ut facile beneficiis afficiatur: unde aute opor-
177쪽
tet,accipiet,ex propriis videlicet possessionibus . non quia honestium id iit, sed quia necessarium t habeat quod det: neque resai a S negliget . quippe cum ex ipsis velit aliqu1bus suppeditaremem dabit quibusli et, ut habeat quod det ovibus oportet,& quando,& ubi honestum est. Uberalis viri e
tiam valde est ita in dando excedere,ut pauciora sib Irelinquat quippe cum ad se minime resp1cere liberali propyi Vm νδ . . L.- - ooesbimus sit
ceri' consueuit,acc1pere beneficium ab aliis non facile pat1tur. nam l1cet utraque tam bene iaceIecu m bene affic1 ad lineralem spectet magis tamen virtus In benefacIendo elucet:quippe quge Cia2 d1u1num Quoddam v1deatur,de1que assimulat1o quaedam. afficere autem beneficus , non affici
: oroprium est. ocirca non acc1p1et msi unde oportet, 1dest ex propr11s facultatibus: atque: oema causi Vt habeat unde dare,hoc est exercere liberalitatis operat1onem Valeat. Quod vero subiungit, liberalem saas opes minimς ςsῆς Πς ς'VyVm 'ς- 'l'μ intestis E i
ae virium suarum curam habet,Vt ζιβ Ra x ' di . rc riri se s υ ruandrs stadet ut habere queat unde liberal1ter operetur, pennaeque esset si liberalis opes, & xum cr-r resonidem ex his & l1beralitatis,& sortitumnis operatio existit. Ι'auciora Lamen 11b1 1nterclum Iet1nquet ii Oς διλ a aris Donat mag1s,quam ad honestatem spectetaneque suum commodum alienae necessitata anL ponat
Liberalitas tamen pro facultatibus d1citur: no enim in multItudine eo rum que dantur,sed in hab1tu eius qui dat actio liberalis conlistita. quI qu1- dem habitus est,qui dat pro facultatibus. Vnde n1hil vetat,quin liberal1Or
cedat & indigentium necessitatem non deserat.Dabit enim 1nterdum pauca, quia paucas suu g En es V si plura dederit,quam opus sit,al1orum inopiam destaudare vadeatur tanterduoui ueω habet nihilominas tamen honestum est,quia ab habitu prΘMiscitur, qui circunstantias praescriptionesq; tam in multis quam ita paucis seruatad est quλnsta,& qur , quatenuς. Quatenus a tem Jandam est,ille transgressitur,qui pro bonorum factastat ion erogaui d vel minus dat, vel amplius quiuo facultas eius patiatur. allie Iccirc fit Pliberalior siet interdum, qui ex minori opum copia pauciora dat quam qui ex nar 1 va Iruet minus quam facultatibus ipsius conuenia dare videatur . & simili modo qui ex paea roribu ebus plura dedetat,quim pro facultate eiuς sit nihil vetat,quo minus prodigus ess: potiusquam, libe is censeatura qui auζem pauciorae fuerit elargitus, libera i modc
d C tat erit. Nunquid igitur ita dicendam est, Ut in Imperfect1SVirtuzIbuSmentaOΠzm&missionζm rzPeriri concedamus,cum reliqais omni aS obsieruZLIS m Unop CCataer,nu V m CZasa ne a liberalitate longius abeamus,si obseruatis circustantuS dc quonGO, quious, se oporter,& caeterIS,m quant1tate alter excedat,alter deficiat: nunqu1d alter altero liberalior esse existimandus est Sed non ita inquit Aristoteles nam solet hoc modo comparatione in Ut prudentiorem alterum altero appellet,qui magis si ad consultandum Idoneus,uc p
dentem re vera esse Concesserit. . . - l
Illi autem esse liberaliores videntur qui non ipsi acqu111uerunt tacUlzates,sed ab aliis accepere, propterea quod indigetiam experti minime sunt. dc omnes sua ipsoru opera i par entes,& poetae,magis amare cOM Ueriat.
178쪽
Liberaliores eos esse qui non acquisiverunt, 1ed ab aliis partas facultateS accepere, no in unio Mersium,sed plerunque esse verum consueuit: eo quod qui ita accipiunt, neque indigentiam ante quatin acquirerent,neque labores in acquirendo experta sunt: Vt amare quasi OPera 1ua opes cie-beant.sed saepe tamen aliter euenit Eodem modo quoque dictum ridetur,non esse facile ut l1be ratis ciues firmam ope in contrarium res cedit.nam cum liberalis & diligent1am costruand1s nonis suis adh1bet,& non dat quibus non Oportet fac1le f ut OpeS ad med1ocres necessariosq, usus
At vero facile non est ut l1beralis diues ssit qui neque accipiendi, neque, o conseruandi,sed erogandi potius est studiosus meque pecunias propter Ipsas,sed dandi causa aestimat. Atque iccirco crimini dari fortunae consueuit, εγκα :τM quod qui maxime digni sunt,m1n1 me ditescant. id autem non absque ra- V V 'cione accidit: quippe cum fieri minime possit,ut habeat pecunias IS, JUt nullam diligent1am adhiber,ut eas habeat. 1d quod in caeteris etiam rebus fit.
Quia tamen liberalis ad dandum est quam accipiendum & conseruandum propensior,1nterdum accidit ut esse diues non possit cuius argumentum est,quod accusari fortuna tanquam iniu-dio sta a nonnullis solet: ae diuitias iis qui digni sunt.ipsisque uti optime sc1unt,non exhibeat.id autem non vitio fortunae,sed rei natura ita euenit rationi quippe est consentaneum, ut qui viribus acquirendis nullum studium adli1bet,vir1bus praeditus non sit & qu1 sanitati non consissit, neque dat operam ut sanus esse possit,non sit sanus:sic quoque absurdum minime est,si is d1uitiis cai eat, qui ut eas habeat,non curat:cu1usmodi esse liberalis videtur.Non enim accusanda in hoc est tortuna,neque ab ea quasi merces quaedam pro virtute exigenda est: cum neque pro aliis Donis eam requiramus: Vt pro sanirate,& robore. sanitatis enim fatis idonea merces est sanitas: robori, item robur sic virtutis locupletissima merces virtus ipsa est.
Non dabit tamen quibus non oportet, neque quando non oportet: &reliqua huiuscemodR. alioqui non ageret secundum liberalitatem : neq; Itao experdas pecunias poster in ea quae debet,eX pendere. Siciat enim diximias, ' is est liberalis,qui pro facultat1bus & in ea quae debet,simptus facit: qui Vero e cedit,prodigus. atque ideo tyranos prodigos non dicImUS: facile en1 melle min1 me Videtur,ut datronibus dc sumptibus excedere Opum multItu
Cum igitur liberalis pro facultatibus debeat aliis impertiri qui supra faculiates id se 1t,non iIberalis sed prodigus est. Quia vero turant 1d est reges opti copia adeo abundant ut nulli sumptus sint,qui eam excedere posse videantur prodigi na1nime dicuntur, sed econtrario potius quo m
4O Cum igitur liberalitas med 1ocritas sit quae circa pecuniariam dationem acceptionemque versaturi liberal 1ς dabit & expendet in ea quae Oportet, "cunque Oportet,iam In paruis: quam in magnis: atque id iucunde faciet:. accIpIet Item & Vnde Oportet,& quotcunque oportet. Nam cum VIr tus circa utraque sit mediocritas,utraque ut debet, faciet. moderatam enImdationem tal1s accept1o consequit 1 : quae autem non est talIS, contI ai 1a est. quae Igitur consequuntur,m eodem simiai contingunt: qUT ero 1 unt con
trariae mInim C. so Quemadmodum artes non secus in paruis ac in magnis operibus perspIciUntur: verbi causa, Polycletus,& Praxiteles, & Myron tam parua quam magna aliqua statua anabre faina specimen artis suae ostendebant:ita virtute prςditus vir in paruis 3c magnis tactis eandem actionis honestatem prae se feret. Idem quoque liberal1s faciet nam & 1n paruis & magn1s rebus non modo dabit ut oportet,Verum etiam Vnde Oportet,accipiet:.quippe cum moderatam dationem acceptio moderata, iniustam,iniusta consequatur. id quod in prodigis v1dere licet,qui cum immoderate & m- iuste profundant,vi suppetere ipsis diuit1ae possint, al1ena furantur,latrocin1a constituunt, a Tui' loque iniustitiae genere abstinent.Nunquam enim vel qui ita iniuste accipere non Verctur,
179쪽
bene ac iuste dispenseti vel qui ita immoderate profundit,benς atq; honestς accipiZt. nam si pro- ti
digus qui nullum in dando modum seruat n accipiendo moderatione uti Vellet: cato an angustia redactus non haberet unde prodigalitatem sitam posset exercere. Ruae igitur Ie mutuo consequutur datIOnes,sc1l1cet dc acceptiones m eodem coringunttan probo Viro,si honestamn prauo si maialae dc turpes sint licet enim dation1 1n uniuersum acceptio esse Contraria V1aeaturiqu1ppe cum 1lla in compendio,haec in diseetid1o consistat,1lla bonorum acquisit1Ο , aecaOIemio It atque alae natiomon tamen re vera est nam sicut neque moderata atque honesta datio, est ab1ect1o atque aialienatio bonorum,sed usus neque honesta ac moderata acceptio est acquisitio & pO1Ie111o amolute sed ad usum opportunii facultaru comparatio: ita neque immoderata datio est Vsus,sed aoae aio:
Que immoderata acceptio,est acquisitio, sed ad abiiciendia Se profundenda reseruacio. Vt hoc ib
modo datio dc acceptio:si vel mCderatae vel immoderatae utraeque fuerint,inter te minime lant cotrariae sed se mutuo consequantur,in eodemque existant: si autem altera moderata,altera immoderata stitunc vero contrariae sint,neque se mutuo consequi, neque conustere in eodem pollini.
Quod si inciderit, ut praeter quam deceat, & bene se habeat,expederit: doleb1t c 1dem,sed moderate,& sicut debet. nam ob quae oportet, & sicut oportet, dc tatari & dolere ad virtutem spectat. Est etiam liberal1s quatum
ad pecunias attinet,in societate vitae perfacilis iniuria enim astici potest, cumaani pecunias non aes 1met. magisque aegre fert, siquid quod oporῖuerit, ibnon eipenderit: quam dolet,siquid expederit,' Uod mIn I me debuerit. ne
que S 1monidi assentitur. prodigus vero etiam in his peccatriaam ob que o portet,& sicut oportet,neque tatatur,neque dolet. Id quod progredient1-bus manifestius patebit.
Si liberalis praeterquam deceat atque honestum sit quippiam expenderit, vel a tyrano aliquo
vel ciuitate etiam in spectacula de ludos aut viscerationes,aut naumachias, aut tale quippiam 1umptus facere coactus:dolebu quide sed moderate tamen,& ut decetmeque ob sumptum,sed quia non Ut Oportebat,eum fecerit Quia vero nonnulli sunt,qui nullam aegritud1nem nullumque dolorem cadere in sapientem ac v1rtute praeditum opinantur:ideo subiungit,Virtutis ,, tute praedit1 homan1s,ut 3c laetetur, de goleat, sicut opus est id est cum rv1one nihil autem quod cum moderamine rationis iussuque efficitur,esse vitiosum potest cuiusmod1 est dolo qui a Stoicis non dolor sed θ contractio animi appellatur Nam si probus vir neque laetitia,neque dolore ullo afficeretur,eandem in reliquis omnibus tranquillitatem & quietem an1mi eum seruare necesse esset: vine ad virtutum quidem operationes moueri ullo modo pollet. quod ii fieret,neque pro bus esse concederetur. affectus enina animi sunt, qui ad actiones incitare homines consueuerunt: nam rat1o & iudicium fatis non est : senes enim ad res gerendas iuuenibus minus idonei sine dubio ob id 1psum esse perspiciuntur. Adde quod cum virtus habitus electivus sit, electio vero habitus consultatiuus,appetit1o autem affectus: nullo modo operari secundum virtute sine affectu possemus. Doleb1t 1gitur J1berat 1s,si sumptus praeter honestatem aliquos fecisse videb1tur: de multo magis etiam,si non dederit,cum erat opus,quam si1 dederit, cum non oportebat atque in hoc Simonidis sententiam minime approbabit. De Simonidis enim Lyric1 poetae auaritia cum alij nonnullΓtum Theophrastus meminit,& in libro de moribus,& in eo quem de diuitiis inscripsit.
Dictum a nobis est prodigal1tatem de 1lliberalitate excessus esse & de
sectus: atque eas in duobus datione & accept1one consistere: nam et1a sum ptum m dationem' reponimus. Prodigal1tas enim in clado & non accipi e do e cedit in accipiendo autem deficit. 1ll1beralitas contra in dado deficit, in accipiendo excedit: sed in parciis tamen
Absoluia mediocritatis pertractatione ad vitia opposita explicanda des edit. ac quia superius Prodigalitatem dc auaritiam esse eYcessus de defectus dixerat, atque utrasque in datione dc acceptione Versari nunc quo modo id sit declarat: docetque primum debere unumquemq; sumptum in dat;Onis rationem Venire .atque id ob prodigos dictum v1detur, qui no propriς dZnt ac donat, sed quomodocunque an immoderatos inhonestosque sumptus pecunias solent profundere. Pro digalitas enim in dando ac profundendo exced1t,in accipiendo deficit: illiberalitas in dando deficit, in accipiendo excedit: caeterum in paruis rebus,cu1usmodi sunt,qui paruos quaestus sordide conquirunt,
180쪽
conquirunt,paucorumque compilatores ac raptores dicuntur nam qui in magnis accipiendis ex Cedunt,ut sunt tyranni,insatiabiles potius alienorum usurpatores & iniusti,atque impij,quam 1lliberales,& auari appellarent T.
Ac quae ad prodigalitatem quidem spectant, non admodum coaugeri
consueueriata Non en1m facile est,Vt qui nulla eX parte accipit, Omnibus lar
latur. citb enim priuatos eos homines qui dant,facultas deserit: qui qui de prodigi esse etiam videnturi id est ' inseruati. Nam qui hu1usmodi est nonio paulo melior illiberali esse videretur: cum & ab aetate, & 1nopia curar1 faci F le possit: atque ita ad medium redire cum enim ea habeat quae sunt liberalis,quippe qui det quidem & non accipiat,sed neutrum tamen neqi Vt cie-bet,ne lite bene faciat: si ad hoc tantum vel assueuerit, vel aliquo allo modo fuerit mutatus, liberalis euadet. set siqu1dem ut & det quibus Oportet,& non accipiat unde non oportet. unde neq; esse moribUS prautas VI det Ur.
dando enini & non accipiendo excedere non mali Sc 1gnobil1s, sed stolidi potius hominis est. Qui autem hoc modo est prodigus, longe illiberali &auaro,cum ob ante dusta,tum propterea esse melior videtur: quia ipse multis illiberalis nemin 1 prodest,immo ne sibi ipse quidem utilis est
Cum dixerit prodigum in dando & non accipiendo esse nimium, ac propterea in accipiendo deficere:subdit utraque haec in prodigalitate simul eue ac perseuerare non admodum solere : ut multa scilicet aliquis det,& nihil acc1p1at qui enim ita facit,citd in pecuniarum inopiam incidit, si fuerit priuatus quippe qui cum ασωτος,id est inseruatus sit,ac seipsum perdiderit,proprie prodigus dicitur. nam regibus & tyrannis,etiam si multa dent,deficere opes minime solent .vt hac de causa hi neque esse prodigi posse videantur:cum,sicut dictum stuperius est, ob pecuniarum proue3o tuumq; copiam nullos sumptus facere supra facultates suas queat. inii tamen ita est prodigus,ut utraque haec habeat,vi de in dando excedat,& deficiat tu acc1piendoris duabus de causis 1ll1berali longe melior est primum quia corrigi non difficulter potest: cuius rei duae quoque sunt causae, Vna,quod cum in iuuentute contingere huiuscemod1 vitium consiaeuerit, quo magis aetate unuia quisque prouehitur,eo parcior,rerumque suarum studiosior redditur:altera,quia ad egestatem cito huiusmodi homines deducti reprimuntur: a nimiaque opum profusione coguntur desistere atque ita fit,ut ab his utrilque & aetate & inop1a castigati, 1mmutentur melioribusque assilescant: eaque assuetudine id quod habent,quod l1beralis est proprium, hoc est vident & non accipiant, licet deprauatum id sit,ad mediocritatem dirigant, atque emendent . praesertim cum Vere prodi-Sus neque esse malas moribus videatur, neque ignob1l 1 & abiecto animo : magnanimitate enim . o quadam est praeditus ut & bona sua communicare cum aliis velit, & vit1s lucri cupiditate mania me afficiaturistolidusQue esse,id est stulte & imperite potius facere sit ex1stimandus. . GOcirca facile fiet,ut si vel aetate vel inopia resipuerit, didiceritque quis sibi in largiendo modus seruandus sit:nauretur,& ad med1Ocritatem redeat Deinde vero in eo quoque ill1berali est melior prodigus,quod hic quomodocunque profundendo multis ille nem1111, ne sibi quidcm ipsi utilis est: quippe qui,ut prouerbio dicimus, iusculo solo sibi uiuendum propos erit. . .
Pler1que tamen prodigi sicut dictum est,etiam Vnde non oportet, acci' δὲ λήγι piunt: atque in hoc sunt illiberales: qui 1 deo ad accipiendum prompt1 ess
sis opes deficiunt: ut aliunde sibi comparare eas cogantur. quoniam pr terea nullam honestatis cura habent undique nullo habito delectu accip1unt. dare en1m clam cupiant,quo pacto & Vnde Id faciant,non carant. Qia apropter neque liberales eorum dationes sinat, cum non sint honestae, neque huius ipsius causa,neque ut oportet,effici Untur : Immo interdum eos quo S Oporteret esse pauperes,diuites reddunt: atque iis qui moderati sunt mori' bus,nihil , adulatoribus autem dc caeteris quis aliam quampiam voluptaria